BİYOLOJİ. Bilim, Bilimsel Çalışma, Canlıların Ortak Özellikleri :02 1

Transkript

1 BİYOLOJİ Bilim, Bilimsel Çalışma, Canlıların Ortak Özellikleri :02 1

2 Bilim teriminin kökü, Latince science kelimesinden gelmekte olup, çevremizde gerçekleşen olayları sistematik bir şekilde düşünme ve araştırma yöntemi şeklinde tanımlanır. Bilim: deney ve gözlemlere dayalı olarak elde edilen gerçek ve düzenli bilgilere bilim denir Bilimin konusu, canlı cansız tüm varlıklar ve insanın ilgi duyduğu tüm konuları kapsar. Bilim ile uğraşan insanlara bilim adamı denir.bilim adamlarını diğer insanlardan ayıran bazı özellikler vardır. Bu özelliklerin en önemlileri şunlardır :02 2

3 Bilim adamının özellikleri Tarafsızdır Seçicidir. Eleştiri yapar. Olaylara pozitif yaklaşır. Çalışmalarını deney ve gözlemlere göre sürdürür. Kuşkucudur :02 3

4 Evrensel düşünür. Mantıksal hareket eder. Otoriteye bağlı kalmaz. Genelle ilgilenir. Değişimlere açıktır. Meraklı ve isteklidir. Diğer bilim adamlarının çalışmalarından faydalanır :02 4

5 BİLİMSEL YÖNTEM VE BİLİMSEL ÇALIŞMA BASAMAKLARI Bilim adamlarının bilimsel problemleri çözmek amacı ile izlediği yollara BİLİMSEL YÖNTEM denir. Bilim adamları bilimsel çalışmaları yaparken sırayla şu basamakları takip ederler :02 5

6 :02 6

7 1.Problemi tespit etmek Problem doğru cümleler içermeli,mantıklı ve sade cümlelerle ifade edilmelidir. ÖR: Sıtmanın sebebi nedir? Kanserin sebebi nedir? :02 7

8 2.Gözlem yapmak Duyu organlarımızla algıladığımız bilgilere GÖZLEM denir. Gözlemler nitel ve nicel gözlem olmak üzere 2 ye ayrılır. Bilim adamları problem çözümünde daha çok nicel gözlemleri kullanır.fakat nitel gözlem yapmayı da ihmal etmez :02 8

9 Nitel Gözlem: Sadece duyu organları ile yapılan gözlemdir. Özellikleri: Sadece duyu organları ile yapılır Ölçüm araçları kullanılmaz Nitelik belirtir Duruma ve kişiye göre sonuç değişebilir Yanıltıcıdır Örnek: Bu gün hava sıcak Ferrari çok hızlı gidiyor Arkadaşımın boyu çok uzun Ali çok çalışkan İstanbul çok kalabalık Nicel Gözlem: ölçüm araçları kullanılarak yapılan gözlemlerdir. Özellikleri: Yardımcı ölçüm araçları kullanılır Nicelik belirtir (Sayısal sonuç verir.) Duruma ve kişiye göre sonuç değişmez Bilimsel önem taşır Örnek:Suyun ısısının termometre ile kontrol edilmesi. Bu gün hava sıcaklığı 34 C. Ferrari 300 km/saat hızla gidiyor. Arkadaşımın boyu 190 cm. dir. Alinin not ortalaması 95 tir. İstanbul'da 10 milyon insan var :02 9

10 3.Verileri toplamak Problemle ilgili gözlemler sonucu elde edilen bilgiler topluluğuna VERİ denir. Veriler hipotez kurmada kullanılır :02 10

11 4.Hipotez kurmak Probleme sunulan geçici çözüm yoluna HİPOTEZ veya VARSAYIM denir.iyi bir hipotezin özellikleri şunlardır: Eldeki verilere uygun olmalı Kesinlik ifade etmemeli Yeni hipotezlere açık olmalı Probleme geçici de olsa cevap vermeli ve üzerinde tahminler yapılmalıdır :02 11

