SÜT ÇOCUĞU BESLENMESİNDE YENİLİKLER. Nafiye URGANCI Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Gastroenteroloji bölümü

Transkript

1 SÜT ÇOCUĞU BESLENMESİNDE YENİLİKLER Nafiye URGANCI Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Gastroenteroloji bölümü

2 Beslenme süreci

3 Doğumda Beşinci ayda

4 0-1 yaş döneminde Sağlıklı ya da Optimal Beslenme Nedir? Beslenmenin düzenlenmesi (Fe, Zn gibi element ve vitamin eksiklerininlerin karşılanması) Büyümenin- gelişmenin sağlanması (artan kas kitle, enerji ihtiyacının karşılanması, (Isırma ve çiğneme becerisi / Konuşmanın geliştirilebilmesi için ) İleri dönemde sağlığın korunabilmesi için

5 Optimal Beslenmenin Temel Özellikleri İlk 6 ay boyunca sadece anne sütü 6.aydan sonra uygun anne sütü ile Zamanında Yeteri Uygun türden Tamamlayıcı besinler önerilmektedir. World Health Assembly, 2002

6

7 Anne Sütü İlk 6 Ay Bebeğin Tüm gereksinmelerini karşılayan hem besleyici hemde tedavi edici mükemmel bir gıda... Ek Gıdaya Gerek Yoktur.

8 Anne Sütü Tarihçesi MÖ 1500 (Eski Mısır (Ebers Papirüsü)- MÖ 1894 (Babiller Mezopotamya) Anne sütü önemlini vurgulamak için bebeğin annesi tarafından emzirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bebeğin fiziksel, duygusal ve zeka yapısını içtiği sütüden aldığına inanıldığından eğer annenin sütü yoksa süt anneliğinin önemi vurgulanmıştır.

9 Anne Sütü Tarihçesi MÖ den kalan Hammurabi Kanununda iyi süt anneliğin özellikler anlatılmış. Yasalarına göre süt anneler süt verdiği çocuğa iyi bakmıyorsa ceza olarak memelerinin kesilmelerinin gerektiğini belirtilirken, süt annesi olacak kişinin seçimi çok önemli olduğu belirtilmiştir. 13.yüzyılda Avrupa da süt anneliği yaparak para kazanan kadınların o dönemlerde çalışan kadınların hepsinden daha fazla para kazandiği belirtilmiş

10 Anne Sütünün Kullanım Tarihçesi Eski Mısır Babil 36 ay MS ay 18. Yüzyılda 8-12 ay

11 Anne Sütü- Endüstri Devrimi / AVRUPA 20. yüzyılın başında ( yılları), anne sütü ile bazı hastalıkların geçtiği ileri sürülerek!!! AS benzer kullanımı kolay,yoğunlaştırılmış toz formulalar üretilerek yaygınlaştırıyor Biberonla beslenme Yaygınlaşıyor. Formülalara vitamin ve mineraller ekleniyor. Hala AS benzetilme çabası devam ediyor... AS ile beslenme azalıyor. Ek besinlere erken başlanıyor (8 hafta..- ay)

12 Anne Sütü Kullanım Tarihçesi yüzyılda ishallerden artan ölümler nedeni 1960 yılından sonra ABD ile eğitimli anneler 1989 yılında WHO- UNİCEF önderliğinde Bebek dostu Hastaneler projeleri Tekrar anne sütü kullanımı artmaya başladı.

13 TNSA 2008 Sadece anne sütü : 0 6 ay % 41.6 Anne sütü + su % 60.0 Biberon kullanımı % 57.0

14 AAP (American Pediatri Akademisi) 1978 de Anne Sütü En İyisidir hedefi: Sağlıklı her anneden %60.5 inin ilk 6 ay bebeğini sadece anne sütü ile beslenmesini hedeflenmektedir

15 Anne Sütünün Mucizeleri Kardiovaskuler hastalık; Alerjik hastalıklar; Çölyak hastalığı; İnflamatuar barsak hastalığı; Diabet; Obesite; Solunum sistemi infeksiyonları ve otitis media; GIS infeksiyonlar ı %64.. Kognitive ve sosyal zeka- Psikomogelişmi Visuel fonksiyonlar Üriner sistem infeksiyonl arı NEK;

