İÇİNDEKİLER Gümrük Tarife Numaralarõ Bileşimi ve Besin Değeri Üzümden Elde Edilen Ürünler 2

Transkript

1 Dõş Ticaret Araştõrma Servisi Meltem Duran Mart, 2003 i

2 İÇİNDEKİLER Sayfa No 1. ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI Tanõmõ Gümrük Tarife Numaralarõ Bileşimi ve Besin Değeri Üzümden Elde Edilen Ürünler İnsan Sağlõğõ Bakõmõndan Önemi 2 2. ÜRÜN GELİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ Tarihçe Ülkemizde Üzüm Yetiştirilen Bölgeler Türkiye de Yetiştirilen Başlõca Üzüm Çeşitleri Avrupa ve Amerika da Yetiştirilen Başlõca Üzüm 6 Çeşitleri 3. ÜRÜN POTANSİYELİ Taze Üzüm Üretim Durumu Dünya da Taze Üzüm Üretimi Türkiye de Taze Üzüm Üretimi Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi Dünya ve Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi 3. DIŞ TİCARET DURUMU Dünya ve Türkiye Kuru Üzüm İhracatõ Dünya ve Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ Türkiye Sultaniye Cinsi Sofralõk Üzüm İhracatõ Dünya da ve Türkiye de Üzüm İthalatõ PAZAR YAPISI Dağõtõm Kanallarõ Sektördeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarõ, Önemli Özel Sektör Kuruluşlarõ, Sivil Toplum Örgütleri ve Üretici ii

3 Kuruluşlarõn Faaliyetleri 5.3. Sektördeki Uluslararasõ Kuruluşlar FİYATLAR Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ Destekleme Alõm Fiyatlarõ Borsa Fiyatlarõ MEVZUAT Standartlar Ambalajlama Etiket Bilgileri Üzümde Pestisit Kalõntõ Limitleri Türkiye nin Avrupa Birliği Ülkelerine Yönelik Üzüm İhracatõnda Takvim Uygulamasõ 7.6. Serbest Ticaret Anlaşmalarõ Kapsamõnda Üzümde Alõnan Tavizler 8. SEKTÖRDE YAŞANAN YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 8.1. Sektörde Yaşanan Sorunlar Çözüm Önerileri Sonuç ve Değerlendirme 40 KAYNAKÇA iii

4 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No TABLO 1 Çekirdekli Taze Üzüm Üretimi 6500 Tondan Fazla Olan 5 İzmir in İlçelerinde Üretim Durumu TABLO 2 Taze Üzüm Üreten Başlõca Ülkeler ve Üretim Miktarlarõ 7 TABLO 3 Dünya Taze Üzüm Üretimi 8 TABLO 4 Türkiye Taze Üzüm Üretimi 8 TABLO 5 Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Sektörünün Üretim ve 10 Tüketim Durumu TABLO 6 Dünya da ve Türkiye de Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi 11 TABLO 7 Üretici Ülkelerin Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi 12 TABLO 8 Türkiye nin Yõllar İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ 15 TABLO 9 Türkiye nin Başlõca Ülkeler İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ 16 TABLO 10 Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ 17 TABLO 11 Yõllar İtibariyle Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ 19 TABLO Tarihleri Arasõnda Çekirdeksiz Kuru 19 Üzüm İhracatõmõz TABLO 13 Türkiye Geneli Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm İhracat 22 Kayõt Rakamlarõ TABLO 14 Ege İhracatçõ Birlikleri Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm 22 İhracat Kayõt Rakamlarõ TABLO 15 Türkiye Taze Üzüm İhracatõ 23 TABLO 16 Türkiye Taze üzüm İthalatõ 24 TABLO 17 Çekirdeksiz Kuru Üzüm Taban Alõm Fiyatlarõ ile Üretici 27 Maliyetlerinin Kõyaslanmasõ TABLO 18 Yõllar İtibariyle Tariş in Çekirdeksiz Kuru Üzüm Alõş ve Dõş 28 Satõşlarõnõn Miktarõ TABLO 19 Tariş Ürün Alõmlarõnõn Ege Bölgesi İçindeki Payõ 29 TABLO 20 İzmir Borsasõ Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ 29 TABLO 21 Standardõ İhracatta Zorunlu Uygulamada Bulunan Ürünler 31 Listesi TABLO 22 Kuru Üzüm Ambalaj Çeşitleri 32 TABLO 23 Başlõca Ülkelere Göre Kota ve Vergiler 35 GRAFİKLER LİSTESİ GRAFİK 1 Dünya Taze Üzüm Üretiminde Türkiye nin Yeri 9 GRAFİK 2 Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõmõzõn Seyri 18 Grafik 3 Çekirdeksiz Kuru Üzüm Baz Alõm Fiyatlarõ ile Üretici Maliyetlerinin Durumu 28 iv

5 1.ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI 1.1. Tanõmõ Üzüm; asmagiller (Vitaceae) familyasõnõn Vitis cinsinde yer alan asma bitkilerinin (özellikle de Vitis vinifera nõn) salkõm halindeki tatlõ ve sulu meyvesidir. Vitis cinsinin Kuzey Yarõmküre de yaygõn 60 kadar türü vardõr. Bunlarõn içinde en çok yetiştirilen tür Vitis Vinifera dõr Gümrük Tarife Numaralarõ Üzüm, uluslararasõ ticaretin şartlarõna uygunluk sağlanmasõ amacõyla dünyaca kabul gören bir sistemle sõnõflandõrõlmõş olup gümrük tarife numaralarõ aşağõda yer almaktadõr; Üzümler (Taze veya Kurutulmuş) Taze Kurutulmuş Bu pozisyon yemeklik veya şaraplõk olsun (varillere kabaca konulmuşlar dahil) ve açõkta veya serada yetiştirilen taze üzümleri kapsamaktadõr. Kurutulmuş üzümler de bu pozisyonda yer almaktadõr. Bunlarõn başlõca çeşitleri : frenk üzümleri, sultani, İzmir, Thompson veya çekirdeksiz diye isimlendirilen kuru üzümler (bunlarõn tümü esasen çekirdeksizdirler) ve çekirdekli iri ; Muscatel, Malaga, Denia, Damascus, Lexire veya Gordo gibi kuru üzümlerdir Bileşimi ve Besin Değeri Üzüm; karbonhidrat içeriği dolayõsõyla iyi bir enerji kaynağõdõr. B1, B2 vitaminleri ve çeşitli mineral maddeler ihtiva eder. Özellikle bedensel gelişme, deri ve saç beslenmelerinde, iltihaplõ-ateşli hastalõklar ve madensel tuz eksikleri, böbrek ve karaciğer hastalõklarõnda yararlõlõğõ tõpça tespit edilmiştir. 1

6 100 gr. Çekirdeksiz kuru üzümde % 77.4 Karbonhidrat 2.82 gr Protein %15 (+/- 1.5) Rutubet %0.5 Kaplama Yağõ mg B1 Vitamini mg B2 Vitamini 4 mg Demir 30 mg Magnezyum 190 mg Fosfor 53 mg Kalsiyum bulunmaktadõr Üzümden Elde Edilen Ürünler Üzüm; sofralõk, şaraplõk, kurutmalõk, sirke, pekmez, pestil, reçel, meyve suyu, köfter, ezme ve diğer mamul ürünler şeklinde değerlendirilme olanağõna sahiptir. Türkiye de üretilen üzümlerin yaklaşõk %40 õ kurutularak, %25 i sofralõk, %20 si sirke, pekmez ve pestil yapõlarak, yaklaşõk %15 i de alkollü içki sanayiinde, batõ ülkelerinde ürünün yaklaşõk %90 õ şarap üretiminde kullanõlmaktadõr İnsan Sağlõğõ Bakõmõndan Önemi Bir protein ve karbonhidrat kaynağõ olan kuru üzüm, içeriğindeki demir, fosfor, kalsiyum, magnezyum ve diğer mineral maddeler ile B1, B2 vitaminlerinden dolayõ, dünyada gittikçe artan oranda talep görmektedir. Özellikle gelişmiş ülkelerde, sağlõklõ gõda tüketimi konusundaki bilincin yüksek olmasõ beslenme alõşkanlõklarõnda bu tip ürünlerin daha fazla yer almasõna sebep olmaktadõr. Bu açõdan, kuru üzüm, gelecek yõllarda, dünya organik gõda pazarõndan daha büyük paylar alabilecek bir üründür. Üzümün göze çarpan en önemli özelliği, kanda oksijenin taşõnmasõnõ sağlayan hemoglobin hücrelerinin oluşumunda gerekli olan demiri sağlamasõ, böbrekleri çalõşmasõ yönünde uyarmasõ ve kalp atõşlarõnõn düzenlenmesini sağlayan potasyum deposu olmasõdõr. Ayrõca çekirdeksiz kuru üzümün kolon kanseriyle mücadelede önemli bir yeri olduğu tespit edilmiştir. Son bilimsel araştõrmalarda kuru üzümün kolonlarõ sağlõklõ tutan, inulin adlõ bir madde içermekte olduğu ortaya çõkmõştõr. 2

