Beşeri Terakki. Manevi Terakki

Transkript

1 Beşeri Terakki Bir önceki yazımızdan hatırlayalım inşallah. Maddi âlemin de cemâdatın da bize ölü görünmesine rağmen özünde canlı olduğu ve bu canlı maneviyatın Rahmân-ı Rahîmin tecellileri olduğu hakikatini Mesnevi-i Nuriye den örneklerle izah etmeye çalışmıştık. Yine beşeri terakkiyi de; maddi ve manevi terakki olmak üzere iki cihetten ele almış, maddi terakkide beşerin Rabbini unuttuğunu ve bu deryada boğulduğunu anlatmaya çalışmıştık. Biz, bugün bu yazımızda manevi terakki üzerinde duracağız inşallah. Manevi Terakki Terakki deyince yollar ve yolcular geliyor aklımıza. Manevi terakki maddi terakkiden bağımsız değildir, onun eksiklerini giderir ve tamamlar. Tek başına maddi terakki de beşer yolunu kaybeder. Oysaki manevi terakkide bir rehber, bir yol haritası, yolculuk için gerekli malzemeler bulunan yol çantası ve şuurlu bir yolcu vardır. Hakikat tektir ancak yol da tek değil yolcu da. Mevcudat adedince Allah a giden yol var elbette. Bu dünyada bir yolcu, misafir ya da gurbette olduğumuz hakikatinden yola çıkarsak manevi terakkiyi; bizi memlekete götürecek bir ulaşım aracı bağlamında tanımlayabilir ve bu yolculuğu da farklı yollardan ya da farklı ulaşım araçları ile (uçak, tren, otobüs ya da yaya) tamamlayabileceğimizi düşünebiliriz. Hakikate (memlekete) ulaşma gayesi ile sülûke başlayan manevi terakki; kavrayıcı ve şekillendirici olmak üzere iki ciheti ile karşımıza çıkar. Bugün bu yazımızda kavrayıcı terakki üzerinde duracağız inşallah.

2

3 Kavrayıcı Terakki Bilinmek isteyen Allah, bilme isteğini insanın fıtratına derç etmiştir. Bilme İsteği, Hâcât-ı Zarûrîye, İfade-i Meram kavrayıcı terakkiye vesile olur. Kavrayıcı terakkiyi, varlığın anlamına yönelik bir terakki olarak tanımlayabiliriz. Bu anlamda kavrayıcı terakki; insanın kendine ve çevresine dair sorulara cevap arama ve cevap alma sürecini, velâyet, nübüvvet tarafından tebliğ olunan sır yüklü iman hakikatlerini, kalbin tefekkürü, aklın nuru, ruhun sezgisi vasıtasıyla idrak etmeyi, rasyonelliği, tefekkürü, tedebbürü yani ince ve derinlemesine düşünmeyi, ifade eder. Ancak varoluşun tam ve sahih bir resmini kavramak için Cenâb-ı Hakk ı bütün isimleriyle tanımayı icap etmektedir. Kavrayıcı terakki, tam ve sahih bu resme ulaşmaya çalışır. inanmakla yola çıkar, ahlaki yücelmeyle, aklını kullanmayla ve ilimle mesafe alır. Allah ın ulûhiyetine tam bir iman, O nun rubûbiyetini kavramayı; eşya kadar, eşya arasındaki karşılıklı ilişkiyi de O na tevdi ve teslim etmeyi gerektirir. O nedenle Kur an da ve Kur an ayetlerini şuhudî bir tarzda beyan ve tefsir eden Risale-i Nurlar da, insanı yaratılış ve oluş üzerinden ulvi merakını geliştirmeye çağırır, ulvi merak ile insanı kendini ve kâinatı kavramaya sevk eder. Hiç bakmaz mısınız? Hiç düşünmez misiniz? Hiç anlamaz mısınız? Hiç ibret almaz mısınız? Sizden öncekilere bakmaz mısınız? gibi davet, uyarı ve ikazlar, yüksek bir sorgulama, tefekkür etme, muhakeme etme, idrak etme ve bilinç kazanmaya yapılan çağrılardır. «Tevhit, risalet, haşir ve adalet» kavramları üzerinde fikri terakkiye yönlendiren bu çağrıları imana çağrı olarak düşünebiliriz. O nedenle kavrayıcı terakkide iman girizgahtır. İman; aklı, kalbi, vahyi, sünneti ve sanatı bütünler ve bütün eşya arasında hakikî bir uhuvveti, irtibatı, ittisali ve ittihad rabıtalarını tesis eder, Kur an ı merkeze alan verâset-i nübüvvet çizgisi dahilinde bir denge ve kemâl arayışını başlatır. Şer i hükümler ruhsuz birer kanun maddesi olmaktan çıkar, kainatın ve insanın varoluş amacına denk düşen ruhlu ve hakikatli birer esasa dönüşür, öz ve kabuk, asl ve fer, gövde ve dallar bir bütün olarak kavranır. O zaman şunu ifade edebiliriz; kavrayıcı terakki, üstad-ı hakikî olan Kur'ân ı, Tevhid-i kıble belirlemekle ve Hâlık-ı Âlemi bize târif ve ilân eden delilleri ve burhanları görmekle, Kur'ân ın söyledikleri ile kainatın gösterdikleri arasındaki tutarlılığı ve bütünlüğü kavramaya çalışma ile başlarız. Bu kavrama sürecinde; zerreler arasındaki tesanüd ve muvazeneyi;

