ÖN SÖZ. Günümüzde siyasi, ekonomik, sosyal ve teknolojik alanlarda yaşanan hızlı değişim, öğretim

Transkript

1

2 ÖN SÖZ Günümüzde siyasi, ekonomik, sosyal ve teknolojik alanlarda yaşanan hızlı değişim, öğretim programlarının bireylerin ilgi ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte sürekli geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu gelişmeler çerçevesinde çağdaş öğretim programlarının birey ve toplumun; beklentileri ve değişen ihtiyaçlarını, karşılaştığı karmaşık sorunları ve bu sorunların çözümlerini, insanlar arası ilişkileri ve toplumsal değerleri, sadece bugünü değil geleceği okuyabilecek bilinçli vatandaşlar yetiştirmeyi sağlamaları beklenmektedir. Kalkınma planları, Millî Eğitim Şûrası ve benzeri çalışmalarda öğretim programlarının; üst düzey bilişsel yeterliliğe sahip, millî, manevi ve kültürel değerlere duyarlı, sorun çözme ve karar verme becerilerini geliştirmelerine imkân sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmesine ihtiyaç olduğu dile getirilmektedir. Bu ihtiyaçlar doğrultusunda, dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak eğitim ve öğretim alanındaki gelişmelerin, uygulanan yöntem ve tekniklerin eğitim araçlarındaki değişim ve çeşitliliğin öğretim programlarına yansıması kaçınılmaz olmuştur. Çağdaş programlarda salt bilgiden çok bilişsel beceriler ön plana çıkmakta, öğrencilere araştırma, bilgiyi ve bilgi kaynaklarını değerlendirme, eleştirel düşünme, analitik düşünme, problem çözme, bilgi iletişim teknolojilerini etkili ve verimli şekilde kullanma gibi becerilerin kazandırılması hedeflenmektedir. Eğitim ve öğretim alanındaki bu gelişmelerin, yeni yöntem ve teknikler ile öğretim teknolojilerindeki değişim ve çeşitliliğin öğretim programlarına yansıması kaçınılmazdır. Son yıllarda dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler, öğrencilerin sadece okul ortamlarında değil, gelecekte toplumda üretken birer birey olarak sahip olmaları gereken becerileri de farklılaştırmıştır. Bilgi çağı olarak adlandırılan günümüzde öğrencilerin sadece temel becerileri edinmeleri değil, bu becerileri uygulayabilecekleri ve geliştirebilecekleri ortam ve durumların oluşturulmasına olanak sağlayan öğretim programlarının hazırlanması ya da mevcut programların bu becerileri yansıtacak şekilde yeniden gözden geçirilmesi önemlidir. Bilgi çağında öğrencilerin sahip olması beklenilen bilgi ve beceriler göz önünde bulundurularak, Türkiye nin farklı bölgelerinde farklı okul türlerinde görev yapan öğretmenlerin ve akademisyenlerin katılımıyla düzenlenen çalıştaylar sonrasında yeni araştırmalar ve yayınlar ışığında öğretim programlarının içeriği ve öğrencilere kazandırılması hedeflenen beceriler çağın gereklilikleri doğrultusunda güncellenmiştir. Güncelleme çalışmalarında, bilginin taşıdığı değer ve öğrencilerin var olan deneyimleri dikkate alınarak, yaşama etkin katılımlarını, doğru karar vermelerini amaçlayan, sorun çözmelerini destekleyici ve geliştirici bir yaklaşım izlenmiştir. Öğrenciyi merkeze alan, bireysel farklılıklara duyarlı, bilgi ve beceriyi dengeleyen programlarla, millî, manevi ve evrensel değerlere saygılı, toplumsal sorunlara karşı duyarlı bireyler yetiştirilmesi hedeflenmiştir. 2

3 İÇİNDEKİLER GİRİŞ..4 GENEL AMAÇLAR.5 ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMI 6 YETERLİLİK VE BECERİLER.7 DEĞERLER.9 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI 10 UYGULAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 11 Ders Kitabı Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar 13 Ünite, Kazanım ve Süre Tablosu.14 PROGRAMIN YAPISI 15 ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI (4 SAATE GÖRE) 15 ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI (2 SAATE GÖRE) 27 3

4 GİRİŞ Tarih Dersleri kendi kültürünü ve medeniyetini iyi tanıyan ona sahip çıkma ve onu geliştirme şuuruna sahip nesillerin yetişmesine katkı sağlar. İyi bir tarih eğitimi almış, kendi milletinin tarihteki başarılarını öğrenmiş genç nesiller, günümüzü daha iyi yorumlayabilir. Zaman içindeki değişimleri, geçmiş ve bugünü bağlayan derin süreklilikleri, siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik etkileşimi analiz edebilirler. Bugünü oluşturan ve geleceğin şekillendirilmesine katkı sağlayan insanların, olayların, fedakârlıkların, çatışmaların ve dayanışmaların milli kimlik ve vatandaşlık bilincinin oluşmasına etkileri hakkında bilgi sahibi olurlar. Tarihsel olay, olgu, gelişmelere neden olan durumları o günkü koşulları dikkate alarak değerlendirebilir, bunların günümüze yansımalarını eleştirel bir gözle yorumlayabilir ve analiz edebilirler. Orta Asya da doğan, İslamiyet in kabulü ile gelişim süreci devam eden, Osmanlı Devleti ile tüm dünyaya yayılan kültürel değerlerimizin gelecek nesillere aktarılmasında Türk kültür ve medeniyet tarihi dersinin önemi büyüktür. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı ile öğrencilere Türk milletinin dünya kültür ve uygarlığının gelişmesindeki yeri ve insanlığa hizmetlerinin tanıtılması, Türk milletinin zengin kültürel mirasa sahip olduğunu, dünya kültür ve medeniyeti içindeki yerini kavrayan, kültürel değerlerimizin gelecek nesillere aktarılmasındaki rolünü bilen bireyler yetiştirilmesi amaçlanmıştır. 4

5 GENEL AMAÇLAR Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nun 2. Maddesinde ifade edilen Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ile Türk Milli Eğitimin Temel İlkeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Bu programla öğrencilerin; 1. Geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında tarihin sadece siyasi değil, ekonomik, sosyal ve kültürel alanları kapsadığını kavrayarak bireyin tarihin öznesi olduğunu kavramaları, 2. Türk tarihini ve Türk kültürünü oluşturan temel öğe ve süreçleri kavrayarak tarihî ve kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesinde sorumluluk almaları, 3. Cumhuriyet Dönemi nde meydana gelen siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik faaliyetlerin Türk kültür ve medeniyet tarihine katkılarını kavramaları, 4. Millî kimliğin oluşumunu, bu kimliği oluşturan unsurları ve millî kimliğin korunmasının gerekliliğini kavramaları, 5. Geçmiş ve bugün arasında bağlantı kurarak millî birlik ve beraberliğin önemini kavramaları, 6. Türk milletinin dünya kültür ve uygarlığının gelişmesindeki yerini ve insanlığa hizmetlerini kavramaları, 7. Farklı dönem, mekân ve kişilere ait toplumlar arası idarî, sosyal, kültürel ve ekonomik etkileşimi analiz ederek bu etkileşimin günümüze yansımalarını değerlendirmeleri, 8. Kendi kültür değerlerine bağlı kalarak farklı kültürlerle etkileşimde bulunmaya yönelik olumlu tutum geliştirmeleri amaçlanmaktadır. 5