7 TAZE ÜZÜM Üzümde bolca potasyum bulunur. Potasyum vücuttaki alkalin rezervlerini güçlendiren bir mineraldir. Böbrekleri çalõştõrõp, kalp atõşõnõ düzenlemeye yardõm eder. Sindirim salgõlarõnõ uyarõr, bağõrsaklardaki faaliyeti destekler, kabõzlõğõ önler. Üzüm yenilirken çekirdekleri çiğnenerek yutulmalõdõr. Mide ve karaciğerin dostudur. Karaciğeri temizler ve vücuttan ürik asidi atar. Mide sancõsõnda ve kan tükürmesinde yapraklarõnõn suyu içilirse iyi gelir. Şişmanlatõr, kanõ temizler. Tansiyonu düzenlenmesine yardõmcõdõr. Romatizma ve eklem ağrõlarõnõ giderir. Bedeni güçlü tutar, karaciğer kanserinin tedavisine yardõmcõ olur. Bağõrsak ağrõsõna ve iltihaplarõna iyi gelir. İdrar söktürücüdür. Böbrek ve mesane hastalõklarõna, böbrek taşlarõnõn düşürülmesine iyi gelir. KURU ÜZÜM Karaciğerin dostudur. Böbreklerdeki kumlarõ döker. Kan yapar. Sert urlarõ eritir. Unutkanlõğõ giderir, dimağõ kuvvetlendirir. Sarõlõğõ giderir. Öksürüğü keser. Üzüm çekirdekleri selülit tedavisinde kullanõlõr. Kaynak: 3

8 2.ÜRÜN GELİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ 2.1. Tarihçe Asmalar jeolojik dönemlerde de bulunmaktadõrlar. Asma tarõmõnõn yani bağcõlõğõn neredeyse insanlõk tarihi kadar eski olduğu sanõlmaktadõr. Mõsõr sülalelerinin hiyerogliflerinde üzüm ve şarap üretimine ilişkin ayrõntõlõ betimlere rastlanõlmaktadõr. Hemoros Döneminde Yunanlõlar arasõnda önemli bir meta olan üzüm İÖ 600 de Fenikelilerce Fransa ya getirilmiş, İS 2. yüzyõl dolaylarõnda Romalõlarca Ren Vadisinde yetiştirilmeye başlamõştõr. Asma tarõmõnõn batõya doğru yayõldõğõ dönemde bir yandan da üzüm Hindistan yoluyla Uzakdoğu ya götürülmüştür. Sonunda yeni yerlerin keşfiyle birlikte giderek tüm dünyaya yayõlmõş ve iklimin uygun olduğu her yerde yaygõn biçimde yetiştirilmeye başlamõştõr. Bağcõlõk açõsõndan yerkürenin en elverişli iklim kuşağõ üzerinde bulunan ülkemiz, asmanõn gen merkezi olmasõnõn yanõ sõra son derece eski ve köklü bir bağcõlõk kültürüne de sahiptir. Anadolu da bağcõlõk kültürünün tarihi oldukça eski olup, yapõlan arkeolojik kazõlardan Anadolu da bağcõlõk kültürünün M.Ö yõlõna dayandõğõ saptanmõştõr. Ülkemizin değişik yörelerinde yapõlan arkeolojik kazõlardan çõkarõlan tarihi eserlerde üzümle ilgili şekil ve kabartmalarõn yer almasõ, o yörede bağcõlõk kültürünün yaygõn olduğuna işaret eden en önemli göstergelerdir. Gerçekten ülkemizde her bölgede yapõlan kazõlarda bağcõlõkla ilgili tarih öncesi devirlere ait önemli eserler bulunmuştur Ülkemizde Üzüm Yetiştirilen Bölgeler Dünya bağ alanõ içerisinde 4. sõrada yer alan ülkemizde Doğu Anadolu nun yüksek kesimleri ile Doğu Karadeniz sahil şeridi dõşõnda kalan tüm tarõm bölgelerimizde bağcõlõk yapõlabilmektedir.tarõm bölgelerimize göre bağ alanlarõ ile üzüm üretim miktarlarõ incelendiğinde alan ve üretim miktarlarõ açõsõndan ilk sõrayõ Ege Bölgesi almaktadõr. Ege Bölgesi, Türkiye de pazara dönük işletmelerin yoğun olduğu en önemli bağ bölgesidir. Ülkemizde yetiştirilen çekirdeksiz kuru üzümün tamamõna yakõnõ bu bölgemizde yetiştirilmektedir. Türkiye bağ alanlarõnõn % 28.5 ini, üretimin de %46 sõnõ bu bölge topraklarõ oluşturmaktadõr. Bölgenin orta kesiminde yer alan Gediz vadisinde çoğunlukla çekirdeksiz üzüm bağlarõ bulunmaktadõr. Yörede %90 oranõnda yuvarlak çekirdeksiz üzüm yetiştirilmektedir. Üretimin geriye kalan çeşidini ise Sultani Çekirdeksiz Üzüm çeşidi oluşturmaktadõr. Bölgenin orta kesiminde sofralõk olarak 4

9 razakõ ve ipek, kuzey kesiminde Bozcaada Çavuşu, Kozak Beyazõ, Kozak Siyahõ ve Amasya, doğusunda ise Işõklõ, Burdur Dimriti, Pembe ve Siyah Germe en tanõnmõş çeşitlerdir. Bunlarõn yanõ sõra daha yüksek iç kesimlerde ise yayla bağcõlõğõnõ geliştirme projesi kapsamõnda Alphonse Lavalle ve İtalia gibi yabancõ kaliteli çeşitlerde yayõlmaktadõr. Diğer yandan bölgenin daha sõcak iklimine sahip Aydõn ve Muğla illerinde de erkenci üzüm çeşitlerinden Cardial, Perlette, Yalova İncisi ve Uslu daha fazla ilgi görmektedir. Ayrõca özellikle Akhisar yöresinde şaraplõk üzüm yetiştiriciliğine geçişler görülmektedir. TABLO: 1 Çekirdekli Taze Üzüm Üretimi 6500 Tondan Fazla Olan İzmir in İlçelerinde Üretim Durumu İlçe Üretim Miktarõ (Ton) İlin Toplam Üretimindeki Pay Bergama %28.3 Menderes %10.3 Ödemiş %16 Merkez %9.1 Tire %9.2 Kaynak: İzmir Tarõm İl Müdürlüğü; 1 Ocak 2003 tarihinde güncellenmiş şeklidir. Türkiye de özellikle çekirdeksiz üzümden elde edilen kuru üzümler dünya çapõnda ünlüdür. Bu nedenle Ege Bölgesi ndeki bağlarda değerli ihraç ürünü olan ve dõş piyasalarda aranan çekirdeksiz kuru üzüm elde edilmesine yönelik olarak üretim yapõlmaktadõr. Bağ alanõ ve üretim miktarõ açõsõndan Ege Bölgesi nden sonra ülkemizin ikinci önemli bölgesi Akdeniz Bölgesidir. Daha sonra Güneydoğu Anadolu Bölgesi gelmektedir. En az üzüm yetiştirilen bölgeler ise Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleridir. 5