12 ÖR1: Sıtmanın sebebi kirli sular olabilir. ÖR2: Kanserin sebebi yüksek sıcaklık olabilir. Bilinen bazı hipotezlere örnek olarak ; HETETROF HİPOTEZİ OTOTROF HİPOTEZİ :02 12

13 5.Tahmin yapmak Tahminler hipotezin doğruluğu için yapılır. Hipotezi test etmenin en yöntemi tahmin yapmakla olur. Tahminler Eğer ise.. Olmalıdır Şeklindeki ifade edilen cümlelerden oluşur :02 13

14 BİLİMSEL ÇALIŞMA YÖNTEMİ Problem belirlenir Gözlem ve veri toplama Hipotez kurma Tahminler yapma Kontrollü deney Hipotez yanlış ise değiştirilir Hipotez doğrulanırsa, bilimsel geçerlilik kazanır Teori Kanun :02 14

15 Problem:insanların nedenlerini merak ettikleri olaylara denir Gözlem yapılır:inceleme Nitel gözlem:beş duyu ile Nicel gözlem:ölçme aracı ile Veri-Delil:problemlerin çözümünde yardımcı olacak bilgilere denir Ülser hastalığının nedeni nedir? Ülser stresli insanlarda görülmektedir Ülser büyük şehirlerde yaşayan insanlarda daha yaygın görülmektedir. Ağrı kesici ilaçlar ülserin sancısını kesmektedir Antibiyotik kullanan ülserli hastalar iyileşmektedir Ülserli hastaların mide sıvısında ortak bir bakteriye rastlanmaktadır Hipotez:Bilimsel problemlerin geçici çözümüne denir İyi bir hipotezin özellikleri: Deney ve gözlemlere dayanmalıdır Problemle ilgili bütün delilleri kapsamalıdır Probleme çözüm getirmelidir Yeni tahminlere açık olmalıdır Hipotez-1: Ülserin nedeni sterstir. Hipotez-2: ülserin nedeni X- bakterisidir :02 15

16 Hipotez, probleme geçici olarak sunulmuş, bütün verilere uygun çözüm önerisidir. Hipotezler deneylerle test edilip doğruluğu ispatlanıncaya kadar geçicidir :02 16

17 Tahmin :Hipoteze dayalı olarak ileri sürülen genellemelere denir. Eğer...bu.(Hipotez)...doğru ise... (Genelleme)...dir Deney:Doğal olayların; laboratuarlarda şartları hazırlanarak yapılan kontrollü gözlemlerine denir. Kontrollü deney: Diğer bütün faktörler sabit tutularak her seferinde sadece bir faktörde değişiklik yapmak üzerine düzenlenen deneylerdir. Deney grubu ve kontrol grubu olmalıdır Tahmin 1: eğer ülserin nedeni stres ise;her stresli insanda ülser görülmelidir Tahmin 2: eğer ülserin nedeni x- bakterisi ise;x-bakterisi verilen her insanda üsler görülmelidir (ya da;her ülserlinin midesinde x- bakterisi bulunmalıdır Kontrollü deney 1 Deney grubu: 6 erkek+6dişi fare Stersli ortam (kafesler veya su havuzunda geçici süreyle tutma Kontrol grubu: 6 erkek+6dişi fare Normal ortam Deney sonucu :her iki grup farede de bu hastalık eşit oranda görülmüştür(veya görülmemiştir). Hipotez değiştirilir :02 17

18 Kontrollü deney-2 Deney grubu: 6 erkek+6dişi fare X-bakterili sıvı besin Normal ortam Kontrol grubu: 6 erkek+6dişi fare Normal besin Normal ortam Sonuç: sadece deney grubundaki fareler ülsere yakalanırken Kontrol grubundaki farelerde hastalık görülmemiştir Teori:Kökleşmiş hipotezlerdir. (Hipotezin yeni deneylerle de destekleniyor olması.) Kanun:Teorinin evrensel geçerlilik kazanması. (Gerçeklerin bütün Bilim insanları tarafından kabul görmesi) Ülser hastalığına x-bakterisi (Helikobakter pylori) neden olmaktadır Helikobakter pylori ülsere neden olmaktadır :02 18

