T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI İZMİR ETNOGRAFYA MÜZESİ TEŞHİRİNDE BULUNAN AHŞAP BASKI KALIPLARIN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Berna ÇAĞLAR Ankara Temmuz, 2013

2 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI İZMİR ETNOGRAFYA MÜZESİ TEŞHİRİNDE BULUNAN AHŞAP BASKI KALIPLARIN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Berna ÇAĞLAR Danışman: Yrd. Doç. Hatice DOĞRUOL Ankara Temmuz, 2013

3 JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI Berna Çağlar ın İzmir Etnografya Müzesi Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların İncelenmesi başlıklı tezi 02/07/2013 tarihinde jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalında Yüksek Lisans olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı İmza Başkan: Prof. Dr. Bekir ESKİCİ... Üye (Tez Danışmanı): Yrd. Doç. Hatice DOĞRUOL... Üye : Prof. Dr. Bekir ESKİCİ... Üye : Yrd. Doç. Dr. Meral BÜYÜKYAZICI... i

4 ÖNSÖZ Köklü bir geçmişe sahip olan Geleneksel Türk el sanatları, tarihsel süreç içinde toplumsal ve teknolojik değişimlerden etkilenerek geleneksellikten uzaklaşmaya başlamıştır. Ahşap baskı sanatı da günümüzde bu süreçten etkilenen geleneksel sanatlarımızdan biridir. Bu araştırma, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan kalıplardan yola çıkılarak, ahşap baskı sanatının İzmir ilindeki yerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın birinci bölümünü; giriş, problem durumu, araştırmanın amacı, önemi, varsayımlar, sınırlılıklar ve tanımlar, ikinci bölümünü; araştırma konusuyla ilgili bilgilerin bir araya getirildiği kavramsal çerçeve ve ilgili araştırmalar, üçüncü bölümünü; yöntem, araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama aracı, verilerin toplanması ve analizi, dördüncü bölümünü; bulgular ve yorum, beşinci bölümünü ise sonuç ve öneriler oluşturmaktadır. Araştırmanın her aşamasında değerli görüşlerini ve desteğini esirgemeyen danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Hatice DOĞRUOL a, araştırma boyunca her konuda fikir ve desteklerini sunan hocalarım Sayın Prof. Dr. Bekir ESKİCİ ve Prof. Dr. Y. Selçuk ŞENER e, müze araştırmalarımda her türlü bilgiye ulaşmamı sağlayan İzmir Arkeoloji ve Etnografya Müzesi çalışanlarına, yardım ve destekleri için sevgili hocalarım Öğr. Gör. Serap ÖZDEMİR, Öğr. Gör. Deniz HEPDİNÇ HASGÜLER, Yrd. Doç. Muna SİLAV ve Sayın Öğr. Gör. Füsun HEPDİNÇ e, tecrübe ve deneyimlerini benimle paylaşan Sayın Emel ARDAHANLI, Nurhan ÖZBAYAR ve Zekiye BOSTAN a saygı ve şükranlarımı sunarım. Araştırmanın en önemli aşamalarında daima yanımda olan sevgili arkadaşım Nilay OK ve manevi desteklerini her zaman hissettiğim çok değerli aileme teşekkürü bir borç bilirim. Berna ÇAĞLAR ii

5 ÖZET İZMİR ETNOGRAFYA MÜZESİ TEŞHİRİNDE BULUNAN AHŞAP BASKI KALIPLARIN İNCELENMESİ ÇAĞLAR, Berna Yüksek Lisans, Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Hatice DOĞRUOL Temmuz- 2013, 178 sayfa Araştırmanın amacı, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların üretiminde kullanılan malzemeler, bezeme türleri, kalıp çeşitleri ve kompozisyon özelliklerinin envanter bilgi formlarından erişilen bilgiler doğrultusunda çizimleriyle birlikte incelenmesidir. Araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Bu tarama modelinin tanımına göre; araştırmaya konu olan nesnelerin var olduğu şekliyle, hiçbir değiştirme ve etkileme çabası gösterilmeden araştırılmasıdır. İzmir Etnografya Müzesi nde bulunan ahşap baskı kalıplar, bu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan 127 adet ahşap baskı kalıp örneklem olarak alınmıştır. Araştırmada verilerin toplanması amacıyla, her bir ahşap kalıba ilişkin bilgi formu (künye) hazırlanmıştır. Bilgi formları, müzede ulaşılan envanter bilgileri ve araştırmanın alt amaçlarına uygun olarak düzenlenmiştir. Bilgi formlarından elde edilen bulgular, frekans(f) ve yüzde dağılımları(%) ile tablolaştırılarak yorumlanmış, öneriler sunulmuştur. Araştırma sonucunda, İzmir Etnografya Müzesi nde teşhir edilen ahşap baskı kalıplarda, çoğunlukla bitkisel motiflerin yer aldığı, işlevselliklerine göre sınıflandırıldığında ise kontur kalıbı olarak kullanıldıkları görülmüştür. Bilgi iii

6 formlarından elde edilen verilere göre, kalıpların bağış ve satın alma yoluyla müze envanterine girdiği, ıhlamur ağacından üretildiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ahşap Kalıp, Doğal Boyacılık, Yazmacılık, İzmir Etnografya Müzesi. iv

7 ABSTRACT THE STUDY OF THE WOODCUT PRINTING BLOCKS IN DISPLAY IN İZMİR ETHNOGRAPHICAL MUSEUM ÇAĞLAR, Berna Master of Arts, Department of Traditional Turkish Crafts Education Supervisor: Assistant Professor Hatice DOĞRUOL July, 2013, 178 pages The aim of this research is the study of the woodcut printing blocks that are in display in İzmir Ethnographical Museum, the materials used in their production, design types, block varieties and composition characteristics by means of the information gathered from the inventory information forms and their illustrations. Desciptive scanning model is adopted in the research according to which the objects in question are studied as they are without any effort of alteration and manipulation. The woodcut printing blocks in İzmir Ethnographical Museum constitute the scope of the research. There are about 127 blocks in display which are taken as the sample. With the aim of data collecting, an information record (tag) is prepared for each of the woodcut printing blocks. The record is organized to hold information of the museum inventory and according to the subaims of the research. The findings are interpreted in the form of tables to yield frequency (f) and percentage (%) information and suggestions are made. At the end of the research, it is observed that the woodcut printing blocks in display in İzmir Ethnographical Museum contain a majority of plant motifs, and are classified functionally as contour moulds. Regarding the information gathered from the v

8 information forms, the blocks are included in the inventory through donations or buying and are carved out of wood from linden trees. Key Words: Woodcut Blocks, Natural Dying, Hand-painted Kerchiefs, İzmir Ethnographical Museum.. vi

9 İÇİNDEKİLER Sayfa No JÜRİ VE ENSTİTÜ ONAY SAYFASI...i ÖNSÖZ... ii ÖZET... iii ABSTRACT...v İÇİNDEKİLER... vii TABLOLAR LİSTESİ...x ÇİZİMLER LİSTESİ...xi FOTOĞRAFLAR LİSTESİ... xvii FOTOĞRAFLAR LİSTESİ (EK-2)... xviii BÖLÜM I 1. GİRİŞ Problem Durumu Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Varsayımlar Araştırmanın Sınırlılıkları Tanımlar...3 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE İzmir İli Hakkında Kısa Bilgi İzmir Etnografya Müzesi İzmir Etnografya Müzesi Tarihi Müzenin Tarihsel Gelişimi ve Kuruluşu Müzenin Teşhir Düzeni...7 vii

10 2.3. Ahşap Baskı Sanatı ve Tarihsel Gelişimi Ahşap Baskı Kalıpların Üretiminde Kullanılan Ağaç Çeşitleri Ahşap Baskı Kalıpların Hazırlanmasında Kullanılan Araçlar Ahşap Baskı Kalıpların Yapım Aşamaları Motifin Kalıba Aktarılması Kalıba Tutamak Yapılması ve Kalıbın Mumlanması Ahşap Baskı Kalıpların Uygulanmasında Kullanılan Kumaş ve Boya Çeşitleri Kumaşlar Boyalar Doğal Boyalar Kimyasal Boyalar Yazmaların Teknik Özellikleri Baskı Sonrası Yapılan Teknik İşlemler Şaplama Kaynatma Yıkama Çeşitleme Ahşap Baskı Yazmaların Kompozisyon Özellikleri Ege Bölgesi Yazmacılığı Türkiye de Ahşap Baskı İle İlgili Yapılan Araştırmalar...37 BÖLÜM III 3. YÖNTEM Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem Veri Toplama Teknikleri Verilerin Analizi...40 viii

11 BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM...41 BÖLÜM V 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç Öneriler...46 KAYNAKÇA...47 EKLER...49 EK 1. MÜZE ENVANTER DEFTERİ ÖRNEĞİ...49 EK 2. BİLGİ FORMLARI ve ÇİZİMLER...50 EK 3. KAYNAK KİŞİ KÜNYESİ EK 4. AHŞAP BASKI KALIPLARA İLİŞKİN BİLGİLERİ GÖSTEREN DÖKÜM TABLOSU ix

12 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 1. Müzede Sergilenen Ahşap Baskı Kalıpların Bezeme Türlerine İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım...41 Tablo 2. Müze Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların Bezeme Türlerine Göre Boyutlarına İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım...42 Tablo 3. Müzede Sergilenen Ahşap Baskı Kalıpların İşlevselliklerine İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım...43 Tablo 4. Müzede Sergilenen Ahşap Baskı Kalıpların Üretiminde Kullanılan Ağaç Çeşitlerine İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım...43 Tablo 5. Müzede Sergilenen Ahşap Baskı Kalıpların Müzeye Geliş Şekline İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım...44 x

13 ÇİZİMLER LİSTESİ Sayfa No Çizim 1. Ahşap Baskı Kalıp 50 Çizim 2. Ahşap Baskı Kalıp 51 Çizim 3. Ahşap Baskı Kalıp 52 Çizim 4. Ahşap Baskı Kalıp 53 Çizim 5. Ahşap Baskı Kalıp 54 Çizim 6. Ahşap Baskı Kalıp 55 Çizim 7. Ahşap Baskı Kalıp 56 Çizim 8. Ahşap Baskı Kalıp 57 Çizim 9. Ahşap Baskı Kalıp 58 Çizim 10. Ahşap Baskı Kalıp..59 Çizim 11. Ahşap Baskı Kalıp..60 Çizim 12. Ahşap Baskı Kalıp..62 Çizim 13. Ahşap Baskı Kalıp..63 Çizim 14. Ahşap Baskı Kalıp..64 Çizim 15. Ahşap Baskı Kalıp..65 Çizim 16. Ahşap Baskı Kalıp..66 Çizim 17. Ahşap Baskı Kalıp..67 Çizim 18. Ahşap Baskı Kalıp..68 Çizim 19. Ahşap Baskı Kalıp..69 Çizim 20. Ahşap Baskı Kalıp..70 xi

14 Çizim 21. Ahşap Baskı Kalıp..71 Çizim 22. Ahşap Baskı Kalıp..72 Çizim 23. Ahşap Baskı Kalıp..73 Çizim 24. Ahşap Baskı Kalıp..74 Çizim 25. Ahşap Baskı Kalıp..75 Çizim 26. Ahşap Baskı Kalıp..76 Çizim 27. Ahşap Baskı Kalıp..77 Çizim 28. Ahşap Baskı Kalıp..78 Çizim 29. Ahşap Baskı Kalıp..79 Çizim 30. Ahşap Baskı Kalıp..80 Çizim 31. Ahşap Baskı Kalıp..81 Çizim 32. Ahşap Baskı Kalıp..82 Çizim 33. Ahşap Baskı Kalıp..83 Çizim 34. Ahşap Baskı Kalıp..84 Çizim 35. Ahşap Baskı Kalıp..85 Çizim 36. Ahşap Baskı Kalıp..86 Çizim 37. Ahşap Baskı Kalıp..87 Çizim 38. Ahşap Baskı Kalıp Çizim 39. Ahşap Baskı Kalıp..89 Çizim 40. Ahşap Baskı Kalıp..90 Çizim 41. Ahşap Baskı Kalıp..91 Çizim 42. Ahşap Baskı Kalıp..92 Çizim 43. Ahşap Baskı Kalıp..93 xii

15 Çizim 44. Ahşap Baskı Kalıp..94 Çizim 45. Ahşap Baskı Kalıp..95 Çizim 46. Ahşap Baskı Kalıp..96 Çizim 47. Ahşap Baskı Kalıp..97 Çizim 48. Ahşap Baskı Kalıp..98 Çizim 49. Ahşap Baskı Kalıp..99 Çizim 50. Ahşap Baskı Kalıp 100 Çizim 51. Ahşap Baskı Kalıp 101 Çizim 52. Ahşap Baskı Kalıp 102 Çizim 53. Ahşap Baskı Kalıp 103 Çizim 54. Ahşap Baskı Kalıp 104 Çizim 55. Ahşap Baskı Kalıp 105 Çizim 56. Ahşap Baskı Kalıp 106 Çizim 57. Ahşap Baskı Kalıp 107 Çizim 58. Ahşap Baskı Kalıp Çizim 59. Ahşap Baskı Kalıp 109 Çizim 60. Ahşap Baskı Kalıp 110 Çizim 61. Ahşap Baskı Kalıp 111 Çizim 62. Ahşap Baskı Kalıp 112 Çizim 63. Ahşap Baskı Kalıp 113 Çizim 64. Ahşap Baskı Kalıp 114 Çizim 65. Ahşap Baskı Kalıp 115 Çizim 66. Ahşap Baskı Kalıp 116 xiii

