ISSN TÜRKİYE İŞ BANKASI NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR. Yaz Sayı 12. Kâğıt Uçak. Hayvanlarda Oyun. Haydi Kampa Gidiyoruz.

Transkript

1 TÜRKİYE İŞ BANKASI NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR ISSN Sayı 12 Yaz 2013 Kâğıt Uçak Hayvanlarda Oyun Oyun Haydi Kampa Gidiyoruz

2 MAX minikumbara 22x27,5cm.indd :01

3 Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. İstiklal Caddesi Meşelik Sok. No:2 Kat:4 Beyoğlu / İstanbul Telefon: Faks: Kumbara Dergisi Sayı 12 Üç ayda bir yayımlanır Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. adına sahibi Suat E. Sözen Sorumlu Yazıişleri Müdürü Ahmet Salcan Yapım Bilim ve Çocuk Yayıncılık Tic. Ltd. Şti. İnova İletişim, Reklam ve Yay. Hiz. Ltd. Şti. Genel Yayın Yönetmeni Çağlar Sunay caglar.sunay@iskultur.com.tr Yazarlar Ayşenur Erkmen Çağdaş Oğuz Çağlar Sunay Muzaffer Özgüleş Çizerler Başar Muluk (Çizgi Öykü) Tan Yücel Görsel Yönetmen Cemal Töngür cemal@inovatasarim.com Danışman Klinik Psikolog Çiğdem Çalkılıç Taylor PUSULA Psikoloji Baskı Bilnet Matbaacılık Biltur Basım Yay. ve Hiz. A.Ş. ISSN Kumbara dergisinin 12. sayısı adet basılmıştır. İş Bankası tarafından ücretsiz olarak dağıtılır. Merhaba arkadaşlar, Sonunda mevsimlerin en güzeli, dört gözle beklediğimiz yaz geldi. Havalar sıcak, okullar kapalı... Uzun bir süre dersleri, sınavları düşünmeyeceğiz. Bol bol kitap okuyup film izleyebiliriz. Ayrıca parklar, bahçeler, sokaklar da koşup oynamamız için bizleri bekliyor. Yaz mevsimini belki de bu kadar sevmemizin nedeni istediğimiz gibi geçireceğimiz boş zamanımızın olması ve arkadaşlarımızla uzun uzun oyunlar oynayabilmemizdir. Kumbara nın on ikinci sayısının teması da yaz, boş zamanları değerlendirme ve oyun. Bu tema çerçevesinde Sokak Oyunları, Hayvanlarda Oyun, Kâğıt Uçak ve Bir Çocuğun Karalama Defteri adlı yazılarımız var. Ayrıca yazın gerçekleştirilecek en güzel etkinliklerden biri olan doğada kamp yapmayı anlatan Haydi, Kampa Gidiyoruz adlı yazıyla İzmir deki uzay kampının tanıtıldığı Uzaya Giden Yol yazısı da yer alıyor. Resimli kısa öykülerimiz sürüyor. Bu sayıdaki öykümüz İş Bankası Kültür Yayınları nın Dünyayı Öğreniyorum dizisinden çıkmış Arkadaşım Aşçı adlı resimli kitabın tamamı. Bir restoranın nasıl işletildiğinin, yemeklerin nasıl hazırlandığının ve servis edildiğinin anlatıldığı kitabı alıp okumanızı öneririz. Belki içinizdeki gizli aşçı yı ortaya çıkarırsınız... İllüzyon köşesinde keyifle yapacağınız ve arkadaşlarınızı şaşırtacağınız basit ve güzel bir numara sizleri bekliyor. Aklınızı Kullanın köşesindeki bulmacaları da pek zorlanmadan yapacağınızı düşünüyoruz. Bilim ve Teknoloji Kulübü nün muhteşem üyeleri yeni bir serüvenle karşınızda. Ayrıca her sayıda olduğu gibi gönderdiğiniz mektup ve e-postalarla gelen resim ve şiirlerden derlediğimiz küçük seçkiyi de Sizden Gelenler köşemizde bulacaksınız. Bol oyunlu güzel bir yaz geçimeniz dileğiyle İletilerinizi kumbara@iskultur.com.tr e-posta adresine ya da Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. İstiklal Caddesi Meşelik Sokak No:2 Kat:4 Beyoğlu / İstanbul posta adresine gönderebilirsiniz. GÖRÜNTÜ KAYNAKÇASI Aşağıda belirtilenler dışında kullanılan görüntülerin kaynağı www. visualphotos.com, ve NASA Images tir. UZAY KAMPI: Muzaffer Özgüleş. SOKAKTA OYUN: Hakan Erkmen. BİR ÇOCUĞUN KARALAMA DEFTERİ: Süheyl Ünver in Fatihin Çocukluk Defteri (İstanbul, 1961). İLLÜZYON: Hakan Erkmen. Kumbara Dergisi 1

4 Kumbaramızda muydun Biliyor muydunuz? 8 4 Flamingoların pembe renklerinin yedikleri şeylerden kaynaklandığını... Binlerce lira değerindeki incilerin hammaddesinin kum taneleri olduğunu... Ay ın Dünya dan her yıl biraz daha uzaklaştığını... Ay daki ayak izlerinin milyarlarca yıl öyle bozulmadan kalacağını... Tsunaminin dev dalga anlamına gelen Japonca bir sözcük olduğunu biliyor muydunuz? Haydi Kampa Gidiyoruz! Her zaman uzun bir tatil yapma fırsatınız olmayabilir. O zaman siz de yaşadığınız yere yakın ormanlık bir alanda ailenizle birlikte birkaç günlük kamplar yapabilirsiniz. Birkaç günlük bir kamp belki biraz yorucu geçer ama insanı zihnen dinlendirir, yeniler. Kamp yapmaya gittiğinizde yaşadığınız yerde görmeye alışık olmadığınız şeyler görür, duymaya alışık olmadığınız sesler ve hiç alışık olmadığınız kokular duyarsınız. Doğada geçireceğiniz tek bir gece bile size yaşamınız boyunca unutamayacağınız duygular yaşatır. Hayvanlarda Oyun 12 Uzun bir süre, oyun oynamanın insan yavrusuna özgü olduğu düşünüldü. Artık çok iyi biliyoruz ki yalnızca insanlar değil hayvanlar da oyun oynamaktan keyif alıyor. Evet, vahşi hayvanlar da oyun oynar. Oyunun hayvanlara nasıl bir yararı olduğu, hayvanların neden oyun oynadığı uzun süre anlaşılamamıştır. Ama oyun aslında yalnızca bir eğlenceli zaman geçirme etkinliği değildir. Oyun ciddi bir iştir! Neden mi? Çünkü yavruların kaslarını, kemiklerini, sinirlerini ve duyularını geliştirir. Onları yetişkinliğe hazırlar. Yavruların sosyal ve psikolojik yönlerini güçlendirir. 2

5 21 Uzaya Giden Yol 16 Eğer siz de uzaya gitmeyi düşlüyorsanız, bir uzay aracına yerleşip kontrol panelinin başına geçmenin, ekranlardan hazırlıkları izlemenin, geri sayımı içinizde hissetmenin, ardından gelen ateşlemenin heyecanını yaşamanın ve sonra da gezegenlerin, yıldızların arasında, sonsuz uzay boşluğunda, Dünya ya uzaklardan bakmanın hayalini kuruyorsanız, sizin sıkı bir kampa, bir uzay kampına girmeniz gerekiyor demektir. Uzay kampını da nereden bulacağım diye endişelenmenize de hiç gerek yok çünkü tahmininizden daha yakın bir yerde olabilir. Sokakta Oyun Güneşli günlerin sıradanlaştığı, havanın geç karardığı ve okulların kapandığı harika mevsim yaz, sonunda geldi. Hepimizin bayıldığı bu güzel yaz günlerinde gönlümüzce gezeceğiz, istediğimiz oyunları oynayacağız. Dünyanın her yanındaki çocukların en sevdiği şey oyun oynamaktır. Oyun için de sahip olacağımız en değerli şey de tabii ki arkadaştır! Okulların kapanması kendimize ayıracağımız daha bol zaman, sokakta daha çok arkadaş ve elbette bolca oyun oynama fırsatı demektir. 24 Bir Çocuğun Karalama Defteri Bir çocuk düşünün ki sarayda canı sıkılıyor Babası bir padişah, o da padişah olacağı günü bekliyor. İtalya dan gemilere yüklenip getirilen kaliteli kâğıtları çekmiş önüne, eline kamıştan kalemini almış, mürekkebe uzanıyor. Sıkıntısını gidermek için yazıyor, çiziyor, karalamalar yapıyor. Mürekkebin kâğıtta bıraktığı izler bazen bir kuş oluyor, bazen bir at, bazen insan yüzleri İşte, bu çocuk geleceğin Fatih i, yani Osmanlı İmparatorluğu nun yedinci padişahı II. Mehmet. 3

