Medya Okuryazarlığı Üzerine. Prof. Dr. Sabri EYİGÜN İletişim Fakültesi Dekanı

Transkript

1 Medya Okuryazarlığı Üzerine Prof. Dr. Sabri EYİGÜN İletişim Fakültesi Dekanı

2 Medya Nedir? Medya, denilince genelde en basit şekliyle, televizyon, gazete, internet, radyo gibi kitle iletişim araçları akla gelir. Oysa medya kavramı daha kapsamlıdır. Örneğin: Ellerimizi yıkadığımız sıvı sabunun kabı Tuttuğumuz futbol takımının armasının basılı olduğu çay kupası Bunların tümünün amacı nedir?

3 3

4 Eğlendirmek (Büyüleyerek)

5

6 ve her yaşta hoşça

7 haberlerden dizilere eğlenceye kadar bizi besleyen, ve ikna eden

8 Etkilemek İster Medya olarak tarif ettiğimiz bu ortamlar ilgimizi çekmek için sözü, yazıyı, görüntüyü ya da hepsini bir arada etkileyici bir dille kullanır

9 Medya, Mesajların Çoğunu Ticari Kaygıyla Oluşturur

10 Medya Kuruluşlarının 3 Amacı 1. Amaç: İkna etmek. Hayatını devam ettirebilmesi için para kazanması bir zorunluluktur. Bu yüzden izleyicileri ikna etmeye yönelik programlara yer verir. (reklamlar, haberlerde bile ticari şirketlerin ürünleri) 2. Amaç: Eğlendirmek: Ne kadar kişiyi eğlendirirse o kadar para kazanır. Daha fazla izleyici demek, daha fazla para demektir. Bu nedenle izleyicinin ilgisine çekecek.. 3. Ama Bilgilendirmek: her konuda, özellikle güncel konularda haberlerle, eğitici programlarla bilgi aktarırlar

11 Günümüzde Medyanın Gücü Medya, insanların yaşam biçimini, eğlence anlayışını kültürel değerlerini değiştirerek, yaşamlarında söz sahibi olmaya başlamıştır. Artıyor

12 Televizyon Şiddeti, Boşanmayı Meşrulaştırmaktadır Gerçek hayattan medyaya yansıyan ve televizyonun doğası gereği de her gün dozajı artan bu öyküler, şiddeti ve her türlü olumsuz örnekleri oturma odalarımıza kadar sokarak hepimizin hayatının bir parçası haline getirmekte, meşrulaştırıp, bireyleri duyarsızlaştırmaktadır.

13 DİZİLER VE AİLE DEĞERLERİ Bir zamanlar tüm dünyaya büyük etkileri olan Dallas dizisi, paranın gücünü ve onun getirdiği ilişkileri meşrulaştırmakta, ve yeni bir ahlak anlayışı ortaya çıkarmak için yapılmıştı ve etkili de oldu.

14 Medya, Gerçeği Değiştirebilir

15 Mutant Karakterlerin Çizgi Filmlerle Hayatımıza Girmesi Kahraman : Kötü de olabilir.

16 Medya, Reklamları, Gerçek haber Gibi Sunmaktadır X Gazetesi nin tarihli Aşırı terlemenin çaresi xxxtir! başlıklı haberinde, şu cümlelere yer verilmiştir: Ben kendi deneyimlerimde, özellikle avuç içlerinde, topuklarda ve alında, xxxxx ile çok iyi sonuçlar aldım. Hastalarımın birçoğu 10 ay kadar rahat ettiler. Haberde herhangi bir kaynak yer almamasına rağmen bir doktorun ağzından çıkabilecek cümlelere yer verilmiştir. Bir araştırma yapıldığına dair bir referans da haberde yer almamaktadır.