10 2.3. Türkiye de Yetiştirilen Başlõca Üzüm Çeşitleri Yetiştirilen başlõca sofralõk üzüm çeşitleri; çavuş, kokulu çavuş, pembe çavuş, çekirdeksiz sultani, Tarsus beyazõ, razakõ, Erenköy beyazõ, Erenköy siyahõ, Kozak beyazõ, Kozak siyahõ, künefi, muhammediye ve Adana karasõdõr. Kurutmalõk üzüm çeşitleri; çekirdeksiz sultani, razakõ, yuvarlak çekirdeksiz, siyah dirmit, irikara, dökülgen, besni ve tahannebir dir. Pekmez ve şarap yapõmõnda kullanõlan başlõca çeşitler ise Ankara karasõ yapõncak, papazkarasõ, kalecik beyazõ, Kalecik karasõ, sergi karasõ, hönösü, öküzgözü, boğazkere, kabarcõk, dökülgen, narince ve altõntaş tõr Avrupa ve Amerika da Yetiştirilen Başlõca Üzüm Çeşitleri Avrupa Üzüm Çeşitleri: Black Monukka, Blackrose, Cardinal, Scaba Pearl of Scaba, Emperor, Exotik, Flame Seedless, Italia İtalyan Misket, Lady Finger, Malaga Red, Malaga Beyazõ, Misket İskender Misketi, Olivetti Beyaz, Perlette, Ribier, Rish Baba, Ruby Seedless, Thompson Seedless, Tokay. Amerikan Asma Üzüm Çeşitleri: Caco, Campbell Early, Catavba, Concord, Delaware, Fredonia, Golden Misket, Himrod, Interlaken Seedless, Himrod, Miabell, Niagara, Romulus, Schuyler, Seneca, Van Buren, Worden. 3. ÜRÜN POTANSİYELİ 3.1. Taze Üzüm Üretim Durumu Dünya da Taze Üzüm Üretimi Dünya da üzüm yetiştiriciliği genel olarak kuzey yarõmkürede 20-52, güney yarõmkürede ise enlem dereceleri arasõnda yayõlmõş bulunmaktadõr. Sõcaklõk, bağcõlõğõn kuzeye doğru yayõlmasõnõ önleyen en önemli faktördür. Dünya üzüm üretiminin yarõdan fazlasõ (yaklaşõk üçte ikisi) Avrupa Kõtasõ nda gerçekleştirilmektedir. Başlõca üzüm üreten ülkeler İtalya, Fransa, ABD, İspanya, Türkiye, Çin ve İran dõr. Üzüm iklim ve toprak istekleri yönünden çok seçici değildir. Çoğalma yöntemleri kolaydõr ve çok çeşitli şekillerde üretilebilmektedir. 6

11 TABLO: 2 Taze Üzüm Üreten Başlõca Ülkeler ve Üretim Miktarlarõ (TON) İtalya Fransa ABD İspanya Türkiye Çin İran Arjantin Şili Güney Afrika Almanya Avusturalya Romanya Yunanistan Hindistan Mõsõr Kaynak: FAO Verileri; Dünya taze üzüm üretimi 2001 yõlõnda 7.4 milyon hektar alanda gerçekleştirilmiş ve 61.2 milyon ton üzüm elde edilmiştir yõlõ itibariyle ise yaklaşõk 7.3 milyon hektar alan üzüm üretimine ayrõlmõş ve üretim miktarõ, iklim şartlarõna bağlõ olarak değişmekle birlikte, yõllõk 62 milyon ton civarõnda olmuştur. Ekili alanlarõn azalõp, üretimin artmasõ dünyada yapõlan bağcõlõğõn daha bilinçli bir şekle kaydõğõnõ göstermektedir. 7

12 YILLAR TABLO: 3 Dünya Taze Üzüm Üretimi ÜRETİM MİKTARI (TON) EKİLİ ALAN (HEKTAR) Kaynak: FAO Verileri; Türkiye de Taze Üzüm Üretimi Türkiye, 2002 yõlõ itibariyle 535 bin hektar bağ alanõ ve ortalama 3.6 milyon ton yaş üzüm üretimiyle dünya nõn 5. büyük üzüm üreticisidir. Ülkemizin iklim koşullarõ bağcõlõğa çok elverişli olup üzümün ekonomik açõdan ekonomiye katkõsõ oldukça büyüktür. Ülkemizde, 1200 ün üzerinde üzüm çeşidinin varlõğõ saptanmõştõr. YILLAR TABLO: 4 Türkiye Taze Üzüm Üretimi ÜRETİM MİKTARI (TON) EKİLİ ALAN (HEKTAR) Kaynak: FAO Verileri; yõlõ verilerine göre, ton toplam üzüm üretiminin yaklaşõk olarak %63 ü ( tonu) çekirdekli, %27 si ( tonu) çekirdeksiz üzümden oluşmaktadõr. 8

13 GRAFİK: 1 DÜNYA TAZE ÜZÜM ÜRETİMİNDE TÜRKİYE NİN YERİ (MİLYON TON) Türkiye Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi A.B.D., Türkiye, İran, Yunanistan, Güney Afrika, Şili ve Avusturalya dünyanõn en önemli çekirdeksiz kuru üzüm üreticilerindendir. Dünya toplam çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin %41 ini ABD, %28,5 ini Türkiye, %12.7 sini İran, geri kalan %19.3 ünü ise Avustralya, Yunanistan, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Şili gerçekleştirmektedir. Çekirdeksiz kuru üzüm hasadõ, kuzey yarõm küresi ülkelerinde Ağustos-Eylül aylarõnda, güney yarõm küresi ülkelerinde ise Mart-Nisan aylarõnda yapõlmaktadõr. 9

14 TABLO: 5 Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Sektörünün Üretim ve Tüketim Durumu 2000/2001 İş Yõlõ Toplam Arz Miktar (Ton) İçindeki Pay (%) Miktar (Ton) 2001/2002 İş Yõlõ Toplam Arz İçindeki Pay (%) Miktar (Ton) 2002/2003 İş Yõlõ Toplam Arz* Önceki Yõl Stoku Üretim Toplam Arz İçindeki Pay (%) İç Tüketim İhracat Stok Kaynak: TARİŞ Genel Müdürlüğü Raporu (*) 2002/2003 İş yõlõ verileri tahminidir. (İş yõlõ 1 Ağustos -31 Temmuz dönemini ifade etmektedir.) 2001/2002 iş yõlõnda dünya çekirdeksiz kuru üzüm üretimi bir önceki yõla göre %4.7 oranõnda azalarak ton olarak gerçekleşmiştir. Tablo 6 dan da anlaşõldõğõ üzere, dünya çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde ABD birinci, Türkiye ise ikinci sõrada yer almaktadõr. Bu iki ülke, dünya çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin yaklaşõk %69.5 ini gerçekleştirmektedir. 10

15 TABLO: 6 Dünya da ve Türkiye de Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi (Bin Ton) YILLAR Türkiye Avusturalya İran Yunanistan ABD G. Afrika Afganistan Şili TOPLAM 1995/ / / / / / / /2003* Kaynak : Tariş Genel Müdürlüğü Raporu (*) 2002/2003 iş yõlõ verileri tahminidir. 11

