T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel Müdürlüğü TIR EL KİTABI *

Transkript

1 T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI Gümrükler Genel Müdürlüğü TIR EL KİTABI * TIR KARNELERİ KAPSAMINDA ULUSLARARASI EŞYA TAŞINMASINA DAİR GÜMRÜK SÖZLEŞMESI (1975 TIR SÖZLEŞMESİ) ( ve tarihli değişiklikler ile birlikte) HAZIRLAYANLAR GÜMRÜKLER GENEL MÜDÜR YRD. Sn. Sefa EKİN in BAŞKANLIĞINDA; GÜMRÜK VE TİCARET UZMANLARI Demet EROL GÜZELOĞLU Hamit BOZTEPE Koray SOKULLU TOBB-TİCARET VE TIR DAİRESİ BŞK. Sançar Sefer SÜER TIR UZMANLARI Aslı GÖZÜTOK Nedret CAMBAZ * BMAEK nun ECE/TRANS/TIR/6/Rev.9 numaralı TIR HANDBOOK (9. Gözden geçirilmiş baskı) isimli yayımına, 1975 tarihli TIR Sözleşmesi nin ve tarihli değişikliklerinin de eklenmesi suretiyle hazırlanan bu sürümü, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin birlikte yaptığı çalışma ile Türkçe ye çevrilmiştir.

2 2 TIR Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yayın Sıra No: 006 Tel : Faks : ISBN No: Sayfa Düzeni ve Baskı : Sar Matbaası Tel: (0312) Ankara

3 TIR El Kitabı 3 TAKDİM Günümüzde küresel düzeyde başarılı olarak işleyen en önemli ve en kapsamlı gümrük karayolu transit sistemi, TIR sistemidir. TIR sisteminin temelini, 1975 yılında revize edilen ve Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu bünyesinde çalışmaları yürütülen TIR Karneleri Himayesinde Uluslararası Eşya Taşınmasına Dair Gümrük Sözleşmesi oluşturmaktadır. TIR Sözleşmesi ilk olarak sadece Avrupa taşımalarına yönelik olarak düzenlenmesine rağmen; kapsamı zamanla dünyadaki diğer bölgeleri, Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Latin Amerika yı (Uruguay ve Şili) da içine alacak şekilde genişlemiştir de sisteme dâhil olan akit taraf sayısı 68 dir ve 58 ülke tarafından da aktif olarak uygulanmaktadır. TIR Sistemi; eşyanın karayoluyla bir hareket gümrük idaresinden, bir varış gümrük idaresine kadar gerekli sayıda ülke üzerinden, mühürlü ve onaylı taşıma araçları ile arada sınır kontrolüne tâbi olmadan ve sahip olduğu uluslararası garanti zinciri sayesinde topraklarından geçtiği her ülkede ayrı bir teminata ihtiyaç olmaksızın taşınmasını sağlamaktadır. Bu işlemler gerçekleşirken, Sistemin kullanıcılara sunduğu avantajlar neticesinde uluslararası kabul gören tek bir standart belge ile gereken işlem miktarı ve süresi kısalırken herhangi bir usulsüzlük durumunda ise, ortaya çıkabilecek gümrük vergi ve resimleri garanti altına alınmaktadır. Dolayısıyla TIR Sisteminin, bütün paydaşlara sağladığı faydaların yanında, karayolu taşımacılığına ilişkin olarak hükümetler, uluslararası kuruluşlar ve karayolu taşımacılığı sektörü arasında kamu-özel sektör işbirliğineiyi bir örnek teşkil etmektedir. Bugün, dünya çapında yıllık 3 milyon dolayında TIR karnesi basılmaktadır yılında bu karnelerin 674 binden fazlası Türk Nakliyecileri tarafından kullanılmıştır. Dolayısıyla, neredeyse 50 yıldır TIR sistemi uygulanan ülkemiz, yaklaşık %25 lik pay ile sistemin en büyük kullanıcısıdır. Ayrıca, geçtiğimiz yıl içinde nakliye sektörümüzün toplamda 1,5 milyondan fazla ithalat, ihracat ve transit taşıması gerçekleştirerekülkemizin uluslararası pazardan aldığı payın giderek arttığı göz önüne alındığında, Sistemin önemi daha da açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma, üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm; TIR gümrük transit sistemini, coğrafi kapsamını, amaç ve işleyişini tanımlayarak gelecekteki muhtemel gelişmeleri analiz etmektedir. İkinci bölüm; 1975 TIR Sözleşmesinin 1 Ekim 2009 itibariyle tüm metnini içermektedir. Üçüncü bölüm ise 1975 TIR Sözleşmesi nin uygulanması ile Sözleşmeye ilişkin kabul edilmiş önerge, tavsiye kararları ve iyi uygulama örneklerini kapsamaktadır. Bu kitap, TIR sistemi hakkında doğru bilgi edinilmesi açısından yararlanılacak bir rehber oluşturulması amacıyla dünya çapında geçerli uluslararası mevzuatı ve uygulama örneklerini içerecek şekilde hazırlanmıştır. Bu çalışmanın tüm taşımacılık sektörü ve ticaret erbabı için faydalı ve yol gösterici olmasını temenni ediyor, kitabın hazırlanmasında özverili biçimde çalışan Gümrükler Genel Müdürlüğü ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ne teşekkür ediyorum. Hayati YAZICI Gümrük ve Ticaret Bakanı

4 4 Takdim

5 TIR El Kitabı 5 TIR EL KİTABI */ Bu kitabın mevcut basımı, 1975 TIR Sözleşmesi İdari Komitesinin Ekim 1983 tarihli altıncı oturumunda yapılan talep uyarınca TIR Sekreteryası ile işbirliği halinde Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Sekreteryası tarafından hazırlanmıştır. Komite, TIR El Kitabının 1975 TIR Sözleşmesi metnini, belirli hükümlere ilişkin yorumları ve gümrük makamları ve taşımacılar için yararlı diğer bilgileri içerecek şekilde düzenlenmesine karar vermiştir. TIR El Kitabının 2007 tarihli önceki basımının yerini alan bu basımı 3 ana bölümü içerir: İlk bölüm, TIR Gümrük transit sistemini, coğrafi kapsamını, amaç ve işleyişini tanımlar ve gelecekteki muhtemel gelişmeleri analiz eder. İkinci bölüm, 1975 TIR Sözleşmesinin 1 Ekim 2009 itibariyle tüm metnini içerir. Bu bölümün düzeni esasen 1975 TIR Sözleşmesinin yapısını izler. Ancak, Sözleşme Ek 6 ve Ek 7, Bölüm III deki Açıklama Notları, ilgili Sözleşme hükümlerinin yanında yer almaktadır. (Ek 6 da yer alan krokiler hariç olmak üzere) Yorum notları Sözleşmede ilgili oldukları yerlerde yer alır. TIR El Kitabında yer alan yorum notları 1975 TIR Sözleşmesinin Akit Tarafları için bağlayıcı değildir. Bununla birlikte, bu yorum notları, 1975 TIR Sözleşmesi İdari Komitesi ve Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu nun konuya ilişkin görüşlerini yansıttığından Sözleşmenin yorumlanması, uyumlaştırılması ve uygulanması açısından önem taşır. Üçüncü bölüm, 1975 TIR Sözleşmesinin uygulanmasına ve Sözleşmeye ilişkin kabul edilmiş önerge ve tavsiye kararlarına dair bilgi verir ve yetkili makamlar ile ulusal kefil kuruluşlar arasında imzalanacak yetkilendirme örneği ve anlaşma örneği ile birlikte en iyi uygulama örneklerini sunar. Bu bölümün sonunda, usulüne uygun olarak doldurulmuş TIR karnesi örneği ve TIR karnesi kullanımına ilişkin en iyi uygulama örnekleri sunulur. */ TIR : Uluslararası Karayolu Taşımacılığı.