17 Bir Başka Reklam X Gazetesi nin tarihli Kredi Kartına Taksitle Tüp Bebek başlıklı haberinde şu cümlelere yer verilmiştir: Son model teknolojiyle donatılmış X Kadın Doğumevi, en ucuza tük bebek tedavisinden yararlanmak isteyenlerin akınına uğruyor. Üstelik kredi kartına taksitle Bu cümleler bir reklam metnin andırmaktadır ve bu durum sağlık mevzuatına aykırıdır.

18 Toplumsal Değişimde Medya Bilgilendirme, yönlendirme ve eğitme gibi işlevleri olan medya, siyasal ya da toplumsal değişim dönemlerinde de önemli rol üstlenmiştir. (Sosyal Medya Devrimi)

19 Toplumsal Olaylarda etkili Savaşlarda ve önemli toplumsal olaylarda haber yerine propaganda yapan, kamu çıkarı yerine, özel çıkarı, grup veya parti çıkarını savunan ve bu uğurda dezenformasyon, misenformasyon ve manipülasyon yapan medya kuruluşlarına her zaman şahit olmaktayız

20 Medyada Niceliksel Artışa Paralel Niteliksel sorunlar Doğmuştur Günümüzde gelinen noktada medyanın gücü artık tartışma götürmez bir hale bürünmüştür. Bireyler artık eskiye oranla daha fazla sayıda ve daha çeşitli medya mesajı ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu niceliksel artış ise nitelik problemini beraberinde getirmiş ve zaman zaman denetlenemez hale gelen bu metinler karşısında bireyleri özellikle de gençleri ve çocukları daha bilinçli hale getirme gerekliliği ortaya çıkmıştır.

21 Medyanın Gücü Karşısında Birey Medyanın bu güçlü ve baskın etkisi karşısında, insanların medya tüketicileri olarak, yazılı, görsel veya işitsel medya ürünlerine edilgen bir şekilde maruz kalmamaları için, medya okuryazarlığı çerçevesinde bilinçlendirilmeleri ve bu üretimler karşısında daha aktif bir konuma sahip olmaları gereği ortaya çıkmıştır.

22 Bu Nedenle MOY Hareketi Doğdu Bu nedenle dünyada bir sivil toplum hareketi olarak çocuk ve genç izleyiciler başta olmak üzere herkesin zararlı yayınlardan korunmasını hedefleyen medya okuryazarlığı hareketi ortaya çıkmıştır. Bu hareket daha sonra hükümetler tarafından da benimsenmiş, pek çok dünya ülkesinde hükümetlerin desteği ile eğitim-öğretim programlarına medya okuryazarlığı dersi eklenmiştir.

23 Çocukların Medyayı Doğru Okumalarını Bu hareket: özellikle çocukların ekranda izlediklerini, gerçeklik ve kurgu bakımından ayırt etme becerisini kazanabilmelerine önem vermektedir. Sağlamak

24 «Türkiye de Çizgi Film : Karakterlerle Özdeşleşme Pokemon adlı çizgi filmdeki kahramanlara özenen dört yaşındaki küçük Ferhat, oturduğu apartmanın yedinci katından atladı. Ferhat'ın yalnızca sol ayağı kırıldı»

25 Medya, olayları Neden ve Nasıl Gösterir Ayrıca medyanın olayları ve olguları nasıl ve neden belli yönleriyle yansıttığının çocuklara anlatılması, böylece onların ilköğretim çağından başlayarak medyaya eleştirel bakabilen, bilinçli alıcılar olarak yetiştirilmeleri önemini vurgulamaktadır..

26 Medyanın nasıl Manipüle ettiği Anlatılmalıdır

27 Medya, Gerçekliğin bir boyutunu Verir Haberler bizlere ulaşmadan önce medya çalışanları tarafından şekillendirilirler. Realiteden uzaklaştırılmış, bilinçli olarak üretilen mesajlar ile sunulan haberler insanları düşünsel açıdan manipüle eder. Medya gücünü elinde bulunduranlar empoze etmek istedikleri fikirleri ellerindeki en kıymetli araç olan manipülasyon ile gerçekleştirebilirler. Medya gerçekliğin belli boyutlarını vurgulayıp belli boyutlarını örtbas ederek ya da kendi istediği şekilde değiştirerek yansıtabilir.