6 Biliyor muydunuz? Ay da rüzgâr olmadığından astronotların ayakizleri sonsuza kadar öyle kalır... Ay her yıl Dünya dan 3,75 cm uzaklaşmaktadır... İnciler istiridyelerin içine kaçan kum tanelerinin n çevresinde 2 ila 5 yıl arasında oluşur. Flamingolarının renklerini yediği şeyler belirler. Bu kuşlar beta karoten adlı kimyasal madde içeren birtakım küçük kabuklu hayvanları yer. Bu madde de flamingoların tüylerine parlak pembe renk verir. Aynı madde havuçta da bulunur. Eğer çok fazla havuç yerseniz siz de pembeleşirsiniz tabii bir de sağlığınızı kaybedersiniz. 4

7 Denizde oluşan depremlerin yarattığı dev dalgalara tsunami denir. Tsunami Japonca bir sözcüktür. Balon balığı adında bir balık olduğunu biliyor muydunuz? Kızdığında ya da korktuğunda kendini şişiriverir. Gezgin Banyo Ördekleri Her yıl denizlerde gemilerden düşen yüzlerce konteyner kayboluyor de de Hong Kong dan ABD ye giden bir gemiden içinde plastik banyo ördeği olan bir konteyner denize düşüp kaybolmuştu. Tabii o zaman kimsenin aklına bu ördeklerin 20 yıl boyunca dünya denizlerinde dolaşacağı gelmemişti. Ördeklerin bazıları Hawaii ye, Alaska ya, Güney Amerika ya ve Avustralya ya kadar gitti. Bazıları da Kuzey Buz Denizi nde görüldü; İskoçya ve Kanada nın Newfoundland kıyılarına vurdu. Binlerce ördekten oluşan bu mini donanmalar sayesinde okyanus akıntılarına ilişkin çok şey öğrenildi. Örneğin yaklaşık 2000 ördeklik bir filo Büyük Okyanus un kuzeyinde Alaska ile Japonya arasında büyük bir çember çizmeyi sürdürüyor. Bunlar sayesinde o bölgedeki akıntının bir devrini üç yılda tamamladığı anlaşıldı. Gezgin banyo ördeklerinin izledikleri yollar 5

8 Dünya yüzeyinin yüzde 70 ini kaplayan okyanuslar yaşanabilir alanın da yüzde 99 unu oluşturur. Gezegenimizdeki en büyük habitattır ve yüz binlerce tür bitki, hayvan ve mikroorganizmaya ev sahipliği yapar. Canlı türlerinin yaklaşık yarısı okyanuslarda yaşar. Bunun yanında okyanuslar dünya iklimini belirleyen en önemli öğelerden biridir. Atmosferdeki oksijenin yarıya yakını okyanuslarda üretilir. Bildiğiniz Okyanus! En zehirli deniz canlısı Kuzey Avustralya kıyılarında yaşayan Okyanusların ortalama derinliği 3,7 km dir. kutu denizanasıdır. Challenger Derinliği 10,900 m lik derinliğiyle gezegenimizin en derin noktasıdır. Büyük Okyanus un batısındaki Mariana Hendeği nin güneyinde yer alır. Denizyıldızları denizde yaşar; balıklarla tek benzerlikleri de budur. Solungaçları, pulları ve yüzgeçleri yoktur. Besinlerini de bedenlerinde kanla değil de suyla taşırlar. 6

9 Okyanusların derinliklerinde yaşayan ve daha keşfedilmemiş yüz binlerce canlı türü vardır. Büyük Okyanus ta yaklaşık ada vardır. Bu sayı öteki bütün okyanuslardaki adaların toplamından büyüktür. Denizlerin yağmur ormanları olarak da bilinen mercan resifleri yeryüzündeki en çok canlı türü barındıran ekosistemlerden biridir. Mercanlar bitki değil hayvandır; kendi besinlerini üretmezler. En çok mercan resifi Büyük Okyanus ta bulunur. Büyük Okyanus un yüzölçümü yeryüzündeki bütün kıtaların toplamından daha büyüktür. 1. Büyük Okyanus: Yeryüzünün yüzde 31,5 ini kaplar ( km 2 ) 2. Atlas Okyanusu: Yeryüzünün yüzde 17 sini kaplar ( km 2 ) 3. Hint Okyanusu: Yeryüzünün yüzde 14 ünü kaplar ( km 2 ) 4. Güney Buz Denizi: Yeryüzünün yüzde 4,3 ünü kaplar ( km 2 ) 5. Kuzey Buz Denizi: Yeryüzünün yüzde 3 ünü kaplar ( km 2 ) 7

10 Haydi Kampa Bu yaz her fırsatta evinize yakın ormanlarda arkadaşlarınızla ya da ailenizle kamp yapmaya ne dersiniz? Doğada geçireceğiniz tek bir gece bile size yaşamınız boyunca unutamayacağınız duygular yaşatacaktır. Gidiyoruz... Çadır Yaz kamplarında gece uyku tulumunun içinde açık havada da uyunabilir. Ancak yazın bile olsa, ormanın zemini soğuk ve nemli olabilir. Ayrıca birçok kişi sinek ve böceklerden tedirgin olur. Bu nedenle kampa çadır götürmekte yarar vardır. Olabildiğince hafif, yağmur geçirmeyen ve zemini kaplı bir çadırda geceyi sıcak, güvenli ve rahat geçirebilirsiniz. Ama yıldızların altında uyuma fırsatını da kaçırmış olursunuz... 8

11 Doğada Kamp Kamp yapmaya gittiğinizde yaşadığınız yerde görmeye alışık olmadığınız görüntülerle karşılaşırsınız.yalnızca bitkilerle kaplı geniş düzlükler, birarada binlerce ağaç, yerden biten mantarlar, onlarca tür bitki, çiçekler, değişik kuşlar, kertenkeleler, kaplumbalar vs görürsünüz. Kamp alanında değişik kuş sesleri, böcek sesleri, rüzgârın uğultusu, dalların ve bitkilerin hışırtıları gibi günlük yaşamınızda pek de alışık olmadığınız sesler duyarsınız. Bunun yanında burnunuza da kekiklerin, mazıların, çiçeklerin, yanan odunların kokusu gibi değişik birçok koku gelir. Temiz hava ve sessizliğin ne anlama geldiğini orada fark edersiniz; bir de zamanın ne kadar yavaş ilerlediğini... Birkaç günlük bir kamp belki biraz yorucu geçer ama insanı zihnen dinlendirir, yeniler. Sırt Çantası Kampa giderken sırt çantası çok önemlidir. Bildiğiniz gibi kullanım amacına göre çeşit çeşit sırt çantası vardır. Dağcıların, kanocuların ve kampçıların çantaları farklıdır. Amacınıza uygun, kamp süresine yanınızda götüreceklerinize bağlı olarak bir sırt çantası seçin. Çantanız eşyaların tümünü almalı ve rahat taşınabilir taşırken herhangi bir yerinizi acıtmnayacak şekilde olmalıdır. Çantayı yerleştirirken de en sık kullanacağınız şeyleri en üste, az kullanacaklarınızı da altlara koyun. 9

12 Ateş Güzel bir kamp ateşi için önce hazırlık yapmak gerekir. Orman zemininde kırılıp kopmuş dallar hep olur. Değişik kalınlık ve boylarda birçok kuru dal toplayıp bir yığın oluşturulur. Ateş için çadırlardan, ağaçlardan ve kuru bitkilerden uzak bir yer seçilmelidir. Sığ ama geniş bir çukur kazılır ve çukurun çevresine büyükçe taşlar dizilir. Varsa önceki kampçılardan kalan ateş yakma yerleri tercih edilir. Yakılan ateşin büyüklüğü hep kontrol edilmelidir. Rüzgârlı havalarda ateş yakılmamalıdır. Gece Kamptan ayrılırken ateşi bol suyla söndürün. Söndüğünden emin olmadan ayrılmayın! Bir kampı kamp yapan belki de en önemli öğe kamp ateşidir. Birçok kampçı, gece çevresinde oturulacak ateş için, ateşe bakarken yapılacak hoş sohbetler için gider kampa. Dans eden alevler, yalımlar, kızıl korlaşmış odunlar, yanan dalların çıkardığı çıtırtılar insanda karşı konulamaz bir sessizce ateşi izleme dürtüsü uyandırır. Elde sıcak çikolata ya da kakaolu sütle, ateş başında oturup zaman zaman gökyüzündeki yıldızlara göz atmanın tadına doyulmaz; hele bir de yıldız kayarsa... 10