6 6 TIR Uluslararası Karayolu Taşımacılığı

7 TIR El Kitabı 7 İÇİNDEKİLER TAKDİM...3 TIR EL KİTABI...5 BÖLÜM 1 TIR Gümrük Transit Sistemi Giriş Tarihçe Coğrafi kapsam TIR Sözleşmesinin gelişimi Amaç ve avantajlar İlkeler Kara taşıtları ve konteynerlerin onaylanması Uluslararası garanti sistemi TIR karnesi Gümrük kontrol önlemlerinin uluslararası kabulü TIR sistemine kontrollü giriş İdari Yapı TIR İdari Komitesi TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) BMAEK Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu (WP.30) TIR Temas Grubu TIR Sisteminin İşleyişi TIR Sisteminin Geleceği TIR sisteminin dünya çapında uygulaması TIR sistemi ve elektronikveri işleme Sonuç TIR sistemi hakkında bilgi IRU tarafından ulusal kefil kuruluşlara dağıtılan TIR karneleri...26

8 8 TIR Uluslararası Karayolu Taşımacılığı 1.9 TIR sistemine dahil olan tarafların rol ve sorumlulukları Hükümetin sorumluluğu Ulusal kefil kuruluşun rol ve sorumlulukları Taşımacının sorumluluğu Uluslararası kuruluşun rol ve sorumlulukları (hali hazırda: IRU) TIR Sözleşmesi Ek 8, Madde 10 uyarınca TIR Yürütme Kurulu ve TIR Sekreteryasının rol ve sorumlulukları...30 BÖLÜM TIR Sözleşmesi TIR Sözleşmesi metni (Açıklama notları ve buna ilişkin Yorum notları dahil) TIR Sözleşmesinin ekleri (Açıklama notları ve buna ilişkin Yorum notları dahil)...32 Ek 1 TIR karnesi modeli...66 Ek 2 Gümrük mührü altında yapılan uluslararası taşımacılıkla ilgili olarak kabul edilebilecek karayolu taşıtlarına uygulanacak teknik şartlara ilişkin düzenlemeler...83 Ek 2 ye ilişkin krokiler...85 Ek 3 Ek 2 de yer alan düzenlemelerde öngörülen teknik koşullara uygun olan karayolu taşıtlarının kabul işlemi Ek 4 Karayolu taşıtı onay belgesinin modeli Ek 5 TIR plakaları Ek 6 Açıklama Notları Ek 7 Konteynerlerin onaylanmasına ilişkin Bölüm I ve krokiler Bölüm II ve ekler Bölüm III: Açıklama Notları ve krokiler Ek 8 İdari Komite ve TIR Yürütme Kurulunun oluşumu, işlevleri, usul ve esasları Ek 9 TIR rejimine giriş Bölüm I: Kuruluşların TIR karnesi düzenlemek üzere yetkilendirilmesi Bölüm II: Gerçek ve tüzel kişilerin TIR karnesinden yararlanmak üzere yetkilendirilmesi Ek 10 Akit Taraflarca yetkili kuruluşlara (Madde 42 üçüncü mükerrer uyarınca) ve uluslararası kuruluşa (Madde 6 ikinci mükerrer uyarınca) sağlanacak bilgiler...178

9 TIR El Kitabı 9 BÖLÜM TIR Sözleşmesinin Akit Tarafları BÖLÜM TIR Sözleşmesine ilişkin önergeler ve tavsiye kararları sayılı önerge Tavsiye Kararı : Eşyanın AS kodunun TIR karnesinde belirtilmesi BÖLÜM 5 En iyi uygulama örnekleri Giriş TIR işleminin sonlandırılması için işlem Bir TIR işleminin ibra edilme usulleri Araştırma usulleri İbra edilmemeden dolayı takibatların kanıtlanması için belgelerin listesi Yol boyu gümrük idareleri tarafından TIR karnesi dışında bir TIR taşımasına ilişkin talep edilebilecek bilgi ve belgeler Ulusal yetkili makamlar ve ulusal yetkili kuruluş arasındaki iletişimin geliştirilmesine yönelik tavsiyeler Madde 38 in uygulanmasına ilişkin en iyi uygulama örneği Madde 39 ve 40 ın uygulanmasına ilişkin en iyi uygulama örneği Ek 9, Bölüm II nin uygulanmasına ilişkin en iyi uygulama örneği BÖLÜM 6 Kuruluşlara TIR karnesi düzenleme ve kefil olmaları için verilen yetki örneği ve örnek anlaşma metni Kuruluşlara TIR karnesi düzenleme ve kefil olmaları için verilen yetki örneği Örnek anlaşma metni BÖLÜM 7 TIR karnesi Usulüne uygun olarak doldurulmuş bir TIR karnesi örneği TIR karnesinin kullanımına ilişkin en iyi uygulamalar...230

10 10 TIR Uluslararası Karayolu Taşımacılığı

11 TIR El Kitabı TIR GÜMRÜK TRANSİT SİSTEMİ 1.1 GİRİŞ TARİHÇE 1978 yılında yürürlüğe giren, 1975 tarihli TIR Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (BMAEK) himayesinde Kasım 1975 te toplanan bir Gözden Geçirme Konferansının ürünüdür. O zamandan beri, TIR Sözleşmesi, milletlerarası taşımacılık anlaşmalarının en başarılılarından birisi ve esasen şimdiye kadar hayata geçen tek evrensel gümrük transit sistemi olduğunu ispatlamıştır. TIR Sözleşmesi ve transit rejiminin ana fikri, pek çok bölgesel transit sisteminin temelini oluşturmuş ve bu şekilde, doğrudan ve dolaylı olarak, sadece Avrupa ve Orta Doğu da değil, Afrika ve Latin Amerika gibi dünyanın diğer bölgelerinde de milletlerarası taşımacılığın, özellikle milletlerarası karayolu taşımacılığının kolaylaştırılmasına katkıda bulunmuştur. Avrupa yollarında seyahat etmiş olan herkes TIR gümrük transit sistemini kullanan binlerce kamyon ve römorkta bulunan mutad mavi-beyaz TIR plakasını hatırlayacaktır. Sürücü, taşımacı ve gönderici için, bu plaka karayoluyla hızlı ve etkin milletlerarası taşımacılık anlamına gelmektedir. TIR transit sistemiyle ilgili çalışmalar, İkinci Dünya Savaşının hemen sonrasında, BMAEK in himayesinde başlamıştır. İlk TIR Anlaşması, 1949 da, az sayıda Avrupa ülkesi arasında akdedilmiştir. Bu sınırlı uygulamanın başarısı, BMAEK Dahili Taşımacılık Komitesi tarafından 1959 da kabul edilerek 1960 ta yürürlüğe girecek olan bir TIR Sözleşmesinin müzakerelerinin önünü açmıştır. Bu ilk TIR Sözleşmesi, sistemin işletilmesi hususundaki uygulamalara dayalı tecrübeleri dikkate almak ve teknik gelişmeler ile değişen gümrük ve taşımacılık ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla 1975 yılında gözden geçirilmiştir. Bu suretle, sistemin ilk 10 ila 15 yıllık işletilmesinden kazanılan tecrübeler, TIR sistemini daha etkin, daha az karmaşık ve aynı zamanda Gümrükler bakımından daha güvenli kılmak için kullanılmıştır. TIR sisteminin ilk halinin değiştirilmesinin bir diğer sebebi de 1960 ların başında ortaya çıkan yeni bir taşımacılık tekniğidir: deniz konteyneri. Bu gelişmeyi kısa bir süre içinde Avrupa demiryollarınca kullanılan kara konteyneri ve kara-demiryolu taşımacılığının etkinliğini arttırmak amacıyla kullanıma sunulan değişir gövdeler izlemiştir. Bahsi geçen bu yeni kombine veya çok modlu taşıma teknikleri, belirli şartlar altında, konteynerin de gümrükler bakımından güvenli bir yükleme birimi olarak kabulünü gerektirmiştir. Aynı zamanda, her halükarda taşımanın asgari bir bölümü karayoluyla yapılmak kaydıyla, TIR rejiminin artık sadece karayolu taşımacılığını kapsamaktan öte, demir, içsuyolu ve hatta deniz taşımacılığına da yayılması anlamına da gelmiştir. Yürürlüğe girmesiyle birlikte, yeni Sözleşme, 1959 tarihli eski Sözleşmeyi sona erdirerek onun yerini almıştır. Bununla birlikte, önceki Sözleşme, akid taraflarından birinin (Japonya) henüz 1975 TIR Sözleşmesine katılmaması gibi bazı sebeplerden dolayı halen yürürlüktedir COĞRAFİ KAPSAM TIR Sözleşmesi, BMAEK himayesinde hazırlanan milletlerarası belgelerin en etkililerinden birisidir. Halihazırda, Avrupa Topluluğu dâhil 68 akid tarafı bulunmaktadır. Avrupa nın tamamını kapsamakta, ayrıca Kuzey Afrika, Yakın ve Orta Doğu ya uzanmaktadır. Asya daki ülkeler de, bu küresel Gümrük transit sisteminin getirdiği kolaylıklar hakkında bilgilendirilmiş olup, gösterdikleri ilgi, çok uzak olmayan bir tarihte, TIR Sözleşmesine katılabileceklerine işaret etmektedir. Bugün itibarı ile de, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada nın yanı sıra, Güney Amerika dan Şili ve Uruguay akid taraf durumundadırlar (bkz. TIR El Kitabı Bölüm 3).

