AĞIR METALLER VE ÇOCUK SAĞLIĞI GÜLCAN TÜRKER

Transkript

1 AĞIR METALLER VE ÇOCUK SAĞLIĞI GÜLCAN TÜRKER Çocuk ve Çevre

2 KURŞUN UN ve ÇOCUK Eski boya, kurşunlu benzin Su,toprak water, soil Ortam:hava, su, gıda toz, kozmetik, Yerleşim: ev, Oyun alanları, eski evler Aktiviteler: el-ağız alıkanlığı, toprak yeme", oyunlar, Toz ve boyaların yutulması fetus, infant, oyun çocuğu anemi Sonuçlar: nörogelişim bzk, öğrenme güçlüğü, anemi, Gastrointestinal şikayetler

3

4

5 Hem erişkinlerde hem de çocukluk çağında ağır metal toksisitesi önlenebilir bir halk sağlığı sorunudur. Çocuklarda ağır metalle temasın neden olduğu rahatsızlıklar genellikle bulgu vermeyen toksisite şeklindedir.

6

7 Kurşun (Pb): Madenlerden yeryüzüne çıkartılması ile atmosfere yayılmıştır. Erime noktası düşük, kolay bükülebilir ve dayanıklı bir metaldir. Doğada genellikle sülfür bileşiği olan Galena filizi olarak bulunur. Eski çağlarda Mısırlılar ve İbraniler ilk aletlerini kurşundan yaparlardı. Endüstrileşme ile insan vücudundaki miktarı artmıştır (5).

8 Kadmiyum (Cd): Kadmiyum petrol rafinerilerinden havaya karışır. Sigara içimi Kadmiyum içeren boyalar ile boyanmış yiyecek kutuları Galvanize su boruları Bataryalar Plastikler Radyasyon arayıcı cihazlar

9 Civa Civa ile kontamine olmuş yiyecekler Diş dolgu malzemeleri

10 Kurşun ve bileşikleri endüstride yaygın olarak kullanılır: Yalın metal olarak: Kurşun boru, levha, çatı örtüsü, Kurşunlu tel ve kablolar, Kurşun mermi ve av saçmaları, Bazı kimyasal maddeler için özel kap, X ve radyoaktif ışınlardan koruyucu levhalar

11 Organik bileşik olarak: Plastik madde yapımı Motor benzini içinde kurşun tetra etil/ metil biçiminde Alaşım ve inorganik bileşik olarak: Akümülatör levhaları (Pb+Antimon) Metal dizgi harfleri Lehimcilik Boya maddeleri ve astar boya (Sülyen, Üstübeç) Seramikçilikte sır boyası İnsektisid yapımında kurşun arsenat Lastik sanayi Ressam boyalarında

12 Mesleki kurşun maruziyeti Kurşun madeni çıkarılması, işlenmesi ve dökümü Kurşun boru, levha, tel ve kablo, av saçması yapımı Akü üreticileri Seramik sanayinde toprak kapların sırlanması Oto tamircileri, çelik kaynakçıları ya da kesicileri Tesisatçılar Gemi yapımcıları Matbaacılar Polis memurları İnşaat, köprü onarım işçileri Lastik, cam, plastik üreticileri Benzin istasyonu çalışanları Atıcılık eğitimcileri Hurda geri dönüşüm işinde çalışanlar

13 Çevresel Etkilenim Yolları kutular su toz hava gıda Prenatal etkilenim + boyalar hayvanlar Postnatal etkilenim toprak El-ağız Guzelian, ILSI, 1992

14 Çevresel kurşun maruziyeti Kurşun içeren boyalar Kurşunlu benzin: Tetraetil ve tetrametil kurşunun yanması Atmosfere inorganik kurşun atılır. Ülkemiz için en sık! Toprak: Trafiğe yakın bölgelerde yoğun maruziyet! Toz Su, yiyecek ve içecekler: Kurşun boru, su deposundan gelen suların içilmesi Kurşun karışımlı değirmen taşında öğütülmüş un ile Yiyecek kapları Kurşun içeren cisimlerin yutulması

15 Birleşmiş Milletler Çevre Programı 2005 Sonu Verilerine Göre Dünyada Kurşunlu- Kurşunsuz Benzin Kullanımı

16 Hobiler nedeniyle kurşun maruziyeti: (8) Kurşun sırlı seramik yapımı Poligonda atış yapmak Elektronik aygıtların lehimi Ressamlık (Boyalara karıştırılan kurşun miktarı %2 yi aşmamalıdır) Kurşun saçma ya da balık oltası hazırlama Boyalı cam yapımı Araba ya da tekne onarımı Ev restorasyonu