16 Çizim 67. Ahşap Baskı Kalıp 117 Çizim 68. Ahşap Baskı Kalıp 118 Çizim 69. Ahşap Baskı Kalıp 119 Çizim 70. Ahşap Baskı Kalıp 120 Çizim 71. Ahşap Baskı Kalıp 121 Çizim 72. Ahşap Baskı Kalıp 122 Çizim 73. Ahşap Baskı Kalıp 123 Çizim 74. Ahşap Baskı Kalıp 124 Çizim 75. Ahşap Baskı Kalıp 125 Çizim 76. Ahşap Baskı Kalıp 126 Çizim 77. Ahşap Baskı Kalıp 127 Çizim 78. Ahşap Baskı Kalıp 128 Çizim 79. Ahşap Baskı Kalıp 129 Çizim 80. Ahşap Baskı Kalıp 130 Çizim 81. Ahşap Baskı Kalıp 131 Çizim 82. Ahşap Baskı Kalıp 132 Çizim 83. Ahşap Baskı Kalıp 133 Çizim 84. Ahşap Baskı Kalıp 134 Çizim 85. Ahşap Baskı Kalıp 135 Çizim 86. Ahşap Baskı Kalıp 136 Çizim 87. Ahşap Baskı Kalıp 137 Çizim 88. Ahşap Baskı Kalıp 138 Çizim 89. Ahşap Baskı Kalıp 139 xiv

17 Çizim 90. Ahşap Baskı Kalıp 140 Çizim 91. Ahşap Baskı Kalıp 141 Çizim 92. Ahşap Baskı Kalıp 142 Çizim 93. Ahşap Baskı Kalıp 143 Çizim 94. Ahşap Baskı Kalıp 144 Çizim 95. Ahşap Baskı Kalıp Çizim 96. Ahşap Baskı Kalıp 146 Çizim 97. Ahşap Baskı Kalıp 147 Çizim 98. Ahşap Baskı Kalıp 148 Çizim 99. Ahşap Baskı Kalıp 149 Çizim 100. Ahşap Baskı Kalıp..150 Çizim 101. Ahşap Baskı Kalıp..151 Çizim 102. Ahşap Baskı Kalıp..152 Çizim 103. Ahşap Baskı Kalıp..153 Çizim 104. Ahşap Baskı Kalıp..154 Çizim 105. Ahşap Baskı Kalıp..155 Çizim 106. Ahşap Baskı Kalıp..156 Çizim 107. Ahşap Baskı Kalıp..157 Çizim 108. Ahşap Baskı Kalıp..158 Çizim 109. Ahşap Baskı Kalıp..159 Çizim 110. Ahşap Baskı Kalıp..160 Çizim 111. Ahşap Baskı Kalıp..161 Çizim 112. Ahşap Baskı Kalıp..162 xv

18 Çizim 113. Ahşap Baskı Kalıp..163 Çizim 114. Ahşap Baskı Kalıp..164 Çizim 115. Ahşap Baskı Kalıp..165 Çizim 116. Ahşap Baskı Kalıp..166 Çizim 117. Ahşap Baskı Kalıp..167 Çizim 118. Ahşap Baskı Kalıp..168 Çizim 119. Ahşap Baskı Kalıp..169 Çizim 120. Ahşap Baskı Kalıp..170 Çizim 121. Ahşap Baskı Kalıp..171 Çizim 122. Ahşap Baskı Kalıp..172 Çizim 123. Ahşap Baskı Kalıp..173 Çizim 124. Ahşap Baskı Kalıp..174 Çizim 125. Ahşap Baskı Kalıp..175 Çizim 126. Ahşap Baskı Kalıp..176 xvi

19 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Sayfa No Fotoğraf 1. İzmir Etnografya Müzesi...6 Fotoğraf 2. İzmir Etnografya Müzesi, 19. Yüzyıl Misafir Odası...8 Fotoğraf 3. İzmir Etnografya Müzesi, Tahta Kalıp Kumaş Baskı Atölyesi...8 Fotoğraf 4. Hitit Dönemine Ait Çeşitli Mühür Örnekleri...9 Fotoğraf 5. Emel Ardahanlı nın Atölyesinde Bulunan Elvan Baskı Kalıpları...14 Fotoğraf 6. Çok İnce Desenli Yazma Kalıbı...14 Fotoğraf 7. İzmir Etnografya Müzesi nde Teşhirinde Bulunan Ahşap Kalıp Oyma Araçları...16 Fotoğraf 8. Tokat Yarım Elmalısı...29 Fotoğraf 9. Geyik Motifli Kastamonu Yazması...30 Fotoğraf 10. Köklü Denilen Bartın Yazması...30 Fotoğraf 11. Mardin Etnografya Müzesi Teşhirinde Bulunan Ahşap Kalıplar...31 Fotoğraf 12. Bağlama Batik Yöntemiyle Yapılmış Gaziantep Yazması...31 Fotoğraf 13. Keklik Motifli Elazığ Yazması...32 Fotoğraf 14. Kalıp-Kalem Tekniği ile Yapılmış İstanbul Yazması Detayı...33 Fotoğraf 15. İzmir Etnografya Müzesi Etnografya Defteri Örneği...49 xvii

20 FOTOĞRAFLAR LİSTESİ (EK-2) Sayfa No Fotoğraf 1. Ahşap Baskı Kalıp 50 Fotoğraf 2. Ahşap Baskı Kalıp 51 Fotoğraf 3. Ahşap Baskı Kalıp 52 Fotoğraf 4. Ahşap Baskı Kalıp 53 Fotoğraf 5. Ahşap Baskı Kalıp 54 Fotoğraf 6. Ahşap Baskı Kalıp 55 Fotoğraf 7. Ahşap Baskı Kalıp 56 Fotoğraf 8. Ahşap Baskı Kalıp 57 Fotoğraf 9. Ahşap Baskı Kalıp 58 Fotoğraf 10. Ahşap Baskı Kalıp.. 59 Fotoğraf 11. Ahşap Baskı Kalıp.. 60 Fotoğraf 12. Ahşap Baskı Kalıp.. 61 Fotoğraf 13. Ahşap Baskı Kalıp.. 62 Fotoğraf 14. Ahşap Baskı Kalıp.. 63 Fotoğraf 15. Ahşap Baskı Kalıp.. 64 Fotoğraf 16. Ahşap Baskı Kalıp.. 65 Fotoğraf 17. Ahşap Baskı Kalıp.. 66 Fotoğraf 18. Ahşap Baskı Kalıp.. 67 Fotoğraf 19. Ahşap Baskı Kalıp.. 68 Fotoğraf 20. Ahşap Baskı Kalıp.. 69 xviii

21 Fotoğraf 21. Ahşap Baskı Kalıp.. 70 Fotoğraf 22. Ahşap Baskı Kalıp.. 71 Fotoğraf 23. Ahşap Baskı Kalıp.. 72 Fotoğraf 24. Ahşap Baskı Kalıp.. 73 Fotoğraf 25. Ahşap Baskı Kalıp.. 74 Fotoğraf 26. Ahşap Baskı Kalıp.. 75 Fotoğraf 27. Ahşap Baskı Kalıp.. 76 Fotoğraf 28. Ahşap Baskı Kalıp.. 77 Fotoğraf 29. Ahşap Baskı Kalıp.. 78 Fotoğraf 30. Ahşap Baskı Kalıp.. 79 Fotoğraf 31. Ahşap Baskı Kalıp.. 80 Fotoğraf 32. Ahşap Baskı Kalıp.. 81 Fotoğraf 33. Ahşap Baskı Kalıp.. 82 Fotoğraf 34. Ahşap Baskı Kalıp.. 83 Fotoğraf 35. Ahşap Baskı Kalıp.. 84 Fotoğraf 36. Ahşap Baskı Kalıp.. 85 Fotoğraf 37. Ahşap Baskı Kalıp.. 86 Fotoğraf 38. Ahşap Baskı Kalıp.. 87 Fotoğraf 39. Ahşap Baskı Kalıp.. 88 Fotoğraf 40. Ahşap Baskı Kalıp.. 89 Fotoğraf 41. Ahşap Baskı Kalıp.. 90 Fotoğraf 42. Ahşap Baskı Kalıp.. 91 Fotoğraf 43. Ahşap Baskı Kalıp.. 92 xix

22 Fotoğraf 44. Ahşap Baskı Kalıp.. 93 Fotoğraf 45. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 46. Ahşap Baskı Kalıp.. 95 Fotoğraf 47. Ahşap Baskı Kalıp.. 96 Fotoğraf 48. Ahşap Baskı Kalıp.. 97 Fotoğraf 49. Ahşap Baskı Kalıp.. 98 Fotoğraf 50. Ahşap Baskı Kalıp.. 99 Fotoğraf 51. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 52. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 53. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 54. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 55. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 56. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 57. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 58. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 59. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 60. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 61. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 62. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 63. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 64. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 65. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 66. Ahşap Baskı Kalıp xx

23 Fotoğraf 67. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 68. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 69. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 70. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 71. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 72. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 73. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 74. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 75. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 76. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 77. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 78. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 79. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 80. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 81. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 82. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 83. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 84. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 85. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 86. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 87. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 88. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 89. Ahşap Baskı Kalıp xxi

24 Fotoğraf 90. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 91. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 92. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 93. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 94. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 95. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 96. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 97. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 98. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 99. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 100. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 101. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 102. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 103. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 104. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 105. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 106. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 107. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 108. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 109. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 110. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 111. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 112. Ahşap Baskı Kalıp xxii

25 Fotoğraf 113. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 114. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 115. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 116. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 117. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 118. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 119. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 120. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 121. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 122. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 123. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 124. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 125. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 126. Ahşap Baskı Kalıp Fotoğraf 127. Ahşap Baskı Kalıp xxiii

26 BÖLÜM I 1. GİRİŞ 1.1. Problem Durumu El sanatları, doğal ihtiyaçları karşılamak amacıyla ortaya çıkan, zaman içinde sanatsal değere sahip olan bir milleti diğer toplumlardan farklı kılan belgelerdir. Gerek atölyelerde gerekse evlerde, kişilerin bilgi ve becerileri üzerine kurulu, yüzyıllardan beri geçerli olan geleneklere bağlı şekilde yapılan faaliyetler olarak da tanımlanabilmektedir. Çevresel şartlara bağlı değişimler göstererek gelişen el sanatları, ortaya çıktığı toplumların kültürel özelliklerini yansıtır hale geldiği için, geleneksel olarak tanımlanmıştır. Bu sebeple Geleneksel Türk el sanatları, Anadolu da yaşamış birçok uygarlığın kültür birikiminden oluşmuş, zengin bir yelpaze olarak değerlendirilebilir. Geleneksel Türk el sanatlarını arasında bulunan yazmacılık, halıcılık, kilimcilik, deri işçiliği, bakırcılık, seramik- çömlek yapımcılığı, taş ve maden işçiliği, çinicilik, ahşap ve ağaç işçiliği, keçe yapımcılığı ve daha birçok el sanatının Türk halkının kültürel kimliğini yansıttığı söylenebilir. Yazmacılık ve ağaç baskı sanatı, en eski geleneksel Türk el sanatlarından biridir. Yastık ve yorgan yüzleri, seccade, başörtüsü, yemeni, sofra bezi, bohça, masa ve divan örtülerinin desenlenmesi için kullanılan kalıp baskı tekniği, günümüzde her el sanatının karşılaştığı problemlerden biri olan endüstriyel üretimden etkilenmiştir. Geleneksel yöntemlerle ahşap baskı yazmacılığı yapan atölyelerin zaman içinde kapandığı, üretime devam eden atölyelerin ise seri baskı yapma şekli olan, serigrafi baskı tekniğini kullandığı bilinmektedir. Yazmacılık ve ahşap baskı kalıplarla ilgili temel kaynaklar, yazmacılığın en yoğun olarak yapıldığı bölgelerden Tokat, Kastamonu ve İstanbul ile ilgilidir. İzmir ili ve çevresinde özellikle 19. yüzyıl sonlarına doğru baskı atölyelerinin bulunduğu ve yazmacılık sanatının aktif olarak yapıldığı bilinmektedir. İzmir ili ve

