An evaluation of dairy cattle breeding in the kahraman maraş province

Transkript

1 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1307 KHRMNMRŞ YÖRESİNDE SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Galip KIR'-li KYGISIZ* Özet Türkiye'de yıllarından beri sığırcılık önemli bir üretim kolu olarak algılanmış ve hemen her zaman diğer hayvansal üretim kollarına göre daha fazla ilgi görmüştür. Özellikle son yıllarda, hayvancılık denildiğinde hemen her zaman sığır yetiştiriciliği anlaşılır hale gelmiştir. unda, sığırın avantajları kadar sığır ticaretinin gelişmiş kabul edilen ülkeler için de, daha önemli olmasının büyük payı olmuştur. Hayvansal ürünlerden et ve süt esans alınarak yapılacak bir değerlendirmede, iki temel besin maddesinin üretiminde sığırın önemli bir payı vardır. Türkiye'de sığır yetiştiriciliği bakımından bölgeler arasında önemli farklılıklar vardır. u derlemede, Maraş yöresindeki sığır yetiştiriciliğinin mevcut durumu irdelenmektedir. Yörenin sığır varlığı ve sağılan ve kesilen hayvan sayısı, bu rakamların Türkiye içindeki oranları, yöredeki süt üretim miktarları belirtilmekte ve süt hayvancılığının geliştirilmesi için neler yapılması gerektiği ortaya konulmaktadır. n evaluation of dairy cattle breeding in the kahraman maraş province bstract in Turkey, cattle production has been considered as an important production manner for years and been more popular compared to other animal production means. Therefore during the last years the term 'animal production' has meaned 'cattle production' for the most of the people. in addition to the advantages of cattle production, the fact that cattle trade is important in developed countries made a significant contribution to this consideration. When animal products are evaluated as meat and milk, cattle has an important share in the production of these items. in Turkey, there are significant differences in cattle farming among the regions. in this review, present conditions of dairy cattle in the Kahraman Maraş Province are discussed. nimal population of region and milking animal number, the proportion of these numbers in Turkey and milk production amounts of the region are defined, and the needs to improve milk farming are indicated. Giriş Hayvancılık, bir taraftan toplumun hayvansal protein ihtiyacının karşılanmasını sağlarken, diğer taraftan da bitkisel üretimin, kırsal refahın gelişmesine ve genel ekonomiye önemli katkılar da bulunur. yrıca hayvancılık doğayı sömürmez, aksine toprağı korur, tarım işletmelerini, toprak verimliliğini artıran yem bitkileri üretimine yöneltir. itkisel üretimden farklı olarak, işletmelerde para ve işgücü planlamasını da büyük ölçüde kolaylaştırır (1,2,3,4). Tarımsal gelirin %70'inin bitkisel üretimden sağlandığı ülkemizde, hayvancılık faaliyeti, daha çok küçük işletmelerce sürdürülmektedir. Ülkemiz; tarımda çalışan 12 milyon aktif nüfusa karşılık barındırdığı yaklaşık 11 milyon büyükbaş, 35 milyon küçükbaş ve 260 milyon kümes hayvanıyla tarımsal üretimde büyük bir kaynak potansiyeline sahiptir (5). * Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni ölümü; galipbakir@hotmail.com * K. Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni ölümü; alikaygisiz27@ hotmail.com

