Türkiye ve Avrupa Birliği Sığırcılık Sektörünün Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi

Transkript

1 TÜRKİYE VIİ, TARIM EKONOMİSLKONGRESj ANIALYAJûft Türkiye ve Avrupa Birliği Sığırcılık Sektörünün Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi Vecdi DEMİRCAN1 Zeynep DERNEK1 Haşan YILMAZ' sdu cdu tr zcydcr(d;ziraat sdu.cdu.tr hyilmaz(a)ziraal sdu edu.tr 1Süleyman Demirel Üniversitesi. Ziraat Fakültesi, Tanm Ekonomisi Bölümü, 32260, İsparta özet Türkiye'de Sığırcılık üretim dalı hayvancılık alt sektörünün cn önemli faaliyet kollarından biridir Nitekim 2005 yılı verilerine göre Türkiye'nin toplam sığır varlığı yaklaşık 10 milyon baştır Türkiye'nin toplam süt ve kırmızı el üretimi sırasıyla milyon vc 686 bin ton olup, toplam süt üretimi içinde sığırcılığın payı % kırmızı et üretimi içinde ise %53.5rdir. Geçmiş yıllarla kıyasladığımızda ülkemiz sığırcılık ürerim dalında önemli gelişmelerin olduğunu ancak Avrupa Birliği ile karşılaştırıldığında bir çok kriter bakımından daha geride olduğumuzu söyleyebiliriz, özellikle sığır başına düşen ortalama yıllık süt verimi, ortalama karkas ağırlığı, ortalama işletme büyüklüğü, süt ve et işleyen modem tesisler, kişi başına içme sütü ve sığır eti tüketimi ile tarımsal üretim değeri içinde hayvancılığın payı gibi kriterler bakımından Avrupa Birliği'nin gerisinde yer aldığımız söylenebilir. Türkiye sığırcılık üretim dalı bu yapı ile üretim, teknoloji kullanımı, verimlilik vc işletme ölçeği açısından Avrupa Birliğinin sığırcılık sektörü ile rekabet etmesi mümkün görünmemektedir. Bu nedenle bu sektöre yönelik altyapıyı geliştirici, teknik vc ekonomik desteğin verilmesi son derece önemlidir. Anahtar Kelimeler: Sığırcılık Sektörü, Türkiye, AB, Karşılaştırma Comparative Evaluation of Turkish and European Union Cattle Sector Abstract Cattle produetion branch is one of the most important sub-sector of animal produetion in Turkey. It was reported that there were 10 million cattle in Turkey in Total milk and red meat produetion İn Turkey were million and 686 thousand tones, respecrively, and share of cattle milk and meat in this amount was and %, respectively. There have been progresses in cattle produetion branch compared to past years, however when it is compared to European Union there are some criteria that we are lagging. The criteria Turkish cattle produetion lagging could be summarized as: lactation milk yielcf carcass weight, fann size, milk and meat processors, milk and meat consumption per capita and share of cattle produetion in agricultural produetion value. Turkish cattle produetion branch cannot compete with European Union in terms of produetion, technology use, produetivity and farms size. Thus it is very important to provide support to provide teehnieal and economical support to improve infrastrueture. Keywords: Cattle Sector, Turkey, European Union, Comparative 1. Giriş Toplumun gıda güvencesini garanti altına almak, gelişme düzeyi ne olursa olsun, her ülkenin temel politikaları arasında yer almaktadır. İnsan beslenmesinde önemli bir yere sahip olması nedeniyle toplumun hayvansal ürün talebini karşılamak gıda güvencesi politikasının ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Türkiye'de nüfusun hızla artması insanların yeterli ve dengeli beslenmesi konusunda bazı riskleri ortaya çıkarmıştır. Bu durum, ülke ekonomisinde kaynakların daha rasyonel kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye nin coğrafi ve