FARKLI GELİŞME HIZINA SAHİP ETLİK PİLİÇLERDE BÜYÜMENİN ANALİZİ

Transkript

1

2 FARKLI GELİŞME HIZINA SAHİP ETLİK PİLİÇLERDE BÜYÜMENİN ANALİZİ Analyses of Growth in Broilers From Different Growth Rate Doğan NARİNÇ 1 Tülin AKSOY 1 Deniz İLASLAN ÇÜREK 1 Emre KARAMAN 1 ABSTRACT The aim of this study is to examine the growth of two broiler genotypes (fast=fg and medium growing=mg) which were raised indoor system. Seventy chickens (male and female) from each genotypes were raised in floor pen until 63 days of age and individual body weights were recorded weekly. FG showed higher live weight averages during all weeks (p<0,05), except hatching weights. Since third week, males had higher live weight averages (P<0,05) until the end of the experiment. The profile analysis was firstly performed to investigate the body weight increase over time, and group profiles deal with genotype and sex did not show parallelism (P<0,05). Afterwards, non-linear model namely Gompertz was used to define the growth curve. The β 0, β 1 and β 2 parameters of Gompertz model were estimated 6359; 4,95 and 0,037 for FG; 4879; 4,58 and 0,031 for MG; 4850; 4,55 and 0,034 for females; 6389; 4,98 and 0,034 for males. Phenotypic correlations between parameters (β 0 -β 1 β 0 -β 2, β 1 -β 2 ) were calculated -0,55, -0,97, 0,72 for females, -0,59, - 0,97, 0,75 for males, -0,65; -0,97; 0,81 for FG genotype, - 0,49; -0,97; 0,66 for MG genotype. Inflection point age was obtained as 44,6 and 50,2 days for females and 45,3 and 49,5 days for males in FG and MG genotypes; the live weights at this point were 2339, 1795, 1784, 2350 g, respectively. As summary, Gompertz model ably fitted boiler growth data, and MG-males are more useful for longer raising period. Keywords: Gompertz model, Profile analysis, Medium growing broiler, Indoor system ÖZET Bu çalışmanın amacı, kapalı sistemde yetiştirilen standart hızlı gelişen (HG) ve daha yavaş gelişen (orta hızda gelişen=og) etlik piliç genotiplerinde büyümenin incelenmesidir. Her genotipten 70 er civciv (erkek ve dişi) 63. güne kadar yer bölmelerinde barındırılmış ve haftalık bireysel canlı ağırlıkları kaydedilmiştir. Çıkış ağırlığı haricinde, tüm haftalarda HG ler daha yüksek canlı ağırlık ortalamaları göstermişlerdir (P<0,05). Üçüncü haftadan başlayarak deneme sonuna kadar erkekler daha yüksek ağırlık ortalamalarına sahip olmuşlardır (P<0,05). Canlı ağırlıkların zamana göre değişimini ortaya koymak üzere; öncelikle profil analizi uygulanmış, genotip ve cinsiyet gruplarına ait profillerin paralellik göstermediği saptanmıştır (P<0,05). Ardından, doğrusal olmayan büyüme modellerinden Gompertz fonksiyonu ile büyümenin analizi yapılmıştır. İlgili modelin β 0, β 1 ve β 2 parametre değerleri HG lerde 6359, 4,95 ve 0,037; OG lerde 4879, 4,58 ve 0,031; dişilerde 4850, 4,55 ve 0,034; erkeklerde ise 6389, 4,98 ve 0,034 olarak tahmin edilmiştir. Parametreler arasındaki fenotipik korelasyonlar (β 0 -β 1, β 0 -β 2 ve β 1 -β 2 ) dişiler için -0,55, -0,97 ve 0,72, erkekler için -0,59, -0,97 ve 0,75; HG ler için -0,65, -0,97 ve 0,81 ve OG ler için -0,49, -0,97 ve 0,66 olarak hesaplanmıştır. Bükülme noktası yaşı HG ve OG lerde 44,6 ve 50,2 gün, dişiler ve erkekler için 45,3 ve 49,5 gün olarak saptanmıştır; bu noktalardaki canlı ağırlık ortalamaları da, aynı sırayla 2339, 1795, 1784 ve 2350 g'dır. Sonuç olarak, Gompertz modeli etlik piliçlerin büyüme verilerini iyi bir şekilde açıklamıştır ve OG-erkekler uzun süren besi için daha uygundur. Anahtar kelimeler: Gompertz