2 1308 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU, koyun ve keçi yetiştiriciliği alanındaki teknolojik ilerlemeler günümüzde bu hayvanlardan elde edilecek ürünlerin çok daha ekonomik koşullarda üretimine olanak sağlamaktadır. Dolayısıyla Türkiye'de bilinçli ve örgütlü bir yetiştiriciliğe gereksinim duyulmakta ve aile işletmelerinin yerine büyük işletmelerin tesis edilmesi gerekmektedir (6). ların önemli bir üstünlüğü olan kaba yemi, daha doğrusu doğal kaynakları değerlendirme yeteneğinden de gereğince yararlanılamamaktadır. Halen Türkiye'de kaliteli kaba yem üretimi ihtiyacı karşılamaktan çok uzaktır. Mera ıslahına imkân sağlayan yasanın yürürlüğe girmesi önemli bir adım olarak kabul edilse bile bu kapsamda yapılacak çalışmaların olumlu etkisi ancak daha sonraki yıllarda görülebilecektir. Karma yem arzında bir sorun görülmemekle birlikte, kalite konusunda halen sorunların bulunduğu ileri sürülmektedir (7). Gelişmiş ülkelerde tarımsal ekonominin lokomotifi olan hayvancılık, iki açıdan son derece önemlidir. unlardan birincisi çok düşük maliyetli istihdam oluşturması, ikincisi ise kalitesiz veya insan beslenmesine uygun olmayan yem kaynaklarının kaliteli insan gıdasına dönüştürmesidir (8,9). Tüm dünyada sürekli gelişme gösteren hayvancılık, ülkemizde yıllardır beklenen gelişmeyi gösterememiştir. Türkiye büyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı açısından, vrupa'da ikinci ve Dünya'da altıncı sırada olmasına rağmen, hayvan sayısı gittikçe azalmaktadır. üyükbaş ve küçükbaş hayvan varlığı yeterli olmasa da 1980 yılına kadar sürekli bir artış gösterirken, 1980 yılından sonra ani bir düşüş eğilimine girmiştir (Şekil 1) yılı hayvan sayıları olarak kabul edildiğinde yılında dünyada sığır sayısı 110.5'e yükselirken bu değer ülkemizde 67.7 olarak bulunmuştur (10,11). Türkiye hayvan varlığı çizelge l'de verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi hayvan varlığı yıllar itibariyle değişim göstermektedir. varlığı bakımından 1994 yılı baz alındığında yılları arasında sığır varlığında azalma olduğu görülmektedir. Türkiye'de kesilen hayvan sayısı ve et üretimi çizelge 2'de verilmiştir. Hayvan varlığında olduğu gibi kesilen hayvan sayısı ve et üretiminde de yıllar itibariyle azalan yönde bir değişim gözlenmektedir. Şekil 1. Türkiye sığır varlığının yıllara göre değişimi (12, 13)

3 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1309 Çizelge 1. Türkiye hayvan varlığı (bin)(13) Yıl İndeks Manda Koyun Kıl keçisi Tiftik keçisi Yıl Dana Manda Koyun Kuzu Kıl keçisi Tiftik keçisi Deve Domuz Çizelge 2. Türkiye kesilen hayvan sayısı ve et üretimi (bin) (13) I Kesilen hayvan (bin baş). Et Üretimi (ton) Ülkemiz büyükbaş hayvan varlığı, genetik değer açısından yetersiz olup buna bağlı olarak hayvanlardan alınan verimde miktarı da düşüktür. Genotipi iyileştirme ve verimi artırma çabaları çerçevesinde populasyonda kültür ırkı ve melezlerinin sayısı artırılmaya çalışılmaktadır. u arada yerli ırklarımızın veriminin artırılması için seleksiyon çalışmaları kısmen de olsa devam ettirilmektedir. varlığının genotipik dağılımı yıllar itibariyle çizelge 3 ve 4'de verilmiştir. yılında sığırlarımızın sadece %'i kültür ırkı iken bu oran yılında %18'e yükselmiştir. u artışta yurt dışından getirilerek dağıtılan damızlık hayvanların etkisi görülmektedir. ırkı melezleri aynı sırayla %41 den %44'e yükselirken yerli ırklar %44'den %39'a gerilemiştir (Şekil 2). Irk ç zelge 3. Türkiye'de mevcut sığırların genotipik dağılımı (adet) (13) % Dana i , Genel Topk m

4 1310 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU İrk Çizelge 4. Türkiye'de mevcut sığırların genotipik dağılımı (%)(13) I ( Şekil 3. Türkiye sığır varlığının yıllara göre genotipik değişimi. Şekil 3'de görüldüğü gibi, kültür ve yerli ırkların yıllar itibariyle dağılımında dalgalanmalar