4 nebatat ve hayvanatta bir tebeddül ve tahavvülü; küre-i arzda gece ve gündüz cihetiyle bir tağyiri görür, âlemdeki ilahi amaçların Allah ın tenzih ve teşbih arasındaki vahdetiyle açığa çıktığını anlar, izafi bir varoluşa sahip olan varlıkların fenâ ve zevalleri, ancak tevhidin yüksek hakikatiyle gerçek bir kimliğe ve içeriye kavuştuğu sonucuna ulaşırız. Dünya ve âhiretteki lezzet ve nimetlere, imanla baktığımızda, bunlarda bir hareket-i devriye görülür ki, emsaller birbirini takip eder. Biri gider, yerine onun misli gelir. Bu sayede o nimetlerin mahiyeti sönmez. Bakarız ki, kâinatta herhangi birşey, hadd-i kemâle vasıl olmayınca hareket etmekten durmuyor. Kemâline vasıl olduğu zaman hareketi terk edip sükûnda oturur. Bundan anlaşılıyor ki, vücut kemâli ister, kemâl de sübutu iktiza eder. Öyleyse, vücudun vücudu, kemâl iledir. Kemâlin kemâli de devam ile olur. Çünkü o masnûat, bekà içindir. Hayat, Hâlıkın ehadiyetine burhan olduğu gibi, mevt de devam ve bekasına bir delildir. Âlemde Cenâb-ı Hakkın sun'uyla terkip vardır. Allah'ın izniyle tahlil vardır. Allah'ın emriyle icad ve idam vardır. Zerrelerden tut, seyyarelere kadar ve nakışlardan şemslere varıncaya kadar herşey, zâtında, hakikatinde sabit olan acz ve fakrın lisan-ı haliyle Sâniin vücub-u vücudunu ilân eder. Hâlık-ı Âlemi bize târif ve ilân eden deliller ve burhanlar, lâyüad ve lâyuhsâdır. O delillerin en büyükleri üçtür. Birincisi: Bazı âyetlerini gördüğün, işittiğin şu kitab-ı kebir-i kâinattır. İkincisi: Bu kitabın âyetü'l-kübrâsı ve divan-ı nübüvvetin hâtemi ve künûz-u mahfiyenin miftahı olan Hazret-i Muhammed aleyhissalatü vesselâmdır. Üçüncüsü: Kitab-ı âlemin tefsiri ve mahlûkata karşı Allah'ın hücceti olan Kur'ân'dır. Kur an Cenâb-ı Hakk ın kelam sıfatı; kâinat da irade sıfatı ile terakkisini yansıtır. Bu terakkide Kur an ve Efendimiz Resul-i Ekrem, kâinata doğru bir biçimde bakmanın usulünü gösteren rehber görevi üstlenir, nefsimiz ve etrafımız üzerindeki aşinalık ve ünsiyet perdesini kaldırır. Kâinat da Kur an ın bildirdiği hükümlerin doğruluğunun delili ve şahidi olur. Ve onların rehberliği ve irşadıyla hem kalp hem de ruh sülûke başlar. Ve insan, zelil ve fakir ve âciz hayvanların sırasından çıkar; zaafının kuvvetiyle, aczinin kudretiyle, ubudiyetinin şevketiyle, kalbinin nuruyla, aklının haşmet-i imaniyesiyle hilâfet ve hâkimiyetin zirvesine yükselir. Karanlıklı gece şeklinde olan istikbal, onların ziyasıyla tenevvür eder. İnsanı ve bütün mahlûkatı, esfel-i sâfilîn olan fenâ-yı mutlaka sukuttan, kıymetsizlikten, faidesizlikten, abesiyetten, âlâ-yı illiyîn olan kıymete, bekàya, ulvî vazifeye, mektubat-ı Samedâniye derecesine çıkarır. Bir önceki yazımızda kavrayıcı terakki üzerinde durmuş, Mesnevi-i Nuriye den örneklerle izah etmeye çalışmış, deryadan bir damla sunmaya çalıştığımızı ve bu yazı sofrasından tam doymadan kalkacağımızı peşinen ifade etmiştik. Hamdım, yandım, piştim misali beşerin yolculuğunu anlatmaya çalıştığımız üç dizilik bu yazı sofrasını, bugün toplayacağız inşallah. Bu mütevazı sofranın Halil İbrahim sofralarına vesile olması temennisi ile yazımıza - şekillendirici terakkiye- girizgâh yapalım inşallah.