6 ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMI Öğrencilerin ne öğretildiğini, nasıl öğretildiğini ve günlük yaşamlarında nasıl kullanabilecekleri kavramaları anlamlı ve kalıcı bir öğrenme için gereklidir. Anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi için bir diğer koşul ise, öğrenme-öğretme sürecinin planlanmasında ve kullanılacak yöntem ve tekniklerin belirlenmesinde öğrencilerin ön bilgileri, hazır bulunuşluk düzeyleri, ilgileri, öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıklarının dikkate alınmasıdır. Bu, öğrencilerin öğrenme sürecine aktif olarak katılmalarını sağlayacaktır. Öğretmenin rehber görevi gördüğü öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciler kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almaları için teşvik edilmelidir. Bu hayat boyu öğrenenler olmalarına yardımcı olacaktır. Öğrenme-öğretme sürecinde kullanılacak yöntem ve teknikler belirlenirken öğretim programında yer alan kazanımlar göz önünde bulundurulmalıdır. Tek bir yöntem ve teknik kullanılmamalı, öğrencilerin kazanımlarla belirlenen bilgi, beceri ve tutumlara ilişkin gelişmeleri dikkate alınarak farklı yöntem ve teknikler belirlenmeli ve uygulanmalı, gerektiğinde değişiklikler yapılmalıdır. Öğretmenler, öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini, yaratıcılıklarını, problem çözme ve araştırma becerilerini kullanmalarını gerektirecek zorlayıcı çalışmalar ve etkinlikler yapılandırmalıdırlar. Bu çalışma ve etkinlikler, öğrencilerin öğrendiklerini günlük yaşamlarında nasıl kullanabileceklerine, diğer disiplin alanlarıyla nasıl ilişkilendirebileceklerine rehberlik etmelidir. Öğretmenler sınıf içinde bilişim teknolojilerini aktif olarak kullanmalıdırlar. Bu, öğrencilerin küresel dünyada iletişim ve işbirlikli çalışma becerilerinin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı nın uygulanması sırasında kullanılabilecek öğretim yöntem ve stratejilerine ilişkin öneriler öğrencilere kazandırılması hedeflenen yeterlilik, beceri ve değerlerle ilişkilendirilerek aşağıda sunulmuştur. 6

7 YETERLİLİK VE BECERİLER Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Öğretim Programı yla eğitim bilimlerindeki son gelişmeler ve çağdaş eğitim anlayışı doğrultusunda; öğrencilere temel bilgi ve becerilerin yanı sıra sosyal ve kültürel katılım, girişimcilik, iletişim kurma, empati kurma, liderlik gibi sosyal; öz denetim, öz güven, yaratıcılık, kararlılık, açık fikirlilik gibi kişisel yeterlilik, beceri ve tutumların kazandırılması amaçlanmaktadır. Kişisel ve sosyal yeterlilik ve becerilerin yanı sıra öğrencilere kazandırılması hedeflenen beceri ve yeterlilikler ile bunların geliştirilmesinde kullanılabilecek yöntem ve teknikler aşağıda sunulmuştur. Tarihsel Düşünme Öğrencilerin geçmişteki olay, olgu, gelişme, kişi, yer ve ilişkilerin önemini kavramalarına, geçmişteki olay ve olguları güncel olaya ve olgularla ilişkilendirmelerine, geçmiş olay ve olguları oldukları zaman bağlamında analiz etmelerine, kronolojik akıl yürütme yapmalarına olanak sağlayan çalışmalara yer verilmesi bu becerinin gelişimine katkı sağlayacaktır. Neden-sonuç ilişkisi kurma Öğrencilerin tarihsel neden-sonuçlar arasındaki ilişkileri belirlemelerine, analiz etmelerine ve değerlendirmelerine olanak sağlanması, bir olayın birden fazla sebep ve sonucu olabileceğini kavramaları açısından önemlidir. Değişim ve sürekliliği algılama Öğrencilerin geçmişteki değişimleri geçmişteki ve günümüzdeki farklı örneklerle karşılaştırmalarına olanak sağlayan örnek olay incelemeleri, metin (mektuplar, gazete haberleri, biyografiler vb.), görsel (fotoğraf, film, resim vb.) analizleri bu becerinin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Araştırma Bu becerinin geliştirilebilmesi için öğrenciler verilen ya da kendi seçtikleri bir konu hakkında araştırma yapmaları, uygun kaynakları (basılı ve/veya dijital) belirlemeleri, bu kaynakların geçerliliği ve güvenilirliğini sorgulamaları, elde ettikleri bilgileri analiz etmeleri ve kendi belirledikleri yöntemle (rapor, powerpoint sunu vb.) sunmaları konusunda teşvik edilmelidirler. Bilişim teknolojilerini kullanma Öğrenciler bilgi edinme ve yönetme, bilgi oluşturma ve sunma, problem çözme, karar verme, iletişim, akıl yürütme ve yaratıcı ifade ile ilişkili görevlerle bilişim teknolojilerini kullanma yeterliliklerini geliştirebilirler. Bu bakımdan öğrencilere tarihsel bilgileri dijital ve uzamsal teknolojilerini kullanarak seçebilecekleri, değerlendirebilecekleri, paylaşabilecekleri işbirlikli ve/veya bireysel çalışmalara yer verilmelidir. Bu çalışmalar öncesinde bilişim teknolojilerini güvenli ve etkili 7

8 kullanmaya yönelik düzenlemeler ve siber güvenlik kuralları hakkında bilgi verilmeli, öğrenciler medyada yer alan bilgilerin geçerliliğini ve güvenilirliğini sorgulamaları için teşvik edilmelidir. Eleştirel düşünme Eleştirel düşüme argüman geliştirme, argümanı kanıtlarla destekleme, mantıklı sonuçlar çıkarma, problemleri çözmek için bilgiyi kullanabilme, genelleme yapma ve değerlendirme ile ilişkilidir. Öğrencilerin düşünceleri destekleyen kanıt ve nedenleri belirlemelerine, gerçekler ve iddialar arasındaki farklılığı ayırt etmelerine, ilgili ve ilgisiz bilgileri ayırt etmelerine, ön yargı, tutarsız yargıları ve bilişsel hataları belirlemelerine olanak sağlayan çalışmalara yer verilmelidir. Yaratıcı düşünme Yaratıcı düşünme belirli bir durumla ilgili yeni fikirler geliştirme, uygulama, mevcut durumları yeni bir gözle görme, alternatif açıklamaları belirleme ve yeni ilişkiler kurabilme ile ilişkilidir. Öğrencilere tarihsel konular ve bunların günümüzle olan ilişkilerine ilişkin bilgileri edinmeleri, düzenlemeleri ve analiz ederek farklı yollarla sunmaları (afiş hazırlama, sunum hazırlama, broşür hazırlama, rapor yazma, kompozisyon yazma, proje oluşturma vb.) için fırsat sağlanmalıdır. Eleştirel ve yaratıcı düşünme becerileri kavram oluşturma, fikirleri, nesneleri ve olayları karşılaştırma ve sınıflandırmayla ilişkilidir. Kavram oluşturmayla ilişkili aktiviteler (grafik düzenleyiciler, sözlük oluşturma, şemalar vb.) bu becerinin kullanılmasına ve geliştirilmesine yardımcı olacaktır. Uzamsal beceriler Öğrencilerin tablo, grafik, resim, fotoğraf, şema vb. sunum tarzlarını kavramaları, bunlarda yer alan bilgileri analiz etmeleri ve yorumlamaları ile ilgilidir. Öğrencilerin bu tarz materyalleri değerlendirmelerine ve okuduklarını tablo, grafik, şema vb. şekillerde sunmalarını gerektiren çalışmalara yer verilmelidir. Medya Okuryazarlığı Gençlere yönelik yazılı, görsel ve elektronik kitle iletişim araçlarının çokluğu, öğrencilerin medya metinlerini anlama, eleştirel olarak yorumlama ve oluşturma becerilerinin geliştirilmesini önemli kılmaktadır. Öğrencilerin medya aracılığı ile güncel gelişmeleri takip ederken film, reklam, televizyon şovları, dergi, gazete, reklam afişleri, fotoğraf, sanat eserleri ve web sitelerindeki mesajları sorgulamalarını, gerçek bilgiyi gerçek olmayandan ayırt etmelerini gerektiren etkinlik ve çalışmalara yer verilmesi medya okuryazarlığının geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Finansal okuryazarlık Öğrencilerin ekonomik faktörlerin ülkelerin yapılanmasındaki etkilerini analiz etmelerine ve araştırmalarına, elde ettikleri verileri yorumlamalarına, çeşitli ekonomik olaylara, gelişmelere verdikleri tepkileri değerlendirmelerine olanak sağlanması bu becerinin gelişmesine katkı sağlayacaktır. 8