12 12 TIR Gümrük Transit Sistemi TIR Sisteminin başarısı, her yıl dağıtılan ve verilen TIR Karnelerinin sayısına bakılarak da takdir edilebilir de yalnızca in biraz üzerinde TIR karnesi verilmişken, bu rakam sürekli artarak 1960 da e, 1970 de e ulaşmıştır. Yetmiş ve seksenler boyunca TIR Karnesi talebi ile arasında dalgalanmıştır. Bu durum, topraklarında kendi Topluluk Transit Sistemini kullanan Avrupa Topluluğu nun genişlemesiyle açıklanabilir. Dolayısıyla, TIR Karneleri Topluluk üyesi ülkelerin arasındaki transit işlemlerinde kullanılamamaktadır. Özellikle 1989 dan beri gelişen Doğu-Batı Avrupa arasındaki ticaret ve beraberinde milletlerarası karayolu taşımacılığındaki muazzam artışın bir sonucu olarak, verilen TIR Karnesi sayısı, 1992 de bir milyonu aşmış ve şu anda 3.25 milyona (2008) erişmiş bulunmaktadır ki, bu rakam, her gün 56 ülkede yaklaşık TIR taşımasının başladığını ve günlük in üzerinde TIR sınır geçişini ifade etmektedir 1. Ulusal gümrük idareleri tarafından TIR Karnesi kullanımı konusunda yetkilendirilen taşıma şirketi sayısı i aşmış bulunmaktadır (ayrıntılar için bkz. TIR El Kitabı Bölüm 1.8). Bir kısım Orta Avrupa ülkesinin 2004 te Avrupa Topluluğu na katılması, Avrupa nın bu kısmında TIR taşıma işlemlerinin sayısında esaslı bir düşmeye sebep olmamıştır in son çeyreğince belirginleşen ve karayolu taşımacılığı sektörünü de derinden etkileyen iktisadi ve mali kriz, karayolu taşımacılığı etkinliklerinde ciddi düşüşe yol açmıştır. Bunun sonucu olarak, onyıllarca süren artışın ardından, IRU tarafından dağıtılan TIR karnesi sayısının 2009 da yüzde 30 civarından düşmesi beklenmektedir 2. TIR gümrük transit sisteminin süregelen başarısı, TIR rejiminin, taşımacılara ve gümrük idarelerine, eşyanın sınırlar üzerinden milletlerarası taşınması için basit, esnek, uygun maliyetli ve güvenli bir gümrük rejimi sunan özellikleriyle açıklanabilir TIR SÖZLEŞMESİNİN GELİŞİMİ 1975 ten beri TIR Sözleşmesi 28 kez değişikliğe uğramıştır te, BMAEK Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu (WP.30), çeşitli geçici uzmanlar gruplarının da desteğiyle, TIR Sisteminde kapsamlı bir gözden geçirme çalışması başlatmıştır. TIR gözden geçirme sürecinin I. Aşaması 1997 de başarılı bir şekilde sona ermiş ve ilgili değişiklikler TIR Sözleşmesine taraf devletlerde 17 Şubat 1999 da yürürlüğe girmiştir. Söz konusu hükümler, taşımacıların, ulusal karne veren ve kefil kuruluşlar ile TIR Karnelerinin merkezi basım ve dağıtımından sorumlu uluslararası kuruluşun TIR Sistemine kontrollü girişini de içermektedir. I. Aşama, ayrıca, milletlerarası garanti sisteminin işleyişinde şeffaflığı sağlamış ve hükümetler arası bir gözetim organı olan TIR Yürütme Kurulu nu (TIRExB) kurmuştur. TIR Sözleşmesinde ikinci değişiklik paketi (II. Aşama) 12 Mayıs 2002 de yürürlüğe girmiştir. Bu hükümler gümrük idarelerinin, taşımacıların ve zikredilen tarihten itibaren milletlerarası garanti sisteminin etkin bir şekilde örgütlenmesi ve işleyişinden de sorumlu bulunan uluslararası kuruluşun hukuki ve idari sorumluluklarını açık ve sarih bir şekilde belirtmiştir yılında, TIR gözden geçirme sürecinin III. Aşaması çalışmaları, diğer hususların yanı sıra, TIR Sisteminin temel felsefesini veya yakın zamanda güncelleştirilmiş olan hukuki ve idari yapısını değiştirmeden, modern elektronik veri işleme mekanizmalarının kullanımına da imkân verme bakış açısıyla başlatılmıştır. 12 Ağustos 2006 da yürürlüğe giren en son değişikliklerden biri, TIR karneleri için, varış gümrük idarelerinde TIR işlemlerinin sonlandırılmasına ilişkin, gümrük idarelerince aktarılan ve kuruluşlar 1 (ç.n.) 2011 yılında bu rakam olarak gerçekleşmiş olup, bunun adedi Türkiye tarafından kullanılmıştır. 2 (ç.n.) 2009 yılında bu rakam olarak gerçekleşmiştir.