17 Diğer: (8) Geleneksel tedaviler: Latin Amerika da geleneksel gaz ilaçları, Güney Asya da ateş ve döküntüde kullanılan bir tür çay Kozmetikler: Doğu Hindistan da sürme. Alkollü içecekler: Saklandıkları fıçı ve varillerin onarımında kullanılan kurşun lehimler, tıkaçlar

18 Kurşun etkilenim riski yüksek çocuklar kim? 1978 den önce inşa edilmiş evlerde yaşayan çocuklar Düşük gelirli ailelerin çocukları 6-36 aylık bebekler (el-ağız uğraşları nedeniyle) İhmal veya istismar edilen çocuklar Demir eksikliği ya da anemisi olan çocuklar Azınlık ve etnik kökenli çocuklar Ailesinin mesleği ya da hobileri nedeniyle kurşuna maruz kalan çocuklar

19 Kurşunun emilimi Solunum Sindirim Plasenta Solunum Partikül büyüklüğü:en önemlisi! Çapı >1µm GIS Çapı <0.5-1µm Kan dolaşımı (%30-40) Solunum kapasitesi: Çocuklarda Pb akc de 2,7 kat fazla depolanır Çözünürlük

20 Sindirim Kurşunun emilimi Çocuklar erişkinlere göre daha fazla toz ve toprak ile Pb alır (günde ort 50mg toprak) Pikası varsa daha da fazla (25-60 g/gün) Diyette Fe, Ca, P, Zn ve askorbat eksikse emilim daha da Çocuklarda diyetteki Pb nun %40-50 si emilir (erişkinde %10-15) %10 u kan dolaşımına katılır.

21 Plasenta Kurşunun emilimi Annenin KKD fetal toksisitede belirleyici. Bebekteki Pb: 2/3 ü annenin diyetindeki, 1/3 ü ise kemikte birikendir. Fetusa geçen Pb doğum sonrasına dek vücutta kalır Gebeliğin her döneminde fetusa zarar verebilir: Prematürite, DDA, Kalıcı nörolojik ve gelişimsel sorunlar

22 Kurşunun vücutta dağılımı %95 i eritrositlere bağlanır. Serbest kısım kemik, diş, kc, akc, böbrek, beyin, dalak Kandaki yarılanma ömrü: Erişkin 35 gün, Çocuk Uzun Yumuşak dokuda Y.Ö: 40 gün, Kemikte Y.Ö: yıl Uzun süreli maruziyette Pb nun çoğu kemikte birikir(%70) Vücuttaki toplam Pb kemikte bağlı Pb nin %90 ı = vücut yükü dür. Genç çocuklarda dişlerin dentin tabakasında da birikir.

23 Kurşunun atılımı İdrar En çok Safra Süt, Ter, Saç, Dışkı, Tırnak Dökülen Epitel Hc, Diş, Tükrük Kurşunun vücuttan atılımı çok yavaştır (Erişkinlerde 500, çocuklarda 30 ug/gün).

24 Kurşun toksisitesi kliniği Biyokimyasal toksisite Belirtisiz hastalık Klinik belirtilerin görüldüğü hastalık

25 Biyokimyasal toksisite-i δ-alad enzimini baskılar Hb, sitokrom, miyoglobin yapımı Plazma ve idrarda δ-ala birikir O 2 depolanması, taşınması, enerji yapımı ve P450 detoksifikasyon sistemlerini bozar nörotoksisite. Hem sentetaz ya da Ferrokatalazı baskılar, eritrositlerde. protoporfirin. Koproporfirinojen dekarboksilazı baskılar, idrarda koproporfirinojen III. Globülin sentezini bozar.

26 Biyokimyasal toksisite-ii Na+/K+ ATP az pompası ve eritrosit membran yapısını bozar eritrosit ömrü kısalır. Eritrosit yapımı ve Rtc, eritrositlerde bazofilik noktalanma görülür. Demir eksikliği ve mikrositik anemiye yol açar. Nöronların adhezyon molekülleri, N-metil- D- aspartat (NMDA) reseptörleri, protein kinaz C ve kalsiyum bağımlı iyon kanallarını bozar dendrit ve sinaps oluşumu.

27 Belirtisiz hastalık Çocuklarda uzun süreli temas sonucu en sık belirtisiz hastalık gelişir. Genellikle KKD 10-20µg/dl arasında değişmektedir. Gelişimsel testler ile saptanabilecek gelişim geriliği (Zeka skorlarında düşüklük, işitme ve denge bozuklukları) olabilir. Bu evrede tarama ile erken tanı konabilir.

28 Klinik belirtilerin görüldüğü hastalık Son aşamadır ve tüm sistemler etkilenir KKD 60µg/dl akut kurşun zehirlenmesi sendromu : Kolik tarzı karın ağrısı Kabızlık Yorgunluk SSS işlevlerinde bozulma Koma ve konvülziyon

29 Hematolojik sistem bulguları: KKD ilk gözlenen değişiklikler hematolojik sisteme aittir. Hem sentezini bozar. Eritrositler hemoliz olur. Eritrositlerde noktalanma. Demir eksikliği ve anemi görülür.