9 DEĞERLER Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı yla sadece bilişsel ve psikomotor becerilerin değil, duyuşsal becerilerin edindirilmesini de hedeflenmektedir. Duyuşsal beceriler, davranışsal boyutlarının yanı sıra değer ve inanışlarla da ilişkilidir. Öğrencilerin toplumu bir arada tutan değerlerin farkına varmaları, benimsemeleri ve bunları toplumla etkileşimlerinde davranışa dönüştürmeleri önemlidir. Demokratik toplumlarda eğitim kurumları; bilişsel amaçlara ulaşmanın yanında insanı insan yapan bütün değerlerin, öğrencilere verildiği bir yapı olma anlayışına sahip olmak için de çaba sarf eder. Eğitim kurumlarının; akademik açıdan başarılı, temel değerleri benimsemiş bireylerin yetiştirilmesi gibi temel iki amacı bulunmaktadır. Değer eğitiminde, eğitim kurumlarına, öğretmenlere ve ailelere önemli görevler ve sorumluluklar düşmektedir. Bu nedenle değerlerin aktarılması sadece sınıf ortamı ile sınırlandırılmamalıdır. Okul yönetiminin koordinasyonunda değerlere ilişkin çeşitli etkinliklerle (afiş, poster vb.) öğrencilerin bilgilendirilmesi sağlanmalıdır. Okul-aile ile işbirliği içinde, okullarda öğrencilere kazandırılmak istenilen değerler konusunda, rehberlik servisleri tarafından seminerler, konferanslar gibi eğitsel faaliyetler düzenlenmeli ve ailelerin katılımı sağlanmalıdır. Değerler eğitiminde birçok yaklaşımın yanında en çok kullanılan dört temel yaklaşımdan birisi, değerlerin öğretimini ve arzu edilen davranışlar için tutarlı desteklerin sağlanmasını içeren telkin yoluyla öğretimdir. Bu yaklaşımın temel çıkış noktası, devamlı ve kalıcı değerlerin öğrencilere telkin edilmesi, bir başka ifade ile aşılanmasıdır. Diğeri ise, öğrencilere rasyonel düşünme ve sahip oldukları duyguları gözden geçirmeleri ile kendi değerlerinin farkında olmalarını sağlamada yardımcı olup öğrencilerin kendi değerlerini karar verme yoluyla içselleştirmelerini sağlayan değerlerin açıklanmasıdır. Bu yaklaşımla, kişisel değerlerin açıklanması ve belirlenmesinde öğrencilere yardım edilmesi, öğrencilerin inançlarının, tutumlarının, değerlerinin incelenmesi ve öğrencilerin değerleri hakkında düşünmesi sağlanır. Bir başka yaklaşım ise, değer konuları ile ilgili bilimsel araştırma sürecinde ve mantıksal düşünmede öğrencilere yardım etmeyi, değer konularında karşılaşılan sorunları rasyonel ve bilimsel düşünce ile çözmeyi içeren değer analizidir. Bu yaklaşımla, empoze edilen değerlere, karşı olarak ya da sadece onları açıklayarak, değer konularının analiz edilmesi ve değer kriterleri ile uygun biçimde hüküm verilmesi sağlanır. Son olarak da, ahlâkî ikilemlerin bulunduğu örnekler verilerek öğrencilerin kendi çıkmazlarını çözmelerine yardım etmeyi içeren ahlâkî muhakeme yaklaşımıdır. Bu yaklaşımla, öğrencilerin zihnine seçilmiş değerleri yerleştirmek değil, yaptıkları hareketlere rehberlik etmek için ahlâkî prensiplerini geliştirmede yardımcı olunur. Öğretmenin buradaki rolü, her öğrenciyi ahlâkî ikilemle karşılaştırır ve diğer öğrencilerin verilen örnek olayla ilgili söylediklerini duyma imkânı oluşturur. Bu yaklaşımlar doğrultusunda, değer eğitimi gerçekleştirilirken en çok kullanılabilecek yöntem ve teknikler ise; tartışma temelli öğretim ve öğrenci 9

10 merkezli aktif öğrenme stratejileri ile drama, proje çalışması, uygulamalı aktiviteler, iş birlikli öğrenme, grup çalışması, öğrenciler tarafından yönetilen araştırmalar, eğitimsel oyunlar ve konu günleridir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI Değerlendirme, öğrencilerin ne bildiği, ne yapabildiği ve öğrendiği konusunda bilgi toplamanın sistematik yoludur. Değerlendirmenin birincil amacının not vermek değil, öğrenmeöğretme sürecinin izlemek ve öğrenme hedeflerine ulaşmada öğrencinin ilerlemesini gözlemlemek olduğu unutulmamalıdır. Bu bakımdan değerlendirme sürekli olmalı ve öğrenme-öğretme sürecinin ayrılmaz bir parçası gibi kullanılmalıdır. Öğretimden kopuk olmamalıdır. Öğrencinin ilerlemesi farklı zamanlarda, farklı bağlamlarda ve farklı yollarla gözlemlenmelidir. Öğrencilerin bilgi, beceri ve tutumlarını değerlendirmek için farklı ve çeşitli araçlar kullanılmalıdır. Farklı ve çeşitli değerlendirme strateji ve araçlarının kullanılması öğrencinin ilerlemesi hakkında daha güvenilir ve geçerli sonuçlara ulaşılmasını sağlayacaktır. Değerlendirme sürecinde kullanılacak ölçme araçları ve değerlendirme yaklaşımları, öğretim programı kazanımları ve bu kazanımların temsil ettiği bilişsel beceri düzeyi ile tutarlı olmalıdır. Hazırlanacak yazılı sınavlarda; salt bilginin değil, yorum yapma, eleştirel düşünme, analiz etme, kanıt ve bilgiyi değerlendirme, akıl yürütme, yargıda bulunma, sorgulama becerilerinin yordanmasına olanak sağlayan çoktan seçmeli ve açık uçlu (kısa veya uzun cevaplı) madde türlerine yer verilmelidir. Sorular yapılandırılırken kazanım içeriği (konu) ile ilgili örnek olaylara, okuma parçalarına, karikatür, resim, fotoğraf, grafik düzenleyicilere (tablo, şema, kavram haritaları, grafik vb.) yer verilmesi öğrencilerin çıkarımda bulunma, okuryazarlık becerilerinin de yordanmasını sağlayacaktır. Bilişsel ve psikomotor becerilerin değerlendirilmesinde bireysel veya grup çalışması şeklinde tasarlanan proje ve performans çalışmalarından yararlanılabilir. Bunlar yapılandırılırken verilen görevlerin gerçek yaşam durumlarıyla ve diğer disiplinlerle ilişkilendirme yapılmasına, üst öğrenim kurumlarında ve sonraki yaşantılarında kullanabilecekleri yazılı ve sözlü iletişim araştırma yapma, rapor hazırlama, kaynak kullanma gibi becerilerini geliştirmeye teşvik edici olması sağlanmalıdır. Duyuşsal ve psikomotor becerilerin değerlendirilmesinde dereceli puanlama anahtarı ve derecelendirme ölçeği şeklinde tasarlanmış göz formlarından yararlanılabilir. Bu formlarda öğrencilerin derse katılım, sorumluluk, takım çalışması, iletişim, tutum ve sosyal davranışlarına ilişkin ölçütlere yer verilmelidir. Öğrencilere verilen sürekli ve yapıcı geri bildirimler kendi performanslarının farkına varmalarını ve geliştirmek için çaba sarf etmelerini sağlayacaktır. 10

