Transkript

1 FİZYOLOJİYE GİRİŞ Fizyoloji nedir? Doç.Dr.Mitat KOZ

2 Fizyoloji? Fizyoloji Canlıyı oluşturan yapıların ve organların fonksiyonlarını ve bu fonksiyonların nasıl yerine geldiklerini inceleyen bir bilimdir.

3 Yaşayan organizmaların A.Metabolizma karakteristik özellikleri Büyük moleküllerin küçük moleküllere yıkıldığı ve küçük moleküllerden erden büyük moleküllerin oluştuğu kimyasal olayların toplamı. B. Uyaranlara cevap verme =Responsiveness= İç kaynaklı veya dış kaynaklı elektrik sinyali, hormon ve salgı bezlerindeki değişiklikleri algılayıp cevap verebilme C. Hareket (bütün yapısal düzeylerde) = Movement Bir bütün olarak vücudun tamamında, bir organ düzeyinde, hücre düzeyinde veya hücrenin bir bileşeni olarak hareket edebilme D. Büyüme/farklanma = Growth/Differentiation Hücreler arasında bulunan maddelerin yada hücrelerin sayı ve hacmindeki artış Hücrelerin özel bir görev için farklanması E.Üreme = Reproduction Yeni hücrelerin veya bireylerin oluşması

4 İNSAN VÜCUDUNUN YAPISAL ORGANİZASYONU Yaşayan bir organizma çeşitli seviyelerde organizasyonlara sahiptir. Kimyasal Düzey- atomik ve moleküler düzey Hücresel Düzey-vücudun yaşayan en küçük ünitesi Doku düzeyi-bir görevi yerine getirmek için bir araya gelmiş bir grup hücre ve onun çevresindeki maddeler Organ düzeyi-iki yada daha fazla doku tipinin özel bir fonksiyon ile birlikte tanınabilir bir yapıyı oluşturmak için bir araya gelmesi. Organ Sistemleri Düzeyi-Bir fonksiyon ile ilişkili organların birleşmesiyle oluşan yapılar. Organizma düzeyi-yaşayan yaşayan bir canlının bütünü

5

6 Kimyasal Düzeydeki Organizasyon En basit düzeyde gerçekleşen düzenlemedir. Kimyasal organizasyon; atomik, elementer ve moleküler düzeyde gerçekleşir.

7 Element Maddelerin yapısını oluşturur. Bütün maddeler; demir, kalsiyum ya da oksijen gibi saf kimyasal maddeler, kimyasal elementlerden oluşur. Bir element kimyasal olarak daha küçük parçalara ayrılamayan maddedir.

8

9 Vücudu oluşturan elementler Vücudun yaklaşık % 98'i oksijen, karbon, hidrojen, nitrojen, kalsiyum ve fosfor olmak üzere sadece altı elementten meydana gelmiştir.

10 Atom Bir atom, bir kimyasal elementin karakteristik özelliğini taşıyan en küçük parçasıdır. Proton (+), elektron (-)( ) ve nötronlardan (0) oluşur. Atomun kimyasal özellikleri proton ve elektron sayıları ile belirlenir.

11

12 İyon Elektriksel olarak yüklü atomlara iyon denir. İyonlar katyon (+) ve anyon (-)( ) olarak 2 gruptur. Örneğin, elektrikle yüklü hidrojen atomuna hidrojen iyonu denir.

13 Molekül Farklı çeşitlerde element atomlarının kimyasal olarak bileşimi (bir araya gelmesi) molekülleri oluşturur. Bir kimyasal bileşim, iki ya da daha fazla farklı elementin belli oranlarda birleşmesinden oluşan bir moleküldür. Su, bir oksijen atomu ile, iki hidrojen atomunun kimyasal bileşiminden oluşan kimyasal bir bileşendir.

14 VÜCUT ORGANİK VE İNORGANİK BİLEŞENLERDEN OLUŞUR Kimyasal bileşimler iki geniş grupta toplanabilir Organik ve inorganik

15 İnorganik bileşenler Küçük ve basit bileşenlerdir. Örn: su, tuz, hidroklorik asit gibi basit asitler ve amonyak gibi basit bazlar. Bu maddelere, su ve elektrolit dengesinin kurulması, hücre zarından dışarı maddelerin taşınması gibi birçok hücre faaliyeti için gereksinim duyulur.