5 Şekillendirici Terakki Eğer âlâmın lezâize, nârın nura inkılâp etmesi emelinde isen, evkat-ı hamsede rükû ve sücud kancası ile gururun hortumunu bük, sık, başını kır, imanı doldur. Sonra âyâta tefekkür ile tâate devam eyle ki, şek ve gaflet perdeleri yırtılsın. Bu dalâlât acılığından, necatın halâveti tavazzuh ile münacat lezzeti ortaya çıksın. Kavrayıcı terakkinin oluşturduğu atmosferin şekillendirici terakkinin kapısını araladığını, âlâmın lezâize, nârın nura inkılâp ettiğini, yüreğin iman ile dolduğunu, gaflet perdelerinin yırtıldığını ve hakiki lezzete, muhabbete, mârifetullaha ulaşıldığını görüyoruz. Ancak diyelim ve gerisini Mesnevi-i Nuriye den okumaya devam edelim inşallah. Cenâb-ı Hakkın mâsivâsına yapılan muhabbet iki çeşit olur. Birisi yukarıdan aşağıya nâzil olur; diğeri aşağıdan yukarıya çıkar. Şöyle ki: Bir insan en evvel muhabbetini Allah'a verirse, onun muhabbeti dolayısıyla Allah'ın sevdiği herşeyi sever. Ve mahlûkata taksim ettiği muhabbeti, Allah'a olan muhabbetini tenkis değil, tezyid eder. İkinci kısım ise, en evvel esbabı sever ve bu muhabbetini Allah'ı sevmeye vesile yapar. Bu kısım muhabbet, topluluğunu muhafaza edemez, dağılır. Ve bazan da kavî bir esbaba

6 rastgelir. Onun muhabbetini mânâ-yı ismiyle tamamen cezb eder, helâkete sebep olur. Şayet Allah'a vâsıl olsa da, vüsulü nâkıs olur. Evet, bazı insanlar zerrede boğulurlar. Bazısında da dünya boğulur. Bazılar da, kendilerine verilen anahtarlardan birisiyle kesretin en geniş bir âlemini açar, fakat içinde boğulur. Sahil-i vahdet ve tevhide zorla vasıl olur. Demek, insanın seyr-i ruhânîsinde çok tabakalar vardır. Bir tabakada, insanlara huzur-u tevhid pek suhuletle nasip ve müyesser olur. Bir tabakasına da gaflet ve evham öyle istilâ eder ki, kesret içinde gark olmakla, tam mânâsıyla tevhidi unutmuş olur. Sukutu suûd, tedennîyi terakki, cehl-i mürekkebi yakîn, uykunun son perdesini intibah zan ve tevehhüm eden bir kısım medenîler, ikinci tabakadaki insanlardandır. Onlar, hakaik-i imâniyeyi derk etmekte bedevîlerin bedevîleridir. En evvel muhabbetimizi Allah'a vermemiz, onun muhabbeti dolayısıyla Allah'ın sevdiği herşeyi sevmemiz gerektiği düsturu yani takva; şekillendirici terakkide girizgâh olarak karşımıza çıkıyor. Takva, malumunuz Risâle-i Nur un meslek düsturlarından biridir. Bediüzzaman Hazretleri; Nur Mesleğinde, azamî ihlâs, azamî sadakat ve azamî fedakârlık yanında, takvanın da azamî seviyede olması gerektiğini belirtmiş; en mühim vazifemizin, tahribata ve günahlara karşı takvâyı esas tutup davranmak olduğunu ifade etmiştir. Buraya kadarki notlarımızdan hareketle şekillendirici terakkiyi ana hatları ile tanımlamaya çalışalım. Şekillendirici terakki, kemâlin sübutu iktiza ettiği, varlığın anlamının idrak edildiği, tahkiki imanın taklidi imana inkılap ettiği, tevhidin ve vahdetin pratiğe geçtiği bir süreci ifade eder ve takvanın şekillendirdiği, kemâlâta ulaştırdığı bir insan ve medeniyet tasavvuru ortaya koyar. Bu tasavvur; denge ve itidali, iktisat ve kanaati, adalet-i mahzâyı, muhabbet ve ünsiyeti ve vahdet-i vücudu kapsar ve ortaya koyduğu şahs-ı manevi ile(medeniyet-i fuzla) umumun genel terakkisine ve tesis-i muhabbet-i umumiye vesile olur. Şekillendirici terakkide, keşif (ilham ve sünûhat) ve tecrübe vardır. Bu yolla, kusurunun, fakrının ve eksikliğinin idrakinde olan nefis, onun için konulmuş sınırların ötesine geçmez, enaniyetini tamamen bırakır, her an Allah ın huzurunda olmanın bilinci ile yaşayıp, teselli ve tasvibi onda arar, dünya nimetlerini kalben değil kesben ister, dünya nimetlerinden meşru dairede faydalanır, dünya nimetlerini Allah için, onun yolunda adalet-i mahzâ ölçüsünde dağıtır, idare eder ve karşılığında şükrü bir vazife olarak bilir. Böylece gurbet, ünsiyete, Allah la dostluğuna dönüşür dolayısıyla tüm mevcudatı Allah'a izafe etmeye, Rabbine ilticaya muktedir olur.