28 Medya Okuryazarlığı Kavramı

29 Medyayı Analiz Etme Yeteneği Temel olarak medya okuryazarlığı; çeşitli biçimlerde mesajlara ulaşma, analiz etme, değerlendirme, sorgulama, yeni içerik üretme ve iletme yeteneğidir.

30 Medya Okuryazarı Kimdir? Medya okuryazarı; basılı ve elektronik medyayı çözme, değerlendirme, analiz etme ve üretme yeteneğine sahip olan kişidir.

31 Medya Okuryazarı Olmak Nedir? Medya okuryazarı olmak; Medyayı akıllı ve etkili bir biçimde kullanmaktır. Medya endüstrilerinin siyasi görüşü, gelişmesi, ekonomik tabanı ve idari yapısı konusunda bilgi sahibi olmaktır. Farklı kaynaklardan gelen bilginin doğruluğunu değerlendirmektir. Medyanın bireylerin ve toplumun inanç, tavır, davranışlar ve değerler üzerindeki etkisinin bilincinde olmaktır. Demokratik bir biçimde değişik medya kanalları yoluyla etkili iletişim kurmaktır.

32 Medya Medya Okuryazarlığının Amacı

33 Medyanın mesajlarına Karşı Bilinçli Birey Televizyon programları, filmler, görseller, metinler, sesler ve internet siteleri; bunların hepsi medya mesajı taşır. Televizyondaki reklamdan, CD deki müziğin sözüne, gazete yazısından bir tişörtün üzerindeki slogana kadar türlü biçimde akan medya mesajları karşısında bireylerin farkında ve uyanık olmasını sağlamak medya okuryazarlığının amaçlarının başında gelir.

34 Medyayı Sorgulama Alışkanlığı Her yaştaki bireyde sorgulama alışkanlığı oluşturmak, ifade biçimlerini geliştirmek ve eleştirel düşünürler, etkili iletişimciler ve günümüz dünyasında aktif vatandaşlar yetiştirmek medya okuryazarlığı ile geliştirilmek istenen bir diğer davranış biçimleridir.

35 Medyanın Çocukları Kontrol Altına Alma Çabasına Karşı. Medya Okuryazarlığı medyanın özellikle çocukları kontrol altına alma çabasına karşı en etkili yaklaşımlardan birdir.

36 Medya Okuryazarlığının Tarihsel Süreci

37 Medya Okuryazarlığı Eğitimi Seferberliği Medya Okuryazarlığı Eğitimi Seferberliği 1920 lerde İngiltere de başlatılmış olup şu anda pek çok Avrupa ülkesinde ve Amerika da uygulama dâhilindedir

38 MOY Alında İlk Çalışmalar ve İğne İlk Çalışmalar, kitle iletişim araçlarının etkileri üzerine yoğunlaşıyordu lar ve 1940 ların başlarındaki bu çalışmalar iğne teorisinin egemenliği altında sürdürüldu. Bu teoriye göre insanlar, medyanın sürekli bir biçimde enjekte ettiği savunmasız bireyler olarak görülüyordu. Teorisi

39 Medya Aşısı

40 Şırıngalanan Mesajlar İnsanlar, şırıngalanan mesajları her gün almakta ve bu mesajlar toplumda ani tepkilere ve hareketlere yol açmaktadır

41 Medyayı Hangi Amaçlar İçin Kullanılıyor? Daha sonraları etki araştırmalarından farklı olarak ilgi, medya takipçileri olarak nitelenen hedef kitle üzerinde yoğunlaşmaya başladı. Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında, kitle iletişim araçlarının insanlara ne yaptığı değil, bireylerin medyaya ne yaptığı, medyayı hangi amaçlar için kullandığı araştırılmaya çalışıldı. Medya okuryazarlığı da bu yaklaşım ile aynı paralellikte bir ilişki içinde yer aldı.