16 Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Üretimi Türkiye de çekirdeksiz kuru üzüm üretimi, Ege bölgesinde özellikle Manisa, Turgutlu, Salihli, Akhisar, Menemen, Kemalpaşa, Çal ve Çivril de yoğunlaşmõştõr yõlõ verilerine göre, 11 milyon ton olarak gerçekleşen meyve üretimimizin yaklaşõk %33 ünü tek başõna üzüm üretimi, toplam üzüm üretiminin de yaklaşõk %7.5 ini çekirdeksiz üzüm üretimi oluşturmaktadõr. Ülkemiz, 2001/2002 yõlõ dönemi itibariyle 226 bin tonluk kuru üzüm üretim miktarõ ile bin tonluk dünya toplam kuru üzüm üretiminin %35.7 sini tek başõna karşõlamõştõr. Üretilen çekirdeksiz kuru üzümün yõllara göre değişmekle birlikte çoğunlukla %10-12 si kadarõ yurtiçinde tüketilmekte olup, yine yõllara göre değişmekle birlikte bin tonu ihraç edilmektedir. Ülkemizde yetiştirilen çekirdeksiz üzüm çeşitleri, daha çok yuvarlak ve sultani çekirdeksizdir. Bunlar hasat sonrasõnda taze olarak tüketime sunulmakta, tüketilemeyenler kurutmaya ayrõlmaktadõr. Çekirdeksiz üzüm ağustos ve eylül aylarõnda hasat edilmektedir Dünya ve Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi Dünya çekirdeksiz kuru üzüm tüketimi, üretici ülkelerin iç tüketimleri ile ihracat miktarlarõnõn toplamõ olarak kabul edilmektedir. Üretici ülkelerin iç tüketimleri yõldan yõla değişiklik göstermekte ve yaklaşõk bin ton civarõnda seyretmektedir. Söz konusu ülkelerin bin ton arasõnda gerçekleşen ihracatlarõnõn iç tüketimlerine eklenmesiyle toplam dünya kuru üzüm tüketiminin bin ton seviyesinde olduğu sonucuna varõlmaktadõr. TABLO: 7 Üretici Ülkelerin Çekirdeksiz Kuru Üzüm Tüketimi (TON) YILLAR 1997/ / / / /2002* Türkiye Diğer Üretici Ülkeler TOPLAM Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu * Tahmini Verilerdir. Tüketimde bin tonla A.B.D. ilk sõrayõ alõrken bunu bin tonla Avusturalya ve Türkiye izlemektedir.afganistan, İran, G. Afrika ve Yunanistan diğer tüketici ülkeler arasõnda yer almaktadõr. Üretici ülkelerin iç tüketimlerini arttõrmak amacõyla bazõ tedbirlere başvurmalarõ sebebiyle tüketimde bazõ yõllarda artõşlar 12

17 olmuştur. Türkiye, İran, Afganistan zaman zaman okul programlarõyla tüketimi arttõrmaya çalõşõrken, Yunanistan her yõl sanayiye giden üzüm miktarõnõ giderek arttõrmaya çalõşmaktadõr. Bu nedenle ülkede kek fabrikalarõnõn sayõsõ artmõştõr. İngiltere sterlin kadar bir miktar üzümü tanõtma ve geliştirme kampanyasõna ayõrmõştõr. Çekirdeksiz kuru üzüm yemek tarifleri dağõtõmõ ile sanayicilerin işbirliğinin sağlanmasõ konusu ele alõnarak bir komite oluşturulmuştur. A.B.D. son birkaç yõldan beri kurutmaya ayrõlacak çekirdeksiz kuru üzümleri şarap imalinde kullanarak değerlendirme yoluna gitmiştir. Türkiye de üretilen üzümler, çoğunlukla kuru ve yaş olarak tüketilmekle birlikte, bir miktar üzüm de pekmez, bulama, pestil, lokum gibi formalarda direkt olarak veya sirke ile içki yapõmõnda olduğu gibi sanayi tarafõndan da değerlendirilmektedir. Türkiye deki üzüm tüketimi, üretimin sofralõk, şaraplõk veya kurutmalõk olmasõna göre farklõlõk göstermektedir. Sofralõk ve şaraplõk üzüm üretiminin yurtiçi talebi karşõlõyor olmasõ sebebiyle, tüketimin büyük bölümü yurt içinde gerçekleştirilmekte ve ancak küçük bir bölümü ihracata konu olmaktadõr. Kuru üzümde ise ağõrlõk ihracattadõr. Üretimin fazla olup, ihracatõn kõsõtlõ miktarlarda olduğu yõllarda okul ve askeri kuruluşlarda tüketim miktarõ arttõrõlmõştõr. Diğer yandan gelişen sanayide kek, pasta, şekerleme imalatõnda çekirdeksiz kuru üzüm kullanõlmaktadõr yõlõndan sonra üzüm, Tekel tarafõndan satõn alõnarak alkollü içki sanayinde kullanõlmaya başlanmõştõr. 13

18 4.DIŞ TİCARET DURUMU 4.1. Dünya ve Türkiye Kuru Üzüm İhracatõ Dünya Kuru Üzüm İhracatõ Dünyada üretilen 62 milyon tondan fazla taze üzümün her yõl yaklaşõk bin ton arasõndaki bir miktarõ kurutularak değerlendirilmektedir. Üretilen bu miktar üzümün ise, her yõl bin ton arasõndaki miktarõ çeşitli ülkelere ihraç edilmekte ve ortalama 200 bin tonu ise üretici ülkeler tarafõndan iç tüketimlerinde kullanõlmaktadõr. Dünya kuru üzüm ihracatõnda ilk beş ülke 2001 yõlõ itibariyle Türkiye ( ton), İran ( ton), ABD ( ton), Yunanistan ( ton) ve Şili ( ton)dir. Türkiye Kuru Üzüm İhracatõ Kuru üzüm, 1930 lu yõllarda, Türkiye nin genel ihracatõndan aldõğõ %7-10 arasõnda pay ile tüm ihraç ürünlerimiz arasõnda 2. veya 3. sõralarda yer almaktaydõ. Türkiye nin ihracatõ 2000 yõlõ itibariyle incelendiğinde ise, kuru üzümün genel ihracatõmõzdan %0.7 lik bir pay aldõğõ ve tüm ihraç ürünlerimiz arasõnda ise 11. sõrada olduğu görülmektedir. Kuru üzüm, 2001 yõlõ itibariyle, tarõm ürünleri ihracatõmõzda ise fõndõk ve tütünden sonra 3. sõrada yer almaktadõr. Bu açõdan kuru üzümün, Cumhuriyetin ilk yõllarõndan itibaren ihracatõmõzdaki önemini koruduğu ve geleneksel ihraç ürünlerimiz arasõnda önemli bir yer aldõğõ ortadadõr. Türkiye nin dünya ticaretine konu olan ve ihracatta en fazla öneme sahip kuru üzümler, çekirdeksiz ve özellikle Sultani tip kuru üzümlerdir. Ülkemizin sultani veya diğer bir adõyla sultaniye çekirdeksiz üzümü dünyaca tanõnmaktadõr. Sultaniye tipi çekirdeksiz üzüm, 18 yy. sonlarõnda yuvarlak çekirdeksiz kuru üzümün õslah edilmiş şeklidir. Türkiye nin kuru üzüm ihracatõnõn hemen hemen tamamõnõ çekirdeksiz kuru üzümler oluşturmaktadõr. Çekirdekli kuru üzüm ihracatõmõz yok denecek kadar azdõr. Çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin yaklaşõk %72-76 sõ ihraç edilirken, geri kalan da yurtiçinde tüketilmektedir. Türkiye nin yõllõk kuru üzüm ihracatõ, yõllarõ itibariyle ortalama 205 bin ton civarõnda olup, karşõlõğõnda ise ortalama 163 milyon Dolarlõk gelir elde edilmiştir. Kuru üzüm ihracatõmõz, 2001 yõlõ içerisinde, bir önceki yõla göre %12 artarak, tarihinin en yüksek seviyesi olan 225 bin tona ulaşmõştõr. Ancak, miktar bazõnda yaşanan bu artõşa karşõn ihracat gelirlerimizde aynõ dönemde %17 oranõnda bir düşüş kaydedilmiştir. 14

19 Yõllar TABLO: 8 Türkiye nin Yõllar İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ Miktar (TON) Değer ( 1000 ABD Dolarõ) (8 aylõk)* Kaynak: İhracatõ Geliştirme Etüt Merkezi Kuru Üzüm Raporu (*)Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri. Türkiye den 2001 yõlõ içerisinde 108 ülkeye kuru üzüm ihraç edilmiştir. En önemli pazarlarõmõz; İngiltere, Almanya, Hollanda ve İtalya olmak üzere AB Ülkeleridir. Bu ülkeler Türkiye den ithal ettikleri kuru üzümlerin bir kõsmõnõ yeniden ihraç ederek değerlendirme yoluna gitmektedirler. Bu ülkelerde çekirdeksiz kuru üzümün tüketim şekilleri, ülke alõşkanlõklarõna göre değişmekle birlikte, en fazla tüketim üzümlü mõsõr gevreği, üzümlü kek, üzümlü ekmek yapõmõnda ve bisküvi sanayinde kullanõlmaktadõr. Tüketim şekillerinden de anlaşõlacağõ üzere çekirdeksiz kuru üzüm, gõda endüstrisinde bir hammadde olarak tüketilmektedir. Bu durum, Türkiye nin çekirdeksiz kuru üzümlerini daha kaliteli, rekabete daha dayanõklõ bir şekilde üretmesi ve her aşamada hijyenik kurallara daha fazla özen gösterme zorunluluğunu doğurmuştur. 15