ekolojik koşullan hayvancılığa elverişli olmasına rağmen hayvansal ürünlerin üretim ve tüketim miktarları yeterli düzeye çıkarılamamıştır. Bugün halen Türkiye de insanların hayvansal protein açısından yetersiz beslendiğini söylemek mümkündür. Dolayısıyla toplumun hayvansal protein tüketimini artırmak için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. (DPT, 2001) Sığırcılık üretim dalı, hayvancılık alt sektörünün en önemli faaliyet kollarından biri olup yarattığı katma değer ve istihdam ile geçmişten günümüze ülke ekonomisinde önemli bir yere sahip olmuştur. Sığırcılık sektörü süt ve kırmızı et üretimi 716

2 TrtKKtYH VH T A R IM EK O N O M İS İ K O N G R E S İ içinde önemli bir paya sahiptir. Nitekim 2005 yılı verilerine göre Türkiye nin toplam süt üretimi ton olup, inek sütünün toplam süt üretimi içindeki payı %90 15, toplam kırmız et üretimi ise ton olup, sığır etinin toplam kırmızı et üretimi içindeki payı %53.51'dir. Fakat son yıllarda toplam sığır varlığında bir düşüşün olduğu görülmektedir Nitekim Türkiye de toplam sığır varlığı 1990 yılında baş iken %17.28 lik azalış göstererek 2005 yılında başa düşmüştür (FAO, 2005). Sığırcılık sektöründeki bu olumsuz tablo bir çok faktörden 'kaynaklanmakla birlikte özellikle süt ve et üretim maliyetlerinin yüksek oluşu ve ortalama süt ile karkas satış fiyatının maliyetlere göre düşük olması, bir çok işletmenin sığırcılık üretim faaliyetine son vermelerine neden olmuştur. Türkiye de hayvan varlığının ve hayvancılıkla uğraşan işletmelerin sayıca azalması ve nüfustaki artış da dikkate alındığında iç üretimin iç tüketimi karşılamaktan uzak olduğu ortaya çıkmaktadır. Avrupa Birliği ile müzakerelerin başladığı şu günlerde konunun önemi daha da artmaktadır. Bu çahşmada Türkiye ve Avrupa Birliği sığırcılık sektörünün karşılaştırılmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada Türkiye ve Avrupa Birliği, sığır varlığı, üretim, verim, işletme büyüklüğü, sığırcılığın süt ve kırmızı et üretimi içindeki paylan hayvancılığın tarımsal üretim değeri içindeki payı, kjşi başına kırmızı et ve süt tüketimi, sanayiye giden sül oranı, fiyat ve süt/karma yem paritesi gibi sektörü belirleyen kriterler bakımından karşılaştmlmıştır, Çalışmanın sonucunda Türkiye sığırcılık sektörünün Avrupa Birliği ile rekabet ANTALYA, im edebilmesi için alınması gereken bazı önlem ve öneriler sunulmuştur 2. Materyal ve Yöntem Çalışmanın esas materyalini Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) den sağlanan ikincil veriler oluşturmaktadır. Söz konusu istatistik! verilerin yanı sıra diğer kuruluşların kayıtlan, araştırma, inceleme ve raporlardan da yararlanılmıştır Bu çalışmada, Türkiye ve Avrupa Birliğinde sığırcılık sektörünün dönemindeki sığır varlığı, üretim, verim, işletme büyüklüğü, sığırcılığın sut, kırmızı.et üretimi içindeki payları, hayvancılığın tarımsal üretim değeri içindeki payı kişi başına kırmızı et ve süt tüketimi, sanayiye giden süt oranı, fiyat ve süt/karma yem pantesıne ilişkin venler analiz edilmiş ve sonuçlar yorumlanmıştır. 3. Araştırma Bulguları ve Tartışma Türkiye, Avrupa Birliği ve Dünya sığır varlığındaki gelişmeler Çizelge 1 de verilmiştir yıllan arasında Dünya sığır varlığında artış olurken, Türkiye ve Avrupa Birliğinde ise azalış meydana gelmiştir. Nitekim Dünya sığır sayısı 1980 yılında adet iken, %J 1.41 artış göstererek, adete yükselmiştir. Aynı dönemde Avrupa Birliği sığır sayısı oranında azalış göstererek adetten adete, Türkiye sığır sayısı ise % oranında azalış göstererek adetten adete düşüştür Bu verilere göre Avrupa Birliği ve Türkiye sığır varlığının azalma eğiliminde olduğu açıkça görülmektedir Türkiye de sığır varlığının azalması bir çok faktörden kaynaklanmaktadır Çizelge 1. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Sığır Sayısının Gelişimi (1000 adet) Yıllar B iiry a A vrupa R ir lıjji (15) Türkiye ] l I 054 2(105* (181 İ D cgışim (%) 1980/ Kaynalc: org Avrupa Birliği (25) 717