13 TIR El Kitabı 13 ile gümrük idarelerinin erişimine açık olan verilerin saklanmasına dayanan milletlerarası bir kontrol sistemi kurulmasıdır. Söz konusu milletlerarası kontrol sisteminin amacı, taşımacılık sektörü ve milletlerarası garanti zincirine TIR Sisteminin ticari işletiminde risk yönetiminin uygulanması için esaslı bir vasıta sağlamak ve gümrüklerin, ulusal TIR işleminin sonlandırılmasını takip eden tahkikat sürecini kolaylaştırmaktır. TIR gözden geçirme sürecinin tamamlanmasıyla, TIR rejimi, etkin bir milletlerarası taşımacılık ve ticaretin olduğu kadar gümrük işlemlerinin de gelecekteki gereksinimleriyle başa çıkabilecek bir konumda olacaktır. Aynı zamanda, gözden geçirilmiş TIR Sözleşmesi çağdaş taşımacılık ve ticaret için vazgeçilmez olan etkin bir gümrük transit rejimi oluşturulması amacıyla, devlet kontrolü, güvenlik ve gerekirse müdahale imkânı sağlayacaktır AMAÇ VE FAYDALAR Gümrük transit sistemleri, uluslararası ticarete eşyaların gümrük mühür altında hareketini mümkün olan azami ölçüde kolaylaştırmak ve gereken gümrük güvence ve kefaletlerini sağlamak üzere tasarlanmaktadırlar. Bu tür bir sistemin başarılı şekilde işleyebilmesi için, yapılması gereken resmi işlemlerin, ne gümrük memurları için çok külfetli, ne de taşımacılar ve onların temsilcileri için çok karmaşık olması önemlidir. Bu nedenle, bir yandan gümrük idarelerinin diğer yandan taşımacıların ihtiyaçları arasında bir denge sağlanmalıdır. Geleneksel olarak, eşyalar, karayoluyla milletlerarası taşınması sırasında bir veya daha fazla devletin ülkesinden geçtiğinde, her devletin gümrük idaresi ulusal denetim ve prosedürleri uygulamaktadır. Bunlar devletten devlete değişiklik göstermekle beraber, sıklıkla, her milli sınırda yükün incelenmesini ve eşyanın her ülkede transiti sırasında risk altında olan potansiyel vergi ve resimlerin karşılanması için ulusal gerekliliklerin öngördüğü güvencelerin uygulamasını içerirler (kefalet, senet, vergilerin depo edilmesi vb.). Her bir transit geçilen ülkede uygulanan bu tedbirler, milletlerarası taşımacılıkta hayli fazla masraf, gecikme ve müdahalelere yol açmaktadır. Ülkesi üzerinden eşyanın taşındığı her devletin gelirlerini etkin bir şekilde korurken, taşımacıların yaşadığı bu zorlukları azaltmak ve aynı zamanda, gümrük idarelerine de geleneksel milli prosedürlerin yerini alacak bir milletlerarası denetim sistemi önermek çabalarının bir sonucu olarak, TIR sistemi geliştirilmiştir. (a) Gümrük İdareleri İçin Avantajlar Sınırlardaki gümrük denetim tedbirleri bakımından, milli transit prosedürlerinin normal gerekliliklerini azaltan TIR sisteminin gümrük idarelerine sağladığı bariz avantajlar bulunmaktadır. Aynı zamanda, sistem, fiziki mühürlerin ve konteyner veya yük taşınan bölümün harici durumunun incelenmesi dışında, transit ülkelerde insan gücü ve teknik imkânlar yönünden maliyetli olan- fiziki kontrol ihtiyacının önüne geçmektedir. Diğer yandan, ulusal belgelendirme sistemlerinin ve ulusal kefaletlerin işletilmesi ihtiyacını da ortadan kaldırmaktadır. İlave olarak, gümrük idarelerine hatalı bilgi sunulması riskini de düşüren tek transit belgesinin TIR Karnesi- milletlerarası transit işlemini tamamen kapsaması hususu da çeşitli avantajlar doğurmaktadır. Şüphe halinde, gümrük idarelerinin, gümrük mührü altındaki eşyayı her an inceleme ve gerekirse, TIR taşımasını durdurma ve/veya ulusal mevzuata uygun gerekli tedbirleri alma hakkı bulunmaktadır. TIR Sözleşmesinin katı hükümleri ve tüm gümrük idareleri ve taşımacıların bu hükümleri uygulamaktaki menfaatleri göz önünde tutulunca, bu tür müdahalelerin istisnai kalması gerekmektedir. Gümrük idareleri bu suretle mutat idari gümrük işlemlerini en aza indirerek, kısıtlı kaynaklarını risk değerlendirmesi ve istihbari bilgilere dayalı denetim tedbirlerine tahsis edebileceklerdir. TIR Yürütme Kurulu (TIRExB), hükümetler arası bir organ olarak, TIR prosedüründe yer alan her bir aktörün, Sözleşmenin hükümlerini tatminkâr bir derecede uygulamasını sağlamaktadır. TIR Sözleşmesinin

14 14 TIR Gümrük Transit Sistemi uygulanmasında uluslararası seviyede sıkıntılar olması halinde, gümrük idareleri destek ve rehberlik için TIRExB ye başvurabilirler. TIRExB, istihbarat ve diğer bilgilerin değişiminin teşvik ve eşgüdümü hususunda da tüm akit tarafların hizmetindedir. (b) Taşımacılık Sektörü İçin Avantajlar TIR Sözleşmesinin ticaret ve taşımacılık için avantajları da aşikârdır. Eşyalar, gümrük idarelerinin asgari müdahalesine maruz kalarak milli sınırlar üzerinden geçmektedir. Eşyaların milletlerarası hareketliliğine yönelik geleneksel engelleri gevşeten TIR sistemi, milletlerarası ticaretin gelişmesini teşvik etmektedir. Transitteki gecikmeleri azaltarak, taşıma maliyetlerinde önemli miktarda tasarruf sağlamaktadır. TIR Sözleşmesi ayrıca, milletlerarası garanti zinciri vasıtasıyla, gümrük transit sistemlerinin kolaylıklarından faydalanmak için taşımacılık ve ticaret sektörleri bakımından olmazsa olmaz nitelikte bulunan gerekli garantilere, nispeten basit bir şekilde, erişim de sağlamaktadır. Son olarak, milletlerarası karayolu trafiğinde, gümrük denetimlerin neden olduğu engelleri azaltarak, ithalat ve ihracatçıların ihtiyaçlarına en uygun taşıma şeklini daha kolay seçmelerine imkan sağlamaktadır. 1.2 İLKELER 1975 TIR Sözleşmesinde belirtildiği şekilde TIR gümrük transit rejiminin ilkelerinin kısa tanımlamaları aşağıda verilmiştir. Bunlar, basitlik ve etkililiği sayesinde sistemin taşımacılar ve gümrük idareleri için nasıl cazip hale geldiğini de göstermektedir. Eşyaların yol boyunca asgari müdahale ile seyahat ederken gümrük idareleri bakımından da azami teminatları sunulmasını temin etmek amacıyla, TIR rejimi beş temel gereklilik içermektedir TIR gümrük transit sisteminin beş sütunu (bkz. Şekil 1): 1. Eşyalar gümrük bakımından güvenli araç veya konteynerlerle seyahat etmelidir; 2. Yolculuk boyunca, risk altındaki vergi ve resimler uluslararası geçerliliği olan bir kefalet kapsamında olmalıdır; 3. Eşyalar, hareket ülkesinde açılan ve hareket, transit ve varış ülkelerinde gümrük kontrolü belgesi olarak hizmet gören, uluslararası kabul görmüş bir gümrük belgesi (TIR Karnesi) refakatinde olmalıdır; 4. Hareket ülkesinde alınan gümrük denetim tedbirleri, transit ve varıştaki tüm ülkeler tarafından kabul edilmelidir; 5. TIR Karnesi verecek ve kefil olarak hareket edecek ulusal kuruluşların ve; - TIR karnesi kullanacak gerçek ve tüzel kişilerin TIR Sistemine girişleri yetkili ulusal makamların kabulüne bağlıdır.