13 Yiyecekler Yiyecek olarak genellikle kolay pişirilebilen tavuk, sucuk, sosis, patates gibi gıdalar tüketilir. Ancak dileyenler yanlarında getirecekleri malzemelerle güzel yemekler de yapabilir. Nasılsa yükü, kendileri taşıyacaktır. Nem ve Soğuk Ormanda hava durumu sizi şaşırtabilir. Gündüz çok sıcak geçebilir; ama geceleri hiç ummadığınız kadar soğuk ve nemli olabilir. Nemin nasıl bir şey olduğunu sabah uyanıp çadırdan çıktığınızda, çadırın üzerindeki ıslaklıktan daha iyi anlarsınız. Ayakkabıları nemden korumak için naylon poşetlere koymakta yarar vardır. Ormanda çok değişik mantarlara rastlayabilirsiniz; ama onları kesinlikle yememelisiniz. Zehirli olabilirler! Mat ve Uyku Tulumu Kampta gece rahat bir uyku çekmek istiyorsanız, uyku tulumunuzun altına koyacak bir matınız olması şarttır. Yoksa, gece boyunca altınızdaki kozalaklar ve taşlar batar. Matı, ateşin çevresinde otururken de altınıza serersiniz. Uyku tulumunu da kamp yapacağınız mevsime göre seçmelisiniz. Yoksa üşüyebilir ya da pişebilirsiniz. Geziler ve Doğayla Etkileşim Kampın en güzel yanı, yıl boyu içinde yaşadığınızdan çok farklı bir ortamda birkaç gün geçirmektir. Bunun da tadına varmak için değişik rotalarda geziler yapmalı, çevrenize araştırıcı gözlerle bakmalı, gördüğünüz ilginç şeyleri yakından incelemelisiniz. (Bu arada kaybolmamaya da dikkat edin!) Çağlar Sunay 11

14 Hayvanlarda Oyun Oyun oynarız. Çünkü oynarken çok eğleniriz, mutlu oluruz. Oyun yaşamımızın bu evresinin önemli öğelerinden biridir. Aynı zamanda eğitimimizin de temel bir parçasıdır. Bizi yaşamın birçok gerçeğine hazırlar. Arkadaşlarımızla oyun oynarken sosyalleşiriz, yeni ilişkiler kurarız, eskilerini sağlamlaştırırız ve korumaya çalışırız. Arkadaşlarımızın hatta kendimizin değişik durumlardaki davranışlarını görürüz. Uzun bir süre, oyun oynamanın insan yavrusuna özgü olduğu düşünülmüştür. Artık çok iyi biliyoruz ki yalnızca çocuklar değil yetişkinler de oyun oynuyor; yalnız insanlar değil hayvanlar da oyun oynamaktan keyif alıyor. Kedilerin oyun oynarkenki davranışları avlanma sırasındakilere çok benzer. 12

15 Dönen tekerlekler, tüneller, ince tahtalar ve daha başka oyuncaklarla dolu kafeslerde yetiştirilen farelerin, oyun oynama olanağı olmayan farelere göre beyinlerinin daha iyi geliştiği görülmüş. Bir başka deyişle oyunun fareleri zekileştirdiği anlaşılmış... Köpekler oyun oynamak istediklerinde de bedenlerini öne eğip oynamak istiyorum mesajı verirler. Bu hareketi köpeklerin yakın akrabası olan kurtlar ve çakallar da yapar. Hayvanlar Neden Oyun Oynar? Vahşi doğada da hayvanlar oyun oynar. Aslında oyun sırasında dikkatleri dağıldığı için oynarken yırtıcı hayvanlara dikkat edilemez yaralanma riski olduğundan ve büyük bir enerji kaybı olduğu için oyunun hayvanlara nasıl bir yararı olduğu, hayvanların neden oyun oynadığı uzun süre anlaşılamamıştır. Ama oyun aslında yalnızca bir eğlenceli zaman geçirme etkinliği değildir. Oyun ciddi bir iştir! Neden mi? Çünkü yavruların kaslarını, kemiklerini, sinirlerini ve duyularını geliştirir. Onları yetişkinliğe hazırlar. Bunu da eğlenceli bir şekilde yapar. Yavruların sosyal ve psikolojik yönlerini güçlendirir, zenginleştirir. Parkta köpeğini dolaştıran iki kişinin karşılaşmasına tanık olmuşsunuzdur. Köpekler hemen birbirlerini koklar. Sonra da sanki önceden anlaşmışlar gibi dans benzeri hareketler yapar, sürekli birbirlerini izler, koklar, çevrelerinde çemberler çizerler. Bazen yalandan kavga eder, bazen de birlikte koştururlar. Neşeyle oyun oynarlar... 13

16 Yırtıcıların Oyunları Ayı, aslan, kurt gibi yırtıcı hayvanların oynadığı oyunlar genellikle kovalamaca, atılmaca, boğuşmaca ve ısırmacadır. Bu oyunlar sırasında yavrular kendi bedenlerini tanır; kaslarını, kemiklerini geliştirir; kısacası ileriki avcı yaşamları için hazırlanırlar. Birlikte oynayan ayı ile kurt Hayvanlarda türler arası oyunlara çok sık rastlanmaz; ama zaman zaman da görülür. Böyle bir oyun sırasında oldukça şaşırtıcı hatta komik manzaralar ortaya çıkar. 14

17 Otçulların Oyunları Gazel, ceylan, zebra, keçi gibi otçul hayvanların oyunları da daha çok kovalamaca, zıplamaca ve sıçramacadır. Bu oyunlar da yavruların koşma, sıçrama ve atlama becerilerini ve denge duyularını geliştirir. Yavrular büyüdüklerinde hatta daha bu küçük yaşlarında bile bu becerileri sayesinde yaşamda kalacaklardır. Midye Yakalamaca Oyun seven hayvanlardan biri de martılardır. Martılar ağızlarındaki midyeleri yükseklerden kayaların üzerine bırakırlar. Sonra da kayalara çarpıp kırılan midyelerin içini bir güzel mideye indirirler. Oyunbaz martılar zaman zaman havada midye yakalamaca oyunu oynarlar. Bir martı uçarken ağzındaki midyeyi bırakıverir. Bir başka martı da düşmekte olan midyeyi havada yakalar. Martıları gözleyen bilim insanları bu oyuna ilişkin ilginç şeyler öğrenmiş. Örneğin genç martıların yaşlılara göre daha çok oynadığı ortaya çıkmış. Oyunun genellikle kayaların üzerinde değil de yumuşak, kumlu zemin üzerinde oynandığı, böylece tutulamayan, düşen midyelerin kırılma olasılığının azaltıldığı anlaşılmış. Oyunda kullanılan midyeler de genellikle yenmiyormuş. Ama belki de en ilginç gözlem bu oyunun daha çok rüzgârlı havalarda oynanıyor olması. Rüzgârın midyeyi savurması, onun havada yakalanmasını zorlaştırıyor, ıyor, bu da martılar için oyunu daha da eğlenceli enceli hale getiriyor. Yırtıcı bir hayvan tarafından kovalanan bir avın, kaçarken dengesini çok iyi koruması gerekir. Ufak bir hata sonu olabilir. Denge duyusu da yavruyken oynanan oyunlarla gelişir. Oyun aslında beyni beklenmedik e ed durumlar u için hazırlar. Çağlar Sunay 15

18 Uzaya Giden Yol Uzaya gitmeyi siz de düşlüyor musunuz? Bir uzay mekiğine yerleşip kontrol panelinin başına geçmek, ekranlardan süreci denetlemek, geri sayım ve sonrasında ateşleme Gezegenlerin, yıldızların arasında, sonsuz uzay boşluğunda, Dünya ya yukarıdan baktığınız bir yolculuk Haydi hazırlanın! Uzay yolculuğuna artık çok yakınsınız! Ama bir dakika! Bu uçuş öncesi sizi sıkı bir kampa almamız gerekiyor. Birkaç gün ailenizden ayrı kalacaksınız ve bu kampta yatıp kalkacaksınız. Ama arkadaşlarınızla birlikte keyif dolu günler geçirirken uzayda karşılaşacağınız yerçekimsiz ortama hazırlanacaksınız. Nasıl mı? Simülatörler sayesinde! Üstelik, kampın eğitim merkezindeki simülatörlerin bazıları, uzaya giden astronotların kullandıklarıyla neredeyse aynı. Böylece astronotlar nasıl eğitim alır, nasıl spor yaparlar, uzayda çalışmalarını nasıl gerçekleştirirler, nasıl hareket eder ve kendilerini durdururlar; bunları öğreneceksiniz. 16