20 ÜLKE TABLO: 9 Türkiye nin Başlõca Ülkeler İtibariyle Kuru Üzüm İhracatõ * (8 aylõk) Miktar (ton) Değer (Bin $) Miktar (ton) Değer (Bin $) Miktar (ton) Değer (Bin $) Miktar (ton) Değer (Bin $) İngiltere Almanya Hollanda İtalya Avusturalya Fransa Belçika- Lüksemburg Brezilya İspanya İrlanda Diğer TOPLAM Kaynak : İhracatõ Geliştirme Etüt Merkezi Kuru Üzüm Raporu (*) Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri 4 kg taze üzümden 1 kg kuru üzüm elde edilmekte ve ülkemizde kuru üzüm tüketimi yaygõn olmadõğõ için kurutulmuş üzümün %80-90 lõk kõsmõ ihraç edilerek değerlendirilmektedir. 16

21 4.2. Dünya ve Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ Çekirdeksiz kuru üzüm üreten ülkelerin yõllar itibariyle yaptõklarõ ihracat miktarlarõ aşağõdaki tabloda yer almaktadõr; Ülkeler 1995/ 96 TABLO: 10 Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ (000 TON) 1996/ / / / / / 2002* Yunanistan Avustralya A.B.D İran G.Afrika Şili TOPLAM Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu (*)Tahmini Verilerdir. Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ Türkiye nin toplam dünya ihracatõ içerisindeki payõ dõş piyasa şartlarõ ve toplam rekolte durumuna göre değişmekle birlikte %30 civarõndadõr. Ülkemizde çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin %80-90 civarõndaki kõsmõ ihraç edilmektedir. Çekirdeksiz kuru üzüm pazarlarõmõzõ Avrupa Birliğine üye ülkeler, Rusya ve İskandinav Ülkeleri oluşturmaktadõr. 17

22 250 GRAFİK: 2 ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM İHRACATIMIZIN SEYRİ 225,7 204,5 213,6 202, ,2 189,3 195,8 175,7 Milyon ABD Dolar ,4 144,1 128,1 133, Yõllar 18

23 TABLO: 11 Yõllar İtibariyle Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatõ YILLAR MİKTAR (TON) Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Çekirdeksiz Kuru Üzüm Raporu TABLO: TARİHLERİ ARASINDA Ç.K.ÜZÜM İHRACATIMIZ Ü L K E MİKTAR (KG) TUTAR ($) ORT.FİYATLAR.($/KG) ABD , ,44 0,830 ALMANYA , ,22 0,769 ARNAVUTLUK ,720 AVUSTRALYA , ,96 0,794 AVUSTURYA , ,29 0,805 BARBADOS , ,00 0,740 BELÇİKA , ,67 0,722 BEYAZ RUSYA , ,00 1,135 BİRLEŞİK ARAP E , ,00 0,820 BOSNA-HERSEK , ,46 0,783 BREZİLYA , ,37 0,840 CEZAYİR , ,50 0,817 ÇEK CUMHURİYETİ , ,00 0,602 ÇİN HALK CUMHUR , ,98 1,068 DANİMARKA , ,08 1,191 DUBAİ 4.000, ,00 0,958 EGE SERBEST BÖL ,1698 1,133 19

24 TABLO 12 NIN DEVAMIDIR. ENDONEZYA , ,29 0,692 ESTONYA , ,00 0,710 FAS , ,00 0,694 FİNLANDİYA , ,00 0,739 FRANSA , ,64 0,792 GANA , ,98 1,470 GUYANA , ,00 0,673 GÜNEY AFRİKA CU , ,88 1,116 GÜNEY KORE CUM , ,00 0,900 HIRVATİSTAN , ,11 0,754 HOLLANDA , ,32 0,756 HOLLANDA ANTİLL , ,00 0,715 HONG KONG , ,00 0,685 İNGİLTERE , ,30 0,900 İRLANDA , ,11 0,738 İSPANYA , ,44 0,718 İSRAİL , ,93 0,854 İSVEC , ,94 1,276 İSVİÇRE , ,69 0,917 İTALYA , ,89 0,836 JAMAİKA , ,60 0,729 JAPONYA , ,00 1,066 KANADA , ,10 0,814 KANARYA ADALARI , ,00 0,840 KKTC , ,76 0,886 LETONYA , ,00 0,643 LİTVANYA , ,50 0,638 MACARİSTAN , ,00 0,779 MAKEDONYA 1.500, ,18 0,951 MALEZYA , ,46 0,718 MALTA , ,75 0,715 MAURİTİUS , ,00 0,637 MISIR , ,46 0,777 MOLDAVYA , ,00 0,350 NORVEÇ , ,37 0,748 POLONYA , ,19 0,680 PORTEKİZ , ,64 0,683 ROMANYA , ,89 0,707 RUSYA FEDERASYONU , ,00 1,069 SİNGAPUR , ,80 0,767 20

25 TABLO 12 NİN DEVAMIDIR. SLOVENYA , ,25 0,720 SRİ LANKA , ,00 0,760 SURİNAM , ,00 0,725 SUUDİ ARABİSTAN ,6 1,162 TAYVAN , ,16 0,871 TUNUS , ,00 0,765 UKRAYNA , ,63 0,660 URUGUAY 7.000, ,00 0,764 VİETNAM , ,00 0,751 YENİ ZELANDA , ,28 0,775 YUGOSLAVYA FED , ,00 0,639 YUNANİSTAN , ,17 0,794 TOPLAM , ,03 0,802 Kaynak: Uludağ İhracatçõ Birlikleri 4.3. Türkiye Sultaniye Cinsi Sofralõk Üzüm İhracatõ Sultaniye cinsi üzüm, üretim ve ihracatõ bakõmõndan Ege bölgesinin önemli tarõm ürünleri arasõnda yer almaktadõr. Bu ürünün belli bir kõsmõ kurutularak, belli bir kõsmõ da taze sofralõk olarak iç piyasada ve dõş piyasada değerlendirilmektedir. Bu ürün daha çok Avrupa Birliği ülkelerine gönderilmekte ve ihracatõmõzõn da %60-70 lik kõsmõ bu ülkelere yapõlmaktadõr. Son yõllarda, modern ve kapasiteli tesislerin devreye girmesi, ürünün kalitesine, ambalajõna ve nakliyesine geçmiş yõllara oranla daha çok önem verilmesi ve rakiplerimiz karşõsõnda rekabet şansõ yaratõlmaya ve dolayõsõyla sultaniye cinsi sofralõk üzüm ihracatõmõzda gelişme yakalanmaya çalõşõlmaktadõr. Sultaniye cinsi sofralõk üzüm ihracatõmõzda mevcut pazarlarõmõzõ AB Ülkeleri oluşturmaktadõr. Ancak, AB üyesi olan Yunanistan, İtalya, İspanya aynõ zamanda önemli rakiplerimiz konumundadõr. Bu ülkeler kendi devletlerinin yanõ sõra AB tarafõndan sağlanan önemli teşvikler nedeniyle ve pazarlara daha yakõn olmalarõndan dolayõ, ülkemize oranla büyük bir avantaja sahiptirler. Diğer yandan, Avrupa Birliği tarafõndan ülkemizden ithal edilen sultaniye cinsi sofralõk üzüme, %14.1 oranõnda, 2002/2003 sezonu (1 Ağustos 2002/ 31 Temmuz 2003) için $/ton a tekabül eden gümrük vergisi tahsil edilmektedir. Ülkemiz bu 21