11 UYGULAMADA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1. Türk kültür ve medeniyet tarihi dersinin içeriği ağırlıklı olarak Tarihin sadece siyasi değil, ekonomik, sosyal ve kültürel alanları da kapsadığı anlayışı ile ilk Türk devletlerinden başlayarak Cumhuriyet Dönemini kapsayacak şekilde belirlenmiştir. 11. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders içeriği dikkate alınarak tekrara düşmemek amacıyla bu derste yer alan her ünitenin son kazanımı sınırlandırılmıştır. 2. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı, Türk kültür ve medeniyetinin ana konularından Türklerde Devlet Teşkilatı, Türklerde Toplum Yapısı, Türklerde Hukuk, Türklerde Ekonomi, Türklerde Eğitim ve Bilim, Türklerde Sanat ve Spor başlıkları altında toplam altı üniteden oluşmaktadır. Devlet teşkilatının yapısı dikkate alındığında kurumsal yapının iç içe olması sebebiyle tüm üniteler birbiri ile ilişkilidir. 3. Dersin işlenişi sırasında diğer derslerin zümre öğretmenleriyle iş birliği yapılmalıdır. 4. Ders işlenişi, öğretim programı içeriğinde yer alan konular doğrultusunda öğrencilere derse ait temel ve alana özgü becerileri kazandırmaya ve geliştirmeye yönelik tasarlanmalıdır. 5. Ünite kazanımlarının sıralanışında kronoloji temelli anlayış esas alınmıştır. Ünite içeriği nedensellik ilkesine dayalı kronolojik sıralama, bütüncül bakış açısı, değişim ve süreklilik ile tarihsel algı kazandırabilecek şekilde düzenlenmiştir. Bu bakımdan kazanımların sıralamasında değişiklik yapılmamalıdır. 6. Toplumsal cinsiyet rolleri temel alınarak kültürlerin ve medeniyetlerin oluşumunda kadın ve erkeğin ortak katkısına ve tarihin öznesinin insan olduğuna dikkat edilmelidir. 7. Türk kültür ve medeniyet tarihi dersine ön hazırlık yapılırken; programın temel yaklaşımı, genel amaçları, ünite kazanımları ve açıklamaları dikkate alınmalıdır. 8. Öğrencinin aktif katılımını sağlamak, dersi daha etkili ve zevkli hâle getirebilmek için farklı strateji, yöntem ve teknikleri içeren uygulamalar yapılmalı, farklı öğrenme biçimleri ve yetenek, ilgi, ihtiyaçları, okul ve çevre şartları dikkate alınarak düzenlenmelidir. 9. Öğrencilerin, tarih alanında araştırma yaparken tarih biliminin araştırma yöntem ve tekniklerini, tarih bilimine ait kavramları ve tarihsel düşünme becerilerini doğru kullanmaları sağlanmalıdır. Bununla birlikte öğrenciler aktif olarak kütüphanelerden yararlanmalı, dijital kaynaklara yönlendirilmelidir Öğrenciler düzeylerine uygun birinci elden ve ikinci elden kanıtların kullanımına özendirilerek bir tarihçinin çalışma alışkanlığı kazandırılmalıdır. Bu bağlamda öğrencilerin öğretim programındaki konu ve kazanımlar doğrultusunda tarihsel metinler oluşturmalarına, döneme ait adlandırmaları, tarihsel deyim ve kavramları doğru kullanmalarına dikkat edilmelidir. Ancak 11

12 öğrencilerden bir tarihçi gibi metin yazmaları beklenmemeli, öğrencilere bu konuda rehberlik yapılmalıdır. 11. Özel eğitim gereksinimi olan öğrenciler için ihtiyaçları doğrultusunda Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. BEP te yer alacak kazanımların belirlenmesinde öğrenme öğretme etkinliklerinde ve başarılarının değerlendirilmesinde öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınmalıdır. 12. Ders işlenirken öğrencilerin yaparak yaşayarak öğrenmelerine imkân sağlayan okul içi ve okul dışı tarih öğretimi etkinliklerine önem verilerek müzelere, tarihî ve kültürel mekânlara imkânlar ölçüsünde gerçek ya da sanal ortamda (tarihî yapılar, anıtlar, müze, kentler, savaş alanları) geziler düzenlenmelidir. 13. Etkinliklerin sınıf içinde yapılmasına özen gösterilmelidir. Ön hazırlık gerektiren etkinliklerin hazırlık safhası okul dışında olabilir. 14. Öğretmen, Türkiye Cumhuriyeti ne karşı görev ve sorumlulukları yerine getirmede yol gösterici, öğrencilere millî-manevi, kültürel, insanî, ahlaki, değerlerin aktarılmasında ise etkin olmalıdır. Öğretmen, öğrencileri ders kitabında olmayan fakat program kazanımları ile örtüşen, derse ilişkin konuları sevdirecek roman, hikâye, makale, deneme. vb. gibi ürünleri okumaya teşvik etmelidir. 15. Dersin işlenişinde ve uygulamalarda görsel iletişim araçlarına yer verilmeli; slayt, bilgisayar, televizyon, etkileşimli tahta, genel ağ, EBA vb. etkin olarak kullanılmalıdır. Kazanımlarla ilgili belgesellerden, filmlerden vb. yararlanılmalıdır. Teknolojik araç ve gereçler kullanılırken gizlilik, bütünlük ve erişilebilirlik göz önüne alınmalı ve genel ağın güvenli kullanımı konusunda gerekli uyarılar yapılmalı ve tedbirler alınmalıdır. Casus yazılımlar veya kimlik bilgilerinin çalınması ve kullanılmaya çalışılması gibi risklerle karşı karşıya kalmamak için güncel anti virüs yazılımı kullanma, kişisel güvenlik duvarı kullanımı, işletim sistemleri güncellemeleri gibi güvenlik yazılımları kullanılarak güvenlik önlemleri alınmalıdır. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen dijital kaynakların kullanımı ile ilgili kurallara uyulmalıdır. Dijital kaynakların, özellikle Genel Ağdan indirilerek kullanılan materyallerin kullanımında intihal yapılmamalı, etik kurallara, telif haklarına riayet edilmelidir. 16. Öğretim materyali hazırlama ve derse hazırlıklı gelmenin öğretmenin asli görevleri arasında olduğu unutulmamalıdır. Öğretmenler, ders ile ilgili bilgi, beceri, değer ve tutumları öğrencilerine kazandırırken sadece ders kitaplarına bağlı kalmamalıdırlar. Sınıf düzeyi, öğrencilerin ilgi, hazır bulunuşluk düzeyleri, öğrenme stilleri gibi unsurları göz önünde bulundurarak kazanımlarla tutarlı olacak şekilde öğretim materyalleri (bilgi notu, sunum, etkinlik, çalışma kâğıtları, proje, okuma parçaları vb.) yapılandırmalı ve kullanmalıdırlar. Öğretim materyalleri hazırlanırken zümre öğretmenleri ve diğer disiplinlerin öğretmenleriyle işbirliği yapılmalıdır. 12

13 Ders Kitabı Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar 1. Siyasi tarih en asgari seviyede tutularak Türk Kültür ve Medeniyeti tarihine ait konular yoğunluklu olarak ele alınmalıdır. 2. Kitap içeriğinin öğrencinin tek başına öğrenmesini sağlayacak şekilde yalın, anlamlı, sıralı, basitten karmaşığa olacak şekilde sistematik bir mantıkla hazırlanması beklenmektedir. 3. Kullanılacak metin ve görsel malzemeler (belge, vesika, resim, fotoğraf, karikatür, gazete, dergi vb.) öğrenci seviyesine uygun ve pedagojik olmalıdır. 4. Konular ele alınırken objektif olunmalıdır. Farklı görüşler ve eleştirilere yer verilmelidir. 5. Kitap yazılırken alanın temel kaynakları kullanılmalı ve güncel bilgilere yer verilmelidir. Kanıt kullanılırken birinci elden kaynaklar esas alınmalıdır. 6. Kitap yazımında dönemine uygun tarihî kavramlar kullanılmalı, genel anlatım ise sade ve anlaşılır olmalı, kurgu metinler oluşturulurken anakronizme düşülmemelidir. 7. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı, Bilgi Çağı nda bireylerin sahip olması gereken temel beceriler yanında milli ve evrensel değerler de kazandırmayı hedeflemektedir. Bu bakımdan programda yer alan ünite ve kazanımlarla ilişkilendirilerek değerlere ilişkin, araştırma, okuma parçası veya çalışmalara ders kitaplarında yer verilmesi önemlidir. 8. Ders içeriği oluşturulurken arkeoloji, filoloji, sanat tarihi ve etnografya ile ilgili güncel bulgulardan faydalanılmalıdır. 9. Ünite sonunda ünitede işlenen temel kavramlar ve konu özetinin yer aldığı bir bölüm oluşturulmalıdır. 10. Tarihî şahsiyetlere ait konuya uygun anekdotlara yer verilmelidir. Ünite, Kazanım Sayısı ve Süre Tablosu Ünite Kazanım Sayısı Süre/Ders Saati Oranı (%) Türklerde Devlet Teşkilatı Türklerde Toplum Yapısı Türklerde Hukuk Türklerde Ekonomi Türklerde Eğitim ve Bilim Türklerde Sanat Türklerde Spor TOPLAM