16 Anne Sütü İçeriğinin Üstünlükleri Nedir? Tablo I. Anne ve İnek sütü bileşimi BİLEŞİM ( 100 ml' de ) ANNE SÜTÜ İNEK SÜTÜ Su (ml ) Kalori (kcal ) Laktoz (gr ) 7 5 Yağ (gr ) 3,8 3,7 Protein (gr ) 1,0 3,5 Majör mineraller Sodyum (meq ) 0.7 2,5 Potasyum (meq ) 1,4 3,5 Fosfor ( mg ) Kalsiyum ( mg ) Magnezyum( mg ) Demir ( mg ) Sülfür ( mg ) Böbrek Solüt Yükü (mosm) Oral Solüt Yükü (mosm)

17 Laktoz miktarı yüksektir. Laktoz, Kalsiyumun emilimini Bebeklerin merkezi sinir sistemi gelişimi için gerekli olan serebrositlerin yapısına giren galaktoz- lipid bileşimini Barsakta laktobasillerin üremesini arttırır.

18 Anne sütünde 200 adet oligosakkarit tanımlanmıştır

19 Anne sütünün protein içeriği düşüklüğü Anne sütü leptin, adiponektin and grelin gibi iştahı kontrol eden hormonların varlığı Beslenmenin kontrolünün bebekte olması Obesiteden koruyor!!! J Hum Lact (2011) 27(4):

20 Sütlerdeki Protein İçeriği Nasıl? Protein içeriği 100 ml Anne sütü : 1.0 g Formüla : 1.4 g İnek sütü : 3.3 g Keçi sütü : 3.5 g

21 Kısaca; Yılda milyonlarca çocuğun; Ölümünü önleyen, Paketlenmeye ihtiyacı olmayan, Yan etkisi olmayan, D vitamini hariç tüm besin gereksinimlerini karşılayan Soğuk zincire ihtiyaç göstermeyen bir aşı özelliği ile ideal bir bağışıklama oluşturan, Soğuk zincir yerine sadece anneyi desteklemede sıcak zincir gerektiren taklit edilemeyen ALTIN SIVI dır Lancet 1994, 344; 1239

22 Anne sütü en çevreci ve en ekonomik besindir. Anne sütü ilk 2 yılda bebeğin sağkalımının güvencesidir

23

24 Altıncı ayına gelen bebeklere; Hangi yöntemle (doğal ya da doğal olmayan) beslendiğine bakmaksızın, tamamlayıcı besinler başlanmalıdır. Anne sütü ile şişmanlasa bile!!!!!

25 6-12 Ay Döneminde Beslenme TAMAMLAYICI BESLENME

26 Niçin Tamamlayıcı Besin? Bebeğin artan enerji gereksiniminin sadece anne sütüyle karşılanamaması, 6. aydan sonra demir, çinko gibi mikro besin öğelerinde eksiklikler oluşması, Çiğneme ve konuşma becerisini gelişmesi, ağız ve dil koordinasyonunun artması ve farklı tatlara alışmaya katkıda bulunması, İleri dönemde iyi bir beslenme alışkanlığı kazanması.

27 Kaygılar??? Tamamlayıcı beslenmenin başlama zamanı, anne sütü ile etkileşir mi? Gerçek/ Doğru enerji için en iyi tamamlayıcı besin ögeleri neler? Tamamlayıcı beslenmede öğün miktarı ve sıklığı, kıvamı nasıl? Hangi besin öğeleri alerjiktir ve önlemi? Zararlı besinler nelerdir? Uygun olmayan tamamlayıcı beslenme erişkin dönem sağlığını etkiliyor mu? (Obesite, diyabet, hipertansiyon, kardiyo vasküler hastalıklar, alerji, diş çürüğü, anemi, osteoporoz...)

28 Tamamlayıcı Beslenmeye Başlama Zamanın Belirteçler ; Bebeğin Gastrointestinal Renal Nörolojik- psikolojik Metabolik gelişimi derecesidir.