19 BİLİMSEL ÇALIŞMA YÖNTEMİ Problem: Bitki yapraklarının yeşil renkli olmasını sağlayan klorofil moleküllerinin üretimi için Fe ve Mg gerekli midir? Gözlem: Mg ve Fe açısından fakir topraklarda yetişen bitkiler açık yeşil, Mg ve Fe açısından zengin topraklarda yetişen bitkiler koyu yeşil renkli olmaktadır. Hipotez: Bitkilerde klorofil üretimi için Mg ve Fe mineralleri gereklidir. Tahmin: Eğer klorofil üretimi için Mg ve Fe gerekliyse, Mg ve Fe içermeyen topraklarda çimlendirilen tohumların filizleri yeşermemelidir :02 19

20 Pasteur bir çok araştırmacının aksini ispatlayamadığı Kendiliğinden oluş hipotezini çürütmeyi başarmıştır. Bu hipotez canlıların cansız maddelerden kendi kendine oluştuğunu iddia ediyordu. Pasteur ise bunun doğru olmadığını yapmış olduğu kontrollü deneylerle ispatlamıştır. Bu konuda yapılan çalışmaların seyri aşağıdaki gibidir: O asrın problemi Canlıların nasıl ortaya çıktığı idi. (problem) Pasteur açıkta kalan yiyeceklerin bozulduğunu gözlemlemiştir. (gözlem) Canlıların cansızlardan kendi kendilerine meydana gelemeyeceklerini düşünüyordu. (hipotez) Bakterilerin ve mikroorganizmaların tozlu hava ile taşındığını tahmin etmekteydi. (tahmin) Bu tahminlerini kontrollü bir deney yaparak ispatlamıştır. (kontrollü deney) Bu deneylerin yapılışı şöyledir: :02 20

21 KONTROL GRUBU:Cam kavanoza şeker ve maya hücreleri içeren çözeltiyi koyarak kaynattı. Daha sonra kavanozun ağzına Şekil-1 deki gibi ince uzun kıvrımlı borular geçirerek çok az havanın içeri girmesini sağladı. Düzeneği tekrar ısıtarak borudaki canlıların ölmesini sağlayarak mevcut havayı da dışarı çıkardı. Daha sonra açık havaya bırakılan düzenekte hiçbir canlının gelişmediğini gözlemledi. DENEY GRUBU:Aynı çözeltiden başka bir kavanoza da koyarak deney grubunda olduğu gibi kaynattı. Deney grubundan farklı olarak bu kavanozlara ince boru bağlamayıp açık havada bıraktı. Bir süre sonra bu kavanozlarda bazı canlıların geliştiğini gözledi. Pasteur un yapmış olduğu bu deneyler sonucunda Canlıların cansız maddelerden kendi kendine oluşmadığı görüşü gerçek haline gelmiştir. (gerçek) :02 21

22 BİLİMSEL ÇALIŞMA YÖNTEMİ Kontrollü Deney Kontrol Grubu: Fe, Mg bakımından zengin toprak bulunduran saksıya ekilen aynı türe ait bitki tohumları çimlendiğinde yaprakları yeşil renkli olmaktadır. Deney Grubu I: Fe içermeyen toprak bulunduran saksıya ekilen tohumlar çimlendiğinde yapraklar yeşil renkli olmamaktadır. Deney Grubu Il: Mg içermeyen toprak bulunduran saksıya ekilen tohumlar çimlendiğinde yapraklar yeşil renkli olmamaktadır. Aynı deneyler farklı tür bitkilerde de yapıldığında aynı sonuçlara ulaşılmıştır. Sonuç: Kontrollü deneyler hipotezi desteklemiş ve hipotez bilimsel geçerlilik kazanmıştır :02 22