15 TIR El Kitabı 15 Şekil 1: TIR Sisteminin İlkeleri Şekil 1: TIR Sisteminin İlkeleri KARAYOLU ARAÇLARININ VE KONTEYNERLERİN ONAYLANMASI Güvenlik gereksinimiyle ilgili olarak, TIR Sözleşmesi eşyan n, gümrük mührüyle KARAYOLU VE KONTEYNERLERİN ONAYLANMASI emniyet alt na ARAÇLARININ al nd ktan sonra içeriye girişin mümkün olmad ğ ve herhangi bir müdahalenin aç kça görülebileceği imal eşyanın, edilmiş gümrük yük bölmeleri olan karayolu Güvenlik gereksinimiyle ilgili olarak, TIRşekilde Sözleşmesi mührüyle emniyet altına alındıktan veya konteynerler içinde taş nmas n sonravas talar içeriye girişin mümkün olmadığı ve herhangişart bir koşmaktad r. müdahalenin açıkça görülebileceği şekilde imal edilmiş yük bölmeleri olan karayolu vasıtaları veya konteynerler içinde taşınmasını şart koşmaktadır. Bu amaçla, Sözleşme, üretim ve imalat standartlar getirmiş bulunmakta olup, eşyalar BuTIR amaçla, Sözleşme, üretimancak ve imalat standartları getirmiştaş t n n bulunmakta olup, eşyalar karnesi himayesinde, konteyner veya karayolu yük bölmesi bahsi TIR karnesi himayesinde, ancak konteyner veya karayolu taşıtının yük bölmesi bahsi geçen gereklilikler doğrultusunda geçen gereklilikler doğrultusunda onaylanm şsa taş nabilecektir. Eğer bir konteyner onaylanmışsa taşınabilecektir. Eğer bir konteyner veya yük bölmesi Sözleşmedeki gereklilikleri veya yük bölmesi Sözleşmedeki gereklilikleri karş l yorsa, ilgili ulusal onay veya karşılıyorsa, ilgili ulusal onay veya inceleme makamı karayolu taşıtı veya konteyner için onay belgesi inceleme makam karayolu taş t veyabukonteyner içinsözleşmesinin onay belgesi ad akit verilen bir adı verilen bir belge düzenler. Kural olarak, belgeler TIR bütün taraflarınca tanınır. belge düzenler. Kural olarak, bu belgeler TIR Sözleşmesinin bütün akit taraflar nca Ulusal onay veya inceleme makamları, üreticiler tarafından önerilen yeni imalatların TIR Sözleşmesinin tan n r. teknik hükümleriyle uyumlu olup olmadığı hususunda şüpheye düşerlerse, kendi hükümet makamları vasıtasıyla TIR Yürütme Kurulu ve TIR Sekretaryasına, TIR İdari Komitesine veya BMAEK Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubuna (WP.30) başvurarak konuyla ilgili görüş isteyebilirler. BMAEK Çalışma Grubu ve TIR İdari Komitesi bir yorum kabul edebilirler veya, TIR Sözleşmesinin henüz kapsamında olmayan büyük ölçekli ve genel olarak uygulanabilir yeni bir imalat söz konusuysa, gerekirse Sözleşmenin tadili için bir değişiklik tasarısı hazırlayabilirler MİLLETLERARASI GARANTİ SİSTEMİ 15 TIR Transit rejiminin ikinci temel unsuru, milletlerarası garanti sistemidir. Bu sistem, transit işlemleri sırasında risk altında bulunan gümrük vergi ve resimlerinin, bir ulusal kefil kuruluş tarafından her an teminat altına alınmasını sağlamak amacıyla tasarlanmıştır.

16 16 TIR Gümrük Transit Sistemi TIR kefalet sisteminin işleyişi basittir. Belirli bir ülkede taşımacılık sektörünün menfaatlerini temsil eden ve o ülkenin gümrük idaresi tarafından yetkilendirilen her ulusal kuruluş, o ülkede TIR taşıma işlemi sırasında oluşan herhangi bir usulsüzlük nedeniyle ödenmesi gerekli hale gelen herhangi bir vergi veya resmi ödemeyi garanti etmektedir. Bu suretle, bahis konusu ulusal kefil kuruluş, kendisi veya başka bir ülkedeki bir kuruluş tarafından verilmiş bulunan TIR karneleri himayesindeki ulusal veya yabancı nakliyecilerin vergi ve resim ödemelerini garanti eder. Bu şekilde, her ülke kendi topraklarındaki tüm TIR taşımaları için, topraklarında sağlanan bir garantiden faydalanır. Usulsüzlüğe ulusal veya yabancı nakliyecinin sebebiyet verip vermediğine bakılmaksızın, gümrük idarelerinin usulsüzlük halinde başvurabileceği, tabiri caizse, bir ulusal iş ortağı her zaman mevcuttur. Bu nedenle, TIR transit sistemi, ulusal kefaletlerden ziyade uluslararası kefalete dayanan bir ulusal transit hareketleri silsilesi olarak değerlendirilebilir. Bununla birlikte, kefalete ilişkin düzenlemeler milli hukuka tabi olup, genellikle ulusal kuruluşlar ile gümrük idareleri arasında yapılan bir anlaşmada yer almaktadırlar (örnek bir anlaşma TIR El Kitabının 6.bölümünde mevcuttur). Tüm ulusal kefil kuruluşlar, bütün TIR ülkelerini birleştiren bir garanti zinciri oluştururlar. Günümüzde mevcut ve işleyen tek garanti zinciri, Cenevre (İsviçre) deki, dünya çapında karayolu taşımacılığı sektörünün menfaatlerini temsil eden hükümet dışı bir kuruluş olan Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği (IRU) tarafından yönetilmektedir. Garanti zinciri, birkaç büyük uluslararası sigorta şirketi tarafından desteklenmekte ve TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) tarafından nezaret edilmektedir. Herhangi bir usulsüzlük halinde, kefil kuruluşa başvurulmadan önce, gümrük idareleri, mümkün olduğunca, doğrudan sorumlu kişi(ler)den tahsil imkanını araştırmalıdır. Kefalete başvurulması gerekirse (örneğin, doğrudan sorumlu kişi(ler)in iflası sebebiyle), usulsüzlüğün tespit edildiği ülkenin gümrük idarelerinin muhatabı, aynı ülkenin kefil kuruluşudur, böylelikle mesele milli hukuka göre, aynı ülke içinde çözülebilecektir. Bununla birlikte, söz konusu kefil kuruluş, milletlerarası garanti zinciri üzerinden masraflarının tazmini için başvuruda bulunabilecektir. Kefaletin parasal sınırları her ülkede ayrı ayrı belirlenir. Halihazırda, her bir kefil kuruluştan TIR karnesi başına talep edilmesi tavsiye edilen azami miktar, ABD Dolarıdır (Tütün/Alkol TIR Karnesi için ABD Doları) TIR KARNESİ Uluslararası bir gümrük belgesi olan TIR Karnesi, TIR sisteminin idari omurgasını oluşturmakta ve aynı zamanda, TIR sistemi altında taşınan eşya için uluslararası bir garantinin varlığını ispatlamaktadır. TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) nun nezareti altında, IRU, halihazırda, TIR İdari Komitesince onaylanan bir akdi taahhütte ortaya konulan şartlar altında, TIR karnelerini merkezi olarak basmak ve ulusal kefil kuruluşlarına dağıtmak hususlarında yetkilendirilmiş tek milletlerarası teşkilattır. Buna karşılık, her ulusal kuruluş kendi ülkesindeki taşımacılara, kuruluş ile her bir taşımacı arasındaki taahhütnamede belirtilen şartlar çerçevesinde TIR karnelerini vermektedir. TIR karnesinin kapak sayfası ve içindeki ikili setler halinde bulunan dip koçan ve üst koçan serileri, kefalet sisteminin işleyişi ve gümrük idarelerince yapılması gereken denetimler noktasından, TIR karnesinin asli işlevini temsil etmektedir. TIR işlemi gerçekleştirilen her bir ülkede, iki üst koçan ve iki dip koçandan oluşan bir set kullanılmaktadır. Taşımacı tarafından usulünce doldurulmuş ve karneyi veren kuruluş ile uluslararası kuruluşun isim, kaşe ve imzalarını taşıyan geçerli bir TIR karnesinin ibrazı, başlı başına, kefaletin varlık ve geçerliliğinin delilidir. TIR karnesi, karne veren kuruluş tarafından belirlenen süre içinde hareket gümrük idaresinde işleme alınmış olmak kaydıyla, varış gümrük idaresinde TIR taşımasının sona ermesine kadar geçerliliğini korur.