16 Organik bileşenler Karbon içeren geniş, karmaşık bileşenlerdir. Onlar vücudun kimyasal yapı taşlarıdır ve vücut faaliyetleri için gereken enerjiyi sağlayan yakıt molekülleri olarak da hizmet ederler. Organik bileşenler, ayrıca yaşam için gerekli olan binlerce kimyasal reaksiyona katılır ve onları düzenlerler.

17 4 önemli organik bileşen grubu karbonhidratlar, lipidler, proteinler ve nükleik asitlerdir.

18 Karbonhidratlar, şekerler ve nişastadır. Vücut tarafindan yakıt molekülleri olarak ve enerji depolamak için kullanılırlar. Lipitler, doğal yağları içerirler, enerji depolayan bileşenlerdir. Diğer bazı lipitler, hücre zarının yapısına katılırlar. Lipitlerin bir başka türü olan steroidler kadın ve erkek hormonları dahil çeşitli hormonların yapımında kullanılır.

19 Proteinler, büyük karmaşık amino asit moleküllerinden oluşmuş yapılardır. Proteinler, hücre ve dokuların önemli parçalarıdır. Hücre içindeki proteinlerin miktar ve çeşidi, hücrenin görünümünü ve nasıl işlediğini büyük ölçüde belirler. Örneğin, kas hücreleri onların görünümünden ve kasılma yeteneklerinden sorumlu proteinlere sahiptirler. Bazı proteinler, enzimler ve katalizörler olarak vücuttaki kimyasal reaksiyonları düzenleyici görev yaparlar.

20 Nükleik asitler, proteinler gibi büyük karmaşık bileşenlerdir. İki önemli nükleik asit, DNA (deoksiribonükleik asit-deoxyribonucleic acid) ve RNA (ribonükleik asit-ribonucleic acid)'dır. DNA genleri yapar. Kalıtsal maddedir; hücrenin ihtiyacı olan bütün proteinlerin yapım bilgisini içerir. RNA proteinlerin üretimi işleminde yer alır.

21 Hücresel organizasyon Kimyasal düzeyin üzerinde, bir sonraki organizasyon düzeyi hücresel düzeydir. Canlılarda, atomlar ve moleküller belirli yollarla bağlantı kurarak, vücudu inşa eden hücreleri oluştururlar. İnsan vücudu, kan hücreleri ve kas hücreleri gibi çeşitli tiplerde yaklaşık 100 trilyon hücreden oluşur. Hücreler, fonksiyonlarına göre çeşitli şekil ve hacimde olmalarına rağmen çoğu sadece mikroskopla görülebilecek kadar küçüktür.

22

23 Dokular Hücresel düzeyden sonra en üst düzey organizasyon doku düzeyidir. Bir doku, belli fonksiyonları yerine getirmek üzere uzmanlaşmış birbiriyle yakından ilgili bir grup hücredir.

24 Vücut dokuları Vücutta 4 ana tip doku; kas dokusu, sinir dokusu, bağ dokusu ve epitel dokudur

25 Epitel doku Epitel hücrelerinden oluşan epitel dokunun bir çok işlevleri vardır. Bunlar koruma fonksiyonu, salgı fonksiyonu, emme fonksiyonu ve duyu fonksiyonudur.

26 Epitel doku Epitel dokunun oluşturduğu deri, vücudu tamamen kaplar ve onu korur. Örtü epiteli hücreleri vücut boşluklarındaki örtüde ve bu boşluklarda bulunan organların boşluğa bakan yüzlerinde bulunur. Bazı epitel dokularda ki belli hücreler bazı maddeler salgılamak üzere özelleşmiştir. Örneğin barsak mukozasındaki kadeh hücreler kaygan koruyucu bir madde olan mukus salgılar.

27 Epitel doku Böbrek tübüllerini örten epitel hücreleri suyun geri emilimini sağlar. Epitel dokunun diğer bir özelliği de emme fonksiyonudur, barsak villuslarının yapısını oluşturan epitel doku besinlerin barsaktan emilimini sağlar. Epitel dokunun son özelliği duyu fonksiyonudur. Ağızdaki ve dildeki tat tomurcukları, burundaki koku alan bölge (regio olfactoria), bu bilgileri almak için özelleşmiş epitel doku hücrelerini içerir.