14 PROGRAMIN YAPISI Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programında ünite temelli yaklaşım esas alınmıştır. Programda yedi ünite bulunmaktadır. Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi Dersi Öğretim Programı, hem 2 hem de 4 ders saati uygulanabilecek şekilde tasarlanmıştır. Programın 2 ders saati uygulanması durumunda işlenmesi öngörülen kazanım ve açıklamalar ara kapakla ayrılarak programın arkasında belirtilmiştir. Ünitelerin yapısı aşağıda şematik olarak sunulmuştur. Ünite Adı Kavramlar ve Terimler Ünite No. Konu No. Kazanım No. Konu Adı Kazanım Öğrencilerin ünitenin işlenişi sonrasında ulaşmaları hedeflenen bilgi ve beceri düzeyini ifade eden öğrenme çıktısıdır. Kazanım Açıklaması Kazanımın içerik boyutuna ilişkin konu sınırlılıklarını, kazanımların işlenişi sırasında dikkat edilmesi gereken hususları, etkinlik ve işleniş sırasında kullanılabilecek yöntem ve uygulamalara ilişkin açıklamalardır. 14

15 ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI 1. TÜRKLERDE DEVLET TEŞKİLATI Kavramlar ve Terimler Bağımsızlık, teşkilat, ülke, millet, halk, hâkimiyet, kut, kurultay, toy, töre Konu, Kazanım ve Açıklamaları 1.1. İlk Türk Devletlerinde Yönetim Anlayışı İlk Türk devletlerinde devlet yönetim anlayışını açıklar. a. Hunlar, Köktürkler, Uygurlar ve Hazarların devlet yönetim anlayışı ortak özellik ve benzerlikler dikkate alınarak işlenmelidir. b. Türk devlet yönetim anlayışı, Oğuz Kağan Destanı ndan alıntılarla açıklanır. c. Gök Tanrı inancının Türk yönetim anlayışına etkisi üzerinde durulur. ç. Kızıl Elma ve Türk cihan hâkimiyeti anlayışı Orhun Yazıtları ndan alıntılarla verilir. d. İlk Türk devletlerinde hükümdarın özellikleri, görevleri ve kullandığı unvanlar üzerinde durulur. e. Köktürkler ile Çin İmparatorluğu nun, hükümdarın halka, halkın hükümdara karşı görev, hak ve sorumlulukları açısından kıyaslanması sağlanır İlk Türk Devletlerinde Teşkilat Yapısı İlk Türk devletlerinin teşkilat yapısını açıklar. a. Hun, Köktürk, Uygur ve Hazarlar üzerinde durulur. b. Öğrencilerin bireysel ya da grup olarak ilk Türk devletlerinin teşkilat yapısı ile ilgili bulut temelli genel ağ yazılımları kullanarak şema oluşturmaları sağlanır. c. Boylar konfederasyonunun ortaya çıkışı, üstlendikleri toplumsal roller ve Türk devlet teşkilat yapısına etkileri üzerinde durulur. ç. Ordu teşkilatının yapısına ve önemine değinilir. Ordu millet ilişkisini sağlayan teşkilatlanmaya dikkat çekilir. d. İlk Türk devletlerinin dünya askerî tarihine mâl olmuş teşkilat, teçhizat ve taktiklerine (onlu teşkilat, süvarilik, Turan taktiği, ok ve yay, üzengi, miğfer, vb.) değinilir. e. İlk Türk devletlerinin teşkilat yapısı ile Çin devlet teşkilat yapısı karşılaştırılır İlk Türk devletlerinde renklerin devlet teşkilatındaki önemini açıklar. Türk devlet geleneğinde yönetim, ordu ve yönlerin belirlenmesinde kullanılan renkler ve anlamları üzerinde durulur. 15

16 1.3. İlk Müslüman Türk Devletlerinde Yönetim Anlayışı İlk Müslüman Türk devletlerinde yönetim anlayışını açıklar. a. Hâkimiyet anlayışı ve hâkimiyet sembollerindeki değişim ve süreklilik üzerinde durulur. b. İslâm inancının Türk yönetim anlayışına etkisi üzerinde durulur. c. İlk Müslüman Türk devletlerinde meşveretin yeri ve önemine değinilir. ç. Kutadgu Bilig ve Siyasetnâme den alıntılar yapılarak devlet yöneticilerinde aranan özellikler (adil olma vb.) üzerinde durulur İlk Müslüman Türk Devletleri ile İslam öncesi Türk devletlerinin yönetim anlayışını karşılaştırır. Karahanlı, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerinin yönetim anlayışlarını İslam öncesi Türk devletleriyle karşılaştırılması sağlanır İlk Müslüman Türk Devletlerinde Teşkilat Yapısı İlk Müslüman Türk Devletleri ile İslam öncesi Türk devletlerinin teşkilat yapısını karşılaştırır. a. Merkezî, taşra ve askerî teşkilattaki değişim vurgulanır. b. Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerinin teşkilat yapısının ilk Türk devletleriyle karşılaştırılması sağlanır Osmanlı Devleti Yönetim Anlayışı Osmanlı Devleti nin yönetim anlayışını açıklar. a. Osmanlı Devleti nin yönetim yapısı ve felsefesinin Türk tarihindeki yönetim sistemleri içerisindeki yeri vurgulanır. b. Yönetim anlayışı ile devlet-halk ilişkisi; Devlet-i Ebet Müddet, Devlet-i Aliyye Nizam-ı Âlem, Reâya (halk), Teba, Zımmî, Tevdî-i Emanet, Kapı kulları, İstimalet, Kesrette Vahdet Kanun-ı Kadim(Kanunname-i Âli Osman) kavramları üzerinden ele alınır Osmanlı Devleti yönetim anlayışı ile ilk Müslüman Türk devletlerinin yönetim anlayışını karşılaştırır. a. Osmanlı Devleti yönetim anlayışında uygulanan veraset sistemindeki değişim örneklerle açıklanır. b. Osmanlı Devleti yönetim anlayışının süreklilik açısından Selçuklu Devleti, değişim açısından Bizans Devleti ile karşılaştırılması sağlanır. c. Tanzimat öncesi, Tanzimat ve Meşrutiyet dönemleri yönetim anlayışları karşılaştırmalı olarak verilir. ç. Tanzimat ve Meşrutiyetle birlikte yöneticilerin nitelik ve görevlerindeki değişim üzerinde durulur. d. Tanzimat ve Meşrutiyetle birlikte başlayan demokratikleşme süreci ve halkın yönetime katılımı üzerinde durulur. 16

17 e. Meşrutiyet dönemlerinde ortaya çıkan fikir akımlarının gerekçelerine ve bu akımların temsilcilerine değinilir Osmanlı Devleti Teşkilat Yapısı Osmanlı Devleti nin teşkilat yapısını açıklar. a. Merkezî, taşra ve askerî teşkilatın temel özellikleri ile tarihî süreçte ortaya çıkan değişiklikler üzerinde durulur. b. Osmanlı savaş organizasyonunun planlaması, ekonomisi, lojistik yönü, insan kaynağı yönlerine değinilir. c. II. Mahmut dönemi, Tanzimat ve Meşrutiyetle birlikte devlet teşkilatlanması ve ordu yapısında meydana gelen değişimin gerekçelerine değinilir. ç. Kanuni ve Şarlken dönemi devlet ve ordu teşkilatı ana hatlarıyla karşılaştırılır. d. I. Murat, II. Mehmet, I. Süleyman ve II. Mahmut un öne çıkan yönlerini vurgulayan kısa biyografilerine yer verilir Değişim ve süreklilik açısından Osmanlı Devlet Teşkilatı ile İlk Müslüman Türk Devletlerinin devlet teşkilatını karşılaştırır. a. Osmanlı devlet teşkilatı ile Büyük Selçuklu devlet teşkilatlarının karşılaştırılması sağlanır. b. Osmanlı klasik dönemi Divan-ı Hümayun ile Selçuklulardaki Divan-ı Saltanatın işlevleri açısından karşılaştırılması sağlanır Cumhuriyet Dönemi Yönetim Anlayışı Cumhuriyetin ilânı ile yönetim anlayışında meydana gelen değişimi siyasi açıdan değerlendirir. a. Saltanatın kaldırılma gerekçeleri üzerinde tartışılır. b. I ve II. meclisin milletvekili yapısı ve halkı temsil etme gücü günümüzle ilişkilendirilerek verilir. c ve 1924 anayasaları kuvvetler ayrılığı ilkesi bakımından ele alınır. ç. Öğrencilerin bilişim teknolojilerini kullanarak Cumhuriyetin ilanıyla birlikte yönetim anlayışında meydana gelen değişimlerle ilgili sunum hazırlamaları sağlanır Cumhuriyet Dönemi Devlet Teşkilatı Cumhuriyetin ilânı ile devlet teşkilatında meydana gelen değişimi açıklar. Öğrencilerin, Cumhuriyetin ilanıyla birlikte devlet teşkilatında meydana gelen değişimlerle ilgili sunu hazırlamaları sağlanır. 2. TÜRKLERDE TOPLUM YAPISI Kavramlar ve Terimler Oguş, urug, boy (bod), bodun, il (devlet), devlet baba, konargöçer 17