17 TIR El Kitabı GÜMRÜK DENETİMLERİNİN MİLLETLERARASI TANINILIRLIĞI TIR transit sisteminin dayandığı dördüncü unsur, hareket ülkesinin aldığı gümrük denetim tedbirlerinin, transit ve varış ülkelerince tanınması ilkesidir. Bu ilkenin bir sonucu olarak, karayolu taşıtlarının mühür altına alınmış yük bölmeleri veya konteynerlerde TIR prosedürü altında taşınan eşyalar, genel kural olarak, transit gümrük idarelerince incelenmeyecek olup, bu noktada TIR sisteminin taşımacılar için temel avantajı ortaya çıkmaktadır. Bu durum, gümrük idarelerinin usulsüzlükten şüphelendikleri hallerde nokta denetimler yapma haklarını bertaraf etmemekle birlikte, Sözleşmeden anlaşılan, hatta Sözleşmede belirtilen, bu denetimlerin istisnai olması gerektiğidir. Taşımacı için oldukça cazip olan bu usul, esas olarak, hareket gümrük idaresi tarafından yapılan incelemenin, TIR transit işlemi süresince diğer tüm gümrük idareleri için kabul edilebilir olduğu anlamına gelmektedir. Bunun bir sonucu olarak ve ilgili tüm gümrük makamlarınca TIR sisteminin etkin işleyişine güven duyulmasının sağlanması bakımından, hareket gümrük idaresi hayati bir rol oynamaktadır. Bu nedenle, bütün TIR prosedürünün işleyişinin dayandığı hareket idaresindeki gümrük denetiminin tam ve sıkı olması elzemdir. Hareket gümrük idaresi ayrıca, fiziki mühürleri uygulamadan önce, karayolu taşıtının yük bölmesinin veya konteynerin durumunu ve, perdeli yük bölmesi veya konteyner sözkonusu ise, bu tür malzemeler onay belgesine de dahil edilmediğinden, perdeler ve sürgülerinin durumunu kontrol etmelidir TIR SİSTEMİNE KONTROLLÜ GİRİŞ TIR gözden geçirme sürecinin I. Aşaması, 1999 da, TIR Sözleşmesine getirdiği değişikliklerle, taşıma sektörünün TIR sistemini kullanabilmesi için ilave bazı gereklilik ve yükümlülükler tesis etmiştir. Bu tedbirler, bilhassa milletlerarası suç örgütlerince girişilen hileli işlemlere karşı sistemi korumak amacıyla yürürlüğe konulmuştur. TIR karnesi verecek ulusal kuruluşların ulusal yetkili makamlar (genellikle gümrük idareleri) tarafından yetkilendirilmesini öngören Sözleşmenin 9 numaralı ekinde, bu yetkilendirme için gerekli asgari şart ve gereklilikler belirtilmektedir (yetkilendirmenin ayrıntıları yazılı bir anlaşma akdedilerek veya bir hükümet kararnamesi ile belirlenebilir). Uluslararası kuruluş (örn. IRU) tarafından talep edilebilecek ticari gerekliliklere ilave olarak, gözden geçirilmiş haliyle Sözleşme, ulusal kuruluşların ancak, en az bir yıldır faaliyette olmaları, mali bakımdan güçlü olmaları, deneyimli çalışanlarının bulunması ve gümrük ve vergi mevzuatını ciddi veya mükerrer şekilde ihlal etmemiş olmaları halinde yetkilendirilmelerine izin vermektedir. Bunun da ötesinde, söz konusu kuruluşlar, yerleşik bulundukları ülkenin yetkili makamlarıyla yazılı bir anlaşma yapmalı ve, diğer hususların yanı sıra, ulusal gümrük makamlarına karşı muhtemel bütün sorumluluklarını kapsamına alan bir garanti belgesi sunmalıdırlar (örnek bir yetkilendirme ve anlaşma TIR El Kitabının 6.Bölümünde yer almaktadır). Sözleşmenin 9 numaralı eki, ayrıca, gümrük makamlarının bütün kullanıcıların (örn. taşımacılar) TIR sistemine girişini denetim altında tutmasını öngörmektedir. Sözleşmede öngörülen asgari şart ve gereklilikler sağlam mali durum, gümrük veya vergi mevzuatının ciddi veya mükerrer ihlalinin olmaması ve karne veren kuruluşa taşımacının sorumluluklarını belirleyen bir yazılı beyanın tevdii hususlarını da içermektedir. TIR karnesi kullanma yetkisi verilen tüm taşımacıların bilgileri, TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) tarafından Cenevre de, bir tekil tanımlama (ID) kod sistemi kullanan Uluslararası TIR Veri Bankası (ITDB) nda merkezi olarak saklanmaktadır. Gümrük makamlarınca yetkilendirmelerin geri alınmasına ilişkin bilgilerin yanı sıra Sözleşmenin 38. maddesi gereğince sistemden ihraçlar da kaydedilmektedir.

18 18 TIR Gümrük Transit Sistemi 1.3 İDARİ YAPI 1975 TIR Sözleşmesi, milletlerarası gümrük sözleşmelerinin en modern ve güncellerinden birisidir. Belirsiz ve muğlak hükümler ile yorum farklılıklarından kaynaklanan az sayıda takibatla, etkin şekilde çalışmaktadır. Sözleşmenin pürüzsüz işleyişinin çeşitli sebepleri bulunmakta olup, bunlardan birisi, tüm ilgililere zaman ve para kazandıran sistemi işler halde tutmanın,taşımacılar veya gümrük makamları olsun tüm ilgili tarafların menfaatine olmasıdır. Diğer bir sebep, TIR Sözleşmesini kaleme alanların, Sözleşmeye Açıklama Notları ekleyerek, hukuki metne ilişkin bazı yorumları zaten sağlamış olmalarıdır. Sözleşmenin 6 numaralı ekinde yer alan söz konusu Açıklama Notları, Sözleşmenin mütemmim bir cüzünü oluşturmaktadır. Bu notlar, Sözleşme ve eklerinin çeşitli hükümlerini yorumlamakta ve TIR sisteminin günlük işleyişine yönelik uygulama tavsiyeleri barındırmaktadır. Söz konusu Açıklama Notları, Sözleşme hükümlerini değiştirmemekte, fakat, onların anlam, içerik ve kapsamlarını daha kesin hale getirmektedir. Günümüzde teknolojik gelişmeler oldukça seri bir şekilde meydana gelmekte olup, Sözleşmenin yapıldığı 1975 te son teknoloji olan şey, bugün hükmünü yitirmiş duruma gelebilmektedir. Bu durum, sadece gümrük tekniklerini değil, araç ve konteyner üretimi ile kaçakçılık tekniklerini de etkilemektedir. İlave olarak, kaçakçılık konusu mallar, özellikle uyuşturucu maddelerin giderek daha değerli hale gelmesiyle, kaçakçıların kârları fırlamış, bu da daha dikkatle hazırlanmış kaçakçılık tekniklerinin gelişmesine yol açmıştır. Bu gelişmeler ışığında, TIR sistemi ve hukuki zeminini oluşturan TIR Sözleşmesinin sürekli olarak güncel tutulması gerekmektedir. Bu görev, Cenevre deki TIR İdari Komitesi, TIR Yürütme Kurulu (TIRExB) ve Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (BMAEK) na tevdi edilmiş bulunmaktadır. TIR Sözleşmesinin idari yapısının genel bir görüntüsü aşağıdaki Şekil 2 de sunulmaktadır. TIR sisteminde yer alan farklı tarafların rol ve sorumluluklarına genel bir bakış ise El Kitabının 1.9 numaralı bölümünde verilmiştir.