42 Aktif İzleyici Anlayışı 1970 lerden itibaren Amerika da kitle iletişim araştırmaları odağını izleyici üzerine kaydırmaya başlamıştır. Bu yaklaşım, metinlerin ve üreticilerin izleyiciler üzerindeki mutlak kontrolüne ve etkisine karşı çıkarken aktif izleyici anlayışını gündeme getiriyordu

43 2000 l Yıllarda Kurumsal Düzlemde Ele Alındı İngiltere ve İskandinav ülkelerinde medya okuryazarlığı uzun zamandır tartışılıyor olsa da, AB kurumsal düzlemine medya okuryazarlığı kavramının girmesi ancak 2000 yılı sonrasına denk gelir.2000 Lizbon Zirvesi nden bu yana medya okuryazarlığı konusunda fikir üretme toplantıları düzenlenmiş ve e- eğitim girişim bünyesinde otuz kadar medya okuryazarlığı projesi için 3,5 mil yon Euro destek verilmiştir.

44 Medya okuryazarlığı, Türkiye de Medya okuryazarlığı, Türkiye de 1990 lı yıllarda özel radyo ve televizyonlar yayına geçtikten sonra tartışılmaya başlanmıştır yılında toplanan İletişim Şurası nda konu gündeme getirilmiştir. Şura da özellikle çocukların zararlı yayınlardan korunması için ilk ve orta öğretim ders programlarına çocuklar ve gençlerin bilinçlendirilmesini sağlayacak medya okuryazarlığı derslerinin eklenmesi önerilmiş ve bu öneri Şura nın sonuç bildirgesinde de yer almıştır.

45 Medya Okuryazarlığı Projesi Milli Eğitim Bakanlığı ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, sivil toplum kuruluşları, medya örgütleri, üniversiteler arasında kurulan işbirliği ile oluşturulan medya okuryazarlığı projesiyle, öğrencinin medya karşısında pasif bir alıcı olmak yerine, medyayı okuyabilecek, medyanın dilini çözebilecek bilinç düzeyine ulaşarak iletişim olgusunda aktif bir birey olarak yer alabilmesi hedeflenmiştir

46 Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun Önerisi Yine 2004 yılında Şiddeti Önleme Platformu bünyesinde çalışan Medya ve Şiddet Çalışma Grubu nda da izleyicilerin medya karşısında farkındalıklarının arttırılması konusu tartışılmıştır. Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun okullarda medya okuryazarlığı dersi verilmesi yönündeki resmi önerisi, çalışma grubu tarafından benimsenmiş ve sonuç raporuna da ele alınmıştır.

47 Bakanlıkla Protokol İmzalanmıştır Akabinde, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu gençlerin ve çocukların eğitilmesi amacıyla medya okuryazarlığı dersinin ders programlarına konulması yönünde, 25 Ekim 2004 tarihinde Bakanlıkla bir protokol zaptı imzalanmıştır.

48 Proje, Eğitim-Öğretim Yılında Hayata Geçti RTÜK ve MEB işbirliği ile Medya Okuryazarlığı Projesi eğitim-öğretim yılında hayata geçirilmiştir. Söz konusu dönemde Adana, Ankara, Erzurum, İstanbul ve İzmir deki 5 ilköğretim okulunda pilot uygulama başlatılmış ve bu okullarda yedinci sınıflarda öğrenim görmekte olan 780 öğrenci, medya okuryazarlığı dersini seçmeli olarak almıştır eğitim-öğretim yılından itibaren ise medya okuryazarlığı dersi tüm Türkiye deki ilköğretim okullarında 6, 7 ve 8. sınıflarda seçmeli ders olarak okutulmaya başlanmıştır.