18 Konu, Kazanım ve Açıklamaları 2.1. İlk Türk Devletlerinde Toplumsal Yapı İlk Türk devletlerinde toplumsal yapının temel özelliklerini açıklar. a. Hun, Köktürk ve Uygurların toplumsal yapısı döneme ait olaylar ve metinlerden alıntı yapılarak açıklanır. b. Sosyal yapıda, oguş, urug, boy (bod), bodun ve il (devlet) kavramları üzerinde durulur. c. Aile ve devlet arasındaki ilişki Devlet Baba kavramı üzerinden ele alınır. ç. Ailenin önemi, ocak, anne-baba-çocuk ilişkisi, gelin, güvey (evlenme gelenekleri), yeme-içme, giyim-kuşam ile ilgili metinlerden alıntılara yer verilir. d. Türk toplum yapısında kadının üstlendiği roller üzerinde durulur. e. Eski Türk inancının toplum yapısına etkisi vurgulanır. f. Köktürkler ile Sasanîlerin toplumsal yapı bakımından karşılaştırılması sağlanır. g. Konargöçer ve yerleşik yaşam tarzları üzerinde durulur İlk Müslüman Türk Devletlerinde Toplumsal Yapı İlk Müslüman Türk devletlerinde toplumsal yapıyı oluşturan unsurları açıklar. a. Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerindeki sosyal yapı örneklerle ele alınır. b. İslâmiyet öncesi Türk devletleri ile İlk Müslüman Türk Devletlerindeki sosyal yapı karşılaştırılır. c. Göçler sonucu farklı kültürlerle etkileşimde hoşgörü anlayışına değinilir. ç. Tekke ve zaviyelerin sosyal dayanışma ve iskan siyasetinin uygulanmasındaki rolü vurgulanır. ç. İlk Müslüman Türk devletlerinde kadının konumu günümüz ile ilişkilendirilerek ele alınır. d. Selçuklularda Hasan Sabbah, Haşhaşîlik, Babaîlik gibi inanç temelli toplumsal olaylar günümüzdeki olaylarla ilişkilendirilir Osmanlı Devletinde Toplumsal Yapı Osmanlı toplumunda toplumsal yapının şekillenmesinde etkili olan unsurları açıklar. a. Osmanlı toplumunda Millet Sistemi bir arada yaşama, hoşgörü ve farklılıklara saygı anlayışı çerçevesinde ele alınır. b. İskân siyasetinin Osmanlı toplumuna olan etkisi günümüzle ilişkilendirilerek ele alınır. c. Toplum yaşamında vakıfların önemi, işleyişi ve vakıflar aracılığıyla gerçekleşen hizmetler üzerinde durulur. ç. Osmanlı mahalle anlayışı, aile hayatı, günlük yaşam, misafirperverlik, evlenme, doğum, ölüm vb. geleneksel törenlere günümüzle ilişkilendirilerek değinilir. 18

19 d. Döneme ait minyatürler ve seyahatnameler üzerinden Osmanlı toplumunda yeme içme kültürü, eğlence ve festivallere değinilir. e. Toplumda yardımlaşma ve dayanışma anlayışıyla kurulan kurumlardan Dârülaceze, Dârüleytam, Bîmaristan, İmarethane ile engellilerin bakımına yönelik kurulan kurumlara değinilir. İlgili kurumlar günümüzle değişim ve süreklilik açısından ilişkilendirilir. f. Osmanlı Devleti nin farklı etnik ve dinî unsurlara karşı tutumu ile Endülüs te Müslüman ve Yahudilere karşı izlenen politikanın karşılaştırılması sağlanır Tanzimat sonrası Osmanlı toplumsal yaşamında meydana gelen değişiklikleri açıklar. a. Batı tarzı yaşam kültürünün Osmanlı toplumuna etkisine değinilir. b. Değişen yaşam biçiminin giyim, yeme içme kültürü, gündelik yaşam ve mekânlara yansıması; fotoğraf, gravür, resim ve o döneme ait edebî eserlerden yararlanılarak ele alınır. c. 93 Harbi ve Balkan Savaşları ndan sonra Anadolu ya yapılan göçlerin toplumsal yapıya etkisi günümüz Türkiye sine yapılan göçlerle bağlantı kurularak ele alınır Cumhuriyet Döneminde Toplumsal Yapı Cumhuriyet Dönemi ile Meşrutiyet Dönemini toplumsal yapıda meydana gelen değişiklikler açısından karşılaştırır. a. Kanun-i Esasi, 1921, 1924 anayasalarındaki vatandaşlık olgusu ve gayrimüslimlerin statüsü karşılaştırmalı olarak ele alınır. b. Tarımsal üretimdeki artışın refaha etkisi ve köylerden kentlere göç, şehirleşme, şehirlerde oluşan yeni sosyal sınıflar, üretim ve eğitime dayalı ortaya çıkan yeni zengin ve aydın sınıfların edindikleri sosyal statülere döneme ait edebî eserlerden örnekler verilerek değinilir. c.1926 da kabul edilen Medeni Kanun ile kadınların toplumsal rollerindeki değişim vurgulanır. 3. TÜRKLERDE HUKUK Kavramlar ve Terimler Töre, yargu, yargan, yasama, örfi hukuk, şerî hukuk, kanunnâme, adaletnâme,kanun-i esasi,mecelle. Konu, Kazanım ve Açıklamaları 3.1. İlk Türk Devletlerinde Hukuk İlk Türk devletlerindeki hukukî yapının özelliklerini açıklar. a. Hun, Köktürk ve Uygurlarda hukukî yapı ile ilgili temel kavramlar (töre, yargu, yargan vb.) üzerinde durulur. b. Yasama ve törenin kaynakları ve temel ilkeleri ilk Türk devletlerine ait sözlü kaynaklardan (destan vb.) yararlanılarak verilir. 19