5 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1311 görülürken melez hayvanların sabit bir seviyede varlığını sürdürmektedir. da kültür ırklarının yoğun ithaliyle artan sayı, sonraki yıllarda işletmelerdeki bakım besleme gibi çevre şartlarının yetersizliği ve bu ırkların çevre şartlarına uyumsuzluğu nedeniyle sayılarında hızlı bir düşme görülmektedir. ırkların yerli ırklardan daha yüksek verime sahip olmaları ve çevre şartlarına kültür ırklarından daha iyi adapte olmaları nedeniyle sayıları düşmemiştir. ırklarının genotipik dağılımında bölgeler arasında belirgin farklılıklar ortaya çıkmaktadır (Çizelge 5). unda bölgelerin altyapısı, doğal özellikleri, yetiştiricilerin eğilimleri ve güçleri, pazarlama olanakları vb. faktörler etkili olmuştur. Marmara ve Ege bölgelerinde süt verimi yüksek kültür ırkı sığır yetiştiriciliği hızla yaygınlaşmış, buna karşın Doğu ve Güneydoğu nadolu bölgelerinde yerli ırklar hâkimiyetini korumuştur. Gelecek dönemlerde bu faktörler ve gelişmeler mutlaka gözetilmelidir. aşta Marmara ve Ege bölgelerinde süt üretimini geliştirme yönünde politikalar uygulanırken, başta Doğu ve Güneydoğu nadolu olmak üzere ekstansif koşullara sahip bölgelerde et üretimine öncelik verilmelidir. Ekonomik işletme ölçeklerinin belirlenmesinde de bölgeler arası ve içi farklılıkların dikkate alınması gerekir(14). yetiştirilen işletmelerin büyük çoğunluğunda barınaklar olumsuz koşullara sahiptir. ağlı ve kapalı ahırların geleneksel olduğu Türkiye'de ahırlar genellikle karanlık ve havasızdır. ltlık kullanımı yaygın değildir. hırların kötü koşullara sahip olması, bir yandan çeşitli sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına diğer yandan çalışanların memnuniyetinin ve motivasyonlarının azalmasına neden olmaktadır(). Çizelge 5. ırkı, melez ve yerli ırk sığır varlığında farklı bölgelerin payı (%)(16) ölgeler Ege Marmara Orta-Güney Karadeniz Orta-Kuzey Orta-Doğu kdeniz Kuzey-Doğu Güney-Doğu Irkı İrk i Genel Şekil 4. Türkiye sığır genotiplerinin bölgelere göre oransal değişimi.