28 Epitel doku Epitel doku; sürekliliğini devam ettirmek için yüzeydeki hücreler döküldüğü zaman aşağıdan gelen yenileri ile yer değiştirmelidir. Bazı epitel dokular, kaybedilen eskilerin yerini alacak yeni hücreleri devamlı üretecek şekilde hızlı mitoz bölünme yeteneğine sahiptir.

29 Salgı epiteli-salgı bezleri Salgı epiteli hücreleri belli bölgelerde kümeleşerek salgı bezlerini meydana getirirler. İki tip salgı bezi vardır. Bunlar: endokrin (endocrin) bezler ve ekzokrin (exocrine) bezler'dir.

30 Endokrin salgı bezleri Endokrin salgı bezleri, salgılarını boşaltacak bir kanala sahip değillerdir. Hormon adı verilen bu ürünlerini ya kendilerini saran doku sıvısına bırakırlar ya da doğrudan kana verirler. Hormon etki edeceği organa kan içine yayılarak taşınır. Örneğin böbrek üstü bezleri (glandula suprarenalis).

31 Ekzokrin salgı bezleri Ekzokrin salgı bezleri ise salgılarını taşıyacak bir kanala sahiptirler. Örneğin ter, ter bezlerinden kanallar aracılığıyla vücut yüzeyine çıkar. Tükürük bezlerinin kanalları tükürüğü ağız boşluğuna iletir.

32 Bağ Dokusu Bağ dokusunun ana işlevi vücudun diğer dokularını birbirine bağlamaktır. Bağ dokuları aynı zamanda vücudu ve onun yapılarını destekler ve altındaki organları korur. Neredeyse vücuttaki her organ bağ dokusundan destekleyici bir iskelete sahiptir.

33 Bağ dokusunun bazı temel tipleri: 1. Gerçek bağ doku, 2. Yağ (adipose) doku, 3. Kıkırdak doku, 4. Kemik doku, 5. Kan, lenfa ve kan hücreleri üreten dokular.

34 Bağ dokusu lifleri Bağ dokusunda bulunan liflerinin 3 tipi vardır; kollagen (collagen) lifler, retiküler (reticular) lifler ve elastik (elastic) liflerdir. Kollagen lifler, sayısı ençok olanlardır.

35 Bağ dokusu lifleri Kollagen lifler vücutta en çok bulunan protein olan kollagen proteinleri içerir. Kollagen çok dayanıklı bir maddedir ve kollagen lifler vücut yapılarına büyük sağlamlık verir. Retiküler lifler çok ince liflerdir. Birçok doku ve organları destekleyen ağı oluştururlar. Elastik lifler kolayca esnerler ve esnemesi gereken organların önemli bir parçasıdır. Örneğin akciğerdeki hava kabarcıklarının duvarlarındaki elastik lifler, hava ile dolduğunda bu küçük torbacıkların esnemesine ve sonra nefes verirken havayı ciğerden atmak için kapanmasına izin verir.

36 Kas Dokusu Kas dokusu, kasılmak üzere özelleşmiş hücrelerden oluşmuştur. Kas hücreleri kasıldıkları zaman daha kısa ve kalın olurlar. Kısaldıkları zaman, onlara bağlı vücut parçasını da hareket ettirirler. Kas lifleri çoğunlukla bağ doku tarafından çevrelenmiş yığın ya da katmanlar şeklinde düzenlenmiştir. Kas dokusu: iskelet kası, kalp (kardiak) kası ve düz kas olarak 3 tiptir

37 Sinir Dokusu Sinir Dokusu, sinir sistemini meydana getiren dokudur ve impulsu iletmede uzmanlaşmış nöronları ve bu nöronları destekleyen ve besleyen glial hücrelerinden (sinir sistemi destek dokusu ile ilgili hücreler) oluşur.