3 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ özellikle süt ve et üretim maliyetlerinin yüksek oluşu ve ortalama süt ile karkas satış fiyatının maliyetlere göre düşük olması, bir çok işletmenin sığırcılık üretim faaliyetine son vermelerine veya kapasitelerini düşürmelerine neden olmuştur. Ülkemizde sığır sayısındaki bu azalmaya karşın birim başına verimlilik artmış ancak istenilen düzeye çıkarılamamıştır. Avrupa Birliği nde ise birim başına verimlilik yüksek düzeylerde seyretmektedir. Dünya, Avrupa Birliği ve Türkiye de ortalama süt verimi ve karkas ağırlığı Çizelge 2 dc verilmiştir Yıllan arasında Dünya'da inek başına düşen ortalama yıllık süt veriminde %12.21 lik artış sağlanırken, Avrupa Birliği' nde %50.72 ve Türkiye de %46.15 oranında artış sağlanmıştır yılı verilerine göre Dünyada inek başına ortalama yıllık süt verimi 2 215, Avrupa Birliği nde 6 074, Türkiye de ise kg olarak gerçekleşmiştir. İncelenen dönemde hayvan başına ortalama karkas ağırlığındaki artış Dünya, Avrupa Birliği ve Türkiye için sırasıyla %3.61, % ve %200 olarak gerçekleşmiştir Yılı verilerine göre Dünya da hayvan başına düşen ortalama karkas ağırlığı 201 kg iken, Avrupa Birliği nde 275 ve Türkiye de 180 kg dır. Bu verilere göre Ülkemizde ortalama süt verimi ve karkas ağırlığında meydana gelen artışın Dünya ve Avrupa Birliğine göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Ancak Türkiye hem süt sığırı başına düşen ortalama yıllık süt verimi hem de karkas ağırlığı bakımından Dünya ve Avrupa Birliğinin gerisinde yer almaktadır. Türkiye de sığırcılık sektöründe verimliliğinin Avrupa Birliği ne göre düşük olmasının temel nedenleri ANTALYA X\c* olarak genotıp (ırk) ve yetiştirme koşullan gösterilebilir. Ülkemizde sığırlar ırklarına göre kültür ırkı, kültür melezi ve yerli olmak üzere üç farklı grupta incelenebilir yılında kültür ırkı sığırların toplam sığır varlığı içindeki payı %8.90 iken, bu oran 2003 yılında %19.83 a yükselmiştir. Aynı dönemde kültür melezinin payı %32.26 dan %43.77 yükselirken, yerli ırkların payı %58.84'len, %36.40 a düşmüştür (Çizelge 3). Buna göre Türkiye de kültür ve kültür melezi ırkların payında önemli artışlar meydana gelmesine rağmen Avrupa Birliği ile kıyaslandığında istenilen düzeye ulaşmadığı ve halen verimi düşük yerli ırkların önemli bir paya sahip olduğu söylenebilir Bunun yanı sıra aynı ırk içinde hayvanlar çok farklı verim değerlerine sahip olabilmektedir. Örneğin aynı ırkın laktasyon verimi 8 ton olan sürüleri yanında 3 ton süt veren sürüleri de bulunmaktadır (Akman ve ark 2005). Ülkemizde sığırcılıkta verimliliğinin düşük olmasının diğer bir nedeni olarak yetiştirme koşullan gösterilebilir. Sığırcılık işletmelerinin büyük bir kısmında barınaklar olumsuz koşullara sahiptir. Ahırlar genellikle havasız ve karanlıktır Ahırların elverişsiz koşullara sahip olması çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Üreticilerin eğitim düzeylerinin düşük olması, meralardan yararlanma düzeyinin düşük olması, kaliteli kaba yem üretiminin yetersiz olması, ortalama işletme büyüklüğünün küçük olması, pazarlama koşullanrun yetersizliği, ürün ve girdi fiyatları arasındaki dengesizlik ile bilgi ve teknoloji kullanımının yetersiz olması gibi faktörler verimliliğin düşük olmasına neden olmaktadır. Çizelge 2. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Ortalama Süt Verimi ve Karkas Ağırlığının Gelişimi Yıllar Süt Verimi (kg/inek/yıl) Dünya Avrupa Birliği (15) Türkiye K arkas Ağırlığı (kg/baş) Süt Verimi (kgonek/yıl) Karkas Ağırlığı (kg/baş) Süt Verimi (kg/inek/yıl) Karkas Ağırlığı (kg/baş) * Değişim (%) 1980/ Kaynak, http // 'Avrupa Birliği (25) 718

4 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA Ç ize lg e 3. T ü rk iy e de S ığ ır V arlığı içinde Ç eşitli Irk ların Payı (% ) Y ılla r K ü ltü r K ü ltü r M elezi Y erli Kaynak: DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim Türkiye, Avrupa Birliği ve Dünya süt ve kırmızı et üretiminin gelişimi Çizelge 4 ve 5 te verilmiştir. Dünya süt üretimi 1980yılında ton iken, %35.16 lık artışla 2005 yılında tona yükselirken, Avrupa Birliğinde %10.98 lik artışla tondan tona, Türkiye de ise %9.60 hk artışla tondan tona yükselmiştir. Aym dönemde kırmızı et de önemli gelişmeler sağlanmıştır. Nitekim yıllan arasında Dünya kırmızı et %66.96 oranında artış sağlanırken, Avrupa Birliğinde %32.96 ve Türkiye'de %58.43 oranında artış sağlanmıştır Yılı verilerine göre Dünya, Avrupa Birliği ve Türkiye kırmızı et üretimi sırasıyla , ve ton olarak gerçekleşmiştir. Çizelge 4. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Süt Üretiminin Gelişimi (1000 ton) Dünya Avrupa Birliği (15) Türkiye Yıllar Toplam süt İnek sütü Toplam süt İnek sütü Toplam süt İnek sütü üretimi üretimi üretimi üretimi üretimi üretimi * Değişim(%) 1980/ Kaynak: Avrupa Birliği (25) Çizelge 5. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Kjrmızı Et Üretiminin Gelişimi (1000 ton) Dünya Avrupa Birliği (15) Türkiye Yıllar Toplam Sığır eti Toplam Sığır eti Toplam Sığır eti kırmızı et üretimi kırmızı et üretimi kırmızı et üretimi üretimi üretimi üretimi * Değişim(%) 1980/ Kaynak: 'Avrupa Birliği (25) 719

5 TÜRKİYE VII TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ yıllan arasında toplam süt sığırın payı incelendiğinde Dünya da bir miktar azalma meydana gelirken, Türkiye'de ise artış sağlanmıştır Aynı dönemde Avrupa Birliğinde ise önemli bir değişimin meydana gelmediği görülmektedir. Ancak mutlak olarak hem Dünya da hem de Avrupa Birliği ve Türkiye de inek sütü artış gerçekleşmiştir yılı verirline göre inek sütünün toplam süt üretimi içindeki payı Dünya da %84.20, Avrupa Birliği nde %97.05 ve Türkiye'de %90.I5 olarak gerçekleşmiştir. İncelenen dönemde kırmızı et sığırın payı incelendiğinde Dünya da ve Avrupa Birliği nde bir azalış, Türkiye de ise artışın olduğu görülmektedir Yılı istatistiklerine göre kırmızı et üretimi içinde sığırın payı Dünya da %33 66, Avrupa Birliği nde %26.08 ve Türkiye de %53.50 olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 6). Türkiye'de kırmızı et üretimi içinde sığırın payının, Dünya ve Avrupa Birliği ne göre daha yüksek olmasının nedeni. Dünya ve Avrupa Birliği nde domuz etinin önemli bir paya sahip olmasıdır yılı verilerine göre Avrupa Birliği nde domuz etinin toplam kırmızı et üretimi içindeki payı /o70,38'dir Bu rakamlara göre süt ve kırmızı et üretimi içinde sığırların önemli bir paya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Çizelge 6. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Süt ve Kırmızı Et Üretiminde Sığırın Payı (%) Yıllar Toplam sü( sığırın payı Dünya Avrupa Birliği (15) Türkiye Toplam kırmızı et Toplam süt sığırın payı Toplam kırmızı et Toplam süt sığırın payı Toplam kırmızı et m sığırın payı (%) sığırın payı (%) sığırın payı (%) (%) (%) * Kaymüc fao.org * Avrupa Birliği (25) Yetiştirme koşullarının iyileştirilmesi ve modem yetiştiricilik teknolojilerinden etkin yararlanmanın ön koşulu, ekonomik boyutlarda işletmelerin mevcut olmasıdır. Bugünkü koşullarda bu rakamın 10 baş kültür ineğinden az olmaması gerekmektedir. Türkiye de ortalama işletme büyüklüğü halen 4-5 baş sığır veya 1-2 inek civarındadır. Damızlık sığır yetiştirmek amacıyla Damızlık Sığır yetiştiricileri birliği kuran ve önder konumunda bulunan yetiştiricilerin dahi ortalama süt sığın varlığı 8 baş kadardır. Bu tür küçük işletmelerde sürü yönetimi, banndırma, besleme ve sağlık koşullarının hızla iyileştirilmesi kolay olmamaktadır. Sığır yetiştiriciliğinin gelişememesi ise süt ve et sanayisinin gelişmesini önleyerek, tüketicilerin talep ettiği miktar ve kalitede süt/et ürünlerinin uygun fiyatlarla ve yeterli miktarda arzını olanaksız kılmaktadır (DPT, 2001). Avrupa Birliği nde ise işletme başına düşen sığır ve inek sayısında önemli gelişmeler sağlanmıştır. Avrupa Birliği nde işletme başına düşen sığır ve inek sayının gelişimi Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzere incelenen yıllarda"avrupa Birliği nde toplam sığırcılık ve süt sığırcılığı işletmelerinin sayısı ile toplam sığır ve inek sayısı azalırken, işletme başına düşen sığır ve inek sayısı artmıştır. Nitekim 1993 yılında Avrupa Birliği nde işletme başına ortalama 39.8 sığır düşerken, %38.69 luk artış göstererek 2001 yılında 55.2 baş sığıra yükselmiştir. Aynı dönemde İşletme başına düşen inek sayısı %49 artış göstererek 19.6 adetten 29.2 adete yükselmiştir. 720

6 TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA Çizelge 7 Avrupa Birliği nde (15) İşletme Başına Düşen Ortalama Sığır ve İnek sayısının Gelişimi Yıllar Sığırcılık işletme sayısı (1000 adet) Sığır sayısı (1000 adet) İşletme başına düşen sığır sayısı(işletme/baş) Toplam Süt sığırcılığı Toplam İnek Toplam İnek Kaynak: Sığırcılık işletmelerinde yem giderleri toplam giderler içinde büyük bir pay tutmaktadır. Toplam yem maliyeti içinde de karma yemin önemli bir yeri vardır. Sığır yetiştiriciliğinde karma yem kullanımı ve karma yemin toplam maliyetteki payı verim seviyesi arttıkça ve kaba yem kalitesi bozuldukça önem aız etmektedir. Verim seviyesi yüksek sayılabilecek sürülerde karma yemin toplam yem maliyeti içindeki payı %60 seviyelerindedir. Türkiye de özellikle kaba yemin yetersizliği nedeniyle sığırcılık işletmelerinin büyük bir bölümü yüksek seviyelerde karma yem kullanmaktadırlar. Bu nedenle süt karlılığı ölçmede çiğ süt fiyatı / karma yem fiyatı oranı kullanılmakta ve bu oran süt/karma yem paritesi olarak ifade edilmektedir. Bu oranın 1 olması süt ve karma yem fiyatının eşit olduğunu gösterir. Süt sığırcılığında bu oranın 1.5 in altına düşmemesi ve 2 civarında olması arzu edilir (Akman ve ark, 2005). Türkiye de yıllan arasında süt/karma yem paritesi Çizelge 8 de verilmiştir. Buna göre süt/karma yem paritesi 1990 yılında 1.90 iken, 1995, 2000, 2003 ve 2004 yıllarında sırasıyla 1.46, 1.37, 1.11 vel.03 e düşmüştür. Bu rakamlardan süt/karma yem parkesinin sürekli düştüğü, süt fıyatlan