20 c. İlk Türk devletlerinde törenin ilkeleri dikkate alınarak adalet anlayışı (bireysel haklar, insandevlet ilişkisi, liyakat, cezalandırma, eşitlik vb.) üzerinde durulur. ç. Uygurların Moğol hukuk sistemine etkisine değinilir İlk Müslüman Türk Devletlerinde Hukuk İslamiyet in kabulünden önce ve sonra Türk Devletlerindeki hukuk anlayışını karşılaştırır. a. İlk Müslüman Türk Devletlerinde uygulanan şerî ve örfi hukuk sistemi değişim ve süreklilik açısından ele alınır. b. Divan-ı Mezalim kurumunun yapısı, işleyişi ve önemi üzerinde durulur. c. Türk devlet geleneğindeki adalet anlayışı Kutadgu Bilig den alıntılarla verilir. ç. İlk Müslüman Türk devletlerindeki hukuk anlayışının Cengiz Yasası ile karşılaştırılması sağlanır Osmanlı Devletinde Hukuk Osmanlı Devleti klasik dönem hukuk sistemindeki değişimi açıklar. a. Osmanlı da örfi hukuk sisteminin gelişimi kanunnâme (Umumi kanunnâmeler, Sancak kanunnâmeleri, Hususî Kanunnâmeler) ve adâletnâme örnekleri üzerinden ele alınır. b. Divan-ı Hümayun ve Divan-ı Mezalimin adli fonksiyonları yönüyle karşılaştırılması sağlanır. c. Adalet sistemi içerisinde kadıların yeri ve önemine değinilir. ç. Ahidnâme ve fermanlardan alıntılarla Fatih Sultan Mehmet ve Yavuz Sultan Selim in hoşgörü ve adalet anlayışına değinilir. d. I.Süleyman a Kanuni unvanı verilmesinin nedeni, ve konuya yönelik anekdotlara yer verilir Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde Osmanlı Devleti hukuk sisteminde meydana gelen değişimi açıklar. a. Tanzimat öncesi II. Mahmut Döneminde hukuk alanında yapılan değişikliklere değinilir. b. Osmanlı hukuk sistemindeki ikili yapının (Şeriye ve Nizamiye Mahkemeleri) ortaya çıkışı ve sonuçları üzerinde durulur. c. Kanun-i Esasi, padişahın yasama yetkisinin sınırlandırılması çerçevesinde ele alınır. ç. Mecellenin niteliği, özgünlüğü ve önemi üzerinde durulur Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde Osmanlı Devleti hukuk sisteminde meydana gelen değişimi vatandaşlık hakları açısından değerlendirir. Tanzimat Fermanı ile Islahat Fermanı vatandaşlık hukukundaki değişim açısından karşılaştırılır Cumhuriyet Döneminde Hukuk Cumhuriyet Dönemi nde hukuk alanında meydana gelen değişimi temel hak ve özgürlükler açısından değerlendirir. 1921, 1924, 1961 ve 1982 anayasaları temel hak ve özgürlükler açısından karşılaştırılır. 20

21 4. TÜRKLERDE EKONOMİ Kavramlar ve Terimler Üretim, tüketim, ulaşım, ticaret, para, finansman, lonca, narh sistemi, ribat, han, kervansaray, merkantalizm, makyavelizm, fiskalizm, iaşecilik Konu, Kazanım ve Açıklamaları 4.1. İlk Türk Devletlerinde Ekonomi İlk Türk devletlerindeki ekonomik yapıyı açıklar. a. Hun, Köktürk, Uygur ve Hazar devletleri üzerinde durulur. b. Orta Asya coğrafyasının ekonomik faaliyetlere etkisine değinilir. c. Yerleşik hayatın ekonomi anlayışında meydana getirdiği değişim vurgulanır(uygurlar örneği üzerinden). ç. İlk Türk devletlerinin ticari faaliyetleri, kullanılan paralardan örnekler verilerek açıklanır. d. Türk devletlerinin ticari faaliyetleri (ticaret kervanları, İpek Yolu ve Kürk Yolu) işlenirken belgesel ve görsellerden yararlanılır İlk Müslüman Türk Devletlerinde Ekonomi Türk-İslam devletlerindeki ekonomik yapıyı açıklar. a. Karahanlı, Gazneli, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerinin ekonomik yapıları üzerinde durulur. b. Türk-İslam devletlerinin ticari faaliyetleri, kullanılan paralardan örnekler verilerek ele alınır. c. Öğrencilerin, bireysel ya da grup olarak dönemin köylü, tüccar ve zanaatkârının ekonomik faaliyetlerini anlatan dijital öykü yazmaları sağlanır. ç. İkta sistemi ve ahilik teşkilatının ekonomik hayattaki rolleri üzerinde durulur. d. Ahiliğin meslek etiği ile günümüzdeki ticari hayata ait etik değerler örneklerle karşılaştırılır. e. Türkiye Selçuklu Devleti nin ticareti geliştirmek için aldığı önlemlere değinilir. f. Ribat, han ve kervansarayların ekonomideki rolü üzerinde durulur. h. İkinci Türk beylikleri dönemi Anadolu da ticari yaşamdaki gelişmelere değinilir Osmanlı Devletinde Ekonomi Osmanlı Devleti nin klasik dönem ekonomik yapısını açıklar. a. Osmanlı Devleti nin üretim ve arz yönlü ekonomi anlayışı gerekçeleriyle açıklanır. b. Osmanlı ekonomik yapısını oluşturan üretim, tüketim, ulaşım-ticaret, para, finansman, lonca ve narh sistemi üzerinde durulur. c. Kanunname-i İhtisab-ı Bursa Kanunu ndan seçilen narh ve standardizasyonla ilgili örnekler verilir. ç. Dönemin köylü, tüccar ve zanaatkârının ekonomik faaliyetleri hakkında metinlere yer verilir. 21

22 d. Osmanlı döneminde üretimin devamlılığını sağlamaya yönelik alınan tedbirler üzerinde durulur. e. Kapalıçarşı ve kapanların ekonomideki rolü üzerinde durulur. f. Kapitülasyonların ekonomik gerekçelerine ve etkilerine değinilir. g. İstatistik ve grafiklerden yararlanarak Osmanlı Devleti ndeki ticaret yolları, ithal ve ihraç edilen maddeler ile sanayi kolları üzerinde durulur. h. Vakıf sistemi ve işleyişinin toplumsal dayanışma ve iktisadi refaha katkıları günümüz örnekleriyle ilişkilendirilerek ele alınır. I-Osmanlının ekonomi anlayışı ile eş zamanlı olarak Avrupa devletlerinin ekonomik anlayışı ana hatlarıyla karşılaştırılır XVII. Yüzyıl sonrası Osmanlı Devleti ndeki ekonomik yapıyı açıklar. a. Üretim yapısındaki çözülmenin iç ve dış nedenleri kanıtlar (tarihsel metinler, istatistiki veriler vb.) üzerinden ele alınır. b. Bu dönemde Osmanlı Devleti nde uygulanan para politikası ve tağşiş üzerinde durulur. c. Tımar sisteminden mukataa ve malikâne sistemine geçişin etkisi ele alınır. ç. Coğrafi keşifler, kapitülasyonlar ve Sanayii İnkılabının Osmanlı ekonomisine etkilerine değinilir. d. Düyun-ı Umumîye nin kuruluşu ve işleyişinin Osmanlı Devleti ne ekonomik etkileri üzerinde durulur. e. Batıda ekonomik yaklaşımdaki değişimlere (merkantalizm, makyavelizm vb.) karşın Osmanlı ekonomik sisteminin durağanlığının nedenleri ve sonuçları örneklerle ele alınır Cumhuriyet Döneminde Ekonomi Cumhuriyetin ilk yıllarındaki ekonomik yapı ve yaklaşımları açıklar. a. Lozan Antlaşması nın ekonomik bağlayıcılığı ve ülke ekonomisine etkileri vurgulanır. b. Bu dönemde millî ekonomi modelinin oluşturulma gerekçeleri örneklerle ele alınır. c Dünya Ekonomik Krizi nin Türk toplumuna etkilerine örnek olaylar üzerinden değinilir. ç. Bu dönemde tarım ve sanayi alanında gerçekleştirilen gelişmeler, istatistikî veriler ve grafikler yardımıyla ele alınır. d. Ekonomik bağımsızlık açısından Cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan iktisadî yapı ve yaklaşımlar üzerinde durulur. 5. TÜRKLERDE EĞİTİM VE BİLİM Kavramlar ve Terimler Konargöçer, ozan, medrese, tekke, zaviye, ribat, sahn-ı seman, darülmuallimat, Darülfünûn, Enderun Konu, Kazanım ve Açıklamaları 22