modeli, Profil analizi, Orta hızda gelişen etlik piliç, Kapalı sistem Giriş Gelir ve eğitim düzeyi yüksek ülkelerin kamuoyu çiftlik hayvanlarının refahını giderek daha fazla sorgulamaktadır. Avrupa Komisyonu nun raporuna göre, etlik piliç üretiminde en önemli refah problemi, kullanılan hibritlerin çok yüksek gelişme hızına sahip olması ve hayvanların yüksek yerleşim sıklığında barındırılmasıdır (SCAHAW, 2000). Bu konudaki duyarlılık artışı alternatif sistemlerin gelişmesine yol açmıştır. Kanatlı eti üretimindeki başlıca alternatif sistemler kapalı ekstansif, serbest yemleme, serbest otlatma, kırmızı etiket (Label Rouge) ve organik yetiştiriciliktir. Son iki sistemde, yavaş gelişen genotiplerin kullanımı zorunludur, diğerlerinde ise isteğe bağlıdır. Geleneksel (konvansiyonel) ticari etçi piliç üretiminde kullanılan hızlı gelişen etçi hibritler 2-2,2 kg lık kesim ağırlığına en geç 42. günde ulaşırlar. Alternatif sistemler için geliştirilmiş olan daha yavaş gelişme hızına sahip hibritlerin bir kısmı kesim ağırlığına haftada ulaşırken, bir kısmı ise yaklaşık 12. haftada kesim ağırlığına ulaşacak şekilde ıslah edilmiştir. Söz konusu genotipler, orta hızla gelişenler (OG) ve yavaş gelişenler (YG) olarak isimlendirilirler (Fanatico ve ark., 2005). Seksen ikinci günden erken yaşta kesime izin vermeyen organik ve kırmızı etiketli sistemlerde 1 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Antalya E-Posta: dnarinc@akdeniz.edu.tr

3 YG lerin kullanımı zorunludur, OG ler ise genellikle günlerde kesimi hedefleyen diğer alternatif üretim sistemlerinde kullanılmaktadır. Büyüme, birim zamanda gerçekleşen kütle ve hacim değişiminin ifadesidir. Büyümenin matematiksel modellenmesinde 3 yada 4 parametreli doğrusal olmayan regresyon modelleri kullanılmaktadır ve bu parametrelerin biyolojik anlamlarının olması gerekmektedir (Akbaş ve Oğuz, 1998; Narinç ve ark, 2009). Büyüme eğrileri; hayvansal üretimde uygun yemleme programının ve optimum kesim yaşının belirlenmesinde kullanılmaktadır, ayrıca seleksiyon kriteri olarak da yararlanılmaktadır (Narinç ve ark, 2010). Etlik piliçlerin büyümesinin incelendiği pek çok çalışmada, Gompertz modelinin en uyumlu model olduğu sonucuna varılmıştır (Fialho, 1999; Gous ve ark., 1999; Macleod, 2000; Sakomura ve ark., 2005; Neme ve ark., 2006). Geleneksel sistemde besiye alınan HG piliçlerde büyümenin Gompertz modeli ile incelenmesi konusunda pek çok çalışma gerçekleştirilmiştir (Gous ve ark., 1999; Yakupoğlu ve Atıl, 2001; Ali ve Brenoe, 2002; Marcato ve ark., 2008; Topal ve Bölükbaşı, 2008). Buna karşılık, daha yavaş gelişme hızına sahip piliçlerde büyümenin analizi konusunda sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır (Santos ve ark, 2005; N dri ve ark, 2006; Dottavio ve ark., 2007; Dourado ve ark., 2009). Alternatif sistemler ve daha yavaş gelişme hızına sahip etçi hibritlerin kullanımı ülkemiz için yeni bir konudur. Bu konuda öncü çalışmalar (İpek ve ark., 2009 a, b) yapılmış olmakla birlikte, bunların yeterli olduğunu söylemek güçtür. Bu çalışmanın amacı, kapalı sistemde dişi-erkek karışık olarak yetiştirilen HG ve OG etlik piliçlerde büyümenin Gompertz büyüme eğrisi modeli ile incelenmesidir. Bu amaçla piliçlerin büyüme eğrileri çizilerek, genotip ve cinsiyet gruplarına göre değişimleri incelenmiştir. 