27 2 çevresinde, yazmacılık sanatının ahşap baskı kalıplar ile üretimi bu araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçtan yola çıkılarak, bir müze seçilmiş ve problem cümlesi ortaya konmuştur. İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların özellikleri nelerdir? sorusundan yola çıkılarak araştırma konusu İzmir Etnografya Müzesi Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların İncelenmesi olarak belirlenmiştir Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların üretiminde kullanılan malzemeler, boyutları, bezeme türleri, kalıp çeşitleri ve kompozisyon özelliklerinin müze envanter formlarından erişilen bilgiler doğrultusunda incelenmesidir. Belirlenen bu genel amaca ulaşmak için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. - İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların bezeme türleri ve boyutları nasıldır? - İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların işlevselliklerine göre türleri nelerdir? - İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların üretiminde kullanılan ağaç çeşitleri nelerdir? - İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların müzeye geliş şekilleri nasıldır? 1.3. Araştırmanın Önemi Yazmacılık sanatının en önemli aşaması olan ahşap baskı kalıpların hazırlanması, seçilen ağaç çeşidinden uygulanan kumaş çeşidinin belirlenmesine kadar oldukça zahmetli bir süreçtir. Çeşitli desen ve kompozisyon özellikleriyle üretildikleri dönemlerin sanat, teknik ve estetik düzeyini yansıtan baskı kalıplar kültür tarihi araştırmaları bakımından önemli birer belge niteliği taşımaktadır. Günümüzde endüstriyel üretimin doğal sonucu olarak terk edilen, unutulmaya yüz tutmuş bu sanat

28 3 dalını, el sanatlarımızın tarihsel gelişimi içinde değerlendirip gelecek nesillere kaynak olarak aktarmak büyük önem arz etmektedir. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan araştırma, İzmir Etnografya Müzesi nde teşhir edilen kalıplardan yola çıkılarak daha önce ele alınmamış İzmir ili ve çevresine ait ahşap baskı kalıpların tanıtılıp belgelenerek kültür tarihi araştırmalarına sunulması bakımından önem taşımaktadır Varsayımlar İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıplar, yörede üretilmiş kalıpların bezeme türlerini temsil edebilecek niteliktedir. İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıplar, yörede üretilmiş ahşap baskı kalıpların üretildiği ağaç çeşitlerini temsil edebilecek niteliktedir. Araştırmanın örneklemi evreni temsil edebilecek niteliktedir Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırma İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıplar ile sınırlıdır. Türkçe kaynaklar ile sınırlıdır Tanımlar Ağaç baskı: Tahta ya da ağaç kesiti üzerine aktarılan bir desenin, basılmayacak olan kısımlarının oyulup derinleştirilmesi ile elde edilen, ıstampa-damga gibi yüksek baskı tekniği. Alizarin boya: Kökboyası. Antrasen'den elde edilen ve canlı dokuları boyamakta kullanılan kırmızı renkli, vital bir boya.

29 4 Anilin boya: Formülü C 6 H 5 NH 2 olan, kauçuk, boya, ecza, patlayıcı madde yapımında ve daha birçok endüstride geniş ölçüde kullanılan, havada kahverengine dönüşen, renksiz, yağımsı, sağlığa zararlı, acı tatlı ve hoş kokulu sıvı bir madde. Baskı yazma: Metal ve tahta kalıplar kullanılarak basılma yoluyla yapılan yazmalara verilen ad. Çeşitleme: Fon rengini alan yazmalara kuruduktan sonra sırası ile desendeki diğer renklerin kalıpla basılması işlemidir. Çit: Elazığ da yazma kelimesi yerine kullanılan yöresel ad. Elvan baskı: Karakalem basılan yazmaların, motiflerindeki her rengin değişik kalıpla basılmasına elvan baskı denir. Geven: Kayseri Develi civarında yetişen bodur, otsu bir ağaçtır. Bahar aylarında bu ağacın gövdesi bıçakla yarılır ve içinden kauçuk gibi bir süt akar. Bu sütün kurutulması ile yaprak kitre elde edilir ve yazmacılıkta kıvam artırıcı olarak kullanılır. Has yazma: Basmaların boyalarını tespit etmek için, dokuma suda kaynatılır sonra yıkanır. Boyaları böyle tespit edilen yazmalara verilen ad. Kaput bezi: Pamuktan düz dokuma, amerikan bezi. Karakalem yazma: Tek kalıp kullanılarak beyaz üzerine siyah, siyah üzerine beyaz işlenir. Bu türe Karakalem denir. Ankara, Beypazarı, Kastamonu çoğunlukla bu türü uygulayan yerlerdir. Keçe: Yapağı veya keçi kılının dokunmadan yalnızca dövülmesiyle elde edilen kaba kumaş. Kitre patı: Baskıda boya hazırlanırken kıvam artırıcı olarak kullanılan madde. Kök boya: Pamuk ve yün mamullerine renk vermek için bitki ve böceklerden elde edilen tabii boya. Mermerşahi: Tülbent ile patiska arasında ince bir tür pamuklu kumaş. Mordan: Boyama işleminde renk sabitleştirici olarak kullanılan maddeler.

30 5 Nakışbul: Ahşap kalıpların oyulmasında kullanılan küçük bıçaklara verilen ad. Parafin: Ahşap kalıplar oyulmadan önce, motifin oyulmasını kolaylaştırmak ve kalıbın uzun ömürlü olmasını sağlamak için, kalıpların batırıldığı eriyik madde. Patiska: Çoğu pamuktan dokunmuş sık ve düzgün bez. Peşkir: Genellikle pamuk ipliğinden dokunmuş ince havlu. Plangi: Kumaşın belirli bölümlerini diplerinden iple boğarak boyaya atma ve boyadan çıkan kumaşın bağlı yerlerini çözme yoluyla uygulanan bezeme tekniği. Rölyef: Kabartma. Bir biçimin veya süslemenin düz yüzey üzerinde oluşturduğu çıkıntı. Serigrafi baskı: Ahşap, cam, seramik, plastik, mukavva, mermer, metal ve kâğıt gibi doğal ve endüstri ürünleri emici olan veya olmayan yüzey üzerine uygulanan şablona dayalı baskı tekniğidir. Sürme yazma: Basmaların boyalarını tespit etmek için, dokuma suda kaynatılır sonra yıkanır. Boyaları suda kaynatılarak tespit edilemeyen yazmalara verilen ad. Şap: Alüminyum ve potasyum sülfatından veya amonyum alüminyum sülfatından oluşan, sıcak suda eriyen, tadı buruk, antiseptik bir madde. Tutamak: Motif oyulması bitince, kalıbın arka kısımdan rahat tutulabilmesi için yapılan ahşap destek. Tülbent: İnce ve seyrek dokunmuş, hafif ve yumuşak pamuklu bez. Yazma: Bohça, yemeni, başörtü, yorgan vb. şeyler yapmakta kullanılan, üstüne boya ve fırça ile veya tahta kalıplarla desen yapılmış bez. Yazmacılık: Elle çizilerek veya tahta kalıplarla basılarak uygulanan bir kumaş desenleme tekniğidir. Yemeni: Alaca boyalı, üzerine kalıpla renkli çiçek resimleri basılmış ince bez ve yazma çember adıdır. Zamanında Yemen de yapıldıkları için bu adı almışlardır. Yüksek baskı: Tahta ya da ağaç kesiti üzerine aktarılan bir desenin, basılmayacak olan kısımlarının oyulup derinleştirilmesi ile elde edilen baskı tekniğidir.

31 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1 İzmir İli Hakkında Kısa Bilgi İzmir, ülkemizin yedi coğrafi bölgesinden biri olan Ege Bölgesi nin en büyük kentidir. Ege Bölgesi nin sahip olduğu doğu-batı doğrultulu vadiler ve bu vadiyi kolaylıkla birbirine bağlayan yollar İzmir de birleşir. Coğrafi konumu, verimli toprakları ve doğal bir limana sahip olması nedeniyle, İzmir ticari, kültürel ve iktisadi olarak merkez olma özelliğini tarih boyunca korumuştur İzmir Etnografya Müzesi Fotoğraf 1. İzmir Etnografya Müzesi

32 İzmir Etnografya Müzesi Tarihi Bina, 19. yüzyılda Neo klasik tarzda, meyilli bir teras üzerine inşa edilmiştir. Bunun 1831 yılında ilk olarak hastane olarak (St.Roch Hastanesi) kullanıldığı; 1845 yılında Fransızlar tarafından onarılarak fakir Hıristiyan aileleri için bir bakımevine dönüştürüldüğü bilinmektedir. Aynı bina daha sonra hıfzıssıhha müessesesi ve sağlık müdürlüğü hizmet binası olarak kullanılmıştır. 2 Aralık 1984 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı'na etnografya müzesi olarak düzenlenmek üzere devredilmiştir (Güler, 2010: 6) Müzenin Tarihsel Gelişimi ve Kuruluşu İzmir'de etnografik eserler 29 Ekim 1978 tarihinden itibaren İzmir Atatürk ve Etnografya Müzesi'nin alt katında teşhir edilmekte idi. Daha sonra yıllarında restore edilen eski sağlık müdürlüğü binası etnografya müzesi olarak hizmete sunulmuştur (Güler, 2010: 7). Müze, Konak ilçesinin Varyant girişinde İzmir Arkeoloji Müzesi yle aynı bahçede yer almaktadır. Müzede, İzmir ve çevresinde yaşayan halkın 19. ve 20. yüzyılın başlarındaki günlük hayatları, örf ve adetleriyle ilgili bilgi veren eserler bulunmaktadır. Ayrıca geleneksel el sanatlarının aşamalarını gösterildiği temsili düzenlemeler yer almaktadır Müzenin Teşhir Düzeni İlk iki katı teşhir için ayrılmış olan müzenin üçüncü katı depo, laboratuar ve fotoğraf stüdyosu olarak kullanılmaktadır. 1.Kat Teşhiri: Sağda 1. bölümde: 19. yüzyıl misafir odası, el işlemeleri, hamam takımları ile 2. bölümde: Gözboncuğu fırını ve örnekleri, İzmir İli'nin ilk Türk eczanesi (İttihat Eczanesi), keçecilik, nalıncık ve tenekecilik sergilenmiştir. İzmir'in meşhur şerbetçisi (Demirhindi) bu bölümde yaşadığı yüzyıldan ziyaretçilere teşhir edilmektedir. 3. bölümde: Menemen çömlek çarkı ve mamulleri, sereciye, deve ve deve güreşleri, halk oyunları, efe ve efe giysileri tanıtılmıştır. Salonların iç kısımlarında yer alan koridordaki gömme vitrinlerde para keseleri, sedef kakmalı eşyalar, cam ve el işlemeleri teşhir edilmektedir (Güler, 2010: 8).

33 8 Fotoğraf 2. İzmir Etnografya Müzesi, 19. Yüzyıl Misafir Odası (Temsili) Araştırma konusu olarak seçilen, ahşap baskı sanatı müzede atölye olarak gösterilmiştir. Müze için oluşturulan kitapçıkta, teşhirde bulunan bölümden şu şekilde bahsedilmektedir; Eczanenin hemen karşısında Tahta Kalıp Kumaş Baskı atölyesi, bu atölyede kullanılan kalıplar ve bu teknik ile desenlendirilmiş olan çeşitli kumaş örnekleri bulunmaktadır. Tahta kalıp kumaş baskısında kullanılan desenler, yörelere ve kullanım amaçlarına göre değişmektedir. Desenler arasında bitki, hayvan ve meyve motifleri ağırlıklı olarak kullanılmıştır ( pdf). Fotoğraf 3. İzmir Etnografya Müzesi, Tahta Kalıp Kumaş Baskı Atölyesi (Temsili) 2.Kat Teşhiri: 1. bölümde: 19. yüzyıl gelin odası, gelinliklerin vitrini, oturma odası, sünnet odası ve mutfak malzemeleri, 2. bölümde: Ege Bölgesi gelin başları, kadın süs eşyaları, Osmanlı Devri sikkeleri, el yazması kitaplar ve yazı takımları teşhir edilmiştir (Güler, 2010: 8).