ile karma yem fıyatlan arasında yetiştiriciliği cazip kılacak bir dengenin bulunmadığı ve üreticilerin aleyhine bir gelişmenin olduğu anlaşılmaktadır. Çizelge 8. Türkiye de Çiğ Süt, Karkas ve Karma Yem Fiyatlannın Gelişimi Çiğ süt fiyatı Karma yem fiyatı Süt/karma Sığır karkas alım fiyatı Yıllar TL/kg $/kg TL/kg $/kg yem paritesi TL/kg S/kg Kaynak: DSYMB (Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği) Kayıtları, Türkiye ve Avrupa Birliği sığırcılık sektörünü karşılaştırmada kullanılması gereken diğer bazı kriterler tarımsal üretim değeri içinde hayvancılığın payı, sanayiye giden süt oranı, kişi başına içme sütü ve sığır eti tüketimi, çiğ süt ve karkas et fiyatı şeklinde sıralanabilir. Bu göstergelere ilişkin veriler Çizelge 9 da verilmiştir. Tanmda gelişmiş ülkelerin büyük bir çoğunluğu, bitkisel üretimin önemli bir bölümünü hayvansal üretimi artırmak amacıyla hayvancılık sektöründe girdi olarak kullanmaktadırlar. Nitekim Avrupa Birliği ülkelerinde tarımsal üretim değeri içinde hayvansal üretim değerinin payı %50-70 arasında değişirken, ülkemizde çeşitli yıllar itibariyle bu oran %25-35 arasında değişmektedir. Oysa hayvansal üretim değerinin bitkisel üretim değerinden yüksek olması, gelişmiş bir tarım ve ekonominin göstergesi kabul edildiği düşünülecek olursa bu konuda kat edilmesi gereken mesafe ve hayvancılığın önemi daha iyi anlaşılacaktır (Özkan ve Erkuş, 2003). 721

7 TÜRKİYE VII, TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ Üretim artışının önündeki engellerden biri de süt ve et işleyen modem tesislerin işledikleri hammaddenin payının düşük olmasıdır, Türkiye de üretilen sütün ancak % sinin çeşitli ölçeklerdeki süt tesislerinde işlendiği; buna karşın AB ülkelerinde bu oranın %94.8 olduğu, Türkiye de kesimlerin en azından yansının halen kaçak kesimler olduğu, AB ülkelerinde ise tamamının denetimli modem tesislerde gerçekleştirildiği bilinmektedir. Denetimsiz koşullarda işlenen veya işlenmeden tüketiciye iletilen süt ve et ürünleri insan sağlığı için büyük bir tehdit oluşturmaktadır (DPT,2001; DTM, 2005). Türkiye de süt sektöründe üretimden tüketime kadar birçok yapısal problem vardır. Bu problemlerden en önemlileri kişi başına süt ve süt ürünleri tüketiminin gelişmiş ülkelerin çok gerisinde olması ve tüketilen sütün de büyük ölçüde hijyenik şartlara sahip olmamasıdır (Yavuz vd., 2001). Türkiye de kişi başına içme sütü tüketimi 30 kg iken, Avrupa Birliği inde 79.2 kg dır (DTM,2005; TEAE, 2005a). Buna göre Avrupa Birliği nde kişi başına içme sütü tüketimi yaklaşık olarak Türkiye nin 2.6 katı daha fazladır. Diğer taraftan Türkiye de kişi başına düşen bu tüketimin yalnızca 6 kg nın hijyenik süt olması konunun ciddiyetini daha açık bir şekilde ortaya koymaktadır (Yavuz vd., ANTAI YA- m 2001) Kişi başına içme sütü tüketiminde olduğu gibi sığır eti tüketiminde de Türkiye Avrupa Birliği nin gerisinde yer almaktadır Nitekim Ülkemizde kişi başına sığır eti tüketimi 5.5 kg iken, Avrupa Birliği nde 19.8 kg dır (DTM, 2005; TEAE, 2005b). Türkiye ve Avrupa Birliği ndeki çiğ süt ve karkas et fiyatlarına baktığımızda Avrupa Birliği çiğ süt fiyatının ülkemizdeki fiyatlar civarında, karkas el fiyatlarının ülkemize göre yaklaşık %40 daha ucuz olduğu görülmektedir. Nitekim 2004 yılı verilerine göre Türkiye de çiğ sütün kilogram fiyatı 0,30 S iken, Avrupa Birliği nde 0.32 S, karkas etin kilogram fiyatı Türkiye de 4.64 S iken, Avrupa Birliği nde 3.3 S olarak gerçekleşmiştir (TEAE, 