2. Materyal ve Yöntem Araştırma, Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü Araştırma-Deneme Biriminde yer alan pencereli tipte betonarme deneme odasında gerçekleştirilmiştir. Denemede, bir günlük OG (Hubbard; JA57xRedbro) ve HG (Cobb 308) civcivler, tabanına talaş serilmiş yer bölmelerine erkek-dişi karışık olacak şekilde konulmuştur (12 civciv/m 2 ). Civcivlere ilk gün 24 saat, günler arası 22 saat/gün aydınlatma yapılmıştır; daha sonra günde 18 saatlik aydınlatma sürdürülmüştür (İpek ve ark., 2009a). Piliçler serbest yemlenmiş; günler arasında 21,5 % HP ve 3000 kcal/kg ME içerikli başlatma yemi, günler arasında % 19,5 HP ve 3100 kcal/kg ME içerikli başlatma yemi kullanılmıştır. Deneme başında civcivlere kanat numarası takılarak haftalık bireysel canlı ağırlıklar deneme boyunca kayıt edilmiştir. Denemenin son haftasında piliçlerin dış görünüşüne bakılarak cinsiyetleri belirlenmiştir. Yarısı erkek yarısı da dişi olacak şekilde 2 OG ve HG lerden 70 er pilice ait haftalık bireysel canlı ağırlık verileri bu çalışmanın materyalini oluşturmuştur. Her iki genotipe ait dişi ve erkek piliçlerde zaman noktalarında ölçülen canlı ağırlık (haftalık) değerleri bakımından farklılıkların belirlenmesinde öncelikle profil analizi tekniğinden yararlanılmıştır. Söz konusu analiz, çok değişkenli varyans analizinin özel bir halidir (Srivastava, 1987; Johnson ve Winchern, 1998; Tabacknick ve Fidell, 2006). İlgili yöntem, aynı deneme ünitesinde bir özelliğe ait farklı zaman noktalarında ölçüm alındığında, bağımsız değişkenin seviyelerine ilişkin profillerin karşılaştırılmasında kullanılmaktadır. Profil analizi ile temel olarak üç hipotez test edilmektedir. Bunlar, profillerin paralellik (H 01 ), örtüşme (H 02 ) ve seviye (H 03 ) testleridir. Profil analizinde üzerinde en çok durulan test paralellik testidir ve diğer testler paralellik koşulunun sağlanmasına bağlıdır. Bağımlı değişkene ait ölçümlerin, birbirini izleyen noktaları arasındaki farklar, bağımsız değişkenin tüm seviyelerinde aynı ise grupların profilleri paraleldir. Paralellik testine ilişkin sıfır hipotezi H 01 é μ12-μ11 ù é μ22-μ21 ù é μg2-μg1 ù ê ú ê ú ê ú ê μ13-μ12 ú ê μ23-μ22 ú ê μg3-μg2 : = = = ú ê : ú ê : ú ê : ê ú ê ú ê êë μ - ( ) úû êë - ( ) úû êë - ( )ú úú 1p μ1 p-1 μ2p μ2 p-1 μgp μg p-1 û k=1,,g; t=1,,p şeklinde gösterilir (Srivastava, 1987). Eşitliklerde, g bağımsız değişkenin içerdiği grup sayısı, p ise zaman noktalarını ifade etmektedir. Paralelliğin sınanmasında çok değişkenli test istatistiklerinden Wilks' Lambda kullanılmıştır (Johnson ve Winchern, 1998). Genotip ve cinsiyet gruplarına ait büyüme örneklerinin incelenmesinde, üç parametreli Gompertz doğrusal olmayan regresyon modeli kullanılmıştır. Çizelge 1 de sunulan modelde; β 0 ergin ağırlığı, β 1 integrasyon katsayısını, β 2 ise anlık büyüme oranını ifade etmektedir. Gompertz büyüme eğrisi için bükülme noktası yaşı (BN Y ) ve ağırlığı (BN A ) koordinatları ile mutlak büyüme oranı değerlerine ait eşitlikler Çizelge 1 de gösterilmiştir (Yang ve ark., 2006). Model parametrelerinin tahmini SAS NLIN prosedürü kullanılarak Levenberg-Marquardt iterasyon yöntemiyle gerçekleştirilmiştir (Ricklefs, 1985; SAS Ins., 2005). Piliçlerde bireysel olarak saptanan büyüme eğrisi model parametreleri ve bükülme noktası değerleri bakımından genotipler ve cinsiyetler arasındaki farklılığı test etmek amacıyla SAS GLM prosedürü kullanılarak, varyans analizi uygulanmıştır (SAS Ins., 2005). Varyans analizinde y ijk =µ+g i +c j +(gxc) ij +e ijk modeli kullanılmıştır. Burada y ijk, üzerinde durulan özellik için gözlem değeri; g i, i. genotip etkisi; c j, j. cinsiyet etkisi; (gxc) ij, i. hat ve j. cinsiyetin interaksiyon etkisi; e ijk, hata terimidir.