29 İYİ BİR TAMAMLAYICI BESİN ZAMANINDA YETERLİ GÜVENİLİR UYGUN YAPIDA

30 Uygun Tamamlayıcı Beslenmeye Ne Zaman Başlanmalı? WHO/ UNİCEF: 6 ay AAP : Yaklaşık 6 ay ESPGHAN: 17 haftadan önce, 26 haftadan sonra başlanmamalı

31 Tamamlayıcı Beslenme <17 hafta >26hafta Böbrek solüt yükünün artması Bebeğin kilo alması ve büyümesi yavaşlar/durur. Obesite riski oluşması Malnurtisyon gelişmesi Enfeksiyonlara yatkınlık Allerji gelişme sıklığının artması Malnutrisyon ve vitaminmineral eksikliği ortaya çıkar. Farklı tatlara alışmakta sorun ortaya çıkar Bebeğin çiğneme becerisi geçikir

32 4.aydan önce başlanan tamamlayıcı besinler ve obesite riskini 6 kat artırıyor (erken hızlı büyümeden bağımsız olarak) Pediatrics 2011;127:e544 e551 Ann Nutr Metab 2012;60(suppl 2):40 50

33 Aşırı Protein Alımı İnsülin ve IGF-I sekresyonunu uyararak, protein sentezini ve hücre proliferasyonunu artırıyor. Büyümeyi, Kas kitlesini ve Yağ dokuyu artırıyor.

34 Uygun Tamamlayıcı Beslenmenin Özellikleri Ne Olmalıdır? Enerji ve mikronütrientlerden zengin Kontamine olmayan (patojenler,toksinler ve zararlı kimyasallar içermeyen) Yemesi kolay ve bebek tarafından kolayca kabul edilen Uygun miktarda, kolay hazırlanabilen Tüm aileler için kabul edilen, ekonomik

35 Tamamlayıcı besinlerin düzeni: Sabah : Kahvaltı Kuşluk : Meyve püresi Öğle : Sebze püresi İkindi : Yoğurt Akşam : Muhallebi

36 Tamamlayıcı besinler bebeğe hangi yapıda ya da kıvamda verilmeli?

37 4-6 ay

38 6-7 ay

39 7-9 ay

40 9-12 ay

41 9-10.aylar çiğneme becerisi geliştiğinden 9-12 aylarda Parmakla yenen yiyeceklerden (finger foods) hoşlanırlar.

42 Tamamlayıcı Beslenmede Öğün Sayısı Bebeğin yaşı Anne sütü miktarına göre; 6-8 ayda 2-3 kez 9-11 ayda 3-4 kez ayda 4-5 kez olmalıdır.

43 Bebeğin Besin Tercihi?

44 6 ay Tek Başına Anne Sütü Alan Bebeklerin Tat Tercihi 1. Tatlı, 2. Tuzlu, 3.Umami Tek başına anne sütü verme süresi uzadıkça, UMAMİ (Proteinli hoş tat) tat tercihi artmış Çünki anne sütünün glutamat içeriği yüksek British Journal Nutrition. 2013, 109:

45 Bebekler tatlı tadını seviyor.dikkat!!! Development of healthy eating habits early in life. Review of recent evidence and selected guidelines. Appetite 57 (2011)

46 Tuz 0-1 yaş döneminde tuz, Bebeği susatır. Dehidratasyona neden olur. Böbreklere zarar verir. Erişkin dönemde kardiyovasküler hastalıklara neden olur. Besinlerin doğasındaki Na, günlük gereksinimi karşılar Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Disease. 2012, 22:

47 Her bebek kendine özgüdür Verilecek besinin Miktarı Çeşidi Kıvamı/yapısı Başlama zamanı ayrıcalık gösterir

48 Tamamlayıcı Besinlerin Kalori Miktarları? 6-8 ayda kalori/gün 9-11 ayda kalori/gün ayda kalori/gün olmalıdır. Örneğin 1 çay bardağı yoğurt+bir yumurta+bir kase sebze çorba yaklaşık 200 kalori vermektedir.