38 Organ ve Organ Sistemlerinin Organizasyonu Belli fonksiyonları yerine getirmek için birlikte çalışan doku grupları ve organlar vücut sistemini ya da organ sistemini oluştururlar. Örneğin dolaşım sistemi; kalp, kan damarları, kan, lenf yapıları ve çeşitli diğer organlardan oluşur.

39 İnsan vücudunu v oluşturan sistemler Sistem Deri Hareket sistemi Kemikler Kaslar Sinir sistemi Endokrin sistem Üriner sistem Üreme ststemi Dolaşı şım m sistemi Solunum sistemi Sindirim Sistemi Parçalar aları Cilt, saç,, tırnaklar, t ter bezleri Kemikler; kaslar, eklemler Kıkırdak, ligamentler Iskelet, kalp kası,, düz d z kas Sinir ve duyu organları;omurilik ve beyin Hipofiz, adrenal, tiroid ve diğer kanalsız bezler Böbrekler, sidik torbasi ve ilgili kanallar Testisler, ovaryumlar ve ilgilii organlar Kalp, kan damarları,, kan, lenfa ve lenfa yapları Akciğerler ve nefes borusu Ağız, özefagus (yemek borusu), mide, ince ve kalın n bağı ğırsaklar, karaciğer.

40 SİNDİRİM SİSTEMİ

41 KAS SİSTEMİ

42 SOLUNUM SİSTEMİ

43 ÜREME SİSTEMİ BOŞALTIM SİSTEMİ

44 DOLAŞIM SİSTEMİ

45 LENFATİK SİSTEM

46 ENDOKRİN SİSTEM

47 SİNİR SİSTEMİ

48 İNSAN VÜCUDUNUN İŞLEVSEL ORGANİZASYONU Vücudu oluşturan yaklaşık 100 triyon hücre arasında belirgin farklılıklar olmakla birlikte tüm hücreler belli temel nitelikler açısından birbirine benzerdir. Örneğin tüm hücreler hücresel işlevlerin gerektirdiği enerjiyi sağlamak için karbonhidrat, yağ yada proteinlerin yıkım ürünleriyle oksijeni birleştiren hücre içi sistemlere sahiptir. Besinleri enerjiye dönüştüren genel mekanizmalar tüm hücrelerde temel olarak aynıdır ve tüm hücreler kimyasal reaksiyonların son ürünlerini kendilerini çevreleyen sıvıya verirler. Yine hücreler kendileri için gerekli hammaddeleri bu sıvıdan alırlar.

49 Ekstrasellüler Sıvı-İç Ortam Yetişkin insan vücudunun % 56 sı sıvıdır. Bu sıvının büyük bölümü, yaklaşık üçte ikisi hücrelerin içinde bulunur ve intrasellüler sıvı (hücre içi sıvı) adını alır, üçte biri ise hücre dışındaki alandadır ve ekstrasellüler sıvı (hücre dışı ) adını alır. Hücre dışı sıvısı tüm vücutta belli harekete sahiptir. Hızla dolaşarak kana geçer, doku sıvısı ile kan, kapiller duvarlardan difüzyon yoluyla birbirine karışır.

50 Hücre dışı sıvı içinde bulunan iyon ve besinler hücrelerin canlı kalmasını sağlar. Tüm hücreler hücre dışı sıvının oluşturduğu sabit bir ortam içinde yaşarlar. Bu nedenle hücre dışı sıvısı vücudun iç ortamın iç denizini oluşturur. Hücreler bu iç ortamda yeterli konsantrasyonda oksijen, glikoz, farklı iyonlar, amino asitler, yağlar ve diğer maddeler bulunduğu sürece yaşarlar, büyür ve özel işlevlerini yapabilirler. Hücre içi sıvısı ile hücre dışı sıvısı arasında bazı farklılıklar vardır. Hücre dışı sıvısı fazla miktarda sodyum, klor ve bikarbonat iyonuyla, oksijen, glikoz ve yağ asitleri gibi besinler içerir. Hücre içi sıvısında ise büyük miktarda potasyum, magnezyum ve klor iyonları bulunur.