4 Çizelge 1. Gompertz büyüme modeli, bükülme noktası koordinatları ve mutlak büyüme oranı Gompertz modeli β 0 exp(-β 1 exp(-β 2 t)) Bükülme yaşı (ln β 1 ) / β 2 Bükülme ağırlığı β 0 /e En çok büyüme oranı β 2 BN A Mutlak büyüme oranı β 2 β 0 β 1 exp(-β 1 exp (-β 2 t)) exp (-β 2 t) 3. Bulgular Değişik zaman noktalarında ölçülen canlı ağırlık değerleri bakımından genotip ve cinsiyet faktörlerinin etkilerini belirlemek üzere yapılan profil analizi sonuçları Çizelge 2 de sunulmuştur. İlgili çizelgede yer alan MANOVA test istatistiği (Wilks Lambda) sonuçlarına göre, genotip ve cinsiyet profilleri paralellik göstermemektedir. Çizelge 2. Farklı haftalar için gruplar arasındaki farklara ait profil analizi sonuçları Zaman (gün) P değeri G C GxC 1-7 0,001 0,961 0, ,001 0,085 0, ,001 0,089 0, ,001 0,002 0, ,001 0,001 0, ,001 0,001 0, ,002 0,013 0, ,003 0,007 0, ,041 0,001 0,837 Wilks' Lambda 0,001 0,001 0,065 Çizelge 3 te haftalık canlı ağırlık ortalamaları ve standart hataları sunulmuştur. Grupların birbiri ile karşılaştırmalarını da içeren söz konusu çizelgeden görüleceği üzere, deneme başı canlı ağırlığı bakımından, OG civcivler HG lere göre daha yüksek ortalama göstermiş (P<0,05), ancak cinsiyetler arasında farklılık önemli bulunmamıştır. HG lerin canlı ağırlık ortalamaları 2. haftadan deneme sonuna kadar daha yüksek bulunmuştur (P<0,05). Çizelge 3 teki alt gruplara ait ortalamalar dikkate alındığında, HG lerin erkek ve dişileri arasındaki farklılığın 21. günde ilk kez ortaya çıktığı ve deneme sonuna kadar devam ettiği görülmektedir. Söz konusu farklılık, OG lerde ise ilk kez 42. günde saptanmış olup deneme boyunca devam etmiştir. Genotip ve cinsiyet grupları için çizilen büyüme eğrileri Şekil 1 de sunulmuştur. Eğrilerin çizilmesinde Gompertz modelinin tahmin değerleri kullanılmıştır. Çizelge 4 te ise deneme grupları için tahmin edilen Gompertz büyüme modeli parametreleri ile bükülme noktası koordinatları, belirleme katsayıları ve hata kareler ortalamaları sunulmuştur. İlgili çizelgeden görüleceği üzere, ergin yaş ağırlığını temsil eden β 0 parametresi bakımından hem genotipler arasında hem de cinsiyet grupları arasında önemli farklılıklar saptanmıştır (her ikisinde de P<0,05). HG ve OG piliçler için β 0 parametrelerine ait ortalama değerler 6359 g ve 4880 g dır; söz konusu parametre bakımından erkeklere ait ortalama 6389 g, dişilere ait ortalama ise 4850 g olarak belirlenmiştir. Çizelge 4 te görüldüğü gibi, β 0 parametresi bakımından en yüksek ortalama HGerkeklerde (6974 g), en düşük ortalama ise OG-dişilerde (3956 g) tespit edilmiştir. 3

5 Çizelge 3. Piliçler için zamana göre ölçülen canlı ağırlık ortalamaları ve standart hataları (parantez içinde) Grup Zaman (gün) OG 41 A 121 B 258 B 435 B 676 B 961 B 1337 B 1708 B 2036 B 2389 B (0,4) (2,4) (4,9) (10,5) (13,7) (17,5) (24,1) (35,1) (45,1) (45,9) HG 37 B 150 A 357 A 642 A 1024 A 1512 A 2108 A 2709 A 3288 A 3701 A (0,4) (2,4) (4,9) (10,5) (13,7) (17,5) (24,1) (35,1) (45,1) (45,9) Dişi B 824 B 1174 B 1597 B 2016 B 2417 B 2751 B (0,4) (2,4) (5,0) (10,7) (13,9) (17,8) (24,4) (35,6) (45,8) (46,5) Erkek A 876 A 1299 A 1848 A 2402 A 2907 A 3339 A (0,4) (2,3) (4,9) (10,4) (13,5) (17,3) (23,8) (34,6) (44,5) (45,2) OG-Dişi 41 a 121 b 259 b 422 c 663 c 930 c 1264 d 1611 d 1888 d 2191 d (0,6) (3,4) (7,1) (15,1) (19,6) (25,1) (34,6) (50,3) (64,7) (65,8) OG-Erkek 41 a 121 b 257 b 448 c 690 c 992 c 1409 c 1805 c 2183 c 2588 c (0,6) (3,3) (6,9) (14,7) (19,1) (24,4) (33,6) (48,9) (62,9) (63,9) HG-Dişi 37 b 151 a 349 a 619 b 985 b 1419 b 1930 b 2421 b 2945 b 3312 b (0,6) (3,4) (7,1) (15,1) (19,6) (25,1) (34,6) (50,3) (64,7) (65,8) HG-Erkek 37 b 150 a 366 a 664 a 1062 a 1606 a 2287 a 2998 a 3630 a 4091 a (0,6) (3,3) (6,9) (14,7) (19,1) (24,4) (33,6) (48,9) (62,9) (63,9) A,B; a-d: Aynı sutunda ve aynı alt grupta farklı harflerle gösterilen ortalamalar birbirinden farklıdır (P<0,05) Çizelge 4. Piliçler için Gompertz büyüme modeli parametre tahminleri, bükülme noktası koordinatları (BN A, BN Y ), belirleme katsayıları (R 2 ) ve hata kareler ortalamaları (HKO) Grup β 0 β 1 β 2 BN A BN Y R 2 HKO OG 4880 B 4,58 B 0,031 B 1795 B 50,2 A (233) (0,05) (0,001) (85) (1,3) 0, HG 6359 A 4,95 A 0,037 A 2339 A 44,6 B (233) (0,05) (0,001) (85) (1,3) 0, Dişi 4850 B 4,55 B 0, B 45,3 B (236) (0,06) (0,001) (87) (1,3) 0, Erkek 6389 A 4,98 A 0, A 49,5 A (230) (0,05) (0,001) (84) (1,3) 0, OG-Dişi 3956 c 4,42 c 0,033 bc 1455 c 46,3 b (334) (0,08) (0,001) (123) (1,9) 0, OG-Erkek 5804 b 4,74 b 0,030 c 2135 b 54,2 a (325) (0,08) (0,001) (120) (1,8) 0, HG-Dişi 5744 b 4,68 b 0,036 ab 2113 b 44,4 b (334) (0,08) (0,001) (123) (1,8) 0, HG-Erkek 6974 a 5,22 a 0,038 a 2565 a 44,8 b (325) (0,08) (0,001) (120) (1,8) 0, A,B; a-d: Aynı sutunda ve aynı alt grupta farklı harflerle gösterilen ortalamalar birbirinden farklıdır (P<0,05) Gompertz modelinde bükülme noktası yaşı ile ilgili biyolojik sabiti ifade eden β 1 parametresi bakımından genotip ve cinsiyetler arasında önemli farklılıklar saptanmıştır (P<0,05 ve P<0,05, Çizelge 4). HG lerin (4,95), OG lerden (4,58) ve erkeklerin (4,98) dişilerden (4,55) daha yüksek β 1 değerlerine sahip olduğu sonucuna varılmıştır (her ikisinde de P<0,05, Çizelge 4). Büyüme hızını temsil eden β 2 parametresi bakımından genotipler arasında önemli (P<0,05) farklılık saptanmış, ancak erkek ve dişilere ait β 2 parametre ortalamaları benzer bulunmuştur. En yüksek β 2 değeri HG-erkeklerde (0,038), en düşük β2 ise OGerkeklerde saptanmıştır (0,030). BN A ortalamaları bakımından HG ler OG lerden, erkekler dişilerden daha 4 yüksek ortalamalar göstermiştir (P<0,05 ve P<0,05; Çizelge4). Söz konusu değer bakımından en yüksek ortalama HG-erkeklerde (2565 g), en düşük ortalama OG-dişilerde (1455 g) saptanmıştır. İlgili çizelgeden görüleceği üzere, en yüksek büyüme hızının gözlendiği BN Y bakımından OG ve HG lerin ortalaması sırasıyla 50,2 ve 44,6 gündür (P<0,05); dişi ve erkeklere ait ortalamalar ise sırasıyla 45,3 ve 49,5 gündür (P<0,05). Gompertz büyüme eğrisi modeline ait belirleme katsayıları (R 2 ), tüm gruplarda 0,996-0,999 aralığında bulunmuştur (Çizelge 4).