49 Tamamlayıcı Besinlerin Protein İçeriği? 6-9 ayda 1.09 gr/ kg 9-12 ayda 1.02 gr/ kg yüksek nitelikli ve kolay sindirilebilen Yan etki; >4 kat protein alımı böbrek sölüt yükünü artırır Na ve su birikimi, kusma, Bazal metabolizma artmasına bağlı enerji kaybı Plazma aa.ler artış; Dallı zincirli aa artma, insülin stimülasyonu, IGF sekresyon artar, protein sentezi ve hücre proliferasyonu artar; yağ ve kas doku artışı oluşur Obesite riski

50 Yağ Miktarı? İlk 4-6 ayda diyetteki yağ oranı total enerjinin %40-50 sini oluşturmalı ESPGHAN önerisi %25 den az olmamalı 2 yaştan sonra doymuş yağ oranı azaltılmalı (%7 den az olmamalı) Enerjinin en az %3-4.5 linoleik asitten, %0.5 i linolenik asitten oluşmalı Bebeklikte yağlı beslenme Yağsız beslenme ateroskleroz riski? büyüme geriliği?

51 Tamamlayıcı Beslenmedeki Fe İçeriği? 6-12 ay arası Demir gereksinimi 11 mg dır Normal bir beslenmeyle karşılanması kolay değil!!

52 Tamamlayıcı Beslenmede önerilen Besin Grupları Anne sütü

53 Tamamlayıcı Beslenmede önerilen Besin Grupları Devam formülü

54 Tamamlayıcı Beslenmede Tahıllar İlk başlanacak gıda Fe ile zenginleştirilmiş tahıllardır. Esas enerji kaynağıdır (Nişasta içerirler,enerji -lif kaynağı) İlk tercih pirinç, patates, buğday, mısır Taze patates C vit içerir Pirinçte %7, buğdayda %11 protein var Aminoasit profilleri farklı Buğday az miktarda 3 esansiyel aa ( Lizin, metiyonin, treonin-hayvansal gıda ilavesi artar) Pirinçte metiyonin çok, lizin az-- fasulye ilavesi besin değerini artırır

55 Pirinç / Pirinç unu Genellikle ilk tercih edilen/önerilen besindir Antijenitesi düşük Proteini düşük Gluten içermez Gaz yapmaz

56 Ne Zaman Buğday (Gluten)? İlk 3 ayda veya 7. aydan sonra tanışma: Çölyak hastalığında belirgin artış Anne sütü ile beslenirken glutenle tanışma Çölyak riskinde %50 azalma Anne sütü alırken 5-6. aylarda küçük miktarlarda glutenli gıda ile beslenmeye başlama uygundur

57 Baklagiller Protein içeriği yüksek, kompleks karbonhidrat ve lif Vitamin-mineral (A yetersiz-kurutulunca C yetersiz) Fitat içerirler (Fe, Ca emilimini azaltır) Bezelye-kuru fasulyede tripsin inhibitörü lektin var Islatma suyunun dökülmesi, kabuğun soyulması bazı anti-besinleri uzaklaştırır, fitatları azaltır!! Mercimek çorbası kıymetli bir tamamlayıcı gıda

58 Hayvansal Gıdalar Tamamlayıcı beslenme oldukça önemli besinlerdir. Fe, Zn, Ca, B vitaminleri ve bazen A vitamini içerirler gr/gün (KC, Et, Balık, Tavuk, yumurta ) hayvansal gıda eksikliği önler Et yağlı ise enerjisi yüksek besin değeri daha düşük, doymuş YA zengindir. Karaciğer: Yağı düşük, kolay pişer-ezilir-ucuz-değerlidir Yumurta: Protein yapısı ideal-ucuzdur.

59 Tamamlayıcı Beslenmede Et Et: Biyolojik değeri yüksek protein ve biyoyaralılığı yüksek (Fe,Zn gibi minarelleri,b6, B12 vit içerir). Tavuk, hindinin etleri koyun ve sığır etine göre daha az doymuş yağ, kolesterol, Fe içerir. Et tüketimi ile psikomotor gelişim arasında korelasyon (2,3 g/gün et artışı Bayley Psikomotor Gelişim İndeksinde 1 puan artış (22. ayda), 8-10 ayda et tüketiminin artışı geç bebeklikte Hb düşüşünü önler, Etin lifli yapısı, bebekler tarafından tüketilmesini güçleştirdiğinden diğer tamamlayıcı besinlerin içine kıyılmış yada küçük parçalara ayrılmış şekilde ilave edilmelidir.