34 Ahşap Baskı Sanatı ve Tarihsel Gelişimi Ağaç baskı, tahta ya da ağaç kesiti üzerine aktarılan bir desenin, basılmayacak olan kısımlarının oyulup derinleştirilmesi ile elde edilen, ıstampa-damga gibi bir yüksek baskı tekniğidir. Eski çağlardan beri, kumaş basmacılığında bir yöntem olarak kullanıla gelmektedir (Gençaydın, 1987: 27). Yazma, kumaş üzerine elle resmedilerek veya tahta kalıplarla basılarak desenlendirilmiş kumaşlara verilen isimdir. Batı literatüründe Almanca (Zeugdruck), İngilizce (Block Painting), Fransızca (L Estampage) olarak adlandırılan kalıp baskı sistemi bizde Yazmacılık adını alır. Yazmacılık tarihine ışık tutacak bazı buluntular ve yazılı kaynakların elimizde olmasına rağmen, bu sanatın başlangıç yerinin ve zamanının kesin olarak tespiti güçtür. Bu konuda yazılı kaynaklar ve arkeolojik çalışmalar, yazma sanatının bir baskı tekniği olması nedeni ile bizi tarih öncesi çağlarının yontma taş ve bronz dönemlerine kadar götürüyor. Baskı biçiminin başlangıcı olarak, bu dönemlerde seramik kap kacağın üstüne basit damga ve tahta parçalarıyla yapılmış desen uygulamalarını gösterebiliriz (Kaya, 1988: 9-10) yılında yapılan arkeolojik araştırmalarda bulunan mühür biçimindeki kalıplar, yazmacılığın tarihi ve ilk belirtileri açısından bize yararlı bilgiler vermektedir. Mühür biçimindeki damgalar, Hititler in M.Ö yıllarında kalıpla baskı tekniğinin muhtemelen bildiğini gösteriyor (Kaya, 1988: 44). Fotoğraf 4. Hitit Dönemine Ait Çeşitli Mühür Örnekleri (Kaya, 1988: 11)

35 10 Ağaç kalıp kullanarak baskı yapma tekniğinin ilk olarak nerede kullanıldığına dair kesin bir bilgi olmamakla birlikte Mezopotamya da tahta kalıpla kil üzerine baskı yapıldığı, Çin de ise ağaç kalıplarla mühür basıldığı bilinmektedir. Anadolu da bu teknik ilk olarak Hititler tarafından kullanılmıştır. M.Ö.1000-M.S.100 yılları arasında Orta Asya da yaşayan Türk kavimleri kumaş desenlemede hayvan figürleri kullanmaktadır. Bu figürler av ve avcılık kültürünü yansıtmaktadır (Gökaydın, 1990: 190). Orta Asya da milattan önceki dönemlerde Hazar Denizi çevresinde yazmacılığın yapıldığı Heredotos (2002) yazılarında şu şekilde anlatılmaktadır: Kafkaslar ı çok ve çeşitli insan soyları doldurur; çoğu geçimini yaban ormanlardan çıkarır; buralarda çeşitli yapraklar veren ağaçlar vardır, diye anlatırlar, buralılar bu yaprakları dövüp su ile karıştırırlar ve giysileri üzerine hayvan resimleri yaparlar; bu hayvan resimleri yıkamakla çıkmaz; hatta sanki yünle işlenmiş gibi, dokuma eskiyinceye kadar öyle durur (109). Kumaşı fırça aracı ile boyama ve kalıpla basarak desenlendirme Mısır da Abbasi ve Fatımilerde de görülür. Bu devirdeki keten kumaşların üzerindeki yazıların veya süslemelerin çoğunun tekniği fırça ile boyama ve kalıpla baskıdır. El ile desenlendirilmiş bu kumaşlar arasında ilk Fatımi devrinin dikkate değer parçaları vardır. Bunlar çok renkli duvar halılarındaki kuş, arabesk ve kufi yazılarını hatırlatır. Kumaş üzerinde uygulanan bu mühür ve baskı desen teknikleri Koptların ilkel çağlarında da kullanılmış, daha sonra Avrupa ya yayılmış ve özellikler Almanya da gelişmiştir. Arap dokumacılar kendi kumaşlarının baskısında tahta mühürleri kullanmışlardır (Kaya, 1988: 14). Avrupa da tahta kalıpla baskı tekniğindeki ilk gelişmeler XI.- XII. yüzyıllar arası aşağı Ren bölgesinde başlar. Ticaret yolu olan Ren nehrinin güney ve kuzey yörelerinde bu tür baskı kumaşlara çok rastlanır. Bu bölgede, manastırlardaki Hıristiyanlaşma hareketi kültürün yükselmesine hizmet etmiştir. Bu manastırların iç süslemelerinde tahta kalıpla basılmış kumaşların kullanıldığı görülmektedir. Romanesk çağının sonunda Gotik ve Rönesans dönemlerinde Almanya da direkt (pozitif) basılmış kumaşlarla büyük çapta üretim yapılıyordu. Rezerve baskı ancak XVII. yüzyılda tekrar ortaya çıktı. Bu pozitif baskılar İtalya da, Fransa ve Hollanda da dokunmuş simli kumaşların (brokarların) yerini

36 11 alıyordu. Onların baskı modelleri dokuma desenlerinin iyi birer örneği olmakla beraber, aynı zamanda zengin desenli (ornamentli) Bizans, İtalyan ve Arap ipekli brokarlarının birer taklidi ve ucuz kopyasıdırlar. Varlıksız din adamları ve derebeyleri bunlarla kıyafetlerinin süslüyorlardı. Fakir kiliselerde ise atlar (mihrap) ve duvarlar bu tip baskı kumaşlar ile kaplanıyordu. Bu eski direkt baskılar, pigment baskı diye adlandırılan gruba dâhildirler, yani az veya çok dağıtılmış erimeyen renklerin (pigmentlerin) kumaş üzerine fiske edilmesi (sabitleşmesi) ile elde edilirler. Pigment elyafın üstüne yapışan, fakat elyafın içine geçmeyen boyalardır. Sabitleştirilme çeşitli malzemenin yapıştırılması ile olur. Fon rengi boyalı kumaş şöyle işlenir: Yapışkan bir sıvı olarak desen basılır, altın, gümüş, cam tozu veya ipeğe benzer tozlar kuruma esnasında kalıpla basılmış olan desenin üzerine serpiştirilmek suretiyle yapıştırılırdı. Direkt baskıda keten yağlar, en eski birleştirici madde olarak kabul edilir. Bunlar zamanla sertleşir ve renkleri dokuya bağlarlardı (Kaya, 1988: 22-24). Çin deki misaller kullanış amaçları bakımından Türk yazmalarına en yakın ilişkisi olanlarıdır. Örneğin, bizde yorgan yüzü veya bohça olarak kullanılan desenlerin, aynı şekilde Çin de de bu amaçlarla kullanıldığını görüyoruz. Çin desenlerinde yüzeyde bir bütünlük göze çarpıyor. Çoğunlukla kuşlar, Phonix (Anka kuşu), çiçek ve meyve motifi kullanılmış. Dünyanın en eski medeniyetine sahip olan ve (M.Ö M.S. 220) tarihleri arasında gelişen Çin uygarlığının yazmalarından verilen örnekler, negatif baskı tekniğinde basılmıştır. İran yazmaları ise daha çok dekoratif açıdan ele alınmıştır. Perde, sedir örtüleri, duvar panoları gibi. Kompozisyon ve desen yönünden özelliği: Kumaşın yüzeyini hemen hemen hiç boşluk bırakmayacak şekilde doldurmasıdır. Türk yazmalarında görülen rahatlık ve serbest kompozisyonlara, İran yazmalarında rastlanmamaktadır. İran yazmalarında aslan, kartal, tavus kuşu, güvercin ve geyik motifleri çok kullanılmıştır (Kaya, 1988: 35). Geleneksel olarak Hindistan baskılarında kullanılan motiflerden en yaygınları, meyve, çiçek, bitki, ağaç ve kuşlardır. Nar ın Çinliler tarafından da kullanıldığını ve bereket sembolü olarak kabul edildiğini gördük. Haçlı seferleri zamanında Avrupa ya getirilen brokarlar nar desenleri bakımından

37 12 çok zengindi. İtalya ve İspanya da bu desenler çok kullanılmış, fakat bu meyvenin sembolize ettiği anlam dikkate alınmamıştır (Kaya, 1988: 37). M.S. 395 te Anadolu, Oğuz Türkleri tarafından Türk sanatının ve kültürünün merkezi olmuştur. Anadolu da çeşitli sanatsal faaliyetlerinin arasında yazmacılığın da bulunduğu ve yabancı uyruklu toplulukların (Süryani, Ermeni gibi) Anadolu da yazmacılık sanatı ile uğraştıkları görülmüştür (Gökaydın, 1990: 191). Günümüze ulaşan en eski Türk yazma örnekleri 16. yüzyıldan kalmıştır. Anadolu da özellikle Tokat, Kastamonu, Bartın, Gaziantep ve Diyarbakır da gelişen yazmacılık, 17. yüzyılda İstanbul da en yüksek düzeye ulaşmıştır. 16., 17., 18. yüzyılda özellikle İstanbul işi yazmalarda en güzel örneklerini vermiştir. Türk yazmacılık ve basmacılık sanatının en güzel örnekleri İstanbul yazmacılığına aittir. Bu konuda en eski bilgiler, III. Murat zamanında ( ) İbrahim Paşa Sarayı nda Şehzade IV. Mehmet in sünnet düğünündeki geçitte Basmacı esnafı adını taşıyan minyatürde görülmektedir. Ayrıca Sürname isimli el yazması eserde, basmacıları kalıplarla düz kumaşlar üzerine renkli şekillerle el baskısı yaptıkları anlatılmaktadır. Sarayın kullandığı kumaşlarda boya ile yapılan baskıların üzerine ayrıca altın veya gümüş motiflerde basılırdı (Türker, 1996: 2). Evliya Çelebi, XVII. yüzyılın ortalarında yazmış olduğu kitabında, İstanbul yazmacıları hakkında eski deyimle Esnafı nakkaşanı yağlıkcıyan tabirini kullanarak, yazısına şöyle devam ediyor: Bunlar yumayun bezler üzerine siyah kalemkâr ederler, 20 dükkân, 20 nefer olarak çalışırlardı. Evliya Çelebi nin bize verdiği bu bilgiden o dönemde İstanbul da 20 dükkânda 20 usta ile bu sanatın icra edildiğini öğreniyoruz. Diğer yazılı bir kaynakta yazmacılık sanatı eskiden yalnızca Tokat ta hastı, başka yerde yazma yapmak yasaktı. Tokat Valide Sultana has olduğundan ve yazmacılığın gelirleri de Tokat hassına ait bulunduğundan bu gelir kaynağının aksamaması için başka yerde yazma yapılmasına müsaade etmezlerdi yılında bazı ustalar vergiden kurtulmak isteği ile Zile ve Niksar taraflarına gitmişlerdir ve bir müddet devam etmişlerse de yılında, bu gibi kaçak ustaların Tokat a çevrilmesi ve açtıkları işyerlerinin kapatılması emrolunmuştur denilmektedir (Kaya, 1988: 50).

38 13 Yazmacılığın, Osmanlı dönemindeki önemli yerini 1. Dünya Savaşı ndan sonra kısmen kaybettiği görülmektedir. Çarşaf ve peçenin kalkması ve sanayileşmesi hareketleri bu tekniğin değer kaybetmesine neden olmuştur. 1. Dünya Savaşı ndan önce 125 imalathane varken, bugün bu rakam hala çok düşüktür (Gökaydın, 1990: 191). Yazma, yüzyıllar boyunca değişik isimlerle tanımlanmıştır. Bugün Anadolu da yazma bir başörtüsüdür. Günümüzde yalnız kadınlar tarafından kullanılan yazmaları, eskiden erkeklerde feslerinin altına giyerek kullanırlardı. Çit, yemeni, çevre, çember deyimleriyle tanıdığımız yazmaya, eskiden puşiş de denmişse de, en çok kullanılan Yemeni kelimesi olmuştur. Bu sanat dalının ürünleri yastık, yorgan yüzü, seccade, bohça, sofra altı, yemeni, peşkir, mendil gibi pek çok çeşitleriyle insanımızın günlük yaşantısının vazgeçilmez eşyası olmuştur (Türker, 1996: 3) Ahşap Baskı Kalıpların Üretiminde Kullanılan Ağaç Çeşitleri Ahşap baskı kalıpların üretiminde kullanılan ağaçlar, ıhlamur ağacı, armut ağacı, gürgen ve sarıçamdır. Baskı işi yazmalar, sulak yerlerde yetişmiş ıhlamur ağacından kalıplar kullanılarak yapılır. Ihlamur ağacı yumuşak, kolay oyulabilir, dayanıklı, iyi boya tutan bir ağaç cinsi olduğu için, kalıp hazırlamaya çok uygundur. Oyarken istenmeyen biçimde yarılmalar yapmaz. Ihlamurun budaklı, yarık ve yaş olması gerekir. Fırınlanmış olanlar tercih edilir. Ağaç kuru ise yumuşak ve oyulmaya uygundur. Kalıplar kütükler hızarla kesilirken, kesilen parçalarda liflerin yönünün dikkate alınması çok önemlidir. Lifler dik gelecek şekilde kalıplık ağaçların kesilmesi gerekir. Oyma sırasında kolaylık sağladığı için, bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Aksi halde kalıbı oymak imkânsızlaşır (Türker, 1996: 13). Özellikle armut ağacının ıhlamur ağacından çok daha dayanıklı olduğu bilinmektedir. Fakat hatasız oyulması ıhlamur ağacına oranla daha zor olduğu için çok fazla tercih edilmemektedir. Karakalem ve dolgu kalıpları için tek bir kalıp hazırlanırken, elvan baskı için her motif grubu için ayrı kalıplar hazırlanır.