6 Çizelge 5. Gompertz model parametreleri arasındaki korelasyonlar Grup β 0 - β 1 β 0 - β 2 β 1 - β 2 OG -0,49-0,97 0,66 HG -0,65-0,97 0,81 Dişi -0,55-0,97 0,72 Erkek -0,59-0,97 0,75 OG-Dişi -0,51-0,97 0,68 OG-Erkek -0,47-0,98 0,63 HG-Dişi -0,59-0,97 0,75 HG-Erkek -0,71-0,96 0,86 Çizelge 5 te Gompertz model parametreleri arasındaki korelasyon katsayıları sunulmuştur. β 0 ve β 1 parametreleri arasındaki korelasyon katsayıları negatif bulunmuştur; OG ve HG ler için -0,49 ve -0,65 olarak, dişi ve erkekler için ise -0,55 ve -0,59 olarak hesaplanmıştır. β 0 ve β 2 parametreleri arasındaki korelasyonlar ise negatif ve oldukça yüksektir, β 1 ve β 2 parametreleri arasındaki korelasyonlar ise pozitiftir (Çizelge 5). Genotip ve cinsiyet grupları için mutlak büyüme oranı değerlerinin ölçüm zamanlarına göre grafiksel gösterimi Şekil 2 de sunulmuştur. En yüksek büyüme oranı HG-erkek ve dişilerde 97,5 g ve 76,1 g, OG-erkek ve dişilerde 64,1 g ve 48,1 g dır. Şekil 1. HG, OG, dişi ve erkek piliçler için çizilen büyüme eğrileri 5

7 Şekil 2. HG, OG, dişi ve erkek piliçler için mutlak büyüme oranları 4. Tartışma ve Sonuç Genotip ve cinsiyet grupları için farklı haftalarda saptanan canlı ağırlıklar paralellik göstermediğinden, profil analizinin 2. ve 3. hipotezlerinin test edilmesine gerek kalmamıştır. Aynı yöntemi etlik piliçlerde uygulayan Mendeş ve ark. (2007) da farklı muamele gruplarına ait profillerin paralel olmadığı sonucuna varmışlardır. İkinci haftadan başlayarak 63. güne kadar HG lerin OG lerden daha yüksek canlı ağırlık 6 göstermeleri beklenen bir durumdur ve pek çok çalışmanın bildirişleri ile paralellik göstermektedir (Van Horne ve ark., 2004; Fanatico ve ark., 2005; Fanatico ve ark., 2008). Buna karşılık, HG lerin deneme başı canlı ağırlığı bakımından daha düşük ortalama göstermiş olmasının, söz konusu civcivlerin genç yaştaki bir damızlık sürüye ait küçük yumurtalardan elde edilmiş olabileceğini düşündürmektedir. Haftalık canlı ağırlıklar ölçümleri söz konusu olduğunda, erkekler lehindeki eşeyler arası farklılığın

8 önemli (P<0,05) bulunduğu ilk ölçüm zamanı, HG ler için 21. gündür ve bu yaştaki ortalama canlı ağırlık 642 g dır; YG lerde ise söz konusu farklılığın önemli olduğu ilk ölçüm günü 42. gündür ve ortalama canlı ağırlık 1337 g dır. Deneme sonuna kadar devam eden eşeyler arası farklılığın, erken yaşlarda daha fazla canlı ağırlık artışı sağlamak üzere ıslah edilmiş HG lerde daha önce saptanması Lewis ve ark. (1997) nın bulgularıyla paralellik göstermektedir. Gompertz büyüme eğrisi modeline ait belirtme katsayılarının oldukça yüksek bulunması, bunun yanı sıra hata kareler ortalamalarının da düşük olması, Gompertz modelinin piliçlerin büyüme verilerini iyi bir şekilde açıkladığını göstermektedir. Tarafımızca saptanan belirtme katsayıları, etlik piliçlerle gerçekleştirilen benzer çalışma sonuçlarıyla uyumludur (Fialho, 1999; Gous ve ark., 1999; Aggrey, 2002; Norris ve ark., 2007). Hızlı gelişen erkek ve dişiler için tarafımızca saptanan β 0 parametre değerleri, benzer genotipler ile çalışan araştırıcıların (Gous ve ark., 1999; Marcato ve ark, 2008; Topal ve Bölükbaşı, 2008) bildirişlerinden bir miktar daha yüksek bulunmuştur. Yavaş gelişen çıplak boyunlu iki genotipi serbest otlatmalı sistemde besiye alan Dourado ve ark. (2009), β 0 değerlerini tarafımızca OG lerde saptanan ortalamalardan daha düşük bildirmişlerdir. Yine yavaş gelişen iki farklı genotipi besiye alan Santos ve ark. (2005) nın bulguları dikkate alındığında, tarafımızca OG dişilerde saptanan β 0 ortalaması, kapalı ve yarı açık sistemde besiye alınan PP dişilerinden daha düşük, yarı açık besiye alınan ISA- Label dişilerinden ise yüksektir, ancak tarafımızca OGerkekler için saptanan β 0 değeri söz konusu araştırıcıların erkekler için saptadığı ortalamalardan yüksektir. Çalışmamızda, β 0 parametresi bakımından OG-erkekler lehine çok belirgin farklılık gözlenmektedir. Hızlı gelişen erkek ve dişiler için saptadığımız β 1 değerleri Topal ve