2005a). Her ne kadar Türkiye de karkas et fiyatı AB ye göre yüksek ise de, AB de üreticilere hayvan başına verilen destek miktarlarını da kattığımızda aslında üreticimizin AB üreticisinden daha az kazandığını söylemek mümkündür. Ülkemizde et sektörüne yönelik olarak büyükbaş hayvan başına yaklaşık 53,3 Euro destek verilirken Avrupa Birliği nde yaklaşık 480,5 Euro destek verilmektedir. Bu desteklerin üreticinin eline geçen fiyatlara yansıtılması durumunda aslında ülkemizde yüksek olarak gözüken fiyatların AB ye göre çok düşük olduğu görülmektedir (TZOB, 2005). Çizelge 9. Türkiye ve Avrupa Birliği Sığırcılık Sektörünün Karşılaştın imasında Kullanılan Diğer Kriterler Avrupa Birliği (25) Türkiye Tarımsal üretim değeri içinde hayvancılığın payı(%) Sanayiye giden süt oranı (%) İçme sütü tüketimi (kg/kdşi) Sığır eti tüketimi (kg/kişi) Çiğ süt fiyatı (S/kg) Karkas et fiyatı (($/kg) Sığırcılık sektöründe AB ye göre bir çok kriter hazırlanmış olup, 2005 yılında Bakanlar Kumlu bakımından dezavantajlı durumda olduğumuzu Karan ile uygulamaya konmuştur. Hayvancılık söylemek mümkündür. Sektörün rekabet gücünün Ana Planı ve Stratejisinde Sığırcılık sektörü ile ilgili artırılması ve AB ye uyumunun kolaylaştırılması destekleme araçları çizelge 10 da verilmiştir. için Hayvancılık Ana Planı ve Stratejisi ( ) 722

8 TÜRKİYE YIL TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA Araçlar Çizelge 10. Hayvancılık Ana Planı Stratejisinde Sığırcılık Sektörü İle İlgili Destekleme Araçları / Hayvan Hastalıkları ile mücadele desteği / Hastalıklardan arî işletmeler desteği ve tazminat ödemesi / Yem bitkisi üretim desteği /Yem bitkisi tohumluk üreticisi desteği / Suni Tohumlama desteği / Süt teşvik primi / Sütte sağlık ve kalite desteği / Sütte sağlık ve kalite sağlamak için alet ve donanım desteği / Hayvan gen kaynaklarının korunmasına ilişkin teşvik Kaynak. Anonim, Sonuç ve Öneriler Süt ve kırmızı et üretimi içinde önemli bir paya sahip olan sığırcılık sektörü, hayvancılık alt sektörünün en önemli faaliyet kollarından biridir. Ülkemiz sığır varlığı döneminde %35.32 oranında bir azalış göstermiştir. Aym dönemde Avrupa Birliği nde de % 9.42 oranında bir azalma meydana gelmiştir. Ancak Avrupa Birliği nde sığır varlığı ve sığırcılık işletmelerinin sayısı azalırken ortalama işletme büyüklüğü artış göstermiştir. Türkiye de ise ortalama işletme büyüklüğü yetersiz olup, halen 4-5 baş sığır veya 1-2 inek civarındadır. İncelenen dönemde Türkiye de hayvan başına yıllık süt verimi ve ortalama karkas ağırlığında meydana gelen artış Dünya ve Avrupa Birliği nden daha fazla olmasına rağmen 2005 yılı verilerine göre hem Dünya hem de Avrupa Birliği nin gerisinde yer almaktadır yılı verirline göre inek sütünün toplam süt üretimi içindeki payı Dünya da %84.20, Avrupa Birliği nde %97.05 ve Türkiye de %90.15, kırmızı et üretimi içinde ise sığırın payı Dünya da %33.66, Avrupa Birliği nde %26.08 ve Türkiye de %53.50 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de, Süt karlılığı ölçmede kullanılan süt/karma yem paritesinin üreticiler aleyhine geliştiği ve süt fiyatları ile karma yem fiyatları arasında, yetiştiriciliği cazip kılacak bir dengenin bulunmadığı belirlenmiştir. Ülkemizde süt ve et işleyen modem tesislerin işledikleri hammaddenin payı Avrupa Birliğine göre daha düşüktür. Türkiye de kesimlerin en azından yansının halen kaçak kesimler olduğu, AB ülkelerinde ise tamamının denetimli modem tesislerde gerçekleştirildiği