39 14 Fotoğraf 5. Emel Ardahanlı nın Atölyesinde Bulunan Elvan Baskı Kalıpları Ahşap kalıplar, işlevsel farklılık gösterecek şekilde, kontur ve dolgu kalıpları olarak ikiye ayrılır: 1. Kontur Kalıplar: Motiflerin kontur baskı aşamasında konulan bu kalıplar, sürekli olmasa da, bazen tek renkli motiflerde kullanılır. 2. Dolgu Kalıplar: Genellikle konturların iç alanlarının, kontur dışına taşmadan, renkli baskısını almamıza yarayan kalıplardır. Elazığ ilinde, kontur kalıplar Erkek kalıp, dolgu kalıplar ise Dişi kalıp olarak adlandırılır (Koç,2010: 36). Fotoğraf 6. Çok İnce Desenli Yazma Kalıbı (Kaya, 1988: 126)

40 15 Ağaç klişelerle yazma basma işi için kullanılacak kalıplar, ağaç üstüne yapılan kabartma gravür tarzında hazırlanır. Bu klişeler, istenilen renkte boya içirilmiş tamponlara basılı, kumaş üstüne kuvvetle basılınca figürler dokumaya sonra basılmamış yerler elden geçirilir ve boyalar tespit edilir. Basılma yoluyla yapılan yazmalara Baskı Yazma adı verilir. Basmaların boyalarını tespit etmek için, dokuma suda kaynatılır sonra yıkanır. Boyaları böyle tespit edilen yazmalara Has Yazma, boyaları suda kaynatılarak tespit edilmemiş yazmalara da Sürme Yazma denir. Yalnız kara ile boyanmış yazmalar Kara Kalem Yazma adını alır. Daha önceden bu iş için kullanılan kara boya bitkilerden ve ağaç köklerinden çıkarılırdı, sonraları kullanılan kara boya ise İzmir Karası denilen kimyasal usullerle hazırlanmış boyadır (Arseven, 1984: 278) Ahşap Baskı Kalıpların Hazırlanmasında Kullanılan Araçlar Türker e (1996: 15) göre, ahşap baskı kalıpların hazırlanmasında kullanılan bazı araçlar; oyma bıçakları, iskarpelalar, matkap, mengene, testere, törpü, rende, planya, işkence, biley taşı ve zımpara kâğıdıdır. Oyma Bıçakları: Oyma işlemi küçük Nakışbul adı verilen bıçaklarla yapılır. Eni dar ve geniş olan iki çeşit bıçak kullanılması bize kolaylık sağlar. Dar ve ince olan bıçaklarla motiflerin dar yerleri oyulur. Oyma yapılırken oyma bıçağı dik olarak tutulmalıdır. Bıçağın sapı el ile kavrandıktan sonra işaret parmağı bıçağın demirinin yanını desteklemelidir. Bıçak, ıhlamur ağacına batırıldıktan sonra ileri doğru yatırılarak kesme işlemi yaptırılır. Bıçak, ileri- geri hareketlerle yalnızca kesmede kullanılmalıdır. Bıçakla kesme yaparken bıçak asla sağa-sola döndürülmemeli, bu şekilde bıçakla ağaç parçalarını koparma yoluna gidilmemelidir. Aksi halde bıçak derhal kırılacaktır (Türker, 1996: 15). Matkap: Kalıbın bazı yerlerinde delik açmak için kullanılır. Her zaman kullanılmaz. Açılan delikler kesilen parçaların kolayca kopmasını sağlar. Kalıp oymada el veya genellikle elektrikli matkaplar kullanılır. İskarpelalar: Bıçaklar yalnızca kesme işinde kullanılırken, kesilen parçaları koparma işi iskarpelalarla yapılır. Kullanılan iskarpelaların uçlarının kalın ve

41 16 ince oluşları bize oymada kolaylık sağlayacaktır. Oyulacak yer dar ise ince uçlu iskarpela tercih edilir (Türker, 1996: 16). Fotoğraf 7. İzmir Etnografya Müzesi Teşhirinde Bulunan Ahşap Kalıp Oyma Araçları Oyma işleminde motiflerin öncelikle orta kısımlarının (içlerinin) oyulması gerekir. Eğer oymaya motifin dışından başlanmışsa, iç kısımları oyarken motifin duvarlarının dayanma gücü azalacaktır. Parçaları koparırken iskarpelanın tutuluşu da çok önemlidir. İskarpelayı kullanırken dikkat edilmesi gereken şey, motiflerin duvarlarını ezmemektir. İskarpela ile parçalar kopartılırken bazen sol elin başparmağı yastık gibi kullanılır. Parmağın iskarpelanın baskısından etkilenmemesi için bu parmağa deriden başlık da geçirilebilir. Oyma işi zevkli olduğu kadar çok dikkat gerektiren bir iştir. Çalışırken motifleri kesmeden, ezmeden, iskarpela ve bıçakları elinize kaçırmadan çalışmanız gerekir. Oyma işinde ustalaşmak zamanla bu konuda beceri kazanmaya bağlıdır. Kalıbın uzun zaman kullanılabilmesi için 1,5 cm derinliğinde olması gerekir. Derin olmayan kalıbın içi çabuk dolar ve tabanı yükselir (Türker, 1996: 17). Mengene: İşlenecek kalıbın, oyma işlemi sırasında sıkıştırılarak istenildiği gibi durmasını sağlayan alet. Testere: Ağacın kesilmesi için kullanılan, üçgen dişleri bulunan, uzun ve dar çelik araç. Törpü: Kalıpların oyulması sırasında ortaya çıkan fazlalıkları almaya yarayan dişleri uzun ve aralıklı olan eğe.

42 17 Rende: Ahşap yüzeyleri pürüzsüz hale getirmek ve biçim vermek için kullanılan araçlar. Planya: Ağaç yüzeylerini düzgün hale getirmeye yarayan, bir çeşit rendeleme işleminin yapıldığı büyük boyutlardaki tezgâh. İşkence: Ahşap parçaları sıkıştırmak için kullanılan vidalı kıskaç. Biley taşı: Ahşaplardaki kesici kısımları bilemek için kullanılan doğal ya da yapay taş. Zımpara kâğıdı: Ahşap yüzeyleri aşındırarak düzeltmeye ve parlatmaya yarayan, üzerine zımpara tozu yapıştırılmış kalın kâğıt Ahşap Baskı Kalıpların Yapım Aşamaları Motifin Kalıba Aktarılması Karbon kâğıdı ile: Bir yazmada kaç desen veya kaç renk kullanılacaksa o kadar kalıp hazırlanır. Motif kalıba çizilmeden önce ağacın yüzeyi iyice zımparalanır. Zımpara ile düzeltilen yüzeye daha sonra karbon kâğıdı yardımı ile motif aktarılır. Şurası unutulmamalıdır ki, kalıpla beze baskı yapıldığında kalıptaki motif ters çıkacaktır. Motifin solu sağa, sağı sola geçecektir. Bunun için elimizdeki motifi kalıba aktarmadan önce, kâğıdın arkasını çevirip motifi kâğıdın arka tarafından ışıklı masada veya camda tekrar çizmek gerekir. Motifi arkadan çizdiğimiz haliyle karbon kâğıdı aracılığıyla kalıba aktarırsak ancak motif ters olarak basılmaktan kurtulmuş olur (Türker, 1996: 13). Beyaz kâğıda kırmızı boya usulü: Hazır kalıp çingenepembesine (kireç boyaya) batırılarak kâğıda basılır. Motif aktarılması düşünülen kalıplık ağacın yüzeyine ise geven sürülmelidir. Geven sürülmüş yüzeye, motif basılı olan kâğıt kapatılır. Kâğıt arkasından elle sıvazlanarak motifin ağaç yüzeyine geçmesi sağlanır (Türker, 1996: 14). Silkme Usulü: Kâğıt üzerine çizilmiş olan konturlardan iğne ile sık sık delinir. Bu delikler üzerinden tülbent bir torba içine konulmuş kömür tozu veya toz boya hafif hafif tamponlanmak suretiyle desen kâğıdın altında bulunan kumaşa geçirilmiş olur. Fırça ile önce konturları çizilen kalem işi

43 18 yazmalar daha sonra çeşitli renklerdeki boyalarla renkli kısımları kapatılarak tüm yüzey tamamlanmış olur. Burada sanatçı adeta kumaş üzerine tablo yapar gibi ressamca çalışmaktadır. Eskiden Boğaziçi nde Kandilli de yapılan bu tür yazmalar özellikle el yazmaları olarak ün salmışlardır. İstanbul un diğer semtlerinde yapılan yazmalara kalıp-kalem veya kalıpla yazma usulleri uygulanırdı. Kandilli kalem işi (el yazmalarını), kompozisyonlarındaki rahatlık ve serbestlik ile çizgilerindeki akıcılık bakımından hemen tanıyabilmek mümkündür (Kaya, 1988: 62-63) Kalıba Tutamak Yapılması ve Kalıbın Mumlanması Kalıba tutamak (el tutma yeri) yapılması: Motif oyulması bitince, kalıbın arka kısmında elle tutulacak bir yer yapılması gerekir. Buna tutamak denir. Kalıbın arkasından testere ile kesilen bölümler çıkarıldıktan sonra, kalıp mengeneye tekrar sıkıştırılırken motiflerin ezilmemesi için motifin önüne tahta parçası konulmalıdır. Kalıbın arkasının istenilen biçimde düzeltilmesi, iskarpela ve törpü yardımıyla olur. Kalıbın mumlanması: Kalıp tamamen bittikten sonra, kalıbımız %75 parafin veya (donyağı) +%25 balmumu karışımı içine batırılır. Motifler iyice muma gömülünceye kadar kalıp mumlu eriyiğe batırılmalıdır. Muma batırılma işlemi kalıp oyulmaya başlamadan önce de yapılabilir. Kalıbın oyulmasını kolaylaştırır. Bitmiş kalıbı mumlu eriyiğe batırmak uzun süre kullanılmasını sağlamak ve ona dayanıklılık vermek içindir. Böylece kalıp, boyadan hiç etkilenmez (Türker, 1996: 17). Baskı yapılan tezgâhlar, tahtadan olup üzerleri birkaç kat keçe kaplıdır. Keçenin üzerine muşamba ve en üstüne de ekseriyetle yün bir kumaş kaplanır. Tahtadan yapılmış boya teknesi içine boya boşaltılır. Üzerine bez gerilir ve kalıp bu bez üzerinden boyaya batırılarak tezgâh üzerine gerilmiş kumaşa basılır. Bu usul zemini boyamada kullanılır. Konturlu desenler için, kasnak adı verilen etrafı çerçeveli ve alt kısmına muşamba geçirilmiş boya teknesinin içine bir keçe ve üzerine çok ince kalitede bir bez konulur. Ayrıca iki tahta arasına sıkıştırılmış bir keçe vasıtasıyla siyah boya iyice emdirilir ve kalıp boyaya doymuş olan keçeye batırılarak siyah renk, kumaşın üzerine basılır (Kaya, 1988: 63).

44 19 Bugün İstanbul da ve Anadolu nun birçok bölgelerinde devam eden yazmacılıkta, zamandan ve işçiden tasarruf etmek gayesi ile kontur ve fon baskıları için emprimecilik tekniği olan film baskı sistemi uygulanmaktadır. Desendeki diğer renkler kalıpla basılarak el baskı havası verilmekte; böylece yazmacılık sanatında el ile tahta kalıpla baskı özelliği yavaş yavaş ortadan kalkmaktadır (Kaya, 1988: 68) Ahşap Baskı Kalıpların Uygulanmasında Kullanılan Kumaş ve Boya Çeşitleri Kumaşlar İlk zamanlar bu yazmalar bir çeşit organze olan çok ince dokunmuş pamuktan yapılmış tülbentler üzerine basılırdı. Bursa dan çıkmış olan bu kumaşlara mermerşahi denilirdi. Zamanla bu sanayi ölmüştür. Bugün ise Adana, Uşak, Denizli dokuma fabrikalarının üretimi olan tülbent (mermerşahi) denilen ince pamuklu kumaşlar üzerine baskı yapılmaktadır. Sofra altı örtüleri için daha kalın bez olan kaput bezi kullanılır. Yazmacılıkta mermerşahi, patiska, kaput bezi kullanımı iyi sonuç vermektedir. Başka kumaşlarda bu kadar iyi sonuç alınmaz (Türker, 1996: 5) Boyalar Tüm Anadolu nun tüm yöresinde yaşayan halkın kendine özgü kaliteli ve sağlam bir renk anlayışı vardır. Bu özellik, ortaya konan halk sanatı ürünlerinde açık olarak görülmektedir (Kaya, 1988: 52). Tokat yazmaları çok renkli olup, geleneğe bağlı sağlam bir renk armonisi içinde görünürler. Karadeniz bölgesi, özellikle Kastamonu yazmalarında siyah rengin hâkim olduğu görülmektedir. Bu yörelerde yapılan yazmalarda siyahın adeta geleneksel bir renk anlamı kazanmış olduğunu görmekteyiz. Sahile doğru yaklaşıldığında, Bartın da yapılan yazmaların ise fon renklerinin yine siyah olmasına rağmen, renkli çiçeklerle desenlendiği görülür. Güneydoğu Anadolu (Gaziantep ve dolaylarında) yapılan yazmalarda kullanılan kumaş, kalite bakımından diğer bölgelere göre ayrıcalık gösterir. Bu çevrelerde yazma desenlerinin ipekli kumaşlara uygulandığı görülmektedir. Gaziantep ve dolayları yazmalarına bakıldığında;