Bölükbaşı (2008) nın bildirişlerine bir hayli yakın, Yakupoğlu ve Atıl (2001) ın bildirişinden ise bir miktar düşüktür. Aggrey (2002), saf hat piliçlerde β 1 değerini bulgularımızın biraz altında saptamıştır. Tarafımızca OG lerde saptanan β 1 değerleri Santos ve ark. (2005) ile Dourado ve ark. (2009) nın bildirişlerinden biraz daha yüksektir. HG etçiler için saptadığımız β 2 değerleri benzer genotiple çalışan Yakupoğlu ve Atıl (2001) ile Marcato ve ark. (2008) nın bildirişlerinden daha düşük, Knizetova ve ark. (1995) nın bildirişinden ise daha yüksektir. BN A değerleri bakımından erkek piliçlerin dişilere göre, HG piliçlerin de OG lere göre daha yüksek değerler göstermesi, benzer çalışma sonuçlarıyla uyumlu bulunmuştur (Santos ve ark., 2005; Dourado ve ark., 2009). Tarafımızca OG piliçler için saptanan BN Y değerleri, söz konusu genotiplerin alternatif sistemlerde yetiştirildiği araştırmaların bildirişleriyle uyumludur (Santos et al., 2005; N Dri et al, 2006; Dourado et al., 2009); HG piliçler için saptadığımız BN Y değerleri ise, benzer çalışmaların sonuçlarından daha yüksektir (Yakupoğlu ve Atıl, 2001; Marcato et al., 2008). Mutlak büyüme oranları bakımından, HG ler OG lerden, erkekler dişilerden daha yüksek değerler göstermişlerdir. En yüksek mutlak büyüme oranları HGdişi ve erkeklerde 44,4 ve 44,8. günler olarak saptanırken, OG-dişilerde 46,3. gün, OG-erkeklerde ise 54,2. günde gözlenmiştir. Bu durum, OG-erkek piliçlerin diğerlerine göre daha uzun süre artış gösteren bir büyüme hızına sahip olduğu ortaya koymaktadır. Nitekim, OG-erkekler oldukça yüksek β 0 değeri ve en düşük β 2 değerini göstermişlerdir. β 2 parametresi için küçük değerler tahmin edilmesi geç olgunlaşmayı ve beraberinde yüksek ergin ağırlığı ifade etmektedir. Bu sonuçlara göre OG-erkek piliçlerin besi süresinin haftaya dek uzatıldığı alternatif sistemler için daha uygun olduğunu söylemek mümkündür. Teşekkür Bu çalışmada kullanılan verilerin elde edildiği 105 O 432 nolu projeyi destekleyen TÜBİTAK TOVAG Birimi ne teşekkür ederiz. Kaynaklar Aggrey, S. E., Comparison of three nonlinear and spline regression models for describing chicken growth curves. Poult. Sci. 81: Akbaş, Y. ve İ. Oğuz., Growth curve parameters of line of Japanese quail (Coturnix coturnix japonica), unselected and selected for fourweek body weight. Arch. Geflugelkd. 62(3): Ali, K. O. ve Brenoe, U. T., Comparing genotypes of different body sizes for growth-related traits in chickens. I. Live weight and growth performance under intensive and feedrestricted extensive systems, Acta Agricultural Scadinavian, Section A, Animal Science, 52, Dottavio, A. M., Álvarez, M., Canet, Z. E., Font, M. T. ve Di Masso, R. J., Growth pattern of experimental hybrids for free range broiler production. Rev. Arg. de Prod. Animal 27(2): Dourado, L. R. B., Sakomura N. K., Nascimento, D. C. N., Dorigam, J. C., Marcato, S. M. ve Fernandes, J. B. K, Growth and performance of naked neck broiler reared in free-range system. Ciênc. Agrotec. vol.33, n.3, pp Fanatico, A.C., Pillai, P.B., Cavitt, L.C., Owens, C. M. and Emmert, J.L., Evaluation of slow-growing broiler genotypes grown with and without outdoor access: Growth performance and carcass yield. Poultry Science, 84, Fanatico, A.C., Pillai, P.B., Hester, P.Y., Falcone, C., Mench, J.A., Owens, C.M. and Emmert, J. L., Performance, livability, and carcass yield of slow- and fast-growing chicken genotypes fed 7