51

52 Homeostazis: Hücrelerin yaşamlarının devamlılığının sağlanması için iç ortamın sabit ya da değişmez koşullarda tutulması gereklidir. Yaşayan organizmaların bir takım fiziksel ve kimyasal özellikleri (ısı, ph,, önemli moleküllerin kimyasal konsantrasyonları gibi) her zaman sabit, değişmez kalmak zorundadır

53 Fizyologlar bunu homeostazis-denge olarak tanımlarlar. Vücuttaki tüm doku ve organlar bu basit koşulları ya da dengeyi korumaya yardım etmek üzere bir görev üstlenmiştir. Örneğin solunum sistemi hücreler için gerekli oksijeni sağlamak üzere hücre dışı sıvısına sürekli olarak oksijen sağlar. Böbrekler hücre sıvılarındaki iyon dengesini ayarlarlar. Vücudun iç ortamının dinginliği dış çevrede koşullar değişse bile korunmalıdır.

54 Vücudun kontrol sistemleri: Vücutta binlerce kontrol sistemi bulunur. Bunlar arasında en karmaşık olanı genetik kontrol sistemidir. Diğer kontrol sistemlerinin bir çoğu organların değişik bölümlerinin işlevlerini kontrol etmek üzere organların içinde işlev görür. Bazı kontrol sistemleri ise organlar arası ilişkiyi kontrol etmek üzere tüm vücut düzeyinde etkilidir.

55 Dingin durumu korumak için tasarlanmış mekanizma, homeostatik mekanizma olarak adlandırılır. Zorlayıcı bir uyaran, homeostazis'i bozan bir uyarandır ve vücutta strese (zorlanma, baskı) yol açar. Homeostatik mekanizma stresi dengeleyemediği ve eski durumuna getiremediği zaman, stres, hastalığa ya da ölüme bile neden olan kusurlu bir işleyişe yol açar.

56 Homeostatik mekanizma nasıl çalışır? Aynı, kaloriferinizdeki ya da havalandırıcı sisteminizdeki gibi geri bildirim (geri besleme, fidbek, feedback) sistemi ile çalışır. İki türlü geri bildirim sistemi vardır. Pozitif ve negatif geri bildirim. Negatif geri bildirim sisteminde, düzenleyicinin görevi uygun olmayan değişikliği önlemektir, böylece eski duruma dönüşü sağlar. Bu negatif geri bildirim sistemidir, çünkü düzenleyicinin yanıtı uyaranı geri çevirmektedir.

57 Vücuttaki çoğu homeostatik mekanizma esasında bir negatif geri bildirim sistemidir. Bazı koşullar mevcut durumdan (denge durumu) çok uzaklaşacak şekilde değişirse (ya çok yukarı, ya da çok düşük), kontrol sistemi koşulları eski haline taşımak için negatif geri bildirim sistemini kullanır. Vücut ısısı, kandaki şeker düzeyinin ayarı (glikoz) ve birçok diğer metabolik işlemler, negatif geri bildirim mekanizması ile düzenlenir.

58 Homeostazis

59 Negatif fidbek sistem

60 Vücudun birkaç pozitif geri bildirim sistemi de vardır. Bu sistemlerde sabit durumdan farklılaşmalar, değişikliklerin şiddetini artıran bir dizi olayı başlatır. Pozitif geri bildirim sistemi doğum eylemi süresince işler. Bebeğin başı annenin rahim ağzını zorlarken bir refleks hareketi rahimin kasılmasına yol açar. Kasılma bebeğin başını tekrar rahim ağzına doğru zorlar. Bu bir diğer kasılma ile sonuçlanır ve pozitif geri bildirim bebek doğana kadar sürekli olarak tekrarlanır.

61

62 Pozitif geri bildirim sistem bazen yararlı olabilir. Kanın pıhtılaşması pozitif geri bildirimin işe yarayacak biçimde kullanılmasına bir örnektir. Bir kan damarı yırtıldığı ve bir pıhtı oluşmaya başladığı zaman pıhtılaşma faktörleri adı verilen bir dizi enzim pıhtının kendi içinde aktive edilir. Bu enzimlerden bazıları diğerleri üzerinde etki ederek pıhtının hemen yakınındaki bölgede bulunan aktifleşmemiş enzimleri aktifler ve pıhtının büyümesini sağlar. Bu süreç damardaki delik kapanıp kanama duruncaya kadar devam eder.

63