26 dezavantajlara rağmen rakipleri karşõsõnda gerçekten çok büyük mücadele vermektedir. TABLO: 13 Türkiye Geneli Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm İhracat Kayõt Rakamlarõ YILLAR MİKTAR (TON) DEĞER (FOB $) Kaynak: Ege İhracatçõ Birlikleri TABLO: 14 Ege İhracatçõ Birlikleri Sultaniye Cinsi Taze Sofralõk Üzüm İhracat Kayõt Rakamlarõ YILLAR MİKTAR (TON) DEĞER (FOB $) Kaynak: Ege İhracatçõ Birlikleri Oturmuş pazar yapõsõna sahip olmasõ nedeniyle kuru üzüm tüketici pazarlarõnõn ihtiyacõ isabetli bir şekilde tahmin edilebilmektedir. Buna rağmen yanlõş politikalar nedeniyle ülkemizde değerlendirilemeyen stoklar oluşmaktadõr. Bu da ekonomik zarar anlamõna gelmektedir. 22

27 Üzüm ihracatõnda en büyük payõ çekirdeksiz kuru üzüm almaktadõr. Taze üzüm ihracatõ fazla olmamakla birlikte aşağõda yer almaktadõr.. TABLO: 15 Türkiye Taze Üzüm İhracatõ YILLAR MİKTAR(kg) DEĞER($) (8 aylõk) Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri Dünya taze üzüm ihracatõnda 2001 yõlõ itibariyle ton ihracatõyla İtalya birinci, ton ihracatõyla ABD ikinci, ton ihracatla İspanya üçüncü sõrada yer almaktadõr Dünya da ve Türkiye de Üzüm İthalatõ Dünya İthalatõ 2000 yõlõ itibariyle, Dünya çekirdeksiz kuru üzüm ithalatõ 635 bin ton civarõndadõr. Bunun yaklaşõk 100 bin tonu İngiltere'ye aittir. İngiltere'yi Almanya, Hollanda, Japonya, Kanada takip etmektedir yõlõ verilerine göre, dünya kuru üzüm ithalatõnda ilk beş ülke İngiltere ( ton), Almanya ( ton), Rusya ( ton), Hollanda ( ton), Kanada ( ton) olmuştur yõlõ taze üzüm ithalatõ tondur yõlõnda Almanya ton, Amerika ton, İngiltere ton, Rusya ton, Hollanda ton, Fransa ton, Çin ton üzüm ithal etmiştir. 23

28 Türkiye İthalatõ Ülkemiz genel olarak önemli miktarda üzüm ithalatõ yapmamaktadõr. Aşağõda yõllar itibariyle ithalat istatistiklerimiz yer almaktadõr; TABLO: 16 Türkiye Taze Üzüm İthalatõ Yõllar Miktar (KG) Değer (ABD Dolarõ) (8 aylõk) Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri. 5. PAZAR YAPISI 5.1. Dağõtõm Kanallarõ Sofralõk üzüm piyasasõ alõcõ ve satõcõnõn çok sayõda olduğu ve ürünün üreticiden tüketiciye ulaşõncaya kadar çok sayõda el değiştirdiği bir piyasadõr. Ülkemizde bağcõlõk aile işletmeciliği şeklinde yapõlmaktadõr. Çekirdeksiz kuru üzüm pazarlama kanalõ içerisinde en büyük payõ tüccar alõmlarõ oluşturmaktadõr. Bu alõmlar yõldan yõla değişmekle birlikte, TARİŞ ve şahsa ait üzüm alõmlarõ izlemektedir. Üzüm kalitesinin düştüğü yõllarda ise TEKEL önemli ölçüde alõmlar yapmaktadõr. Ayrõca çekirdeksiz kuru üzüm borsada da işlem gören bir üründür ve borsa satõşlarõ daha çok tüccarõn alõm ve satõmlarõnõ kapsamaktadõr Sektördeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarõ, Önemli Özel Sektör Kuruluşlarõ, Sivil Toplum Örgütleri ve Üretici Kuruluşlarõ Faaliyetleri Sektördeki en etkin ve önemli kuruluş TARİŞ (İzmir Üzüm-Pamuk-İncir-Zeytin ve Zeytinyağõ Tarõmsal Kooperatifler Birliği)tir. Sektörde faaliyet gösteren kamu kuruluşlarõ arasõnda özellikle yayõm, envanter ve üretim projesi çalõşmalarõ yürüten ülkemizin her yerine yayõlmõş olan, Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ İl Müdürlükleri, Araştõrma çalõşmalarõ ve fidan üretimi yapan, Araştõrma Enstitüleri, 24

29 Fidan üretim işletmeleri ve sektör ürününü hammadde olarak kullanan, * Tekel İçki Sanayi İşletmeleri, Eğitim ve Araştõrma Hizmeti veren, Ziraat Fakülteleri, Kuru üzümün işlem gördüğü, Borsalar ile büyük şehir belediyelerinin meyve-sebze halleri, Önemli kamu üniteleridir. Ziraat Fakülteleri ile Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõna bağlõ Araştõrma yapan kuruluşlarõn faaliyetleri ve çalõşma alanlarõ ise, bakanlõğa bağlõ konu araştõrma enstitülerinden, Manisa Bağcõlõk Araştõrma Enstitüsü ile Tekirdağ Bağcõlõk Araştõrma Enstitüsü nde sofralõk, kurutmalõk ve şaraplõk üzümler ile fidancõlõk konularõnda araştõrmalar yapõlmaktadõr. Sektörde özel sektör olarak kuru üzüm işleme ve pazarlama şirketleri başta olmak üzere özel şarap işletmeleri, fidan üretim şirketleri, sofralõk üzüm toptan ve perakende pazarlama şirketleri, ithalat ve ihracat şirketleri başta bulunmaktadõr. Ayrõca son yõllarda gelişmekte olan organik tarõm ürünleri pazarlama şirketleri sektörün çekirdeksiz kuru üzüm ürünü alanõnda çalõşmaktadõr. Sivil toplum örgütlerinin başlõcalarõ Bahçe Bitkileri Derneği, Tüketici Dernekleri ile Organik Tarõm Derneği dir Sektördeki Uluslararasõ Kuruluşlar Sektörde en geniş ve en yaygõn kuruluş Office International de Vigne et du Vin dir. OIV (Uluslararasõ Üzüm ve Şarap Bürosu) kuruluşunu bağcõlõk ve şarap konusunda çeşitli alt çalõşma gruplarõ oluşturmuştur. Bu çalõşma gruplarõ özellikle Avrupa Ülkeleri çerçevesinde sektör bazõnda yasal düzenlemeler, piyasa denetimi, planlama ve fiyat belirleme konularõnda etkin rol oynamaktadõr. Uluslararasõ Üzüm ve Şarap Bürosu Tel: Faks: Web : 25

30 6. FİYATLAR 6.1. Dünya Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ 1995 yõlõ Haziran ayõ itibariyle Tariş'in dõş piyasalara çekirdeksiz kuru üzüm fiyatõ ortalama 1,47 $/Kg/FOB olarak gerçekleşmiştir yõlõ Haziran ayõ başõnda ürünün dõş piyasalardaki ortalama fiyatõ 2,01 $/Kg olmuştur yõlõ Haziran ayõ itibariyle Tariş'in ihraç fiyatõ 1,12 $/Kg/FOB olarak gerçekleşmiş, aynõ yõl A.B.D üzümü 1,4$/Kg dan işlem görmüştür yõlõ Mayõs ayõnda A.B.D ürünü üzümlerin dõş piyasa fiyat ortalamasõ 1.15 $/Kg, Tariş'in ihraç fiyatõ ise 1,20 $/Kg/FOB olmuştur yõlõ Mayõs ayõnda ise Ülkemiz ürünü üzümün dõş piyasalardaki fiyatõ 1,109 $/Kg/FOB olurken Amerikan üzümlerinin fiyatõ 1,20 $/Kg dan alõcõ bulmuştur Haziran ayõ ortalarõnda Tariş'in ihraç fiyatõ 1,11 $/Kg/FOB olarak gerçekleşmiş, aynõ tarih itibariyle ürünün dõş piyasa fiyat ortalamasõ 0,90 $/Kg olmuştur. Türkiye nin 1998 yõlõndaki ortalama ihraç fiyatõ 1097 $/ton, 1999 yõlõnda 1067$/ton olmuştur Nisan ayõ itibariyle Türkiye menşeli çekirdeksiz kuru üzüm fiyatõ 700 $/ton civarõnda olmuştur. Çekirdeksiz kuru üzümde diğer tarõm ürünlerinde olduğu gibi, doğrudan dünya fiyatõ olarak kabul edilen bir fiyat olmamakla beraber dünya fiyatõnõ belirleyen çekirdeksiz kuru üzüm fiyatlarõ Türkiye ile ABD ve İran õn ihraç fiyatlarõdõr. 2001/2002 yõlõ için; ABD ortalama fiyatõ 670$/Ton, Türkiye ortalama fiyatõ 512 $/Ton, İran ortalama fiyatõ 537,5$/Ton dur. Türkiye nin çekirdeksiz kuru üzüm ithalatõnda uyguladõğõ gümrük vergisi oranlarõ aşağõda yer almaktadõr; Yõllar Gümrük Vergisi Oranlarõ 1995 % % % % % % % % % % 54.9 Kaynak: T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ 26