19 Astronotlar Uzayda Nasıl Hareket Eder? Sürtünmesiz ortamda nasıl hareket edildiği, uzay istasyonundaki onarım işlerinin bu ortamda nasıl yapıldığının öğrenildiği araç, işte bu. Astronotların uzayda hareketlerini başlatıp durdurmalarının zannedildiği kadar kolay olmadığı, bu simülatörler kullanıldığı zaman anlaşılıyor. Sıfır Yerçekimi Duvarı Uzay denince akla ilk gelen şey yerçekimsiz ortamdır! İşte, bu simülatör astronotların yerçekimsiz ortamda nasıl hareket ettiklerini ve işlerini nasıl gerçekleştirdiklerini anlamanızı sağlıyor. Yalnızca koltuklardan destek alınıyor ve kollarla bacaklar uzay boşluğunda uçarcasına özgürce hareket ediyor. Ama bu aracın tek amacı bu duyguyu yaşatmak değil; aynı zamanda astronotların yerçekimsiz ortamda uzay istasyonunun parçalarını nasıl söküp taktığını deneyerek öğretmek Bunun için katılımcılardan havada asılıyken metal çubukları kullanarak bir üçgen piramit yapmaları ve sökmeleri de bekleniyor. Bu koltuklara oturuyorsunuz, orsu sonra uçuyorsunuz! 17

20 1/6 Yerçekimi Koltuğu Ay ın Dünya nın 1/6 sı kadar olan kütleçekimini canlandıran bu simülatörle Ay yüzeyinde yürüyüşün provası yapılıyor. Astronotların Ay yüzeyi için geliştirdikleri üç yürüyüş biçimi burada deneniyor: Tavşan yürüyüşü, yana doğru zıplayış ve astronot yürüyüşü. İlk ve son yürüyüş tipi ilerlemek için, yana doğru zıplayış da yaklaşık 100 kg ağırlığındaki uzay giysileriyle örnek toplamak için kullanılıyor. Uzay İstasyonu Hareket Eğitim Simülatörü Uzayın yerçekimsiz ortamında uzun süre kalan astronotların yaşadıkları en büyük sorunlardan biri, yeryüzündeki kadar çok kullanamadıkları kaslarının erimesi ve kemiklerinin zayıflaması. Uzay hastalığı denen bu rahatsızlığın önüne geçmek için uzayda bol bol egzersiz yapıyorlar. Bu simülatör de Amerika nın ilk uzay istasyonu Skylab in iç yüzeyini canlandırmak için tasarlanmış ve içinde koşarken hem kol hem de bacak kaslarınızı kullanılıyorsunuz. Çok Eksenli Simülatör Uzay kapsüllerinin atmosfere girişte karşılaşabilecekleri bir sorun, kendi eksenleri çevresinde dönüp durmasıdır. Astronotları bu zorlu duruma hazırlamak için tasarlanan bu simülatörde üç eksen boyunca hareket edilirken yön algısı ortadan kalksa da mideniz bulanmıyor, başınız dönmüyor. Çünkü dönüş sırasında bedeninizin ağırlık merkezi olan mide tam ortada kalıyor. 18

21 Bitki (Hidroponik) Laboratuvarı Kampa katılanların uzayda nasıl bitki yetiştirildiğini öğrendiği yer, işte burası. Bildiğimiz toprak hem ağır olduğu hem de çok yer kapladığı için bitkiler süngerimsi bir karışımın içine yerleştiriliyor ve kök salmak için bunu kullanıyorlar. Su ve mineraller de bu karışımın içine su tankından ekleniyor. Bitkiler için gereken ışık da lambalarla yapay olarak sağlanıyor; çünkü Dünya çevresini 92 dakikada dolaşan Uluslararası Uzay İstasyonu na güneş ışığı, Dünya da olduğu gibi düzenli gelmiyor. Uzaydaki astronotlar bu bitkileri yalnızca deney yapmak için yetiştirmiyorlar, aynı zamanda oksijen ve besin kaynağı olarak da kullanıyorlar. Uzay Mekiği Uçuş Görevi Ve sonunda kampın son günü gelip çatıyor! Kamp boyunca kurulan takımlar, kamptaki en önemli eğitim olan uzay mekiği uçuş görevine hazırlanıyorlar ve kampın son günü her takım iki gruba ayrılıp bu uçuş görevini yerine getiriyor. İlk grup yer ekibini oluşturuyor ve uzay mekiğindeki arkadaşlarını kalkıştan inişe dek yönlendiriyor. Uzay mekiğindeki ikinci grup da mekiği uçurmak ve yol boyunca karşılaşılacak sorunları çözmekle görevli. Robot Etkinliği Uzay programlarının artık ayrılmaz bir parçası olan robotlar konusunda da kampta eğitim veriliyor. Takım üyeleri, kendilerine verilen belirli bir görevi yerine getirmek için tercihlerine göre yazılımcılar ve mühendisler olarak ikiye ayrılıyor. Yazılımcılar bilgisayar başında robotun hareketlerine yön veren programı düzenliyorlar; mühendisler de robotu inşa ediyorlar. Denemeler sırasında karşılaşılan sorunlar giderilmeye çalışılıyor ve son gün takımların robotları yarışıyor. 19

22 Mars Yüzeyi Takım Çalışması Uzay kampında bir de Mars yüzeyi sizleri bekliyor. Katılımcılar takım çalışmalarının bir aşamasını bir oyun şeklinde gerçekleştiriyor ve Mars yüzeyinde kendi kolonilerini oluşturdukları bir kurguyu tasarlıyorlar. Her takım, Uzaya niçin gidilecek? sorusuyla başlayan ve düş gücünün sınırlarını zorlayan bir senaryo oluşturuyor. Mars ta nasıl yaşanacak, nasıl oksijen sağlanacak, nasıl besin bulunacak? Yanıtını çocuklar veriyor ve hazırladıkları projeyi öteki takımlara sunuyorlar; sonra da en iyi proje seçiliyor. Uzay Kampı nda Söyleşi Uzay Kampı Türkiye de bir arkadaşınızla da söyleşi yaptık. Adı Zeynep, 10 yaşında ve kampın beş günlük programına İstanbul dan katılmış. Kumbara: Merhaba Zeynep. Kampın kaçıncı günündesiniz ve kamp nasıl gidiyor? Zeynep: Bu kamptaki dördüncü günüm ve çok zevkli gidiyor. Özellikle simülatörler çok güzel. Örneğin sıfır yerçekimi duvarı çok güzeldi. Çok eksenli simülatör de öyle Burada astronotların nasıl spor yaptıklarını da öğrenmiş olduk. Kumbara: Uzay Kampı na gitmek nereden aklına geldi? Zeynep: Merak ettim burayı. Astronotların ne gibi zorluklar yaşadığını, uzay mekiklerinin özelliklerini öğrenmek istedim. Kumbara: Peki, buraya gelmeden önce aklında uzay var mıydı? Uzayla ilgili neler ilgini çekiyordu? Zeynep: Aslında astronotluk çok zevkli geliyordu; ama biraz zormuş, bunu anlamış oldum. Yerçekimsiz ortamı çok merak ediyordum; kulağa çok hoş geliyordu. Gezegenler de ilgimi çekiyor. Kumbara: Bu kamptan sonra uzayla ilgili bir şeyler yapmayı düşünüyor musun, kamp seni etkiledi mi? Zeynep: Kamp etkiledi ama astronotluk otluk yapmayı düşünmüyorum; çünkü astronotluk çok zor. Yine de uzaya çıkmayı çok istiyorum. Uzaya gitmek sizin de hayalinizse ve siz o kadar da bekleyemem diyorsanız, İzmir deki uzay kampına katılabilirsiniz. Uzaya gidiş öncesindeki alıştırmaların yapıldığı bu kamp, sizi gerçekten uzaya taşımasa da astronot gibi hissettirecektir. Ayrıntılı bilgiyi şu adreste bulabilirsiniz: www. uzaykampiturkiye.com Muzaffer Özgüleş 20

23 Sokakta Oyun Güneşli günlerin sürpriz olmadığı, havanın geç karardığı ve okulların kapandığı harika mevsim yaz, sonunda geldi. Hepimizin bayıldığı bu güzel yaz günlerinde gönlümüzce gezeceğiz, istediğimiz oyunları oynayacağız. Dünyanın her yanındaki çocukların en sevdiği şey oyun oynamaktır. Oyun için sahip olacağımız en değerli şey de tabii ki arkadaştır! Okulların kapanması kendimize ayıracağımız daha bol zaman, sokakta daha çok arkadaş ve elbette bolca oyun oynama fırsatı demektir. 21