45 20 çoğunlukla siyah, kırmızı ve sarı renklerin hâkim olduğu görülmektedir. Anadolu nun geleneğe bağlı garantili renklendirme sistemine karşı eski İstanbul yazmaları, içinde bulunduğu devrin çeşitli sanat akımlarından da esinlenerek renk bakımından çok daha zengin ve gösterişli olarak karşımıza çıkarlar. En çok kullanılan renkler: Sarı, bordo, güvez, lacivert, mavi, pembe ve tarçın renkleridir (Kaya, 1988: 53-54). Yazmacılıkta kullanılan boyalar doğal ve kimyasal olmak üzere iki ana grupta toplanırlar Doğal Boyalar Doğal boyalara kök boyalar da denilir. Bazı bitkilerin değişik yerlerinden; çiçek, yaprak, kabuk, odun veya köklerinden elde edilen boyalardır. Bu bitki ot, fidan, diken veya yosun olabilir (Türker, 1996: 46). Doğal boyalarda görülen renkler şunlardır: Çividi, sarı, açık sarı, limon sarısı, al, yeşil, çemen yeşili, mor, asumani (havai mavi), süt mavi, narenci (turuncu, portakal rengi), menekşe, samani, kırmızı, açık kırmızı, koyu kırmızı, kahverengi, koyu kahverengi, siyah ve başkaları. Eski Türk sanatlarında bitki boyalarından başka madeni boyalar da yapılmıştır. Metal bileşiklerinden de istifa edilerek yine çok çeşitli renklerde boyalar elde edilmiştir. Yurdumuzdaki bitkisel boyalar güneş altında renklerinin değişip değişmemeleri bakımında 3 gruba ayrılırlar. 1. Güneş altında renkleri değişmeyen bitkisel boyalar, 2. Güneş altında renkleri koyulaşan bitkisel boyalar, 3. Güneş altında renkleri solan bitkisel boyalar (Kaya, 1988: 55). Yazmacılıkta kullanılan doğal boya bitkileri birkaç örnekle şu şekildedir: Armut Ağacı: Yurdumuzda çok yayılmış ve tanınmış bir ağaçtır. Köylüler bunun yapraklarından yararlanarak, iplikleri kahverengine boyarlar. Ayva Ağacı: Memleketimizde pek çok bulunur. Köylüler ayva yaprağı, ceviz yaprağı, soğan kabuğu ve is ile kahve, koy kahve, külrengi, sarıya çalan kahverengi elde ederler. Ayva kabuğu ile çekirdeğini kanatarak lacivert renk elde olunur.

46 21 Bakam Ağacı: Bu ağaç yerli değil yabancı memleket bitkilerindendir. Merkezi Amerika ve Antilde bulunur. Ülkemizde pek az olarak Adana ve Tokat ta rastlanır. Bu ağacın odun kısmı boyacılıkta kullanılır. Özellikle yazmacılıkta kullanılan bir boyadır. Bakam ağacı ile elde edilen renkler çeşitli mordanlarla yapılır. Mordan, renk tonu vermekte kullanılan katkı maddesidir. Bakam (kırmızı): Bu bitkide Amerika da bulunur. Kırmızı ve siyaha çalan kırmızı renk elde etmekte kullanılır. Kırmızı renk için bakam sapı ve akmazı beraber kaynatılır. Siyaha bakan kırmızı ise, bakam ve karamazı beraber kaynatılarak elde edilir. Boyacı Aspiri: Memleketimizde Doğu Akdeniz de yetişir. Çiçeklerinde kırmızı boya vardır. Boyacı Papatyası: Bulunduğu yerler, Ankara Çubuk vadisi, Keçiören, Bursa Uludağ, Çekirge, Gökdere dir. Bu papatyadan çeşitli sarı renkler elde edilir. Cehri: Bu sarı boyaya Türkiye de Karadeniz bölgesinde, Ankara, Sivas, Yozgat, Niğde, Kahramanmaraş, Kayseri ve dolaylarında rastlanır. Cehriden muhtelif mordanlarla çeşitli sarı, esmer renkler elde edilir. Yazmacılıkta çok kullanılan bir boyadır. Ceviz Ağacı: Ülkemizde her yerde rastlanır. Cevizin kabuğundan, yaprağından, özünden koyu ve açık kahve renkli gayet sabit boya elde edilir. Boyayıcı madde taze cevizin yaprakları ile kabuklarındadır. Ceviz yaprağı ceviz kabukları ve özü şapla kaynatılarak açık kahve renk elde edilir. Çivit Fidanı: Sıcak memleket bitkilerindendir. Bundan doğal indigo boyası elde edilir. Mavi renktedir ve yazmacılar tarafından kullanılır. Çivit Otu: Ülkemizde Ankara, Çubuk deresi ve İstanbul, Çengelköy de rastlanır. Özellikle yazmacıların kullandıkları bir boyadır. Debbağ Sumağı: Türkiye nin çeşitli bölgelerinde yetişir. Bu bitki mordan olarak kullanılır. Dericilikte de yeri vardır. Doğu Çınarı: Bizde çeşitli bölgelerde pek çok rastlanır. Köylüler kabuğundan kırmızı boya elde ederler.

47 22 Ebegümeci: Her yerde rastlanan bir bitkidir. Yaprakları kaynatılmak suretiyle yeşil bir boya elde edilir. Haşhaş Çiçeği (Afyon Çiçeği): Bizde, çeşitli bölgelerde, tarlalarda ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Köylüler çiçeğinden eflatun renk bir boya elde ederler. Havaciva Otu: Türkiye de Akdeniz bölgesinde yetişir. Köklerinden kırmızı boya (Alkalin) çıkarılır. Ispanak: Bizde çok yetiştirilen bir bitkidir. Ebegümeci yaprağı gibi, bundan da kaynatılarak dayanıklı olmayan yeşil bir boya elde edilir. Ihlamur Ağacı: Türkiye de çeşitli cins ıhlamur vardır. Ormanlarda, korularda ve bahçelerde yetişir. Köylüler kabuklarından açık kahve ve koyu kahverengi boyalar elde ederler. Çam kabukları ile şapla beraber kaynatıldığında ışığa ve yıkamaya karşı çok has bir boya elde edilir. Balıkçı ağları bununla boyanır. Kadın Tuzluğu: Türkiye de Ankara civarı ve Kayseri de görülür. Köklerinden sarı boya elde edilir. Kestane Ağacı: Türkiye de İstanbul-Belgrat ormanı ve civarında, Bursa Uludağ, Sinop Ayancık, Trabzon Meryemana deresi, Zonguldak Devrek bölgelerinde görülür. Kabukları kaynatılarak iplik boyamasında kullanılır, fakat elde edilen bu kestane rengi güneşe karşı dayanıklı değildir. Kızıl Ağacı: Türkiye de Belgrat ormanı, Göksu, Beykoz, Kocaeli- Bataklık ormanı, Bolu, Sinop, Ayancık, Zonguldak, Adana- Kozan ormanları ile Uludağ, Gemlik ormanlarında bulunur. Bu ağacın kabuklarından köylüler kırmızı boya elde ederler. Kök Boya (Boyacı Kökü): Ankara İncesu deresi vadisi, Çayır, Evedik, Kayaş, İstanbul Büyükada, Bayburt, Niğde, Batı Anadolu ve Orta Anadolu bölgesi, Bursa- İnegöl civarında yetişir. Kök boya Türkiye nin mühim bitkilerindendir. Çok eskiden beri kullanılan bu ot özellikle ipek halılarda kullanılır. Elde edilen kırmızı renk çok hastır. Güneş ışığı ve yıkanmaya karşı gayet dayanıklıdır. Mordan olarak şap ve idrar kullanıldığı gibi, ayrıca kumaşları zeytinyağına batırmakla özellikle parlak kırmızı elde edilir.

48 23 Meyan Kökü (Meyan Otu): Bu bitki Türkiye nin alçak bölgelerinde pek çoktur. Bundan da şapla birlikte esmerimsi sarı boya elde edilir. Nar Ağacı: Türkiye nin çeşitli bölgelerinde bahçelerde bulunur. Bu ağacın kabuklarından istifade edilerek eski Türk boyacılığında çok kullanılmıştır. Köylüler nar kabuğu ile isi kaynatarak koyu sarı bir boya elde ederler. Nevruz Otu: Türkiye de pek çok çeşitleri vardır. Nevruz otunun çiçeklerini şap veya paslı çivilerle kaynatarak kırmızı boya elde edilir. Palamut Ağacı: Türkiye de çok miktarda bulunur. Tanesi bol olduğundan, bu madde çıkarılarak boyamalarda katkı maddesi olarak kullanılır. Sarı Kök: Esas memleketi Jamaika ve Antil adalarıdır. Türkiye de Trabzon- Maçka yolunda çalılar arasında ve Adana-Osmaniye Gavurdağı nda 1000 metrede rastlanır. Bu bitkinin odununda sarı rengi veren Fustine maddesidir. Sarı kökle her türlü kumaş boyanabilir. Genellikle bu boya ile çadırlar askeri kumaşlar boyanır. Çeşitli maddelerle renk değişikliği gösterir. Örneğin; Alkalilerle kırmızı, kalay tuzları ile kırmızımtırak, şap ile sarımtırak, ferro sülfat ile açık esmer renk verir. Sarı Taş- Yoncası: Türkiye de Ankara Çubuk deresi, Keçiören, Etlik, Kayaş, Hasanoğlu, Sinop, Ayancık, Trabzon Meryemana vadisi bölgeleri ile Erzincan ve İstanbul dolaylarında bulunur. Sarı boya elde edilir. Sığır Kuyruğu: Türkiye de step bölgelerinde yetişir. Pek çok çeşitleri vardır. Ülkemizde Kayseri, Kahramanmaraş, Sivas, Ankara, Gaziantep, İzmir, Tokat, İzmit, İstanbul, Bursa ve Trabzon da rastlanmaktadır. Şap ve paslı çivilerle kaynatıldığında sarı boya elde edilir. Soğan: Yurdumuzda çok miktarda bulunur. Soğan kabuğu ile kumaşlar açık kahverengine boyanır. Şeftali Ağacı: Türkiye nin her bölgesinde görülür. Köylüler şeftali yapraklarını suda kaynatarak sarıya bakan yeşil bir boya elde ederler. Bu boya ile ipek, yün ve pamuk elyafları boyanır. Mordan olarak bakır sülfat (göztaşı) kullanılır. Elde edilen bu renk yıkanmaktan ve güneşten asla solmaz.

49 24 Safran: Önceleri Safranbolu da çok yetişirdi. Safranda bulunan sarı boya maddesi (safranın), sülfürik ait ile açık mavi ve nitrik asit ile yeşil bir renk verir. Yabani Gül: Türkiye de çeşitli bölgelerde bulunur. Paslı çiviler veya şap ile kaynatıldığında kırmızı bir renk elde edilir ve ışığa karşı oldukça dayanıklıdır. Yarpuz: Ankara, İzmit, İstanbul dolayları ile Kastamonu, Zonguldak, Giresun, Rize, Denizli, Antalya, Bursa, Adapazarı, Malatya, Adana ve Ayancık bölgelerinde çok rastlanır. Köylüler şap ve yaprakları ile kökünü paslı demir parçalarıyla kaynatarak güzel parlak bir siyah elde ederler. Suya ve güneşe karşı çok dayanıklıdır. Hayvansal Boya (Kırmız): Kırmız böceğinden elde edilir. Bu boyanın bileşiği (Acide Carminiqe dir) alkolde, suda ve eterde erir. Rengi lal kırmızıdır. Köylüler kırmız boyasından parlak kırmızı ve koyu kırmızı olmak üzere 2 tonda kırmızı renk boya elde ederler. Hayvansal boya olan kırmız, yazmacılıkta daha çok Cochinilla adı ile bilinmektedir. Hayvansal Boya (Purpur): Hayvani boyalardan özellikle purpur un tarihi kıymeti çok büyüktür. Purpur Murex Brandaris, Purpura Haemostana gibi sümüklü böceklerden çıkarılan kırmızı menekşe renginde bir boyadır. Elde edilmesi güç, boyacılığı zahmetli ve pahalı olan purpur rengine eski zamanlarda bir de asalet izaf ettiklerinden, bu renk yalnız rahiplerle kralların ve yüksek memurların elbiselerinde görülürdü. Hatta Romalılar devrinde purpur renkli kundaklara sarılan çocuklar yalnız tahta namzet prenslerdi. Romalılarda yüksek rütbeli memurların elbiselerinde görülen purpur renkleri büyüklük ve asaleti temsil ederdi. Hakkı olmadan bu rengi taşıyanlar şiddetle cezalandırılırlardı (Kaya, 1988: 56,60). Madeni Boyalar (İnorganik Boyalar): Bunlar doğal ve suni olarak elde edilmiş maden bileşikleri (madensel) boyalardır (Türker, 1996: 46) Kimyasal Boyalar Bunlar suni ve ucuz boyalardır. a. Anilin Boyalar (Sentetik, suni organik boyalardır): Bu boyalar günümüzde kömürün ve katranın damıtılmasıyla elde edilir.