23 KONTROLLÜ DENEY Kontrol Grubu (Fe, Mg bakımından zengin toprak) Deney Grubu 1 (Fe, içermeyen toprak) Deney Grubu 2 (Mg, içermeyen toprak) :02 23

24 Kontrollü Deney :Diğer bütün faktörler sabit tutularak her seferinde sadece bir faktörde değişiklik yapmak üzerine düzenlenen deneylerdir. F.REDİ nin yaptığı kontrollu deney: canlıların ancak canlılardan üreyebileceğini, canlılarda oluşan kurtçukların sinekler den kaynaklandığını göstermiştir :02 24

25 :02 25

26 Biyoloji; evrendeki canlıları ve çevreleriyle olan ilişkileri inceleyen bir bilim dalıdır. milyonlarca canlıyı, birbirleriyle olan ilişkileri ve birtakım çevresel olayları bir başlık altında incelemek bir hayli güçtür. Biyolojik olayların daha detaylı incelenebilmesi ve gereken bilgiye daha kolay ulaşabilmek için biyoloji bir çok alt dallara ayrılmıştır :02 26

27 :02 27

28 Hayvanları inceleyen bilim dalının genel adıdır. Yeryüzünde çok sayıda hayvan olması nedeniyle bir takım alt dallara ayrılmıştır: Ornitoloji (Kuşları) Entemoloji (Böcekleri) İhtiyoloji (Balıkları) inceler. Bitkileri inceleyen bilim dalıdır. Bu bilimde bitkilerin genel yapısı, fonksiyonu, büyüme ve farklılaşma gibi konular incelenmektedir :02 28

29 25 o C 15 o C SORU 1 Fasulye tohumu Talaş Nohut tohumu Farklı bitki tohumlarının metabolizma hızlarını ölçmek için yukarıdaki gibi hazırlanan deney düzeneklerine her gün aynı miktar su verilmektedir. Deneyde istenilen amaca ulaşılması için aşağıda verilenlerden hangisi yapılmalıdır? A) Her iki düzeneğe de aynı cins tohum konulmalı B) Fasulye tohumları karanlık, nohut tohumları ise ışık alan ortama konulmalı C) Nohut tohumları sıcaklığı 25 C olan ortama konulmalı D) Fasulye tohumlarının sayısı artırılmalı E) Nohut tohumları karanlık ortama alınmalı C :02 29

30 SORU 2 İki sardunya bitkisi alınmış. Biri güneş alan diğeri ise karanlık olan sıcaklığı 25 C deki ortamlara bırakılmıştır. Her iki saksı 5 hafta boyunca gerektiği kadar sulanmıştır. Sonuçta karanlık ortamdaki bitkinin yapraklarının sarardığı ve öldüğü gözlenmiştir. Bu çalışmayla ilgili; I. Kontrollü deneydir. II. Deneme yanılma yöntemi uygulanmıştır. III. Işığın bitki gelişimine etkisi araştırılmıştır. yorumlarından hangileri yapılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III D :02 30

31 SORU 3 Kırmızı ışık Yeşil ışık Mor ışık su Akvaryum bitkisi su Akvaryum bitkisi su Akvaryum bitkisi Eşit miktarda su içeren deney kaplarına aynı özellikteki akvaryum bitkileri şekildeki gibi bırakılıyor. 25 C de bir süre bekletilen bitkilerin fotosentez hızına etki eden faktörlerden hangisi araştırılmaktadır? A) Işık şiddeti B) Sıcaklık C) Işık dalga boyu D) Stoma sayısı E) Klorofil C miktarı :02 31

32 SORU 4 I. Biyokimya Il. Sitoloji III. Ekoloji IV. Histoloji Biyolojinin bazı alt bilim dalları yukarıda verilmiştir. Aşağıdaki anlatımlardan hangisi bu bilim dallarından birisinin çalışma konusunu açıklamaz? AA) Tavuğun sinir sisteminin çalışmasını inceler. B) Organizmaların birbirleri ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceler. C) Bitkilerde meristem dokuyu inceler. D) Kanserli hücrelerin yapısını inceler. E) Organizmalardaki hormonları inceler :02 32