24 İşin bir başka güzel yanı da şu: Dünyanın her yerindeki çocuklar gibi annelerimiz babalarımız, onların anne babaları ve onların anne babaları da bir zamanlar sokakta oynamaya bayılırmış. Böyle düşününce biraz komik ama bir yandan da harika değil mi? Düşünsenize anneannemizin süper köşe kapmaca oynadığını ya da babamızın birdir birde kanguru gibi zıplayan çocuklardan olduğunu Büyüklerin gözünün oyun oynayan çocuklara takılması da bu nedenle olmalı. Galiba o güzel günleri özlüyorlar? Niye mi? Çünküüüü... üüüü üü... Oyun oynayan çocuk bolca güler. Rahatça bağırır. Genellikle doyasıya koşar. Yorulunca özgürce bulduğu duvara, kaldırım kenarına, yere oturur. Hiç eve girmek istemez. Kirlenmeyi umursamaz. Televizyon ya da bilgisayar aklına bile gelmez. Patlayan topa, kırılan cama, eve gitmek zorunda kalan arkadaşa delicesine üzülür. Gece yastığına başını koyar koymaz nefis bir uykuya dalar. 22

25 Misket Oyuncu sınırlaması olmayan, dilerseniz 2 dilerseniz 22 kişi oynayabileceğiniz bir oyundur bu. Oyun için gerekli olanlar çokça arkadaş ve bolca miskettir. Bu çoooook eski oyunun birçok çeşidi vardır. Delikli oynama, mars, taso, en çok oynanan çeşidi de belki baş tır... İyi kurallar koyduğunuz sürece, aslında siz de kendi misket oyununuzu oluşturabilirsiniz. Misket nasıl bir zeminde oynanır? Zorlarsanız evde de oynanabilen bir oyun olabilir. Eşyaların yerini biraz değiştirerek ve elbette sonra eski haline getirerek oynayabilirsiniz... Misketlerin parke ya da taş zeminde alabildiğine kayıp gitmesi, oyunun tatsızlaşmasına neden olur. Az tüylü bir halı üzerinde daha iyi oynanabilir. Ancak doğruyu söylemek gerekirse bu oyunun yeri sokaktır. Düzgün toprak bir zemin bu oyun için ideal olandır. Ama gerçekten düzgün! Çünkü eğim, engebeler ve iri kum taneleri bile zafere ket vuracak sinir bozucu engellere dönüşür. Baş Önce herkesin yere kaçar misket koyacağı kararlaştırılır. Diyelim ki beş kişiyiz. Üçer adet misket konduğunda yani üçerden oynandığında yerde on beş misket olur. Bunlar aralarından misket geçemeyecek şekilde, hayali, düz bir çizgi üzerine dizilir. Dizilen misketlerin hangi yanın baş olacağı belirlenmelidir. Diyelim ki durduğunuz yöne göre sol tarafı baş olsun. Bu karar da arkadaşlarla birlikte alınır. (Bu tür önemsiz konularda bile fikir birliği sağlamanın bazen ne zor olabileceği görülür; bu duruma şaşırılır ama oyuna devam edilir.) Oyuncuların ellerinin alışık olduğu, sürekli kullandıkları bir başlık misketi vardır ki pek sevilir. Atışlar hep bu başlıklarla yapılır ve oyun sırasında başlık değiştirilemez. Oyuncular dizili misketlere belli bir uzaklıkta bu uzaklığa da yine birlikte karar verilir çizilen bir çizgiye doğru başlıklarını atarlar. Amaç çizgiye en yakın olmaktır; çünkü bu yakınlık sırasına göre yerde dizili misketlere o çizgiden atış yapılacaktır. Çizgiye doğru yapılan atışlarla sıralama belirlenir. Tabii ki ilk atacak olan avantajlıdır. Çünkü bütün misketler karşısında dizilidir. Sonra tüm oyuncular dizili misketlere doğru sırayla atışlarını yapar. Oyuncular hangi misketi vururlarsa, o misketten başın öte yanına doğru olan bu durumda sağındaki tüm misketleri almaya hak kazanır. Amaç tabii ki bütün misketleri alabilmek için baş ı vurmaktır. Atılan başlık dizili misketlere ulaşamazsa, atış yinelenmez. O oyuncu hakkını kaybetmiş olur. Eğer başlık, dizili misketlerden birine vurur ama çıkartamazsa yani vurduğu misketi dizili misketlerden bir misket boyu kadar öteye ittirememişse yenik olmuştur ve atış yinelenir. Herkes atışını yapar. Oyun sonunda kimin en çok misket topladığına bakılır. Ona bir puan verilir. Herkes misketleri yine yere dizer ve ikinci oyuna geçilir. Ayşenur Erkmen 23

26 Bir Çocuğun Karalama Defteri Bu sayfalardaki karalamalar kime ait dersiniz? Bu kuşları, atları hangi çocuk çizmiş olabilir? Ünlü, çok ünlü birisi desek?.. Osmanlı nın en ünlü padişahlarından biri olacak bir çocuk desek? Kim olduğunu öğrenmek, öteki çizimlerini de görmek ister misiniz? Bir çocuk düşünün ki sarayda canı sıkılıyor Babası bir padişah, o da padişah olacağı günü bekliyor. İtalya dan gemilere yüklenip getirilen kaliteli kâğıtları çekmiş önüne, eline kamıştan kalemini almış, mürekkebe uzanıyor. Sıkıntısını gidermek için yazıyor, çiziyor, karalamalar yapıyor. Mürekkebin kâğıtta bıraktığı izler bazen bir kuş oluyor, bazen bir at, bazen insan yüzleri Bazen Osmanlıca harfler çıkıyor çocuğun kaleminden, bazen Yunanca harfler Sonra tuğra denemeleri yapıyor. Padişah olunca fermanların altına atacağı imzasını arıyor. İyice merak ettiniz mi kim olduğunu bu çocuğun? Bu çocuk, geleceğin Fatih i, yani Osmanlı İmparatorluğu nun yedinci padişahı II. Mehmet. Henüz İstanbul alınmamış, daha Fatih olunmamış. Sarayda şehzadelik günlerini geçiriyor Babası II. Murat tahtta ve o da sırasını bekliyor. Belki sıkıldığında yaptığı karalamalar bunlar, belki de eğitiminin bir parçası. Belki çevresinde gördüğü insanlara ve hayvanlara bakarak çizmiş, belki tümüyle zihninden yapmış bu resimleri 24

27 Topkapı Sarayı Müzesi nin arşivlerinde e tutulan bu defter, bizi hep Fatih olarak ak bildiğimiz II. Mehmet in çocukluğuna götürüyor. Bunlar, aslında günümüz çocuklarının yaptığı çizimlerden çok da farklı değil. Aradan yüzlerce yıl geçse e de çocukların çizgileri hep ortak sanki. Yeni öğrenilen bir dilin harflerini rini yazmaya ya da çevremizde gördüğümüz insanları, hayvanları resmetmeye hangi çocuk heves etmez ki? Tuğra ya da imza Adını en güzel şekilde yazıp onu bir imzaya dönüştürmeyi kim denemez ki? 25

28 26 Yaptığı karalamalara daha yakından bakalım mı? İlk dikkati çeken, çizdiği hayvan resimleri. Defterinde en çok at, baykuş, leylek ve kartal çizimleri var. Özellikle atları çok güzel çizmiş. Belli ki atları çok seviyor ve onları yakından gözlüyor! Aynı şekilde baykuşlar, leylekler ve kartallar çevresinden eksik olmuyor anlaşılan Bunların hemen yanı başındaysa farklı tiplerden insan portreleri görülüyor. Kimisi sarıklı, kimisi bıyıklı, kimileri uzun sakallı Kimileri karşıdan çizilmiş portreler, kimileri yandan çizilmiş profiller. Bir tarafta da yaprak ve çiçek resimleri var, 15. yüzyıldan kalan başka eserlerde sıkça görülenlerden