31 6.2. Türkiye Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ Destekleme Alõm Fiyatlarõ Çekirdeksiz kuru üzüm 1962 yõlõnda Devletçe desteklenen ürünler kapsamõna alõnmõş, 1998, 1989, 1990 yõllarõnda Devletçe desteklenen ürünler kapsamõndan çõkarõlmõş, 1991 yõlõ alõm sezonunda yeniden destekleme kapsamõna alõnmõş olup, 3 yõl desteklendikten sonra 5 Nisan 1994 tedbirleri nedeniyle yeniden destekleme kapsamõndan çõkarõlmõştõr. Ülkemizde üretilen çekirdeksiz kuru üzümün iç ve dõş pazarlarda değer fiyatõna satõlmasõnõ, ihracatõndan sağlanan döviz gelirlerinin arttõrõlmasõnõ ve çekirdeksiz kuru üzüm üreticisiyle ürünün korunmasõnõ sağlamak amacõyla 1962 yõlõndan bu yana çekirdeksiz kuru üzüm zaman zaman devlet destekleme alõmõna tabii tutulmakta ve bu amaçla 1937 yõlõnda kurulmuş olan Tariş görevlendirilmektedir. Bugün Tariş e bağlõ 14 kooperatif bulunmaktadõr. Kooperatifler; Ahmetli, Akhisar, Alaşehir, Buldan, Çõrpõ/A.Paşõ, Çobanisa, Kavaklõdere, Manisa, Menemen, Salihli, Sarõgöl, Saruhanlõ, Turgutlu ve Yeşilyurt olup toplam depolama kapasiteleri tondur yõlõnda ürün mübayaasõ TL/Kg lõk fiyatla, 1999 yõlõnda TL/Kg lõk fiyatla, 2000 yõlõnda TL/Kg lõk fiyatla, 2001 yõlõnda TL/Kg lõk fiyatla, 2002 yõlõnda TL/Kg lõk fiyatla alõm yapõlmõştõr. Son dönemlerde fazla olmamakla birlikte stoklar ortaya çõkmõştõr. Bu nedenle belirlenecek fiyatlar büyük önem taşõmaktadõr. TABLO : 17 Çekirdeksiz Kuru Üzüm Taban Alõm Fiyatlarõ İle Üretici Maliyetlerinin Kõyaslanmasõ YILLAR Üretici Maliyetleri (TL/Kg) Taban Fiyatlarõ TL/Kg Taban Fiyatõn $ Karşõlõğõ* 1996 / / / / / / / Kaynak: TARİŞ Genel Müdürlüğü (*) 10 Eylül 2001 itibariyle yõllara göre taban fiyatõnõn ABD Dolarõ karşõlõğõ alõnmõştõr. 27

32 GRAFİK: 3 ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM BAZ ALIM FİYATLARI İLE ÜRETİCİ MALİYETLERİNİN DURUMU / / / / / /02 Üretici Maliyetleri Taban Fiyatõ Aşağõdaki tabloda çekirdeksiz kuru üzüm alõmlarõyla görevli Tariş'in çekirdeksiz kuru üzüm alõm ve dõş satõş miktarlarõ konusunda bilgi verilmektedir. TABLO: 18 Yõllar İtibariyle Tariş in Çekirdeksiz Kuru Üzüm Alõm ve Dõş Satõşlarõnõn Miktarõ İş Yõlõ Ürün Alõm Miktarõ (Ton) Dõş Satõş Miktarõ (Ton) Ürün Alõmlarõnda Dõş Satõşlarõn % lik Payõ 1996/ , / , / , / , / , /2002* ,54 Kaynak: TARİŞ Genel Müdürlüğü (*) tarihi itibariyle. 28

33 Yõllar TABLO: 19 Tariş Ürün Alõm Miktarlarõnõn Ege Bölgesi İçindeki Payõ Bölge Rekoltesi (Ton) Birlik Alõm (Ton) % lik Pay 1996/ ,5 1997/ / / / / Kaynak: Tariş Genel Müdürlüğü Borsa Fiyatlarõ Aylar itibariyle İzmir Borsasõ çekirdeksiz kuru üzüm fiyatlarõ Tablo 20 de verilmiştir. TABLO : 20 İzmir Borsasõ Çekirdeksiz Kuru Üzüm Fiyatlarõ (TL/KG) Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk Kaynak: İzmir Borsasõ 29

34 7. MEVZUAT 7.1. Standartlar İhracatta standardizasyon mevzuatõ gereği, ihraç edilecek üzümlerin (taze veya kurutulmuş) uygulamada bulunan zorunlu standartlara uygun olmasõ gerekmektedir. Çekirdeksiz kuru üzümler Türk Standartlarõ Enstitüsü nün hazõrladõğõ TS 3411 No lu standarda göre sõnõflandõrõlmõştõr. Bu standartta üzümler rengine ve iriliğine göre 7, 8, 9, 10 ve 11 tip numaralõ olmak üzere 5 ayrõ kalite sõnõfõna ayrõlmõştõr. Sofralõk üzümün standardõ TS/101 No lu standarda göre sõnõflandõrõlmõştõr. Standart Uygunluk Belgesi almak için Türk Standartlarõ Enstitüsü, TSE Belgelendirme Merkezi Başkanlõğõ na bir dilekçe ibraz edilmelidir. Dilekçe örneği TSE de bulunmaktadõr. Dilekçeye eklenecek belgeler; Marka Tescil Belgesi Fotokopisi, İmza Sirküleri (Noter Tasdikli), Bağlõ Olduğu Oda Kayõt Belgesi ve Ticaret Gazetesi, Ürüne ait teknik dokümanlar, Müracaat eden firma ile üretici firma farklõ ise aralarõndaki anlaşmayõ gösteren belge, Avans dekontu (inceleme, muayene ve deney masraflarõna mahsuben) Türk Standartlarõ Enstitüsü Necatibey Cad Bakanlõklar/ ANKARA Tel : (20 Hat) Faks : Web : 30

35 TABLO: 21 Standardõ İhracatta Zorunlu Uygulamada Bulunan Ürünler Listesi GTİP MADDE İSMİ İLGİLİ STANDART Sultani Çekirdeksiz Üzüm Rezaki Üzümü Tarsus Beyazõ Üzüm Müşküle Üzümü Kardinal Üzümü Diğerleri Ekstra çekirdeksiz üzüm, kurutulmuş, net ağõrlõğõ 2 kg õ geçmeyen ambalajlar halinde TS/101 Sofralõk Üzüm Birinci sõnõf çekirdeksiz üzüm, kurutulmuş, net ağõrlõğõ 2 kg õ geçmeyen ambalajlar halinde İkinci sõnõf çekirdeksiz üzüm, kurulmuş, net ağõrlõğõ 2 kg õ geçmeyen ambalajlar halinde Diğerleri, kurutulmuş, net ağõrlõğõ 2 kg õ geçmeyen ambalajlar halinde Ekstra çekirdeksiz üzüm, kurutulmuş, diğerleri Birinci sõnõf çekirdeksiz üzüm, kurutulmuş, diğerleri İkinci sõnõf çekirdeksiz üzüm, kurutulmuş, diğerleri TS/3411 Çekirdeksiz Kuru Üzüm Diğerleri Diğerleri, net ağõrlõğõ 2 kg õ geçmeyen ambalajlar halinde Diğerleri (Çekirdekli kuru üzüm) Kaynak: Dõş Ticarette Standardizasyon Tebliği, Tebliğ No: (2003/2) TS/3410 Çekirdekli Kuru Üzüm 7.2. Ambalajlama Türk Gõda Kodeksinde yer alan tüm gõda maddelerinin ambalajlanmasõ zorunludur. Ambalajlanmõş gõda maddesi, ambalajõ değiştirilmediği veya açõlmadõğõ sürece gõda maddesine erişilemez durumda olmalõdõr. Gazete ve gõda ambalaj materyali olarak üretilmemiş basõlõ ve yazõlõ kağõtlar, yeniden işlenmiş ve plastikler gõda ambalaj materyali olarak kullanõlmazlar. 31