9 Fialho low-nutrient or standard diets and raised indoors or with outdoor. Poultry Science, 87, F. B., Interpretação da curva de crescimento de Gompertz. Embrapa-CNPSA Comunicado Técnico 237:1-4. Gous R. M., Moran E. T., Stilborn H.R., Bradford G. D., Emmans G. C., Evaluation of the parameters needed to describe the overall growth, the chemical growth, and the growth of feathers and breast muscles of broilers. Poult. Sci.78: Ipek, A., Karabulut, A., Sahan, U., Canbolat, O. ve Yılmaz-Dıkmen B., 2009a. The effects of different feeding management systems on performance of a slow-growing broiler genotype. Brit. Poult. Sci, 50(2): Ipek, A., Karabulut, A., Sahan, U., Canbolat, O. and Yılmaz-Dıkmen B., 2009b. Effect of different diets on the behaviour of slow-growing broiler genotype. J. Appl. Anim. Res., 35: Johnson, R. A. ve Winchern, D. W., Applied Multivariate Statistical Analysis. Fourth ed. USA, Upper Saddle River, New Jersey, Prentice Hall Inc., 816 s. Knizetova, H., Hyanek, J., Knize, B., Roubicek, J., 1991, Analysis of growth curves in fowl. I. Chickens. Br. Poult. Sci. 32: Lewis, P. D., Perry, G. C., Farmer, L. J., Patterson., R. L. S., Responses of two genotypes of chicken to the diets and stocking densities typical of UK and Label Rouge systems: I. Performance, behaviour and carcass composition. Meat Sci. 45: Macleod M. G., Modelling the utilization of dietary energy and amino acids by poultry. In: Theodorou M. K., France J, editor. Feeding systems and feed evaluation models. Wallingford: CABI Publishing: Marcato S. M., Sakomura, N. K., Munari, D. P., Fernandes, J. B. K., Kawauchı I. M., Bonato, M. A., Growth and Body Nutrient Deposition of Two Broiler Commercial Genetic Lines. Br. J. Poult. Sci. 10 (2): Narinç, D., Aksoy, T., Karaman, E. ve Karabağ, K., Japon Bıldırcınlarında Yüksek Canlı Ağırlık Yönünde Uygulanan Seleksiyonun Büyüme Parametreleri Üzerine Etkisi. Akd. Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 22 (2): Narinç, D., Aksoy, T. ve Karaman, E., Genetic Parameters of Growth Curve Parameters and Weekly Body Weights in Japanese Quail. J. Anim Vet Adv. 9 (3): Mendeş, M., Dinçer, E. ve Arslan, E., Profile Analysis and Growth Curve for Body Mass Index of Broiler Chickens Reared Under Different Feed Restrictions in Early Age. Archıv für Tierzucht- Archives of Animal Breeding. 50 (4): N dri, A. L., Mignon-Grasteu, S., Sellier, N, Tixier- Boichard, M., Beaumont, C., Genetic relationships between feed conversion ratio, growth curve and body composition in slowgrowing chickens. Brit. Poult. Sci., 47: Neme R., Sakomura, N. K., Fukayama, E. H., Freitas, E. R., Fialho, F. B., Resende, K. T. ve Fernandez, J. B. K., Curvas de crescimento e deposição dos componentes corporais de aves de postura de diferentes linhagens. Revista Brasileira Zootecnia, 35: Norris, D., Ngambi, J.W., Benyi, K., Makgah-lela, M.L., Shimelis, H.A., Nesamvuni, E. A., Analysis of growth curves of indigenous male Venda and Naked Neck chickens. S. A. J. Anim. Sci. 37: Ricklefs, R. E., Modification of growth and development of muscles of poultry. Poult. Sci. 64: Sakomura, N. K., Longo, F., Rondon, E. O., Rabello C. B. V., Ferraudo, A. S., Modeling energy utilization and growth parameter description for broiler chickens. Poult. Sci.84: Santos, A. L., Sakomura, N. K., Freitas, E. R. Fortes, C. M. S. ve E. N. V. M. Carrilho., Comparison of free range broiler chicken strains raised in confined or semi-confined systems. Rev. Bras. Cienc. Avicola 7: SAS Institute, SAS/STAT User s Guide, Version SAS Institute Inc., Cary, NC. SCAHAW, The Wefare of Chickens Kept for Meat Production (Broilers). Report of the Scientific Committee on Animal Health and Animal Welfare, 21 March 2000, European Commission Health and Consumer Protection Directorate General. SANCO. B.3/AH/R15/2000. Srivastava, M. S., Profile analysis of several groups. Comm. in Statist. A. Theory and Methods, 16, Tabacknick, B. G. ve Fidell, L. S., Using multivariate statistics. 5. ed. Boston, Allyn & Bacon Inc. Topal M, Bolukbasi SC Comparison of Nonlinear Growth Curve Models in Broiler Chickens Journal of Applied Animal Research 34 (2): Van Horne, P.L.M. Van Harn, J.J. and Rodenburg, T.B., Slow growing broilers: Performance, mortality and welfare. Proceedings of the XXII. World s Poultry Congress, held on June 8-13, 2004 at İstanbul, Turkey. Book of Abstracts, pp:326, CD-room. Yakupoğlu, C. and Atil, H., Comparison of growth curve models on broilers growth curve I: Parameters estimation. Online J. Biol. Sci., 1 (7):