29 Aynı sayfada hem Osmanlıca alfabeyi hem de Yunanca alfabeyi görüyoruz. Yanı başında da Farsça bir şiirden dizeler var. Ve en önemlisi de bunlara bir tuğra yani padişah imzası denemesi ekleniyor. Önce küçük alıştırmalar, Mehmet adının önce düz bir şekilde sonra süslenerek defalarca yazılması, en sonunda tam bir tuğra. Sonra bir daha ve bir daha Düşünsenize, siz de imza denemesi yapmadınız mı? Defterinizin bir kenarına gelecekteki imzanızın küçük kopyalarını atmadınız mı? Çocuk Fatih de aynısını yapıyor. II. Mehmet in çok iyi bir eğitim aldığını, Yunancaya hakim olduğunu biliyoruz. Yalnızca Yunanca mı; Latince, İtalyanca, Arapça ve Farsça da biliyordu. Resme de meraklıydı, heykele de Zaten ünlü İtalyan ressam Gentile Bellini yi İstanbul a davet etmiş, ona portresini yaptırmıştı. Sarayında resim ve heykellerden oluşan bir koleksiyonu bile vardı. O nedenle böyle bir padişahın çocukken resim eğitimi almış olması, bu sayfalarda gördüğünüz çizimleri yapması, iki dilde alfabeyi yazması hiç de şaşırtıcı değil. Bu yazının sonuna önemli ve gizemli bir not düşelim: Bu karalamaları çocuk Fatih in yaptığından kesinlikle emin olamıyoruz aslında. Olmamıza pek olanak da yok. Çünkü bu defterin hiçbir yerinde ne bir tarih var ne de kim tarafından yapıldığına ilişkin bir açıklama. Ancak defterde denemeleri yapılan tuğra, Fatih Sultan Mehmet in tuğrası olduğundan ve çizimler genç bir elden çıkmışa benzediğinden böyle bir tahminde bulunabiliyoruz. Bu öneriyi ilk olarak 1961 de Süheyl Ünver getirmiş, bu sayfalarda gördüğünüz çizim ve yazıları da ilk kez o incelemiş ve yayımlamıştı. Aslına bakarsanız, Topkapı Sarayı Arşivi ndeki bu defter hâlâ gizemini koruyor. Muzaffer Özgüleş 27

30 Herhalde her çocuk gibi siz de okul sıralarında canınızın sıkıldığı bir anda kâğıt uçak yapmışsınızdır. Kâğıt uçak, can sıkıntısına birebirdir. Eğlenceli olduğu kadar kolaydır da... Özel bir yetenek gerekmez; herkes kâğıttan uçaklar yapabilir. Bunun için temiz bir kâğıt ve üzerinde çalışılacak düzgün bir yüzey yeterlidir. Bir başka deyişle bir defter ve bir sıra... Kâğıt Uçak Yapıyoruz Kâğıt uçak aslında yapımı çok kolay olan en basit olmaktan kaçınmak gerekir. Kâğıt katlamaları yavaş oyuncaktır. Genellikle bir oyun olarak düşünülmez ve sakin yapılmalıdır. Katlamalarda özen gösterilmesi bile. Bir can sıkıntısı anında akla gelir, yapılır, uçurulur gereken temel nokta, onların keskin olmasıdır. ve hemen unutulur. Evet, kâğıt uçak yapımı özel bir Katlamadan sonra kat yerinin üzerinden tırnakla yetenek gerektirmez ama biliriz ki kimilerinin yaptığı geçme, kat yerini keskinleştirir. Katlamaların düzgün uçaklar daha iyi uçar. Bunun aslında basit bir nedeni yapılması önemlidir. Özellikle çok sayıda katlama vardır: Planlı ve özenli bir çalışma. Ne ki bunlar yeterli içeren modellerin yapımında bu önem daha da artar. olmayabilir. Kâğıt uçağı yapanın deneyimi de önem Daha önce hiç kâğıt uçak yapmamış olabilirsiniz. İlk taşır. Çok sayıda değişik kâğıt uçak modeli yapan, yaptığınız uçaklarda katlamalar tam istediğiniz gibi onları uçurup, uçuşlarını dikkatlice gözleyen ve olmayabilir. Ama bu durum zamanla ve yaptığınız sonuçlarını kaydedenler, zamanla çok daha iyi kâğıt uçakların sayısının artmasıyla birlikte düzelecektir. uçaklar yapmaya başlarlar. Deneyim kazandığınız ölçüde katlamalarınız Belki kâğıt uçak yapımı basit ve önemsiz bir işmiş da düzgünleşecek ve daha keskin olacaktır. Bu gibi gelebilir ama onda bile dikkat edilmesi gereken sayede uçaklarınızın uçuşları da giderek düzelecek, bazı noktalar vardır. Her şeyden önce hızlı ve aceleci güzelleşecek ve arkadaşlarınızı şaşırtacaktır. 28

31 Önce Plan Kâğıt uçak yapımına girişmeden önce küçük de olsa bir plan yapmanızda yarar vardır. Öncelikle uçaktan ne beklediğinize karar vermelisiniz: Onun yavaşça süzülerek uzun bir süre uçmasını mı istiyorsunuz? Yoksa olabildiğince uzağa gitmesini mi bekliyorsunuz? Değişik amaçlara uygun uçaklar, yapı olarak da birbirinden farklı olduğu için, bu amacın ilk başta saptanması önemlidir. Ayrıca değişik yapılardaki uçakları en iyi uçuracak fırlatış biçimleri de farklıdır. Uçağınızın nasıl uçmasını istediğinize karar verdikten sonra gerekli malzemeleri bir masanın üzerinde toplayın. İstediğiniz gibi bir uçak yapmak için uymanız gereken ilk kural budur: Masada çalışmak. Kâğıt uçak yapımı aslında iki aşamalı bir iştir. Birinci aşamada uçak tasarlanır, katlamalar ve kesimler sabırla ve özenli bir biçimde yapılır. Bu aşamanın sonunda, uçak kaba biçimiyle ortaya çıkar. Hemen onu fırlatıp hayalinizde canlandırdığınız güzel uçuşu izlemek istersiniz. Ama durun! Acele etmeyin. İlk fırlatışınızı yapmadan önce, uçağınıza üstten, önden, yanlardan ve arkadan bir kez daha bakın; onu alıcı gözüyle inceleyin. Kanatlar yere paralelse ya da yere doğru eğikse, uçlarından yukarı doğru biraz kaldırın; önden bakıldığında uçağınız, T biçiminde değil de basık bir Y biçiminde görünsün. Bu ilk gözden geçirmeyi yaptıktan sonra uçağınız artık ilk fırlatış için hazırdır. Kâğıdı kesmeniz gerekiyorsa, makas kullanın; elinizle yırtmayın. Hatta maket bıçakları daha da iyi i sonuç verir. Ancak maket bıçağını kullanırken elinizi kesmemeye ve kâğıdın altındaki masaya zarar vermemeye özen gösterin. Katlamaları cetvel kullanarak, olabildiğince keskin yapın. Kat yerlerini kaydırmamaya ve ikinci bir kat yeri oluşturmamaya dikkat edin. 29

32 Fırlatma Özenle yaptığınız kâğıt uçağı fırlattığınızda, onun güzelce, şöyle tam istediğiniz gibi uçmasını beklersiniz. Ona o kadar emek verdiniz; üzerinde sabırla çalıştınız. Ancak kâğıt uçağınız hiç de öyle beklediğiniz gibi uçmayabilir. Unutmamak gerekir ki hemen hemen hiçbir kâğıt uçak, en iyi uçuşunu ilk fırlatılışında yapamaz. Bu nedenle, bu durum sizin de başınıza gelirse, sakın hayal kırıklığına uğramayın. Yaptığınız ilk fırlatışla birlikte aslında kâğıt uçak yapımının ikinci aşamasına geçmişsiniz demektir: Deneme fırlatışları ve düzeltmeler. Deneme fırlatışları, kâğıt uçağınıza en iyi uçuşu sağlayacak ideal biçimini kazandırmak için yapılır. Arka arkaya yapılan fırlatışlardan sonra yaptığınız düzeltmelerin uçağın uçuşunu nasıl etkilediği anlamaya başlarsınız. Her uçağın kendine özgü bir fırlatılış biçimi vardır. Örneğin, uzağa gitmek için yapılan bir uçakla, havada uzun süre kalmak için yapılan bir uçağın fırlatılışları farklı olur. Ancak deneme fırlatışlarına başlarken uçaklarınızı hızla savurmak yerine önce hafifçe fırlatın ve aksayan noktaları saptayın. Sonra giderek fırlatma hızını arttırabilirsiniz. Uzun süre havada kalması istenen uçaklar olabildiğince yükseğe fırlatılır. Uzağa gitmesi için tasarlanan kâğıt uçaklarsa, olabildiğince hızlı ve yerle dar bir açı yapacak biçimde ileriye doğru fırlatılır. Uçağınızı yaptıktan sonra, ona üstten, önden, yanlardan ve arkadan bir kez alıcı gözüyle bakın. Yapım sırasında gözünüzden kaçan bir katlama hatası, bir kaydırma yapmış mısınız? Kanatları simetrik mi? 30