33 SORU 5 I. Tohum çimlenmesi için ışık gerekli değildir. Il. Enzimler en iyi C da etkilidirler. III.Kireç suyu bulunan bir tüpe hava üflenirse sıvı bulanır. IV. Yükseklere çıkıldıkça kanda alyuvar sayısı artar. Yukarıdakilerden hangileri nicel gözlem olamaz? A) I ve IV B) I, III ve IV C) II ve IV B D) III ve IV E) I, III ve IV :02 33

34 CO 2 SORU 6 Musluk suyu Yeşil bitki Yukarıdaki deney düzeneğinde tüpteki yeşil bitkiyi karanlıkta tutarak bilim adamı tüpün üst kısmında oluşan C0 2 miktarını ölçmektedir. Bu bilim adamı neyi incelemektedir? A) Işığın bitkinin gelişmesine etkisini B) C0 2 miktarının bitki gelişmesine etkisini C) Fotosentez için ışığın gerekli olduğunu D) D Bitkideki solunum hızını E) Işığın bitkinin değişik kısımlarını nasıl etkilediğini :02 34

35 SORU 7 Bir öğrenci aynı türe ait üç bitki fidesini saksılara dikerek gelişmelerini izliyor. Bu öğrencinin aşağıdakilerden hangisini incelediği söylenebilir? A) Bitkilerin büyümesinde ışık miktarının etkisini B) Toprak miktarının bitki büyümesindeki etkilerini C) Bitkilerin gelişmeleri sırasında hangi mineralleri kullandığını D) Demir mineralinin bitki büyümesindeki etkilerini E) Magnezyumun bitki büyümesini nasıl etkilediğini E 100gr toprak 10 mg Fe 10 mg Mg 10 lt su :02 35

36 SORU 8 Canlı Türü Üreme sıklığı Bir doğumda en fazla yavru sayısı Ev faresi 7 8 yıl 13 Tavşan 6 7 yıl 6 Köpek 2 yıl 10 Fil 2 yılda bir 1 Yukarıda verilen tabloya göre; I. Canlı türlerinden bazılarının üreme sıklığı farklıdır. II. Memelilerdeki üreme potansiyeli aynıdır. III. Doğumdaki yavru sayısını çevresel faktörler belirler. yorumlarından hangileri yapılır? A A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III :02 36

37 SORU 9 Büyüme hızı Sıcaklık o C Yukarıda bir bitki filizinin sıcaklığa bağlı büyüme hızı değişimi verilmiştir. Bu grafiğe göre filizin gelişimi için en uygun sıcaklık değeri kaç C olmalıdır? A) 0 12 B) C) DD) E) :02 37

38 SORU 10 - (ÖSS 92) Sık dallı ve bol yapraklı bir ağaç türünün, ormanda yetiştirildiğinde, fazla dallanmayıp boyuna geliştiği ve sadece tepe kısımlarının bol yapraklı olduğu belirlenmiştir. Bu farklı gelişme biçimine neden olan etken, aşağıdakilerden hangisidir? A) Nem B) SıcaklıkC) Oksijen D D) Işık E) Mineral maddeler :02 38

39 SORU 11 - (ÖSS 92) Bir deneyde, bir hücrelilerden üç farklı canlı türü, K, L, M ve N besinlerinin her biri ile ayrı beslenmiş ve gelişme durumları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Not : Gelişme durumları, zayıf (+), orta (++), iyi (+++) ve çok iyi (++++) olarak gösterilmiştir. K L M N Birbirleriyle yarışma halinde olmayan bu üç canlı türü bir arada yetiştirilirken, üçünün de çok iyi gelişebilmesi için aşağıdakilerin hangisinde verilen besin karışımı kullanılmalıdır? A) K ve L B) K ve M CC) L ve N D) K, L ve M E) K, M ve N :02 39