49 Medya Okuryazarı Neleri Bilmeli?

50 İki dünyayı Birbirine Karıştırmamalıdır W. James Potter a göre, iki dünyada yaşıyoruz: gerçek dünya ve medya dünyası. Medya okuryazarlığı ise, medya dünyasından uzak durmak değil, yeni mesaj formatları ve yeni teknolojilerle sınırları belirsiz hale gelmiş ve birbiri arasına girmiş bu iki dünyayı ayırabilmektir. (örnekler,

51 Sorgulama Yapmadan İnanmamalıdır Medya okuryazarı, bir sorgulama yapmaksızın medyada sunulanlara inan maması gerektiğini bilmelidir. Medyanın işlevini ve medyada sunulanlardan kimlerin yarar sağlayacağını bilmek oldukça önemlidir. Bu çerçevede medya okuryazarlarının bilmesi gereken bazı ilkeler vardır.

52 Tüm Medyanın Kurgusal Olduğunu. Tüm Medya Kurgusaldır: Medya esasen gerçeği yansıtmayıp, özel amaçları olan ürünler sunmaktadır. Bu ürünlerin başarısı görünürdeki doğallıklarından ve kurgu gibi görünmemelerinden kaynaklanmaktadır. Kurgu gibi görünmemelerine karşın aslında kurgudurlar ve pek çok farklı kısıtlama ve karar mekanizmaları neden böyle olduklarıyla ilgilenmemektedir.

53 Medyanın Gerçekliği Kurguladığını.. Medya Gerçekliği Kurgular: Medyanın kendisi kurgusalken, ürünleri bireylerin kafasında bir gerçek kavramı oluşturmaktadır. Bireyler gözlemlerine ve deneyimlerine dayanan bir gerçeklik modeline sahiptirler. Bireyler bu modeli kullanarak doğruyu yalandan ayırt edebilme kapasitelerine sahip olduklarına inanmaktadırlar. Fakat bireylerin gerçeklik modellerinin çoğu, medyanın sunduklarına veya örnek aldıkları ebeveyn ya da öğretmen gibi diğer insanlardan gördüklerine dayanmaktadır. Böylece kişisel yaşanmış deneyimle medya dünyasının arasına bir çizgi çekmek, göründüğü kadar kolay olmamaktadır. Aslında medya her gün bireylerin gerçeklik algısını yapılandırmaktadır.

54 Herkesin Medyayı Farklı Algıladığını. Medyanın mesajları herkes tarafından aynı anlamda algılanmamaktadır. Bireyler farklı deneyimlerinden, sosyo-ekonomik statülerinden, kültürel geçmişlerinden, cinsiyetlerinden, başlarına gelen olaylardan veya başkasının başından geçen olaylardan ötürü medya mesajlarından farklı anlamlar çıkarmaktadırlar.

55 Medyanın Ticari Faaliyetleri Olduğunu Birçok medya ürünü bir iştir ve kâretmek zorundadır. Bu yüzden medyayı çözümlerken şu sorular sorulmalıdır: Bunun için kim ödeme yapmıştır? Bu işi destekleyen ekonomik yapı nedir? Yapımcı, yazar veya yönetmen konu seçip çekime başladığında mali baskı, seçimlerini nasıl etkilemiştir?

56 Medyanın Bireylere değil, Kitlelere Hitap ettiğini Medya bireylere değil, kitlelere hitap etmektedir. Gençler, kadınlar, erkekler, belirli bir görüşe sahip bireyler bu kitlelere örnek teşkil etmektedirler. Kitlelerin değeri o kitle için medya tarafından harcanan para ile doğru orantılıdır. Medyanın ticari faaliyetleri bir başka yönden sahiplikle ilintilidir. Bir şirket, kitle iletişim alanında üretim, dağıtım ve basım gibi birden farklı alanda faaliyetini sürdürüyorsa, o şirket, üretileni, dağıtılanı ve izlenileni denetim altında tutmak gibi güçlü bir beceriye sahip demektir