6 1312 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU Şekil 4'de görüldüğü gibi, kültür ırkları ege Marmara ve orta güneyde yoğunlaşırken, doğu ve kuzey bölgelerimizde giderek azalmaktadır. una karşın yerli ırklar ise doğu ve kuzey bölgelerimizde potansiyel ırk olarak bulunmaktadır. ırkı melezleri orta güney, Karadeniz, orta kuzey ve kdeniz bölgesindeki işletmelerde yer almaktadır. Ülkemizdeki işletmelerin küçük olmasının (çizelge 6) yanı sıra işletme sahiplerinin eğitim düzeylerinin düşük olması üreticilerin güç birliği yapmak üzere örgütlenmelerinin önünde önemli bir engel olarak durmaktadır. Süt pazarlama ve/veya girdi sağlamaya yönelik kooperatiflerin sayısı ise azdır ve etkinlikleri sınırlıdır. ın, insan tarafından doğrudan tüketilemeyen bitki ve bitkisel ürünleri tüketme ve değerli besin kaynaklarına çevirme yeteneğinden yararlanmak için yem bitkileri üretiminin arttırılması gereklidir. Türkiye'de meraların büyük bir kısmının niteliksiz ve zayıf olması meraya dayalı sığır yetiştiriciliğini engellemektedir. Tarım arazilerinde birinci veya ikinci ürün yem bitkileri ekimi ise son derece sınırlıdır. u nedenle, pahalı olan ve sığır için uygun olmayan ticari karma yeme dayalı yetiştiricilik oldukça yaygındır. Kısaca, kaliteli kaba yem üretimi arttırılmadan süt ve et üretiminin arttırılmasını öngörmek ekonomik ve mantıklı görünmemektedir. ir diğer önemli sorun, büyüklüğü ekonomik ölçeklerin oldukça altında olan işletmelerin yaygın olmasıdır. Ortalama 50 da tarım arazisi ve 4 baş sığıra (1-2 baş inek) sahip işletmelerde üretimin arttırılması olanaksızdır. Yetiştirme koşullarının iyileştirilmesi ve modern yetiştiricilik teknolojilerinden etkin yararlanmanın ön koşulu, ekonomik boyutlarda işletmelerin mevcut olmasıdır.(14) Diğer bir anlatımla, bir işletmenin sığır yetiştiriciliğini geliştirebilmesi için geçimini tamamen veya önemli oranda bu sektörden sağlaması gerekir. ugünkü koşullarda bu rakamın 10 baş kültür ırkı ineğinden az olması gerçekçi değildir. Oysa, Türkiye'de ortalama işletme büyüklüğü halen 4-5 baş sığır veya 1-2 baş inek dolayındadır. Damızlık sığır yetiştirmek amacıyla Damızlık Yetiştiricileri irliği kuran ve önder işletme konumunda bulunan yetiştiricilerin dahi ortalama inek varlığı 8 baş kadardır. Oysa ki ülkelerindeki işletmelerde hayvan sayısı daha yüksek düzeylerde seyretmekte, sığır bulunduran işletmelerde ortalama 40 baş düzeyine ulaşmaktadır. u tür küçük işletmelerde sürü yönetimi, barındırma, besleme ve sağlık koşullarının hızla iyileştirilmesini beklemek gerçekçi değildir. Çizelge 6. üyükbaş hayvan yetiştiren tarım işletmelerinin hayvan sayısına göre durumları (17) Hayvan Sayısı ve daha fazla İşletme Sayısı Oran (%) Maraş yöresinde sığırcılığın mevcut durumu Maraş yöresinde sığırcılığın mevcut durumunun irdelenmesi açısından ilk olarak sığır varlığının yıllara göre değişimine bakılmasında yarar vardır. Çizelge 7 incelendiğinde, yılı itibariyle Maraş yöresinde toplam baş sığır bulunmaktadır. sığır varlığının %19'u kültür ırkı, %54'ü melez ve %27'si yerli ırklardan oluşmaktadır. Yörede bulunan toplam sığır varlığında 1994 yılı baz alındığında 1994 ile yılları arasında toplam sığır varlığında

7 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 1313 %17 oranında azalma olduğu görülmektedir. u değişime aynı yıllarda genotip noktasında bakıldığında kültür ırkı sığır varlığında %52.7 oranında artış olurken, melez ve yerli ırk sığırlarda ise % 1.6 ve %49 oranında azalma meydana gelmiştir. Şekil 5'de görüldüğü gibi, 1994 yılından itibaren populasyondaki kültür ırkı sığır miktarı artarken, yerli ırklarda hızlı bir düşüş meydana gelmektedir. u ivmede kültür ırkı hayvanların verimlerinin yüksek olması ve buna balı olarak kültür ırkı ithalinin büyük etkisi olmuştur. Yetiştiricilerin yıllardan beri yaptıkları melezleme ve melez hayvanların yerli ırklardan daha yüksek performansları bildiklerinden dolayı melez hayvan sayısında hızlı bir artış görülmemektedir. Irk 1994 Çizelge 7. Yörede mevcut sığır varlığı (bin) (18) Dana indeks indeks indeks Genel Top am İndeks