60 Balık Deniz Ürünleri/ Yumurta Biyolojik değeri yüksek esansiyel AA kaynağıdır A vitamini ve B grubu vitaminleri, fosfor ve çinkodan zengindir. Tuzlu su balıkları iyi bir iyot kaynağıdır. Özellikle yağlı balıklar (Somon, Sardalya, Ringa, Uskumru ) omega-3 den zengindir Yumurta ucuz ve kaliteli bir proteindir. A ve B12 vitamin kaynağıdır. Salmonella entoksikasyon riski nedeni ile iyi pişirilmelidir. Allerjik olması nedeniyle 6. aydan önce önerilmez. 6. aydan itibaren yumurta sarısı az miktarlarda başlanmalı(1/4 yumurta sarısı) ve hergün verilmelidir. Yumurta beyazı allerjen etki gösterebileceği için 8-9. aylarda başlanmalıdır.

61 Süt- Yoğurt- Peynir İnek Sütü: Büyüyen-gelişen bebek için önemli bir besindir Kalsiyumun en önemli kaynağıdır. Yüksek kaliteli protein içerir. IGF artışı ile boy büyümesini destekler. Retinol, ß-karoten, riboflavin gibi bazı besin öğelerini yüksek miktarda içerir. LCPUFA düşük ama w6/w3 oranı iyidir.

62 Ne Zaman İnek Sütü Başlanmalı? ABD ve İngilterede 12 aydan önce verilmiyor Kanada, Kuzey Avrupa ülkeleri 9 ayda WHO 6 aydan itibaren besinlerin hazırlanmasında 9-12 aydan itibaren içecek olarak öneriyor.

63 İnek Sütü 1 yaşına Kadar Neden Önerilmiyor? Proteini yüksek, alerjenik - otoimmun hastalıklara zemin hazırlaması, Böbrek solüt yükünün yüksek olması, Doymuş yağ içeriğinin yüksek olması, Linoleik asit ve nükleotidlerden fakir olması, Ca/P dengesinin uygun olmaması, Vitamin, Ca, Fe emiliminin iyi olmaması, İntestinal mikro kanama neden olması, Konstipasyon oluşturması, Probiyotik içermemesi

64 Yaşamın ikinci yarısı için gerekli olan süt-yoğurt miktarı ml dir. Yarım yağlı sütler 12 aydan Yağsız sütler 5 yaşından önce kullanılmamalı

65 Yoğurt-Peynir Yoğurt, peynir fermente süt ürünüdür. Sıvı sütler ile besin içeriği aynıdır. Protein, kalsiyum, fosfor ve riboflavin yönünden zengindir. Raf ömrü uzun Fermentasyon: Mineral emilimini artırır Laktoz, glükoz ve galaktoza yıkılır (düşük laktoz) Yoğurt: PH düşük olduğundan kontaminasyon riski düşük, Hem demirinin emilimini artırır Probiyotik içerir Kaşıkla yenebilen ideal gıda Peynir: 6-9 aylar arasında küçük miktarlarda (sert peynir) başlanır

66 Devam Mamaları ve Formulalar Bebeklerin zaman içerisinde değişen enerji ve besin öğeleri gereksinmelerine uygun hazırlanmış, önemli besleyici özelliğe sahip süt bileşenleridir. Demir, çinko, C vitamini, kalsiyum, fosfor, β-karoten ve amino asitlerden zengin besinlerdir. LCPUFA Nükleotidler Prebiyotik, probiyotikler Yeni arayışlar ve ilaveler devam etmekte...

67 Tamamlayıcı Beslenmede Sebze Vitamin-mineral-antioksidan-lif Sebzeler B grubu vitaminler açısından da zengin Soya fasülyesi(=et proteini), lahana, havuç, kabak, yeşil yapraklı sebzeler, bal kabağı Ca içeren gıdalar Pırasa, bamya, lahana ve taze fasulye uzun lifli besin kaynakları püre haline zor getirildiklerinden 8-9 aydan sonra verilmeli Patlıcan vitamin ve mineral içermez *** Ispanak gibi yeşil yapraklı sebzeler pişirildikten hemen sonra tüketilmelidir ( nitrat içeriği artar) Sebzeler kısık ateşte haşlanarak, fazla su ilave edilmeden püre haline getirilmeli Hemen tüketilmelidirler.