30 Sindirim sistemi bulguları: Kesin toksik mekanizma bilinmiyor. Güçlü ve sistemik bir zehir olarak bulgulara neden olur: Kolik tarzı karın ağrısı Bulantı, kusma İştahsızlık Kabızlık veya ishal Ağızda metalik tat

31 Boşaltım sistemi bulguları: Proksimal tubuler hücre yıkımı İdrar sodyumunda Fankoni sendromu: Glikozüri, proteinüri, ketonüri ve D vitamininde Renal atrofi ve fibrozis Geç etkileri; süregen böbrek yetmezliği ve hipertansiyondur.

32 Kalp bulguları: Miyokardit, Fibrozis Endokrin sistem bulguları: GH ve IGF-1 salınımının bağlı boy kısalığı Osteokalsin ve 1,25 dihidroksi vitamin D

33 Nörolojik sistem bulguları Uzun süreli hafif-orta düzeyde maruziyet bulguları (6, 11, 15, 24, 42) Bilişsel sorunlar Davranışsal sorunlar Yüksek düzeyde maruziyetinin nörolojik sistem bulguları Ensefalopati

34 Kurşun toksisitesi tanısı

35 Tarama testleri: Tanısal testler: Kan kurşun düzeyi ölçümü Eritrosit protoporfirini (EP) ölçümü İdrarda Deltaaminolevulinik asit ölçümü Saç, diş, kemikte kurşun saptanması X ışını floresans yöntemi Tanıyı destekleyici diğer testler

36 Civa Minamata hastalığı Mikrosefali SGA Mental ve motor retardasyon Büyüme geriliği

37 Kadmiyum toksisitesi Kronik böbrek yetmezliği Mikroalbuminüri Tubüler fonksiyon bozukluğu Obstruktif akciğer hastalığı

38 Kadmiyum toksisitesi Osteopeni, kolay kırılır kemik doku Alopesi, anemi Artirit Öğrenme güçlüğü Migren Büyüme geriliği Amfizem

39 Kadmiyum toksisitesi Tat ve koku duyu kaybı İştahsızlık Kardiyovasküler hastalık

40 Kurşun toksisitesi tedavisi

41 Evre Kan kurşun düzeyi (KKD) evrelerine göre bulgular, tedavi ve önlemler KKD(µg/dl ) Bulgu Tedavi Önlem Evre1 <9 Bulgu yok - Çevre kontrolü EvreII A Genellikle bulgu yok, algı, motor beceri, büyümede bozukluk olabilir EvreIIB Bulgu yok, algı, motor beceri ve büyümede bozukluk olabilir Evre III Letarji, karın ağrısı, motor bozuklukta artış Evre IV Aşırı duyarlılık, letarji, oyun isteğinde azalma, kusma, karın ağrısı ve anoreksi Evre V >70 Ensefalopati: Sürekli kusma, koma, nöbet, ataksi, apati, gelişimsel becerilerde kayıplar, kranial sinir paralizileri - 3 ay içinde KKD yenileme, kaynak arama, eğitim: el ve ağız temizliği - 2 ay içinde KKD yenileme, beslenme, fizik inceleme, çevre araştırması Se Belirtilerin tedavisi Tek ilaç şelasyon Acil yatış, İkili şelasyon tedavisi 1 ay sonra KKD, yenileme, çevre kontrolü Çevre kontrolü Tüm kurşunla temas kaynakları uzaklaştırılmadan taburcu edilmez

42 Pb toksisitesini geri döndürmenin yolu şelasyon tedavisidir ve KKD 45µg/dl nin üzerinde olan çocuklara uygulanır. Şelasyon ajanları: EDTA (kalsiyum disodyum etilendiamin tetraasetat) Süksimer (Meso dimerkaptosüksinik asid)=dmsa Dimercaprol ( 2,3- dimerkaptopropanol)= BAL (British antilewisite) D- Penisilnamin ( 3- merkapto-d-valin)

43 Kurşun toksisitesinin önlenmesi

44 Birincil Önlemler: Eğitim (8, 15, 44): Risk altındaki çocukların belirlenmesi Çevredeki potansiyel Pb maruziyeti kaynaklarının ortadan kaldırılması: (11) İkincil önlemler: Taramalar Üçüncül önlemler: Sık KKD izlemi Tüm çevresel kaynakların uzaklaştırılması Klinik bulguların tedavisi

45 SAĞLIK ÇALIŞANLARININ ANLARININ KRİTİK K ROLÜ Teşhis ve Tedavi Araştırmalar Vaka Müdahale Eğitim Hasta ve aileleri Öğrenciler ve meslektaşlar Rol Model WHO

46