8 1314 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU Çizelge 8. Yörede mevcut sığırların genotipik dağılımı (%) İrk ! Şekil 6. Yörede mevcut sığır genotiplerinin 1994 yılına göre değişimi (%). Yörede sığırlardan elde edilen sağılan hayvan sayısında azalış ve kesilen hayvan sayısında ( yılı hariç) sürekli bir artış görülmektedir (Çizelge 9) yılı baz alındığında sağılan hayvan sayısında %25'lik bir düşüş, kesilen hayvan sayısında ise %1'lik bir artış meydana gelmiştir. Yetiricilerin süt sığırcılığında daha karlı gördükleri besi sığırcılığına doğru yöneldikleri anlaşılmaktadır(şekil 7). Hayvansal ürünler noktasında da kesilen ve sağılan hayvan sayılarına paralel durum gözlenmektedir. Süt ve et üretiminin yıllar itibariyle değişimi çizelge 10'da verilmiştir yılı baz alındığında, yörede üretilen süt miktarı yılına kadar azalma gösterirken, yılında %16.3'lük bir artış göstermesi dikkat çekicidir. Sağılan hayvan sayısındaki azalma direk olarak süt üretimine yansımaktadır. Et üretimine bakıldığında süt üretiminin aksine %174 varan sürekli bir artış görülmektedir (Şekil 8). Et üretiminin artışı, elde mevcut erkek hayvanların yanı sıra dişi hayvanlarında kasaplık olarak kullanıldığı ve dolayısıyla süt üretiminin de azalmasına yol açtığı düşünülmektedir. yrıca bu yıllarda Pazar ve yem ile diğer girdi maliyetlerinin arttığı ve süt fiyatının bunları karşılamadığı sanılmaktadır. Yıllar İndeks değeri Çizelge 9. Yörede sağılan ve kesilen hayvan sayısı (bin) (18) S ağılan hayvan sayısı İndeks Kesilen hayvan say İndeks İSI *Sağılan Hayvan Sayısı: üyükbaş hayvanlarda 2+ yaş, küçükbaş hayvanlarda 1+ yaştaki dişi hayvanlar üzerinden yapılan sağımlardır.

9 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU 13 Yıllar Çizelge Yörede yıllara göre hayvansal ürün Süt İndeks Toplanı miktarları (ton) (18) İndeks Et İndeks çarp anı Mezbaha, kombina ve kurban bayramında kesilenleri kapsamaktadır. Şekil 8. Yörede hayvansal ürünlerin yıllara göre değişimi. Sonuç Yörede hayvansal üretimdeki temel sorun verim düşüklüğüdür. ölgenin ekonomik açıdan yetersizliği ve özellikle hayvansal üretimin kapalı ekonomi içinde yer alması, hayvancılığın gelişmesini sınırlayan diğer etkenlerdir. Yöre hayvanatının sorunlarının çözülmesi, kalkındırılması için damızlık hayvan ve kaliteli yem hayvan sağlığı, örgütlenme, üretim planlaması, işletme büyüklüğü, altyapı, eğitim ve teknik eleman desteği, pazarlama, finans, teşvikler ve siyasi tercihlere göre şekillenen politik tercihler de hayvancılık sektörünün önemli sorunlarıdır. Tüm bu sorunların çözümü ve hayvancılık sektörümüzün hakkettiği değeri ve saygınlığı kazanabilmesi için ilgili bakanlık, üniversite ve diğer araştırma kuruluşları ile hayvancılık sektörünü temsil eden sivil toplum kuruluşlarının işbirliği kaçınılmazdır. Sonuç olarak şunu söylemek gerekir ki Maraş yöresindeki Süt Hayvancılığının geliştirilmesi daha çok bu işin profesyonel ve bilimsel olarak yapılmasına bağlıdır. Yani hayvancılık küçük aile işletmesi olmaktan kurtulmalı ki üreticiler, bir meslek veya birinci gelir kaynağı olarak hayvancılığı sürdürebilsin. yrıca kaliteli çiğ süt üretiminin gerçekleştirilmesi ve üretilen sütün tamamına yakınının süt işletmelerine ulaştırılması ancak ve ancak bilinçli üreticiler sayesinde olur. u sebeple bölge halkının eğitimine önem vermek gerekmektedir.