19 TIR El Kitabı 19 Şekil 2: TIR Sisteminin İdari Yapısı

20 20 TIR Gümrük Transit Sistemi TIR İDARİ KOMİTESİ Sözleşmenin tüm Akid Taraflarından oluşan TIR İdari Komitesi, Sözleşmedeki en üst organdır. Sözleşme değişikliklerini onaylamak ve bütün ülkeler, yetkili makamlar ve ilgili milletlerarası kuruluşlara sistemin işleyişi üzerinde görüş teatisinde bulunma fırsatı vermek amacıyla, Cenevre de, BMAEK himayesinde, bahar ve güz olmak üzere genellikle yılda iki defa toplanır. Bugüne kadar, Komite tarafından, TIR Sözleşmesinin yirmiden fazla değişikliği kabul edilmiş ve çok sayıda karar, tavsiye ve yorum onaylanmıştır TIR YÜRÜTME KURULU (TIRExB) TIR Yürütme Kurulu (TIRExB), Sözleşmenin Akid Taraflarınca 1999 da oluşturulmuştur. Amacı, TIR Sözleşmesinin uygulanmasında gümrük makamları arasında uluslararası işbirliğini geliştirmek ve milletlerarası garanti sistemi ile TIR sisteminin uygulanmasında destek sağlamak ve bunlara nezaret etmektir. TIRExB, Sözleşmenin Akid Tarafı olan hükümetler tarafından, şahsen iki yıl için seçilen 9 üyeden oluşmaktadır. TIRExB, diğerlerinin yanı sıra, TIR karnelerinin merkezi basım ve dağıtımını denetlemek, milletlerarası garanti ve sigorta sisteminin işleyişine nezaret etmek ve gümrükler ve diğer hükümet makamları arasında istihbarat teatisini koordine ve teşvik etmekle görevlendirilmiştir. TIRExB kararları, TIR sekretaryasının yardımıyla TIR Sekreteri tarafından yerine getirilir. TIR Sekreteri, BMAEK sekreteryası mensuplarından olacaktır. TIRExB nin işleyişi, halen, verilen TIR karneleri üzerinden alınan bir meblağ ile finanse edilmektedir BMAEK TAŞIMACILIĞI ETKİLEYEN GÜMRÜK SORUNLARI ÇALIŞMA GRUBU (WP.30) TIR İdari Komitesinin çalışmaları, genellikle Komite toplantılarına paralel şekilde yılda iki veya üç defa Cenevre de toplanan BMAEK Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu (WP.30) tarafından desteklenmektedir. Çalışma Grubu toplantılarına katılım tüm Birleşmiş Milletler üyesi devletlere ve ilgili milletlerarası teşkilatlara açıktır. Çalışma Grubu, ayrıca, düzenli olarak, Sözleşmenin belirli maddeleri hakkındaki yorumları kabul eder. Bu yorumlar, Sözleşmenin Akid Tarafları için, Sözleşme maddeleri ve Açıklama Notlarının aksine, hukuken bağlayıcı değildir. Bununla birlikte, Akid Tarafların ve TIR sisteminin başlıca kullanıcılarının çoğunluğunun temsil edildiği Çalışma Grubunun fikir birliğini yansıttığından, TIR Sözleşmesinin yorum, uyumlaştırma ve uygulaması bakımından önemlidir (Çalışma Grubu tarafından benimsenen yorumlar, genellikle değerlendirme ve onay için İdari Komiteye aktarılmaktadır) TIR TEMAS GRUBU TIR Temas Grubu, BMAEK Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu (WP.30) tarafından, TIR sisteminin uygulanmasında yeni ortaya çıkan sorunlara seri bir şekilde tepki verebilmek ve ulusal düzeyde TIR Sözleşmesinin uygulanmasında milletlerarası alanda uyumlaştırılmış bir yaklaşım sunabilmek için, BMAEK üye hükümetleri, TIR Sözleşmesi Akid Tarafları ve hükümet-dışı kuruluşlar arasında bir danışma mekanizması sağlamak amacıyla Ekim 1994 te kurulmuştur. TIR Temas Grubu, doğrudan BMAEK Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu (WP.30) na rapor vermekte ve BMAEK sekreteryası tarafından hizmet sunulmaktadır. TIR Temas Grubu en son 2002 yılında toplanmıştır. 1.4 TIR SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ Aşağıda açıklanan prosedürler, TIR sisteminin uygulamada işleyişini, özellikle gümrük denetim usulleri bakımından, şematik bir şekilde göstermektedir (bkz. aşağıda Şekil 3).

21 TIR El Kitabı 21 Şekil 3: TIR Sisteminin İşleyişi Genellikle ihracat işlemlerinin de gerçekleştirildiği hareket gümrük idaresinde, gümrük makamları, taşımacı tarafından doldurulan TIR karnesinde (eşya manifestosu) sağlanan bilgileri esas alarak eşyayı kontrol eder. Gümrükler, yük bölmesini mühürler, bu durumu TIR karnesinde beyan eder, bir yaprağını muhafaza eder (beyaz üst koçan) ve mukabil dip koçanı doldurur. TIR karnesi, taşıma işlemini başlatmak üzere taşımacıya iade edilir. Ülkenin dış sınırından çıkılırken, gümrükler mühürleri kontrol eder, ikinci bir yaprağı TIR karnesinden ayırır (yeşil üst koçan) ve mukabil dip koçanı doldurur. Artık, araç ülkeyi terk edebilecektir. Gümrüklerce doldurulmuş bulunan dip koçanlar, taşımacı için, o ülkedeki TIR işleminin sona erdiğinin delilini sağlamaktadır. Gümrük makamları, daha sonra, TIR işleminin ibrasına geçerler; bu da, sonraki cümlede anlatılan usule göre TIR işleminin düzgün olarak sonlandırıldığının gümrüklerce tanınmasıdır (bununla beraber, elektronik yöntemler veya merkezi bürolar gibi başka usuller de uygulanabilir): çıkış gümrük idaresi (sınırdaki idare) kopardığı yaprağı (yeşil üst koçan) hareket idaresine gönderir. Hareket idaresi, kendisine ulaşan yaprağı, başlangıçta muhafaza ettiği yaprakla karşılaştırır. Çıkış idaresince konulmuş bir itiraz veya çekince bulunmuyorsa, TIR işlemi gümrük makamlarınca ibra edilir. Çıkış idaresince alıkonulan yaprakta çekince bulunuyorsa, yaprak hareket gümrük idaresine ulaşmamışsa veya TIR işleminin doğru uygulandığı konusunda tereddüt oluşturacak başka herhangi bir sebep varsa, bir iç inceleme başlatılır. Ayrıca, taşımacı ve ilgili ulusal kefil kuruluş TIR işleminin sonlandırmasının çekinceli olarak tasdik edildiği, veya hiç gerçekleşmediği veya diğer sebeplerin TIR