50 25 b. Alizarin Boya: Bu da bir tür kökboyasıdır. Sonradan suni olarak Avrupa da elde edilmiştir. Geçmiş yıllarda yazmacılıkta çokça kullanılmıştır. Suni boyalarla yazmaları renklendireceksek boyama işlemi; Doğrudan boyama, Mordanlı boyama biçimiyle yapılır. Mordan: Boyanın elyafa doğrudan bağlanması halinde boya maddesini elyafa bağlayan ara maddeye Mordan denir. Aynı zamanda bu katkı maddesi renk tonu vermeye de yarar. Tanin, şap, krom şapı, krom-sülfat, demir sülfat, alüminyum sülfat, mordan maddelerinden bazılarıdır. Asit özellikteki boya maddeleri için bazik, bazik özelliktekiler için asit mordanlama gerekir. Serigrafi (ipek) baskı yazmalarda ise anilin ile birlikte akremin boyalarda kullanılmaktadır (Türker, 1996: 46) Yazmaların Teknik Özellikleri Yazmacılık tekniğinin esas özelliği, önce kalemle başlanıp daha sonra kalıba çevrilmesidir. Bu teknikte kalem diye adlandırılan araç sanatçısının adeta yazı yazar gibi büyük bir rahatlık ve ustalıkla kullandığı fırçasıdır. Yazmacılık adı bu sebeple yazmak fiilinden gelmektedir. Yazma genellikle pamuklu kumaş üzerine el ile çizilen veya tahta kalıplarla desenlendirilen kumaşlara verilen isimdir. Yazmacılığı teknik yönden 3 ana grupta toplayabiliriz: 1. Kalem İşi Yazma 2. Kalıp-Kalem Yazma 3. Kalıpla Yazma a. Kalem İşi Yazma: En makbul yazmalar birer sanat eseri denilen Kalem işi yazmalardır. Bu tür yazmalar günümüzde artık hiç yapılmadığı gibi, eski örneklerin de pek ender rastlanmaktadır. Kalem işi yazmada desen önce kalemle kâğıt üzerine resmedilir. Kumaş gevger adı verilen ayaklı çerçeve üzerine gerilir. Desen kumaşın altına konup kâğıttan görüldüğü şekilde kopya edilmek suretiyle önce konturlar çizilir. Deseni kumaş üzerine geçirmede

51 26 diğer bir metotta işlemecilikte olduğu gibi deseni silkme usulü ile kumaşa geçirmektedir (Kaya, 1988: 62). b. Kalıp-Kalem Yazma: Yazma sisteminde konturlar kalıpla basıldıktan sonra desendeki renkli kalacak kısımlar el (fırça aracı) ile boyanır. Eski İstanbul yazmaları, çoğunlukla bu tür baskı tekniği ile basılmışlardır. c. Kalıpla Yazma: Bu çeşit yazmalar tahta üzerine oyulmuş kalıplarla desenlendirilen yazmalardır. Kalıpların rölyef kısımları desene göre önce siyah kontur olarak basılır. Desendeki diğer renklerin baskısı da yine kalıpla yapılır. Bu teknik zamandan tasarruf sağlamasına rağmen, el ile desenlendirilmiş (kalem işi) yazmaların kalitesine varamaz. Kalem işi yazmaların güçlüğü görülerek biraz daha kolaylaştırma metoduna gidilmiş ve tahta kalıplarla baskı yapılması düşünülmüştür. Bugün devam eden yazma sanatında tamamen bu teknik kullanılmaktadır (Kaya, 1988: 62-63). Kalıpla yazma tekniği üç gruba ayrılır. Bunlar: i. Karakalem Yazma: Tek kalıp kullanılarak beyaz üzerine siyah, siyah üzerine beyaz işlenir. Bu türe karakalem denir. Ankara, Beypazarı, Kastamonu çoğunlukla bu türü uygulayan yerlerdir. ii. Elvan İşi Yazma: Bir motifin her rengi ayrı kalıp yapılır. Bu kalıplar üst üste gelecek biçimde beyaz zemin üzerine basılır. Bu türe Elvan işi denir. Tokat yazmalarının en önemli özelliği elvan baskı oluşudur. Renk ve desenleri eşsiz güzelliktedir. iii. Daldırma Yazma: Renklere göre hazırlanan kalıpların basılmasıyla meydana gelen motifler tutkal veya balmumu ile kapatılır. Kumaş daha sonra boyaya batırılır. Böylece motiflerin dışında kalan yerler boyanmış olur. Buna daldırma yazma denir (Türker, 1996: 11) Baskı Sonrası Yapılan Teknik İşlemler Yazmacılıkta desenlendirme sonrası yapılan bazı işlemler vardır. Bunlarla birlikte baskı işlemi tamamlanmaktadır: Şaplama Bu işlem kurşun tuz eriğiyle yapılır. Kaya (1988) ya göre, bu eriyik maddelerinin karışımını şu şekilde olmalıdır:

52 litre su 2,5 kg şap (alüminyum potasyum sülfat) Al (SO 2 ) 3 K 2 SO H 2 O 2,5 kg kurşun tuzu (kurşun asetat) Pb (CH 3 COO) 2 Hazırlanışı: Büyük bir kazan içine kaynatılmak üzere su konulur. Hafif bir renk vermesi ve yapılan baskının kumaş üzerinde görünebilmesi için içine 100 gr. kadar sarı (cehri) boyası atılır. Su kaynama derecesine gelince şap ilave edilerek karıştırılır ve erimesi beklenir. Daha sonra kurşun tozu (kurşun asetat) konularak 5 dakika kaynatılır. Toprak küp veya çömlek içine boşaltılır ve 24 saat dinlenmek üzere bırakılır. Kitre patı ile kıvamı koyu hale getirildikten sonra teknelere konulur ve üstüne gerilen bezin üzerinden zemin kalıbı ile bu şap ve kurşun tozu mahlûlüne batırılarak, kumaş üzerine basılır. Basılan kumaşın açık havada 12 saat kalması elzemdir. Kuruduktan sonra at veya eşek ahırlarında tavanda asılan tahta sopalara geçirilir ve 3-4 gün bekletilir. Bu zaman içinde kumaşların gerekli amonyağı alabilmesi için hayvanların ahırda bulunmaları lazımdır. (Bu sistem Tokat yazmacıları tarafından halen uygulanmaktadır). Günümüz yazmaları arasında bu işlem artık değiştirilmiş ve kapalı bir yerde asılı bulunan yazmaların gereken amonyağı alabilmesi sağlanmıştır. Gerekli amonyağı alan yazmalar buradan çıkarıldıktan sonra temiz su dolu bir havuzda 10 dakika bırakılır ve sonra da süzülür. Yazmacılık dilinde bu işlemin tamamlanmasına şaplama denilir (Kaya, 1988: 64-65) Kaynatma Şaplama işlemi bittikten sonra kaynatma işlemine geçilir. Dışı tuğla örtülü kazanlara su konularak odun ateşi yakılır. Zemin rengi kırmızı veya mor olacaksa; su ılık hale gelince bir kilogram kurutulmuş ve dövülmüş tetri (sumak) yaprağı ilave edilir, suyun renginin açık maviye döndüğü görülür. Yazmaların zemininin siyah olması isteniyorsa, yeterli miktarda anilin boya (kıvam arttırıcı katılmamış) bu suya ilave edilir.

53 28 İstenilen sayıda değirmi (eni boy eşit olan kumaş) kazana atılır ve boyanın özelliğine göre 2 saat kadar kaynatılır. Bu arada ısıyı çok iyi ayarlamak ve kumaşları çok iyi hareket ettirmek gerekir. Daha önceden şaplama yapılmamış alanlar siyah boya ile tamamen boyanmış, şaplama yapılmış alanlar ise beyaz kalmış olur (Öz, 2006: 39) Yıkama Bu işlemlerden sonra boyanmış değirmiler yıkama havuzlarına alınır ve boyanın sabitlenmesi, fazla boyanın da akması sağlanır. Bu işlem için deniz suyu kullanılırsa, tuzun sabitleyici özelliğinden dolayı daha iyi sonuç alınır. Ayrıca kumaşları geniş alanlarda açarak yıkamak gerekir. Bunun için denizde yıkamak büyük kolaylık ve maliyetlerin önemli oranda azalmasını sağlar. Eski İstanbul yazma atölyelerinin deniz kıyısı olan semtlerde olmasının nedeni budur (Öz, 2006: 40) Çeşitleme Fon rengini alan yazmalara kuruduktan sonra sırası ile desendeki diğer renkler kalıpla basılır. Bu işleme çeşitleme denilir. Çeşitli renklerin birleşmesi ile yazma tamamlanmış olur (Kaya, 1988: 66) Ahşap Baskı Yazmaların Kompozisyon Özellikleri Osmanlılar kendilerinden önce Anadolu da medeniyet kurmuş olan Selçuklu sanatının geleneklerine uymuşlardır. Bizans süsleme sanatının karışık biçim ve motiflerine rağbet etmemişlerdir. İstanbul un fethinden sonra, Osmanlılarda sanat dikkate değer bir anlam ve başarı kazanmıştır. Osmanlı süsleme sanatçısı, derin bir sanat anlayışı içinde geleneksel biçimleri ahenkli bir şekilde sanat dallarının çeşitli kollarına aktarmışlardır. Müslümanlık dini gereğince insan ve hayvan figürlerinin yasaklanması, Türk süsleme sanatının dekoratif açıdan gelişmesine ve büyük ilgi kazanmasına başlıca etken olmuştur. Böylece sanatçı hayal gücünü daha da genişleterek yeni süsleme motifleri aramaya yönelmiştir (Kaya, 1998: 70). Türk yazmacılığında, desenlerin yüzey kompozisyonları kullanıldıkları amaca göre ayrıcalık göstermekle beraber, tüm kompozisyonlarda rahatlık ve

54 29 akıcı bir düzen hâkimdir. Her yüzeyde, motifler göze dinlendirecek nitelikte serbestçe birbirinden aralıklı olarak yerleştirilmiştir. Yazmalarda kullanılan motifler, çiçeklerin çeşitli türleri ve yapraklarıdır. Geyik, tavus kuşu, kumru, serçe gibi hayvan motifleri kullanılmışsa da çoğunlukla çiçeklerden oluşan kompozisyonlar meydana getirmektedir (Kaya, 1988: 75). Çiçek motiflerinden güller, haşhaş, sümbül veya yabancı çiçekler, dal ve yapraklar, tabiattan ayrılmayarak stilize edilmiştir. (Akbil, 1970: 29). Tokat ta, karakalem ve elvan olmak üzere iki tip yazmanın basıldığı görülmektedir. Tokat yazmaları teknik yönden kalıpla yazma grubuna girerler. Desen ve kompozisyon yönünden Tokat yazmalarına doğal bir görünüş hâkimdir. Doğadaki motifler rahatlıkla özelliklerinden hiçbir şey kaybetmeden kalıp üzerine aktarılmıştır (Kaya, 1988: 75). Fotoğraf 8. Tokat Yarım Elmalısı (Kaya, 1988: 118) Karadeniz bölgesi Kastamonu yazmalarının desen ve kompozisyon açısından karakteristik yönü; kompozisyonların genellikle merkezden başlayarak dışa doğru geliştirilmesi ve daire biçimini almasıdır. Yazmalarda görülen bu dairesel biçimindeki anlatım, İslam sanatının tipik bir örneği olarak Kastamonu yazmalarından belirlenmektedir. Kompozisyonlar genellikle hayvan figürlerinin ve geometrik elemanların merkezden kenara doğru geliştirilmesiyle tamamlanır. Orta Asya dan Anadolu ya geçen ve günümüzde hala devam eden hayvan üslubunun Kastamonu yazmalarında

55 30 yer bulduğunu görmekteyiz. Kastamonu yazmalarındaki kompozisyonlarda çoğunlukla geyik, at, kuş ve horoz figürlerine yer verilmiştir (Kaya, 1988: 78). Fotoğraf 9. Geyik Motifli Kastamonu Yazması (Kaya, 1988: 176) Bartın da yapılan yazmalarda, bitkisel motifler kullanılmıştır. Genellikle siyah zemin üzerine aşındırma yöntemi uygulanmış ve açılan alanlara motifler, ahşap kalıplarla basılmıştır. Bartın da beyaz zemin üzerine de baskı yapılmıştır (Öz, 2006: 62). Fotoğraf 10. Köklü Denilen Bartın Yazması (Öz, 2006: 63) Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yazmacılığın yoğun olarak yapıldığı önemli merkezler Gaziantep, Mardin, Elazığ ve Malatya dır.