10 1316 KHRMNMRŞ SEMPOZYUMU Kaynakalar 1. nonim, Tarım İstatistikleri Özeti. Devlet İstatistik Enstitüsü. nkara. 2. kman, N., Ertuğrul, M., Eliçin, Türkiye'de hayvan ıslahı 'sorunlar ve öneriler'. 11. Hayvancılık Kongresi, s nkara. 2. kman, N., Gebe Düve İthalatının Islahı ve Ülke Ekonomisine Katkısı. Ziraat Mühendisliği Dergisi, Sayı: 271, s Soysal, İ., Hayvancılık ve Genetik Mühendisliği. Trakya ölgesi 1. Hayvancılık Sempozyumu, s.287, Hasad Yayıncılık, İstanbul. 4. Eraktan, G., Ülkeleri ve Türkiye'de Hayvansal Üretimi Desteleme Politikaları. TMMO Ziraat Mühendisleri Odası Hayvansal Üretimi rtırmada Yeni Yaklaşımlar Sempozyumu. TC Ziraat ankası Yayınları No: 34, s , nkara. 5. nonim, Türkiye istatistik Yıllığı. Devlet istatistik Enstitüsü, http: die.gov.tr. 7. Kılıç, Kaba Yemlerde Niteliğin Saptanması ve Niteliğin Uygulamadaki Önemi. Trakya ölgesi 1. Hayvancılık Sempozyumu s , Hasad Yayıncılık, İstanbul. 6. Kaya,., Tömek, Ö., Türkiye'de Süt cılığı işletmelerinin Yapısal Özellikleri ve Süt cılığının Geliştirilmesine Yönelik Öneriler. T.C. Ziraat ankası Yayınları No. 27, s. 16. nkara. 9. Yurdakul, O., Ören, M.N., Türkiye Hayvancılığına Uygulanan Ekonomik Politikaları. T.C. Ziraat ankası Yayınları No. 27 s. 7-. nkara. 8. Koçak, C, rsan,., Hayvansal Üretimde Entegrasyon Modelleri Süt Üretimi ve Pazarlama. TMMO Ziraat Mühendisleri Odası Hayvansal Üretimi rtırmada Yeni Yaklaşımlar Sempozyumu. TC Ziraat ankası Yayınları No. 34, s , 10. Kutlu, H.R., Gül,., Görgülü, M., Türkiye Hayvancılığının Sorunları ve Çözüm Yolları. 1. Damızlık Hayvan Kaliteli Yem. Yem Magazin Dergisi, ğustos, sayı:34, s Kutlu, H.R., Gül,., Görgülü, M., Türkiye Hayvancılığının Sorunları ve Çözüm Yolları. 11. Hayvan Sağlığı, Salgın Hastalıklar, örgütlenme ve Üretim Planlaması. Yem Magazin Dergisi, ralık, sayı:35, s Ertuğrul, M.,. Hayvan yetiştirme. nkara 13. nonim, Türkiye istatistik Yıllığı Devlet istatistik Enstitüsü, http: die.gov.tr 14. kman, N., Özkütük, K., Kumlu, S., Yener, S.M., Türkiye'de Yetiştiriciliğinin Geleceği. Öneş,., Mutaf, S., Olgun, M., Çilingir, İ., Ülkemizde hayvan barınaklarının durumu ve geliştirme olanakları. 11. Hayvancılık kongresi, s nonim,. Sekizinci beş yıllık kalkınma planı. Hayvancılık özel ihtisas komisyonu raporu. DPT:2547, s nkara 17. nonim, Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). Devlet istatistik Enstitüsü, die.gov.tr 18. nonim,. Türkiye İstatistik Yıllığı. Devlet istatistik Enstitüsü, http: die.gov.tr