33 Birtakım küçük yapım hataları her uçakta bulunur; bunlar kötü bir uçuşa yol açabilir. İlk fırlatışta iyi uçmayan uçağınızı bakım için, önce bir hangara çekin. Güvenli Uçuş Kâğıt uçakları uçururken unutulmaması gereken belki de en önemli nokta güvenliktir. Özellikle ilk deneme uçuşunda uçakların nereye gideceği pek belli olmaz. Eğer uçağınızı arkadaşlarınızın yanında ya da kalabalık bir yerde uçuracaksanız, onu fırlatmadan önce çevrenizdekileri mutlaka uyarın. Ya da en iyisi kimsenin olmadığı bir yere gidin. Açıklık bir alanda, rüzgârsız bir günde arkadaşlarla kâğıt uçak uçurmak gibisi yoktur. Haydi, bakalım yapacağınız kağıt uçak ne kadar uzağa uçacak? Bu alanda dünya rekorunun 69,13 m olduğunu biliyor muydunuz? Gösterin kendinizi... Çağlar Sunay 31

34 Kısa Öykü Arkadaşım Aşçı Yazan: Ralf Butschkow Çizen: Ayça Sabuncuoğlu 24 sayfa 6 TL 1 İşte, aşçı yamağım geliyor, diye seslendi bana Semih. Semih aşçıydı ve sokağımızdaki restoran ona aitti. O gün çalışırken onu seyretmem için beni davet etti. Garson Yunus o sırada masaları ve sandalyeleri küçük ön bahçeye yerleştirmekteydi. Güzel bir gündü, restoran kesin dolacaktı. Seninle ikimiz alışveriş için hemen hale gidebiliriz, dedi Semih. Ah, evet! dedim sevinçle. 2 Hal çok hareketliydi. Burada ancak özel bir kartı olanlar alışveriş yapabiliyordu. Semih in anlattığına göre, bu kartı çıkarmak için ya tüccar ya da restoran sahibi olmak gerekiyordu. Burası bizim süpermarketten çok farklıydı. Her tarafta sebze, meyve ve başka gıda maddeleriyle dolu kasalar yığılıydı. Bunlar doğrudan çiftçilerden geliyor e çok taze, dedi Semih. Ben organik ürünler almayı tercih ediyorum, çünkü onlar en lezzetlisi ve çok sağlıklı. Semih in o gün restoranda yemek pişirirken ihtiyaç duyacağı her şeyi aldık. Ne de çok şeye ihtiyacı vardı! Çok geçmeden arabamız kasalarla doldu taştı. Gerçekten çok nefis görünüyordu. Yavaş yavaş acıkmaya başladım. 32

35 3 Restorana döndükten sonra, aldıklarımızın paketlerini açtık. Timur bize yardım etti. Timur, Semih in restoranında ikinci aşçıydı. Soğuk saklanması gereken gıda maddeleri devasa bir buzdolabına konuldu. Diğerleri, yemek pişirirken el altında olsunlar diye sepetlere ve dolaplara yerleştirildi. İlk önce, bitişikteki anaokulu için, içinde harf biçiminde şehriyeler olan güzel bir sebze çorbası pişirelim, dedi Semih. Onlara her gün taze öğle yemeği gönderiyoruz. 4 Semih ve Timur yemek pişirmek için aşçı önlükleri ve temiz pantolonlar giydiler. Ben önlük taktım. Sonra ellerimizi iyice yıkadık ve başımıza aşçı şapkaları geçirdik. Semih bana, Bu, hijyen için gerekli, diye açıkladı. Sonra çorba için havuç soyduk. Semih, kendimi yaralamayayım diye sebze soyucuyu ve bıçağı nasıl kullanmam gerektiğini gösterdi. Bıçak keskin olmalı, yoksa kaşıktan ne farkı kalır, diyerek güldü Semih. Ama deneyimli aşçılar bile ara sıra parmaklarını keserler, dedi ve duvardaki ilkyardım kutusunu gösterdi. İçinde her türlü yara bandı var. 5 Öğle vakti! Semih le ben hazırlanan çorbayı ve taze meyve salatasını anaokuluna götürdük. Taşıma kutusunun içinde yemekler uzun süre sıcak kalıyordu. Merhaba, Aşçı Amca! diye bağırdı çocuklar. Her gün Semih in lezzetli yemeklerini yedikleri için seviniyorlardı. Eğitmenler de öyle, çünkü onlar da aynı yemekleri yiyorlardı tabii. 6 Çocuklar ellerini yıkamaya gittiler. O arada ben tencereyi masaya koydum, eğitmenler da tabaklarla bardakları dağıttılar. Ancak herkes masaya oturduktan sonra yemek yendi. Çocuklar bize ağız şapırdatmadıklarını ve geğirmediklerini de anlattılar. Onlara afiyet olsun deyip veda ettik, çünkü restoran için daha bir sürü hazırlık yapmamız gerekiyordu. 33

36 7 8 Restoranın salonuna geldiğimizde, garson Derya sofra kurmaktaydı. Çatal-bıçak, peçete ve diğer her şeyin güzel bir şekilde yerleştirilmesine böyle denir, dedi. Tezgahın arkasında Yunus bardakları hazırlıyordu ki daha sonra içecek ikramı hızla yapılabilsin. Tam o sırada telefon çaldı. Bir müşteri o akşam için masa ayırtmak istiyordu. Bunu takvimimize kaydederiz, diye açıkladı Semih, ve masaya küçük bir kart koyarız ki başka müşteriler oturmasın. Semih, diye seslendi Derya, oyalanma. Birazdan ilk müşteriler gelir. Görüyor musun, burada insanı böyle itip kakıyorlar işte, dedi Semih gülerek ve çabucak mutfağa gittik. Derya ilk siparişin yazılı olduğu kağıdı salonun penceresinden mutfağa uzatmıştı. Şimdi, bir masanın bütün yemekleri aynı anda hazır olsun diye mutfakta el ele vermeliyiz, dedi Semih. Sonuçta bir masadaki müşteriler yemeğe hep birlikte başlamak isterler, tıpkı anaokulundaki çocuklar gibi. Aşçılar işe koyuldu. Semih tavada et kızarttı ve makarna pişirdi. Makarnayı süzmek için bana bir süzgeç getir lütfen, diye seslendi. Hangi süzgeci kastediyordu acaba? İki tane getirdim, bir tanesini seçebilirdi. Timur sebze garnitürlerini ve salatayı hazırlamıştı. Semih eti ve makarnayı ekledi. 9 Müşteriler güzelce kurulmuş sofrada oturuyorlardı. Yunus içecekleri hazırlamıştı. Derya nın meslektaşı tarafından sofraya getirildiler. Masadaki en küçük müşteri için de içecek bir şey getirmişti. Bir müşteri portakal suyu ısmarladı. Portakallar taze taze sıkıldı. Tezgahın arkasında portakal sıkacağı var, diye anlattı Semih, mutfak penceresinden seyrettiğimiz sırada. Derya ilk üç tabağı sofraya götürdü. Öbürünü birazdan alacaktı, çünkü dört tabak birden taşıyamazdı. 10 Şimdi de sana, bulaşıklarımızı, çatal bıçakları ve kullanılan tencere tavaları temizlediğimiz bulaşıkhaneyi göstereyim, dedi Semih. Bu, bulaşık makinesi. Tıpkı sizin evdeki gibi çalışıyor, yalnız çok daha yüksek su basıncıyla, diye açıkladı. Bu cihazda normal bir yıkama programı sadece iki-üç dakika sürer. Vay, amma hızlıymış! Öncesinde bulaşıklar lavaboda duş başlığıyla yemek artıklarından arındırılıyordu. Semih in restoranında bu iş için bir bulaşıkçı vardı, bütün akşam boyunca eli sudan çıkmadı. Ona gerçekten acıdım. 34