57 Medyanın İdeoloji ve Değer Mesajları İçerdiğini Medya okuryazarı olan bir birey, medya metinlerinin her zaman değer taşıdığının ve ideolojik mesajlar barındırdı ğının farkındadır. Medya okuryazarı olan bir birey, bir şeyin taraflı olduğundan şikâyet etmeyip önyargıyı, varsayımı ve değerleri araştırır. Sonuçta bütün hepsi insan yapımıdır. Herkes dünyayı kendi değerleri ve varsayımlarına göre yorumlamaktadır

58 Medyanın Toplumsal ve Politik Söylemleri Olduğunu Gerçekliği kurgulayan medya, ekonomik koşullar altında mesajları şekillendirmektedir. Ayrıca medya, mesajlarda yer alan değerleri güçlü bir şekilde aktarmaktadır. Medyanın toplum hayatında ve toplumun mensubu olan bireylerin hayatlarında önemli sosyal ve politik etkileri vardır.

59 Her Medya Kuruluşunun Kendine Has Estetik Bir Biçimi Olduğunu.. Medyanın ilettiklerinin nasıl incelenip değerlendirileceği medyanın sadece bilgi aktaran bir araç olmadığının bilinmesiyle ilişkilidir. Medya, bireylere bilgi sunarken estetik kaygıları da bünyesinde barındırmaktadır. Yazıda beceriyle kullanılmış deyimler, güçlü alıntılar, sağlam yapılandırılmış bir tartışma, medya takipçilerinin dikkatlerini çekmektedir. Bireyler medyanın nasıl yapılandığını anladıklarında medyanın estetik değerlerini yargılayabilir duruma gelebilmektedirler.

60 Haber, Başlık ve Fotoğraf ilişkisi Bir haber okunurken, haber, başlık ve fotoğraflar arasında bir bağlantı olup olmadığına, nasıl bir dil kullanıldığına, nasıl bir ideolojik bakış açısının egemen olduğuna, haber kaynağına, eğlence içeriği taşıyıp taşımadığına, olay kişilerinin tanımlanma biçimlerine ve bir peşin hüküm olup olmadığına bakılır.

61 SONUÇ

62 Medya Okuryazarlığı Dersini Gerektiren Nedenler 1- Tüm medya içerikleri yapılandırılmıştır. 2- Her insan mesajları farklı yorumlar. 3- Medyanın ticari çıkarları vardır. 4- Medya ideolojik değerler içeren mesajlar verir. 5- Her bir aracın kendi dili, tarzı, tekniği, kodları, eğilimi ve estetiği vardır. 6- Medyanın ticari uygulamaları vardır. 7- Medyanın sosyal ve politik hedefleri vardır. 8- Medyada şekil ve içerik çok yakın ilişkidedir. 62

63 medya pedagojisi Medya Okuryazarlığı eğitimi; Medyalardaki risklerin farkına varmayı, Medya içeriklerinde seçme şansının bulunduğunu, Her zaman daha güvenli medya ortamına sahip olmayı sağlar.

64 SONUÇ Bireyler, medyayı doğru okuyabildikleri oranda kendileriyle ilgili doğru kararlar verebilirler. Yukarıdaki örneklerden yola çıkılarak, eleştirel bir bakış açısının medya okuryazarlığının temeli olduğu söylenebilir. Eleştirel bir gözle bakarak, medyanın bize vermek istediği mesajları sorgulamadan doğru kabul etmek yerine, haberi, bilimsel bir veriye sahip olup olmadığı, doğru kaynaklara yer verilip vermediği gibi kıstaslarla değerlendirmeliyiz.

65 Sonuç Özellikle, bilgi ve haber akışını fazlasıyla artıran, yurttaşları da birer haberci haline getiren sosyal medya ile içeriğin sorgulanması daha da önemli hale gelmektedir.