22 22 TIR Gümrük Transit Sistemi işleminin doğru uygulanıp uygulanmadığı hususunda şüpheye yol açtığı konularında bilgilendirilerek, kendilerinden açıklama istenir. Eğer bu açıklamalar gümrük makamlarını tatmin etmezse, gümrük makamları, gümrüklere ödenmesi gereken vergi ve resimleri belirlemek için TIR Sözleşmesi ve milli mevzuat hükümlerini uygularlar. Söz konusu meblağların doğrudan sorunlu kişi(ler)den tahsilinin imkansız olduğu ortaya çıkarsa, gümrük makamları, kefil kuruluşa, Sözleşmede belirtilen sürelere uyularak takibe konu olan miktarı ödemesini bildirirler. Geçilen her ülkede, sistem, hareket ülkesinde uygulanan benzer şekilde işler. Transit giriş gümrük idaresi, mühürleri kontrol ederek TIR karnesinden bir yaprak koparır ve çıkış idaresi de benzer şekilde işlem yapar. Her iki yaprak da son bir kontrol için karşılaştırılarak TIR işlemi ibra edilebilir, veya, usulsüzlük halinde yukarıda ana hatları belirtilen usule başvurulur. Varış ülkesinde, eğer sınır girişindeki gümrük idaresi aynı zamanda varış idaresi ise, TIR karnesini doldurur, iki yaprağı alıkoyar ve eşyanın başka bir gümrük rejimine geçirilmesinden de sorumlu hale gelir (antrepo, ithalat vb.). Eğer yük aynı ülkedeki başka bir gümrük idaresine taşınacaksa, giriş idaresi sadece sınır giriş idaresi olarak hareket eder, ve ülke içindeki müteakip idare nihai varış idaresi olur. Sistem normal şartlar altında yukarıda açıklandığı şekilde işlemektedir, ancak, ilgili her gümrük idaresinin kendi ulusal idari usulleri ve denetim yetkileri baki kalmaktadır. Eğer bir idare sahtekarlıktan şüphelenirse, mühürlerin hatalı olduğunu tespit ederse veya TIR karnesinin tahrif edilmiş olduğundan endişe duyarsa, eşyaları kontrol edecek ve gerekirse TIR işlemini durdurabilecektir. Daha etkin denetim sağlamak için, gümrükler, araçların taşımak zorunda oldukları TIR levhası ile kolaylıkla teşhis edilebileceği bir taşıma güzergahı öngörebilirler. Bunun yanı sıra, seyahat makul bir zaman sınırı içinde gerçekleştirilmelidir. Herhangi bir nedenle (sel, kar, aracın arızalanması vb.) seyahat süresi veya güzergahına uyamayan taşımacılara kendilerini mazur gösterme imkanı tanınmalıdır. Daha ciddi vakalarda, (mühür kırılması, yükün başka bir araca aktarılması ihtiyacı, yükün tamamen veya kısmen telef olması vb.) taşımacı, TIR karnesinde bulunan tutanak sayfasını kullanarak, uygun herhangi bir yerel makamdan resmi bir beyan temin etmelidir. Böyle bir beyanı esas alarak, gümrük idareleri gerekirse bir inceleme başlatabilir. Sonlandırma ve inceleme usullerine ilişkin en iyi uygulama örnekleri TIR El Kitabının 5. bölümünde yer almaktadır. 1.5 TIR SİSTEMİNİN GELECEĞİ TIR SİSTEMİNİN DÜNYA ÇAPINDA UYGULANMASI TIR sistemi, faydalanmak isteyen tüm ülkeler tarafından mümkün olan azami ölçüde yaygın şekilde kullanılabilmesi amacıyla, Birleşmiş Milletler himayesinde geliştirilmiştir te, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi (ECOSOC), dünya çapındaki tüm ülkelere TIR Sözleşmesine katılma ve TIR sistemini hizmete sunma imkanlarını incelemelerini tavsiye eden bir Karar ı (1984/79) kabul etmiştir. Daha da ötesi, söz konusu Kararda, milletlerarası, hükümetlerarası, hükümet-dışı teşkilatlar ve özellikle Birleşmiş Milletler in Bölgesel Komisyonlarına TIR sisteminin evrensel bir gümrük transit sitemi olarak tanıtılması tavsiye edilmektedir. ECOSOC Karar ı uyarınca, TIR Sözleşmesinin mevcut 68 Akid Tarafın yanında başka ülkelerce de uygulanmasının teşvik edilmesi amacıyla etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Hükümetler, ticaret ve taşımacılık sektörünü Sözleşmenin getirdiği kolaylıklarla aşina kılmak amacıyla, Avrupa, Asya ve Orta Doğu da, çeşitli bölgesel ve alt-bölgesel seminer ve çalıştaylar düzenlenmiş bulunmaktadır. TIR sisteminin kapsamını Asya, Kuzey Afrika ve Orta Doğu da daha fazla ülkeyi de içine alacak şekilde genişletmek amacıyla sürekli çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar özellikle, BMAEK ile TIR sistemini Asya ve Orta Doğu da etkin bir milletlerarası karayolu taşımacılığı için en temel unsurlardan biri olarak teşvik eden Birleşmiş Milletler Asya Pasifik ve Batı Afrika Ekonomik ve Sosyal Komisyonlarınca (sırasıyla UNESCAP ve UNESCWA) tarafından yürütülmektedir. Bu çalışmalar, TIR sistemini kendi ilgi alanları

23 TIR El Kitabı 23 içinde milletlerarası karayolu taşımacılığının kolaylaştırılmasında önemli bir unsur olarak görmekte olan, Avrupa Komisyonu, Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası veya Ekonomik İşbirliği Teşkilatı gibi muhtelif milletlerarası kuruluş ve banka tarafından da desteklenmektedir TIR SİSTEMİ VE ELEKTRONİK VERİ İŞLEME Dünya çapında, kağıt belgeler yerine elektronik veri işleme tekniklerinin ikamesi, gümrük idareleri ve taşımacılar bakımından da daha fazla önem kazanmayı sürdürecek olan ve devamlılık arz eden bir süreçtir. Bu eğilim, gümrük süreçlerini ve gümrük makamları tarafından kullanılan belgeleri giderek daha fazla etkileyecektir. Bunun sebebi, gümrük idarelerinin devasa bir ikilemle karşı karşıya bulunmalarıdır. Bir tarafta, bağlı oldukları kanunlar, gümrük idarelerini etkin ve verimli bir şekilde devlet gelirlerinin toplanmasından ve gümrük kaçakçılığı ve sahtekârlıklarının önlenmesinden sorumlu tutmaktadır. Diğer yandan da, taşınan eşyanın hızlı bir şekilde sevkiyatının kolaylaştırılmaması nedeniyle ticari taraflarca (ithalatçı, ihracatçı, taşımacı, taşıma işleri organizatörleri) giderek artan oranda eleştirilmektedirler. Gümrüklerin insan gücünün sınırları ve giderek karmaşıklaşan gümrük sahtekarlık ve kaçakçılığı yöntemleri göz önüne alınca, en son teknolojiler ve elektronik veri işleme yöntemlerinden faydalanılarak ulusal ve uluslararası idari usullerin uyarlanması suretiyle gümrük denetiminin ve verimliliğin arttırılmasından başka bir çözüm yolu yok gibi görünmektedir. TIR Sözleşmesinin Akid Tarafları, TIR işlemlerinin bilgisayarlaştırılmasını, TIR gözden geçirme sürecinin III. Aşamasına dahil etmiş bulunmaktadırlar. Akid Taraflar; - milletlerarası taşımacılık ve ticareti özellikle etkileyen, akıllı kart ve internet teknolojilerine dayalı günümüzün son derece hızlı teknolojik gelişmeleri, - gümrük usulleri ve ticari uygulamalarının geliştirilmesine duyulan ve sürekli artan ihtiyaç, ve - en uygun ve etkili vasıtalarla yürütülmesi gereken hileli işlemlerle mücadele ihtiyacı ışığında TIR işlemlerinin bilgisayarlaştırılmasının kaçınılmaz olduğunu takdir etmişlerdir. TIR Sözleşmesinin 68 Akid Tarafının çok sayıda ve çeşitli idari yapıları dikkate alındığında, bilgisayarlı bir sistemin, gümrüklerin denetimi altında bir milletlerarası merkezi veri tabanı kurulması ve kefalete ilişkin verilerin gümrüklerce yönetilmesi gibi az sayıda milletlerarası alanda kabul görmüş standart özellik esas alınarak, oldukça esnek ve merkezi olmayan bir şekilde işlemeye müsait olması şarttır. Bu, TIR la ilgili mevcut bilgi teknolojisi sistemleriyle belli bir seviyede bağlantılı olarak geçekleştirilmesi gereken zor fakat ilginç bir görevdir. Fakat şüpheye mahal yok ki; TIR sistemi, tüm gümrük, taşımacılık ve ticaretle ilgili faaliyetleri halen değiştirmiş ve giderek artan ölçüde değiştirecek olan elektronik veri işleme tekniklerindeki en son gelişmeleri takip etmelidir. Aksi halde, TIR sistemi ve özellikle kağıt ortamındaki TIR karnesi, etkin milletlerarası taşımacılık ve ticaretin önünde bir engel olacak ve etkili ulusal gümrük işlem ve denetimlerini tehlikeye düşürecektir. Taşımacılığı Etkileyen Gümrük Sorunları Çalışma Grubu (WP.30) nun gözetimi altında, Akid Taraflar, 2003 yılında etir Projesi ni başlatmışlardır. etir Projesinin, özellikle de etir uluslararası sisteminin amacı, TIR Sözleşmesi hükümleri uyarınca eşya, araç ve konteynerlerin milletlerarası transiti için, ulusal gümrük sistemleri arasında güvenli veri değişimini sağlamak ve garanti zincirleri tarafından TIR sisteminin yetkili kullanıcılarına verilen teminatlara ilişkin gümrükler tarafından yönetilmesine imkan vermektir. etir sistemi, TIR sisteminde yer alan tüm aktörlere faydalar sunacaktır. İlk olarak, ilave güvenlik ve risk yönetimi imkanları getirerek sahtecilik riskini azaltacaktır. İkinci olarak, ileri seviyede milletlerarası işbirliği, tüm aktörlere, idari yüklerini önemli ölçüde azaltma ve bütünleşik tedarik zinciri yönetiminden sağladığı faydaları azami dereceye çıkarma imkanı sunacaktır. Son olarak, gerçek zamanlı veri değişimi ve eşyaya ilişkin ön bildirim TIR işlemlerini hızlandıracaktır.