36 Ambalaj Materyalleri a) Ambalaj materyali gõda maddesini özelliğine bağlõ olarak değişimleri, nem, hava, õşõk gibi olumsuz dõş etkenlerden korumalõdõr. b) Gõda maddelerinin bileşiminde istenmeyen değişikliklere ve organoleptik özelliklerinde bozulmalara neden olmamalõ ve gõda maddesiyle etkileşim göstermemelidir. c) Ambalaj materyali üzerine izin tarihi ve numarasõ ile üretici firmanõn adõ ve bulunduğu il belirtilmelidir. d) Doldurma, taşõma ve depolama koşullarõna dayanõklõ ve istiflemeye uygun olmalõdõr. TABLO: 22 Kuru Üzüm Ambalaj Çeşitleri ÜRÜN CİNSİ AMBALAJ TÜRÜ KOLİDEKİ ADET VE GRAMAJ Altõn Özel Tip OOP Poşet 100 x 100 gr Altõn Özel Tip OOP Poşet 40 x 250 gr Altõn Özel Tip OOP Poşet 20 x 500 gr Altõn Özel Tip Karton Kutu 18 x 500 gr Altõn Özel Tip Karton Kutu 7 x 1 Kg Altõn Özel Tip Mukavva Koli 5 Kg Elvan Özel Tip Mukavva Koli 5 Kg Sultan Özel Tip Mukavva Koli 5 Kg Dilber Özel Tip Mukavva Koli 5 Kg Dõş Piyasa Mukavva Koli 12.5 Kg Dõş Piyasa Mukavva Koli 14 Kg KONTEYNER YÜKLEME ADEDİ Kaynak: Tariş; Etiket Bilgileri Gõda maddelerinin etiketinde bulundurulmasõ zorunlu bilgiler aşağõda yer almaktadõr; a) Gõda maddesinin adõ, b) İçindekiler, 32

37 c) Net miktarõ, d) Firmanõn adõ, adresi ve üretildiği yer, e) Üretim tarihi ve son tüketim tarihi veya raf ömrü, f) Parti numarasõ ve/veya seri numarasõ, g) Üretim izin tarihi ve sicil numarasõ, h) Menşe ülke i) Gerektiğinde kullanõm bilgisi ve / veya muhafaza şartlarõ. Ancak tüketiciye direkt sunulmayacak gõdalarda, sadece gõda maddesinin adõ ve firmanõn adõ, adresi, üretildiği yer bilgilerinin etiketin üzerinde bulundurulmasõ zorunludur, diğer bilgiler bir belge halinde gõda ile birlikte sunulabilir. Gõda maddesinin adõ, net miktarõ, üretim tarihi ve son tüketim tarihi veya raf ömrü bilgilerinin tümü ambalajõn aynõ yüzünde bulunmalõdõr Üzümde Pestisit Kalõntõ Limitleri Pestisitin Adõ Ürünün Adõ Kabul Edilebilir En Yüksek Değer mg/kg (ppm) Atrazine Üzüm 0.1 Azinphos-Methyl Üzüm 0.5 Benalaxyl Üzüm 0.2 Bupirimate Üzüm 0.5 Captan Kuru Üzüm Üzüm Carbendazim Üzüm 2.0 Chrorothalonil Üzüm 0.5 Chlorpyrifos-Ethyl (yağda çözünür) Üzüm Kuru Üzüm Clofentezine Üzüm 0.2 Copper Compounds Üzüm 10.0 Cymoxanil Üzüm 0.05 Cypermethrin Üzüm 0.5 (yağda çözünür) Cyroconazole 2, 4-D Üzüm 0.02 Dazomet Üzüm 0.01 Diazinon Üzüm 0.2 (yağda çözünür) Dichyofluanid Üzüm 3.0 Dimethoate Üzüm 1.0 Diniconazole Üzüm 0.05 Dinocap Üzüm 0.2 Dithianon Üzüm 0.5 Dithiocarbates (DTC) Üzüm 0.5 Endosülfan Üzüm 0.5 (Yağda çözünür) Ethephon Üzüm

38 Ethion Üzüm 0.5 (Yağda çözünür) Ethoprophos Üzüm 0.02 Fenarimol Üzüm 0.1 Fenitrothion Üzüm 0.3 Fenthion Üzüm 0.2 (yağda çözünür) Flusilazole Üzüm 0.05 Folpet Üzüm 2.0 Gibberellic Asit Üzüm 0.1 Glyphosate Üzüm 0.02 Hexaconazole Üzüm 0.02 Iprodione Üzüm 2.0 Malathion Üzüm 0.5 Metalaxyl Üzüm 1.0 Methidathion Üzüm 0.2 Methyl Bromid Üzüm 0.5 Monocrotophos Üzüm 0.02 Myclobutanil Üzüm 0.2 Nuarimol Üzüm 0.05 Oxidixyl Üzüm 0.5 Parathion-Methyl Üzüm 0.1 Penconazole Üzüm 0.05 Phosalone Üzüm 0.05 Procymidone Üzüm 1.0 Propargite Üzüm 2.0 Simazine Üzüm 0.02 Triadimefon Üzüm 0.2 Triadimenol Üzüm 0.1 Trichlorfon Üzüm 0.2 Tridemorf Üzüm 0.1 Triflumizole Üzüm Kuru Üzüm Vinclozolin Üzüm 1.0 Kaynak:T.C. Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü Türkiye nin Avrupa Birliği ne Yönelik Üzüm İhracatõndaki Takvim Uygulamasõ Türkiye AB arasõndaki tercihli tarõm ürünleri ticaretine ilişkin rejim, en son olarak, tarihinde yürürlüğe giren 1/98 sayõlõ Ortaklõk Konseyi Kararõ (OKK) ile düzenlenmiştir. 34

39 Takvim Uygulamasõ 1/98 sayõlõ Ortaklõk Konseyi Kararõ uyarõnca, Topluluğa yönelik üzüm ihracatõmõzda belirli dönemlerde gümrük vergisi ödenmemesi mümkün olmakta, bu dönemler dõşõndaki ihracat, vergi ödenmesi suretiyle gerçekleştirilmektedir. Sofralõk Taze Üzüm ÜRÜN TAVİZLİ DÖNEM 15 Kasõm-30 Nisan 18 Haziran-31 Temmuz 7.6. Serbest Ticaret Anlaşmalarõ Kapsamõnda Üzümde Alõnan Tavizler Serbest Ticaret Anlaşmalarõ kapsamõnda üzümde alõnan tavizler aşağõda yer almaktadõr. TABLO: 23 Başlõca Ülkelere Göre Kota ve Vergiler Ülke GTİP Ürün Kota (Yõllõk) Vergi Norveç 0806 Üzümler ; Taze ve kuru Yok Muaf İzlanda Taze Üzüm Yok Muaf Macaristan Kuru Üzüm Yok % 5.50 Romanya Kuru Üzüm Yok %18.80 Çek Cumhuriyeti Kuru Üzüm Yok Muaf Slovakya Kuru Üzüm Yok Muaf Slovenya Kuru Üzüm Yok Muaf Bulgaristan Kuru Üzüm 50 (ton) % Polonya Kuru Üzüm Yok % 3 Makedonya Kuru Üzüm 250 (ton) Muaf Kaynak: Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü 35