23 5.1. İlk Türk Devletlerinde Eğitim ve Bilim İlk Türk devletleri dönemi eğitim ve bilim faaliyetlerini açıklar. a. Örnekler üzerinden Hun, Köktürk ve Uygurların eğitim ve bilim faaliyetleri ele alınır. b. Konargöçer ve yerleşik yaşamda uygulanan eğitim sistemi Köktürk ve Uygur örneği üzerinden ele alınır. c. İlk Türk toplumlarında uygulanan eğitimin unsurlarına (askerî ve mesleki eğitim, ozanlar, destanlar) değinilir. ç. 12 Hayvanlı Türk takvimi örneğinden yola çıkılarak ilk Türk devletlerinde bilim anlayışına yer verilir. d. Uygurlar dönemi eğitim ve bilim faaliyetleri (alfabe, matbaa, kağıt) ele alınır İlk Müslüman Türk Devletlerinde Eğitim ve Bilim İlk Müslüman Türk devletlerinde eğitim ve bilim alanındaki faaliyetleri açıklar. a. Karahanlı, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletlerindeki eğitim ve bilim faaliyetleri örneklerle ele alınır. b. Mescit, ribat, tekke ve zaviyelerin eğitimdeki rolüne değinilir. c. Nizamiye Medreselerinin kuruluş amacı ve işlevleri ele alınır. ç. Ahiliğin mesleki eğitimdeki rolüne yer verilir. d. Yusuf Has Hâcip in Kutadgu Bilig ve Kaşgarlı Mahmud un Dîvan-ı Lügati t-türk örnekleri üzerinden ilk Müslüman Türk devletlerindeki eğitim ve bilim anlayışına değinilir. e. Dönemin öne çıkan bilim insanlarının (Farabî, Bîrunî, İbni Sina, Harezmî vb.) bilime katkılarına yer verilir. F. Gevher Nesibe Hatun Şifahanesi üzerinden İlk Müslüman Türk Devletlerinde tıp alanındaki gelişmelere değinilir Osmanlı Devletinde Eğitim ve Bilim Tanzimat öncesi Osmanlı Devleti ndeki eğitim ve bilim faaliyetlerini açıklar. a. Mahalle/sıbyan mektepleri, medrese, Enderun, harem ve şehzadegân mekteplerinin işlevi ve bu kurumlarda verilen eğitim üzerinde durulur. b. Sahn-ı Seman Medreseleri üzerinden Osmanlıdaki yüksek eğitimin önemine değinilir. c. Osmanlı Devleti nde bilimsel faaliyetleriyle öne çıkan bilim insanlarının çalışmalarına kısaca yer verilir. ç. Osmanlı eğitim sistemindeki bozulmalar döneme ait örnek metinler üzerinden ele alınır. d. Ali Kuşçu ve Kopernik in biyografilerinden yararlanılarak Osmanlı Devleti ve Avrupa da bilimsel faaliyetlere verilen önem mukayese edilir Tanzimat sonrası Osmanlı eğitim sisteminde meydana gelen gelişmeleri açıklar. 23

24 a. Bu dönemde Osmanlı Devleti nde batı tarzı okullaşma süreci (Rüştiye, idadi, Darülfünûn, darülmuallimat, Mektep-i Hukuk ve Sanayi-i Nefise Mektepleri) ele alınır. b. II. Abdülhamit Dönemi eğitim alanındaki faaliyetlere değinilir. c. II. Abdülhamit Dönemi eğitim alanında yapılan yenilik ve uygulamaların Cumhuriyet dönemine etkileri vurgulanır. ç. Osmanlı Devleti ndeki azınlık ve yabancı okullar ile faaliyetlerine yer verilir. d. İdadîler ile Fransa daki liselerde okutulan ders listeleri karşılaştırmalı tablo hâlinde verilir Cumhuriyet Döneminde Eğitim ve Bilim Cumhuriyet döneminde eğitim ve bilim alanında yapılan yenilikleri açıklar. a. Cumhuriyet döneminde açılan eğitim kurumlarından hareketle eğitim faaliyetleri tanıtılır. b. Cumhuriyet döneminde yeni açılan bilimsel kurumlardan hareketle bu dönemde gerçekleşen bilimsel faaliyetler tanıtılır. c. Cumhuriyet döneminde bilimsel faaliyetleriyle öne çıkan bilim insanlarının çalışmalarına kısaca yer verilir. 6. TÜRKLERDE SANAT Kavramlar ve Terimler çadır sanatı, anıt mezar, hayvan üslubu sanatı, halı, maden sanatı, ribat, kümbet, türbe, kervansaray, han, medrese, minyatür, ebru, çini, hat, tezhip, türk üçgeni, dini mimari, sivil mimari, el sanatları Konu, Kazanım ve Açıklamaları 6.1. İlk Türk Devletlerinde Sanat İlk Türk Devletlerinde yaşam biçiminin sanata etkilerini açıklar. a. Güncel bulgulardan hareketle Hun, Köktürk ve Uygurlardaki sanat anlayışı üzerinde durulur. b. İslam öncesi Türk sanatları (Maden, halı, minyatür, çini sanatı, resim, müzik, heykel, tiyatro, hayvan üslubu, çadır sanatı) ile ilgili sunu hazırlanması sağlanır. c. Türklerdeki toplumsal yaşam ve dinî inanışın sanata etkileri üzerinde durulur. ç. İlk Türk devletlerindeki anıt mezar mimarisinin özellikleri ve toplumsal yaşamdaki yeri vurgulanır. d. İlk Türk devletlerinde şehir mimarisi (kent, ordu, uluş, balık) üzerinde durulur. e. Türk sanat ve mimarisinde kullanılan renklerin, sembollerin ve motiflerin ifade ettikleri anlamlar değişim ve süreklilik açısından ele alınır İlk Müslüman Türk Devletlerinde Sanat İslamiyet in kabulü ile birlikte Türk-İslam devletlerinde sanat anlayışında meydana gelen değişim ve gelişimi değerlendirir. 24

25 a. Karahanlı, Büyük Selçuklu ve Türkiye Selçuklu devletleri üzerinde durulur. b. Türk -İslam devletlerindeki şehir mimarisine (kale, şehristan ve rabaz) değinilir. c. İslamiyet in kabulü ile birlikte inancın sanata yansıması (maden, halı, minyatür, çini, hat, süsleme ve tezhip) seçilen örnekler üzerinden ele alınır. ç. İslamiyet in kabulü ile birlikte inancın mimariye yansıması (saray, medrese, ribat, kervansaray, camii, türbe, kümbet) seçilen örnekler üzerinden ele alınır. d. İslamiyet in kabulü ile birlikte Türk sanat ve mimarisinde kullanılan renklerin, sembollerin ve motiflerin ifade ettikleri anlamlara değinilir. e. Öğrencilerin varsa yaşadıkları bölgede bulunan saray, medrese, kervansaray, camii, türbe, kale, kümbet vb. sanat eserlerini tanıtan poster hazırlamaları ve sunmaları sağlanır Osmanlı Devletinde Sanat Osmanlı sanatının özgün özelliklerini açıklar. a. Hüküm sürdüğü coğrafyadaki kültür ve sanat mirasının Osmanlı sanatına etkileri üzerinde durulur. b. Osmanlı sanatında öne çıkan eserler ve şehirler örnekler üzerinden ele alınır. c. Dönemin mimari eserlerin özelliklerine örnek eserler üzerinden değinilir. Eserlerin mimarları kısaca tanıtılır. ç. Dönemin güzel sanatları (müzik, görsel, edebiyat) örnek eserler üzerinden ele alınır. d. Devlet yöneticilerinin Osmanlı sanatının gelişimine katkıları örneklerle vurgulanır. e. Aile yaşamı ile konut arasındaki ilişki ve bunun mimariye yansıması örneklerden yararlanılarak ele alınır. f. Osmanlı ve Batı sanatının karşılıklı etkileşimine değinilir Cumhuriyet Döneminde Sanat Cumhuriyet Dönemi ile birlikte sanat anlayışında meydana gelen değişimi değerlendirir. a. Cumhuriyet döneminde mimari, heykel, resim ve müzik örnekler üzerinden ele alınır. b. Müzikte batılılaşma ve yeni eğilimler üzerinde durulur. c. Dönemin mimarî eserlerinin estetik yönü üzerinde durulur Kültürel mirasın korunması ve geleceğe aktarılmasının önemini açıklar. Kültürel mirasın korunmasına karşı duyarlı olmanın gerekliliği vurgulanır. 7. TÜRKLERDE SPOR Kavramlar ve Terimler çöğen-çevgan (polo-çukanyon-bandal), tepik, güreş, gökbörü, cirit, mızrak, gökbörü, Kızbörü (Kolbörü), beyge (babiga), kılıç-kalkan, okçuluk, at yarışları, avcılık, çana (kayak) 25