68 Tamamlayıcı Beslenmede Meyve A ve C vitamininden zengin, antioksidandırlar. Koyu renkli-turuncu meyve (A vit,folat,mg,k) Etle tüketim önerilir (C vit ile Fe emilimi 2 kat) Armut ve kayısı fazla sorbitol içerdiğinden ishal yapabilir (>8 ayda) Dut, incir, böğürtlen, fazla früktoz içerdiğinden ishal yapabilir. ilk başlanacak meyve kış mevsimi için elma, yaz mevsimi için ise şeftalidir. Turunçgillerin suyu bebekte gaza neden olabileceği için 6-9. aydan sonra verilmelidir.

69 Meyve Suyunun yeri? Meyve suyu %100 olmalıdır (FDA) 6 aydan önce önerilmemeli Bardaktan içebilen bebeğe önerilmeli. Ara öğünün bir parçası olmalıdır ( cc) Gün boyu veya uyku öncesi verilmemeli AS-formüla alımını azaltabilir, *** Meyve önerilir- lif içerir

70 İlk tamamlayıcı besin? Pirinç unu muhallebisi Elma-şeftali püre Yoğurt Sebze püre (havuç, pirinç, patates, kabak,brokoli,kereviz, maydanoz vs) Yumurta Pekmez

71 Besinleri Zenginleştirme Yolları Koyu kıvamlı yapılmak için ; Çorbalara nohut, fasulye, mercimek, pirinç, patates, kıyma, balık veya tavuk Bir kaşık zeytinyağı / tereyağı ilave edilmeli

72 4-6 ay Anne sütü Demirle zenginleştirilmiş formüla Yoğurt Muhallebi (pirinç unu)? Sütlaç? Meyve suyu-püresi Sebze çorbası Glutenli tahıl (17. hafta) İyice ezilmiş, pürtüksüz / günde 1-2 kez

73 7-8 ay Anne sütü Demirle zenginleştirilmiş formüla Yoğurt Muhallebi, sütlaç, Sebze-meyve püresi Zenginleştirilmiş sebze çorbası (et suyu değil-etli) Yumurta sarısı Beyaz peynir Tarhana, Mercimek çorbası Püre kıvamı / 2 kez gün ( yeni besin daha önce tat alışkankığı olan bir besinle denenmeli )

74 9-12 ay Anne sütü Demirle zenginleştirilmiş formula,pürtüklü gıdaya geçiş Süt, yoğurt Ezilmiş makarna, pilav Tam yumurta Baklagiller Ekmek Beyaz peynir, pekmez, reçel Et, tavuk, balık, köfte, sebze yemekleri Parmak gıdalar Pürtüklü / 2-3 kez- gün

75 1 yaş Uygun hazırlanmış yemek İnek sütü Balık (sardalya,somon,uskumru) Yumurtanın beyazı Turunçgiller Kendi kendine beslenmeyi öğretme Aile sofrasına geçiş 3 ana 2 ara öğün

76 Yasak Besinler Çay-bitki çayları (teinden dolayı Fe emilimini önler) Şekerli içecekler ( Diş çürüğü, gereksiz kalori, iştahsızlık) Bal (Clostridium botulinum sporları??) Konserve Hazır çorba-meyve suyu-şekerli yoğurt / peynir Tuzlu-biberli gıda Yüksek nitratlı gıdalar ( ıspanak, turp, vs ) Boğulmaya neden olabilecek gıdalar (Kurabiye, kuruyemiş, mısır,şeker) Sindirimi zor gıdalar (Salam, sosis,sucuk, yağlı gıdalar)

77 Uygun Beslenme Uygulamaları Çocuğun yemeğini yemesine yardım etmek, tepkilerine duyarlı olmak Çocuğu sabırla (yeni tat gerekirse kez deneyerek), yavaş beslemek, kendi yemeğini yemesi için desteklemek ama zorlamamak Güzel olumlu sözler ile teşvik etmek Çocuğu beslerken göz göze teması kurmak

78 Sonuç olarak ; Aktif ve duyarlı bir beslenme; Bir ayakkabı mağazasından ayak numarası, zevkiniz ve bütçenize göre bir ayakkabı alınmasından farksızdır.

79 Bebekler doğdukları andan itibaren bir BİREYDİR. BESLENME SAATİ SAVAŞ DEĞİL MUTLULUĞU HATIRLATMALI