37 11 Artık eve gitmem gerekiyordu. İyi de oldu, çünkü akşam restoran tıklım tıklım oluyordu ve ben mutfakta ayak bağı olurdum. Semih spesiyal makarnasının tarifini ve gerekli malzemeleri içeren küçük bir sepeti bana hediye etti. Bu akşam annen ve babanla birlikte bunu pişirebilirsin, dedi. İyi ki geldin! Evet, bence de. Taze otlar Bulaşık fırçası Aşçı bıçağı Tencere Menü kartı Mutfak aleti Kepçe Delikli şekerlik Sebzeler İşim için aşçı şapkası dışında daha birçok şeye ihtiyacım var. Hepsini kitapta bulabilir misin? Sivri süzgeç 13 Semih in Spesiyal Makarnası 4 porsiyon için malzemeler: 400 g. makarna 1 soğan 6 domates 2 yemek kaşığı (YK) domates salçası 1 YK bitkisel yağ Tuz ve karabiber Taze fesleğen ve mercanköşk Rendelenmiş peynir Hazırlanışı: 1. Sos için soğanın kabuklarını soy ve küp küp doğra. 2. Domatesleri yıka ve küçük parçalar halinde doğra. 3. Yağı küçük bir tencerede kızdır ve soğanları hafif ateşte pişir. 4. Domatesleri ve bir su bardağı su ekleyip karıştır. 5. Salçayı ekle, tuz, karabiber ve otlarla çeşnilendir. 6. Sosu 10 dakika pişir. 7. Yaklaşık 2 litre suyu büyük bir tencerede kaynat, biraz tuz ekle. 8. Makarnaları suya at ve paketin üstündeki talimata göre pişir. 9. Pişen makarnaları süzgeçten süz ve süzülmeye bırak. 10. Makarnayı ve sosu tabaklara dağıt, üzerine rendelenmiş peyniri serp. Afiyet olsun! Evde annemle hemen yemek pişirmeye başladım. Mmm, burası çok güzel kokuyor! diye seslendi babam eve gelince. Hatta tadına bile baktı. Bunun için sos tenceresini ona uzattım. Tabii ki elimde fırın eldivenleri vardı, çünkü tencere çok sıcaktı. Hem böylece babam azıcık kesmiş olduğum parmağımdaki yara bandını görmedi. Ama bu, gerçek profesyonellerin de başına gelebilir. Üzerine renkli bir yara bandı yapıştırınca acımaz bile. Belki ileride ben de aşçı olurum. Babamın söylediğine göre, makarnam daha şimdiden Semih inki kadar lezzetliymiş. 35

38 Çizgi Öykü Başar Muluk 36

39 Muhteşem Bilim ve Teknoloji Kulübü 37

40 İllüzyon Sihirli numaramız için gerekli malzemeler kolaylıkla bulabileceğiniz şeyler. Dibiyle ağzı aynı genişlikte bir su bardağı Bir peçete Bir mutfak havlusu ya da o büyüklükte bir örtü, örneğin bir eşarp olabilir. Bir paket lastiği Bir kalem 1 Peçete Bardaktan Nasıl Çıktı? Bu gösteriyi yapmadan önce bir bardakla alıştırma yapmanızda yarar var. Eğer numaranızın sırrını kimse öğrenmesin istiyorsanız, bunları tabii ki tek başınıza olduğunuz bir zaman yapın! 3 Malzemelerinizi masaya dizdikten sonra siz ya da izleyenlerden biri peçetenin üzerine bir resim ya da işaret çizsin. Bu işaret, gösteri sırasında aynı peçeteyi bulduğunuzun kanıtı olacaktır. Şimdi işin hilesi, yukarıda çalışmanızı tavsiye ettiğimiz bardağı çevirme aşamasıdır. Bunu elbette izleyicileriniz görmeyecek. Bardağı havlunun altına sokarken yapmanız gereken hareket, zaten izleyicilerini göreceği dik konumu olacak. 4 2 Havluyu öteki elinizle bardağın üzerine örterken fotoğraftaki gibi bardağı önce hafifçe yana çevirmiş Peçeteyi bardağın içine iterek yerleştirin. Burada dikkat etmeniz gereken nokta peçeteyi buruşturup yumuşatmamanız. Peçete bardağa olabildiğince hacimli ve sıkışık girmeli. Nedenini az sonra anlayacaksınız. 38

41 5...hemen ardından da sakin ve son derece soğukkanlı bir şekilde son hamlenizi yapacak ve bardağı havlunun altındayken baş aşağı çevirmiş olacaksınız. 8 Sonra izleyiciyi düşündüren aşamaya geliyoruz. Yani elimizi havlunun altından sokup yavaşça peçeteyi dışarı çıkarıyoruz. Bu final bölümünü olabildiğince ağırdan almalı, yavaş yavaş yapmalısınız. Eh ne de olsa bardağın altından peçete çıkarmak zor iş! 9 6 Peçeteyi neden buruş kırış yapıp yumuşatmamanız gerektiğini şimdi daha iyi anlamışsınızdır. 7 Bardak peçetemizin altında baş aşağı durumdayken lastikle havlumuzu sabitliyoruz. Peçetenin o peçete olduğunu kanıtlamak için hemen izleyicilere açıp gösterin. Bir yandan onların güvenini kazanırken bir yandan da onları soru işaretleriyle baş başa bırakın. Ayşenur Erkmen 39

42 Aklınızı Kullanın Sudoku Beyninizi Çalıştırın! Karenin içini 1 den 6 ya kadar rakamlarla öyle doldurun ki yalnızca her satır ve her sütunda değil, karenin içindeki küçük dikdörtgenlerde de 1 den 6 ya kadar rakamlar olsun. Evde Satranç İki fotoğraf arasındaki 5 farkı bakalım bulabilecek misiniz? Dijital Eşitlik Yanlış yazılmış eşitliği tek bir çizginin yerini değiştirerek doğru hale getirebilir misiniz? 40

43 4 Kamp Bulmacası Soldan sağa: 1. Kalın bezden ya da naylondan yapılarak direklerle tutturulan, taşınabilir barınak 2. Doğada uyumak için hafif ama sıcak tutan, tulum şeklinde yatak 3. Zamanın bölünemeyecek kadar kısa olan parçası 4. Pille çalışan fener 5. İlkbaharda bitip bir, iki mevsim sonra kuruyan küçük bitki 6. Alev 7. Küçük kor parçası Yukarıdan aşağıya: 1. Dünyamızın uydusu 2. Sapı kısa, küçük odun baltası 3. Silindir bir gövdesi ve üst tarafı şapka biçiminde olan, bitki zannedilen ilkel canlı 4. En sıcak mevsim 5. Uyku tulumunun altına serilen ve ısı yalıtımı sağlayan örtü 6. Yakılmak için kesilmiş ağaç parçası Yanıtlar Kamp Bulmacası Evde Satranç Dijital Eşitlik Sudoku Soldan sağa: 1. Çadır, 2. Uyku tulumu, 3. An, 4. El feneri, 5.Ot, 6. Yalım, 7. Köz Yukarıdan aşağıya: 1. Ay, 2. Nacak, 3. Mantar, 4. Yaz, 5. Mat, 6. Odun

44 Satranç Oynuyoruz Satrançta Piyon Terfisi Satrançta piyonun öteki taşlara göre puan olarak daha değersiz olması, önemsiz bir taş olduğu anlamına gelmez. Bir piyon, satranç tahtası üzerinde kontrollü ve güvenli bir şekilde ilerletilirse, önemi daha da artar. Yedinci yatay sıraya güvenli bir şekilde ulaşan bir piyon, bir sonraki hamlesinde satranç tahtasının son yatay sırasına ilerlediğinde, kendisinden başka bir taşa dönüşür. Bu kurala piyonun dönüşmesi ya da piyonun terfi etmesi adı verilir. Satranç tahtasının son yatay sırasına ulaşmayı başaran bir piyon, genellikle vezire dönüştürülür. Çünkü vezir satranç taşları arasındaki en güçlü taştır. Oyuncu eğer isterse bu seçimini, oyun içindeki duruma bağlı olarak kale, fil ya da at olarak da yapabilir. Piyon dönüşümüne hak kazanan bir oyuncunun zaten bir veziri olabilir. Bu oyuncu eğer isterse bu piyonunu ikinci bir vezire dönüştürerek oyuna devam edebilir. Son yatay sıraya ulaşarak başka bir taşa dönüşmeye hak kazanan piyon, şaha dönüşemez ya da piyon olarak kalamaz a b c d e f g h a b c d e f g h Beyaz oyuncunun f7 karesindeki piyonu, bir kare daha ilerleyerek son yataydaki f8 karesine ulaştığında, piyon dönüşüm kuralı gereği, vezir, kale, fil ya da ata dönüşebilir. İkinci tahtada da görüldüğü gibi beyaz oyuncunun piyonu vezire terfi ediyor. Bu durumda piyon da oyun alanının dışına çıkarılır. Piyon dönüşümlerinde en güçlü taş olmasından dolayı genellikle vezir tercih edilir. Fakat vezire terfi edilmemesi gereken durumlar da vardır. Yandaki basit durumdan da anlaşılabileceği gibi, eğer piyon vezire dönüşürse, oyun pat ile beraberlikle sonuçlanır. Bu nedenle beyaz oyuncu vezir yerine kaleye dönüşmeyi tercih etmelidir a b c d e f g h 42