40 SORU 12 - (ÖSS 92) Kapalı salça kutuları açıldıktan bir sure sonra salçaların sadece üst yüzeylerinde bakteri üremesi olduğu, alt kısımlarında ise bakteri üremesi olmadığı gözlenmiştir. Bu gözleme göre, bu bakteri türü ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Oksijenli solunum yapar. B) Enerji kaynağı olarak glikoz kullanabilir. C) Solunum ürünü olarak alkol meydana getirir. C D) ATP sentezler. E) Karbondioksit açığa çıkarabilir :02 40

41 SORU 13 - (ÖSS 94) K, L, M ve N bakteri türleri bir petri kabındaki besi ortamında gelişmeye bırakılmış, bir süre sonra bu kaba belirli aralıklarla ve gittikçe artan dozlarda (I. doz < Il. doz < III. doz) bir antibiyotik uygulanmıştır. Her dozun uygulanmasından sonra canlı kalan birey sayıları tabloda verilmiştir. Tür Doz I II III K L M N Bu deneyin sonuçları ile ilgili, aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) M türü, bu antibiyotiğe N türünden daha dirençlidir. B) L türü, bu antibiyotiğe M ve N kadar dirençli değildir. C) K ve L türlerinin bu antibiyotiğe dirençleri aynıdır. D) K türü, bu antibiyotiğe en az dirençlidir. E) M türü, bu antibiyotiğe en dirençlidir :02 41

42 SORU 14 - (ÖSS 94) Doğal bir gölde ve bu gölün içinde yaşayan X, Y ve Z canlı gruplarında sırasıyla aşağıdaki değişimler olmuştur: Suda azot ve foşfat tuzları ile karbondioksit miktarının artmasına bağlı olarak Y türüne ait birey sayısı ve sonuçta ortamdaki oksijen miktarı artmıştır. Y türüne ait birey sayısının artması, Z türüne ait birey sayısının da artmasına neden olmuştur. Z türüne ait birey sayısının artması, sudaki oksijen miktarının azalmasına neden olmuştur. X türüne ait bireyler sonuçta yok olmuştur. Bu veriler aşağıdaki yorumlardan hangisi için yeterlidir? A) Y türünde klorofii bulunmaktadır. B) X türünün yok olmasına doğrudan azot tuzları neden olmuştur. C) Z türü çürükçüldür. D) Z türünün besini X türüdür. E) X türünün besini tükenmiştir :02 42

43 SORU 15 - (ÖSS 94) Canlıların tümünde, I. Enzim kullanabilme II. Mitokondriye sahip olma III.Nükleotidlere sahip olma Özelliklerinden hangileri bulunur? A) Yalnız I B) Yalnız II C)Yalnız III D) I ve II E) I ve III :02 43

44 SORU 17 - (ÖSS 97) Canlıların tüm özelliklerinin genlerle kontrol edildiği ve her genin bir özellikten sorumlu olduğu bilinmektedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi Kromozomlar birden fazla gen taşır. Hipotezine bir kanıt olabilir? A) Eşey hücrelerinde, genelde, türe özgü kromozom sayısının yarısı kadar kromozom bulunur. B) Bir kromozom üzerinde bulunan bir genin aleli (eşi), o kromozomun homoloğunda (eşinde) yer alır. C) Bazı canlılarda, türe özgü sayıdan daha fazla kromozom bulunur. D) Eşey kromozomlarında eşeysel özelliklerden başka özellikler de taşınır. E) Döllenme sonucu oluşan zigotta, alel (eş) genler bir araya gelir :02 44

45 :02 45

46 :02 46

47 :02 47

48 :02 48

49 :02 49

50 :02 50

51 :02 51

52 :02 52

53 :02 53

54 :02 54

55 :02 55

56 :02 56

57 :02 57

58 :02 58

59 :02 59

60 :02 60

61 :02 61

62 A :02 62 E

63 B :02 63

64 :02 64 E D

65 B :02 65

66 B :02 66

67 D :02 67

68 :02 C 68

69 :02 E 69