görülmektedir. Türkiye sığırcılık sektörünün mevcut yapısı ile gelecekte beklenen talepleri karşılaması mümkün görünmemekte ve Avrupa Birliği ne üye olması halinde, süt ve et ürünleri bakımından Avrupa Birliği nin açık pazarı haline dönüşecektir. Bunu önlemek amacı ile Türkiye Sığırcılık üretim dalında önemli yapısal değişimlerin olması gerekmektedir. Türkiye sığırcılık sektörünün AB ile rekabet gücünün arttırabilmesi için alınması gereken önlemler şu şekilde özetlenebilir: S Sığırcılık üretim faaliyetinde verimliliği yükseltmek için, gen kaynaklarımızı koruyacak şekilde, verimi düşük yerli ırklarımızın ıslahı çalışmalarına daha fazla önem verilmelidir. S Verimliliği etkileyen diğer önemli bir faktör olan bakım-besleme ve sağlık koruma konusunda üreticilerin bilinçlenmesi için eğitim ve yayım faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. S Yetiştirme koşullarının iyileştirilmesi ve modem yetiştiricilik teknolojilerinden etkin yararlanmanın ön koşulu, ekonomik boyutlarda işletmelerin mevcut olmasıdır. Bu nedenle bölgesel koşullara uygun ekonomik ölçekli işletme sayısının artırılmasını sağlamaya yönelik politikalar uygulanmalıdır. S Yem bitkilerinin üretiminin arttırılması yönünde verilen destek ve teşviklerin geliştirilerek verilmesine devam edilmelidir. S Üretim maliyetleri içinde önemli bir pay tutan yem maliyetlerini azaltmak için mevcut çayır- 723

9 TÜRKİYE VI1, TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 2fl06 meraların iyileştirilmesi ve geliştirilmesi çalışmalarına ağırlık verilmelidir. S Üretici örgütleri, maliyetleri azaltmak için özelikle yem üretimini üretecek veya toptan temininde aktif rol oynayacak yapıya kavuşturulmalıdır. S Ülkemizde et ve süt işleyen modem tesislerin yaygınlaştırılmasına yeterli teşvik ve destek verilmelidir. S Kişi başına süt tüketimini arttırmak için tüketicileri bilinçlendirici eğitim ve tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmelidir. Kaynaklar Akman, N., TuncefE., Yener, M., Kumlu, S., özkütük, K., Tüzemen, N,, Yanar, M., Koç, A.,Şahin, O., Kaya, Ç.Y Türkiye de Sığır Yetiştiriciliği.Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, II, Cilt, s , 3*7 Ocak 2005, Ankara. Anonim, Hayvancılığın Desteklenmesine İlişkin BKK:2005/8503., tarih ve sayılı Resmi Gazete, Ankara. DİE, Tarımsal Yapı ve Üretim Çeşitli Yıllar, Ankara. DSYMB, 2004 Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği Kayıtlan. DTM, Türkiye de Hayvancılık Sektörü Değerlendirme Raporu. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Akdeniz İhracatçı Birlikleri. Eurostat, FAO, Özkan, U., Erkuş, A., Bayburt İlinde Sığır Besiciliğine Yer Veren Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi. Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın No: 103. Ankara TEAE, 2005a. Süt ve Süt Ürünleri Durum ve Tahmin Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayın No 132. Ankara TEAE, 2005b. Et vc Et Ürünleri Durum ve Tahmin Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü. Yayın No: 131. Ankara. TZOB, Kırmızı Et Hayvancılığı Raporu. Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Ankara. Yavuz, F., Aksoy, Ş., Tan, S., Dağdemir, V., Keskin, A., Türkiye de Süt pazarlama Sisteminin İyileştirilmesi İçin Kurumsal Yapılanma İhtiyacı Üzerine Bir Araştırma, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Proje Raporu , Yayın No:55Ankara. DPT,2001 Hayvancılık özel İhtisas Komisyonu Raporu. VIII. BYKP, Yayın No:DPT:2574-ÖİK:587, Ankara. 724