56 31 Fotoğraf 11. Mardin Etnografya Müzesi Teşhirinde Bulunan Ahşap Kalıplar Gaziantep ve dolaylarında yapılan yazmalarda, o bölgede devam eden diğer halk sanatlarının etkisi belirli bir şekilde görülür. Bu bölgede yapılan yazmaların diğer bir türü de ipekli kumaş üzerine baskı yapıldıktan sonra fon renkleri bağlama batik plangi metodu ile verilmekte ve böylece yazma, desen ve kompozisyon açısından diğerlerine göre ayrı bir görünüm kazanmaktadır (Kaya, 1988: 80). Fotoğraf 12. Bağlama Batik Yöntemiyle Yapılmış Gaziantep Yazması (Kaya, 1988: 119)

57 32 Elazığ yazmaları teknik olarak kalıp yazmadır. Ama kalıp kalem yazmalara da rastlanır. Bu yazmalar sofra ve sedir örtüleri, yatak örtüsü, seccade, yorgan yüzü, bohça ve peçete olarak basılmıştır. Bunların haricinde, yörede maşraf denilen yatak örtüleri ve çarşaflar da yazma tekniği ile bol miktarda yapılmıştır. Elazığ da basılan sofra örtüsü desenleri genellikle merkezden dışa doğru genişleyen ve iç içe geçen dairelerden oluşur. Yatak ve sedir örtülerinde ise kompozisyonlar üst üste devam eden sıralardan oluşur. Yöreye has yazmaların en bilineni ise, keklik alacası dır (Öz, 2006: 60). Keklik alacası, keklik avında kullanılan bir tür yazmadır. Bez üzerine basılan desenler, kekliğin kanat altındaki ve göğsündeki doğal görünümünden yararlanılarak yapılır. Desen ve kompozisyon, iç içe geçmiş daireler, serpme nokta ve yıldızlar ve uzun kıvrımlarla karışık bir düzen içerisindedir (Görgünay, 1982: 12). Yörede avcılar bu yazmaları kullanarak ve bir başka kekliğin sesini taklit ederek yaklaşan keklikleri avlarlar. Bu ava çit avı denildiği bilinmektedir. Elazığ da yazma kelimesi yerine yöresel adlandırma ile çit kelimesi kullanılmaktadır (Öz, 2006: 60). Fotoğraf 13. Keklik Motifli Elazığ Yazması (Öz, 2006: 60)

58 33 İstanbul yazmaları Boğaziçi-Kandilli, Yeniköy ve Üsküdar yörelerinin ürünleri olmak üzere, desen ve kompozisyon yönünden bu halk sanatı türünde görülen en canlı ve tipik örneklerdir. Bu yazmalarda genellikle çiçekler yapraklarla bezenmiş olup, bir sap üzerinde grup halinde veya serbestçe serpiştirilmiş olarak kumaşın bütün yüzeyine dağıtılmıştır. Çoğunlukla simetrik kompozisyonlar dikkati çeker. Bu kompozisyon içinde köşe motifleri bulunur, bunlar çoğu zaman rahatça ve birbirlerinden aralıklı olarak yerleştirilmişlerdir (Kaya, 1988: 81). Fotoğraf 14. Kalıp-Kalem Tekniği ile Yapılmış İstanbul Yazması Detayı (Kaya, 1988: 149) Ege Bölgesi Yazmacılığı Ege Bölgesi nde yazmacılığın, Osmanlı Devleti nin son döneminde kendilerine tanınan ticari ayrıcalıklar sebebiyle, azınlıklar tarafından önemli ölçüde yapıldığı görülmektedir. İzmir de yaşayan Ermenilerin de bazı iş konularında yoğunlaştıkları, çeşitli gezi notlarında vurgulanmakta ve bu hususlar rehberlerdeki isimlere dayandırılan dağılımlarda da kendini göstermektedir. Ermenilerin, kentte uzmanlaşmış göründükleri iş kollarından biri kumaş ve baskı işleri olmuştur. Özellikle eskiden beri İngiltere de ve özellikle Manchester kentinde bulunan bazı atölyeler yakın ilişkiler kurmaları sonucunda manifatura İzmir de, hatta bazı Ermenilerin bu amaçla oraya gitmiş olmaları nedeniyle bir ölçüde İngiltere de bile, Ermenilerin eline geçtiği söylenmektedir. Daha sonraki

59 34 yıllarda, İzmir de kumaş üzerine baskı işlerine de girişen Ermenilerin, bu amaçla kurdukları atölyelerin bulunduğu alanın, bu nedenle Basmahane olarak adlandırıldığı bilinmektedir. Bu arada İzmir de bu işle meşgul bir Ermeni nin 1790 yılında İstanbul a gittiği ve orada Sultan Selim tarafından kabul gördüğü, bu temas sonucunda, İzmir de bir baskı fabrikası kurmak üzere kendisinden bir ferman almayı başardığı, böylece, evvelce küçük atölyeler içinde yapılan kumaş baskılarının büyük bir kısmının, bu fabrikada ele alınmaya başlandığı da bilinmektedir. Şimdiki Basmahane garının bulunduğu alanda yer alan ve kuruluşundan itibaren elli yıl kadar bir süreyle, başarılı bir işletme örneği veren bu fabrika, anlatıma göre, daha sonra kişinin ölümüyle mirasçılarına intikal etmiş, bu arada, ithal malların rekabeti sonucu verimini düşürmüş ve demiryollarının inşaatı sırasında da yıktırılmıştır (Beyru, 2011: ). Aynı kaynakta, yine bu tarihlerde kurulmuş olana baskı fabrikalarından şu şekilde bahsedilmektedir: 1861 yılında İzmir de Mrs. Abbott adlı İngiliz asıllı bir hanım tarafından, muslinler (kumaş) üzerine baskı yapmak üzere yeni bir fabrika açılmıştır. Ancak, kentte benzer fabrikalar ya da atölyeler işleten Ermenilerin, valiye çıkarak bu işleri yapma imtiyazının kendilerinde bulunduğunu öne sürdükleri ve bu nedenle söz konusu fabrikanın kapatılmasını istedikleri anlatılmaktadır. Valinin, bu başvuru üzerine, imtiyaz belgelerinin incelediği ve Ermenilerin görüşlerini haklı bularak, Mrs. Abbott a, fabrikasını kapatma emrini verdiği öğrenilmiştir. Konunun Vali Osman Paşa ile, İngiltere nin İzmir konsolosu arasında, o sıralarda belirli bir anlaşmazlığa ve gerginliğe yol açtığı ve valinin, fabrikasını kapatması için Mrs. Abbott nezdinde baskı uygulaması yolundaki girişiminin konsolos tarafında reddedildiği bildirilmektedir. Bu anlaşmazlığın daha sonra çözümlenip çözümlenmediği ve nasıl bir sonuca ulaştığı hususunda gazete haberleri arasında herhangi bir bilgi ile karşılaşılmamıştır. Bununla beraber aynı yıllarda, yerli üretime uygulanan yüksek vergilerden dolayı, kentte mevcut 18 basma atölyesinden 16 sının kapandığı belirtilmediğine göre Abbott lara ait bu fabrikanın yanı sıra, buna itirazda bulunan ve hemen hepsi Ermenilere ait olan diğer atölyelerin çoğunun da faaliyetlerini tatil etmiş olduklarını sanıyoruz. Öte yandan Rougon (Fransa nın İzmir konsolosu), 1880 lerin sonlarında İzmir de 10 kadar atölyenin yemeni ve kalemkar denilen parçalardan

60 35 yılda kadarını ürettiği ve yine 2 si büyük 4 atölyede çember imal edildiğini açıklamaktadır. Buna göre, kapandığı belirtilen atölyelerden bir kısmının, kriz dönemini atlatmış ya da o dönemde yeniden üretime geçmiş olabileceğini düşünüyoruz (Beyru, 2011: 146). Mehmet Saçlıoğlu Ege Bölgesi El Basmacılığı (Aydın-Denizli-İzmir) konulu tezinde, Ege Bölgesi nde yazmacılığın İstanbul, Tokat, Kastamonu gibi merkezler kadar önemli olmasa da, özellikle yılları arasında oldukça zengin bir dönem yaşadığını belirtmektedir. Yazmacılığın gerilemesinin sebeplerini ise, şu şekilde açıklamaktadır: Ege de bu derece büyük bir dokuma sanayinin olmasına karşın basmacıların Avrupa kökenli kumaş kullanmaları, hem basmacılığın hem de dokumacılığın gerilemesinin temel nedenlerinden biri olmuştur. Bu yanlış ticaretin sebebi ise, gerilemekte olan Osmanlı idaresinin Avrupa ya ve Türkiye deki azınlıklara ticari ayrıcalıklar tanımasıdır. Böylece İzmir deki Ermeniler, Avrupa ile kurdukları işbirliği sonuca daha karlı ticarete kavuşmuşlar, Türklerin elinde olan dokumacılık da pazar bulma ve uzak pazarlara nakletme gibi güçlükler yüzünden gerilemiştir. Basmacılığın Basmahane ve çevresinde İzmir in işgal yıllarında hayli fazla olduğu, bütün dükkânların Ermenilerin elinde bulunduğu da bugün yaşayan yazmacı ustalarının bize aktardıklarıdır. O yıllarda bütün ustaların Ermeni olduğu, hatta çırakların arasında bile ancak birkaç Türk bulunduğu ve bu Ermeni atölyelerinin sayısının 40 civarında olduğu da verdikleri bilgiler arasındadır. Ermeniler İzmir in kurtuluşuyla (9 Eylül 1922) birlikte atölyelerini kapayarak göç etmişlerdir. Bugün İzmir de, Üsküp ve Selanik ten gelen ustaların yanı sıra atölyelerini kapatmış ve ellerindeki kalıpları çok ucuz fiyatlarla antikacılara satmış, birkaç usta kalmıştır (Saçlıoğlu, 1980:6). Saçlıoğlu tezinin sonuç bölümünde (1980: 92), Ege Bölgesi ndeki kalıplarda bölgesel özellik gösteren kalıplara rastlanmadığını, bunun sebebi olarak, Ermenilerin yazmacılığı bir sanayi kolu olarak geliştirmesi, işgal sonrası dükkân ve atölyelerini kapatmalarını göstermektedir. Yazmacılık konusunda daha ilerde olan İstanbul ve Tokat tan getirilen örnek kalıpların İzmir ve çevresinde kullanıldığını belirtmektedir.

61 36 Kök boya olarak bilinen Alizarin boya maddesinin yetiştirilmesi ve ihracatı konusunda İzmir in oldukça önemli bir şehir olduğu, bu sebeple boyahane ve basmahane faaliyetlerinin 18. ve 19. yüzyıllarda aktif olarak sürdüğü pek çok kaynakta bulunmaktadır. Evliya Çelebi İzmir de 20 kadar boyahane olduğunu söylüyor ki, bunlar Kemer deresinin bir kolu olan Boyacı Deresi kıyılarında bulunuyorlardı. Bu boyahaneler, şehrin ihraç malları arasında ismi geçen pamuklu ve yünlü dokumaları boyuyor, ayrıca adı hala da yaşayan Basmahane yani dokuma işyerini besliyordu. İzmir de dokunan ve İzmir alacası diye anılan kumaşta hayli şöhretli idi (Baykara, 1974: 97). 19. yüzyılın ilk yarısında İzmir de pamuklu dokuma işlerini tekelinde bulunduran 18 basmahane vardı. Bunlar Darphane-i Amire tarafından yönetilen vakıflardan olan, İstanbul Laleli vakfına bağlıydı de Manisa ve çevre kazalarda yasalara aykırı olarak gizlice basmacılık sanatının yapılmaya başlaması, İzmir basmacılarının zarara uğramalarına ve yakınmalarına yol açtı. İzmir basmacılar esnafı kethüdası Mehmet Ağa İstanbul a gönderilerek bu durumun önlenmesi istendi. Bunun üzerine Manisa ve çevre kazalarda basmacılıkla uğraşılmasını yasaklayan emr-i şerifin yeniden duyurulması ve anılan basmahanelerde bulunan araçgerecin İzmir basmahanelerine nakledilmeleri kararlaştırıldı (Martal, 1999: ). Kaynak kişilerden alınan bilgiye göre, İzmir in Bayramyeri ve İkiçeşmelik semtlerinde ahşap baskı kalıpları ile çeşitli kumaşlara baskı yapan dükkânlar bulunmaktaydı lı yıllarda, bu dükkânlarda bulunan kataloglardan seçilen kalıplar divan örtüsü, bohça, yastık, masa örtüsü olarak hasse denilen patiska kumaş üzerine basılmaktaydı. Seçilen kalıplardan kumaşa geçirilen motifler, kimi zaman tek renk kimi zaman farklı renk ipliklerle çeşitli nakış teknikleriyle işlenmekteydi. Bu uygulamada, kalıpların o dönemde nakışta kumaşa desen geçirme tekniklerinden biri olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.

62 Türkiye de Ahşap Baskı İle İlgili Yapılan Araştırmalar Yapılan kaynak taramaları sonucunda, Tokat, İstanbul, Kastamonu, Bartın illeri başta olmak üzere, yazmacılığı konu alan çeşitli tez ve çalışmalara rastlanmıştır. Erkan, N. (1990) ; Tokat Yazma Baskı Sanatı konulu yüksek lisans tezinde, baskı sanatı renk, teknik özellikleri, baskı özellikleri, boya hazırlama teknikleri açısından tanıtılmış, daha sonraki bölümde ilgili konular, motiflerin biçimlendirilmesi ve kompozisyon açısından bilgi verilmiştir. Karoğlu, H. (1999) ; Tokat Yöresi Ağaç Baskı Yazmalarının Grafiksel Gelişimi ve Düzeni konulu doktora tezinin ilk bölümünde, başlangıcından bugüne baskı sanatının gelişimi, ağaç baskı yazmalarda kullanılan malzeme ve teknikler anlatıldıktan sonra Tokat ilindeki ağaç baskı yazmalarının renk, motif ve kompozisyon özellikleri ele alınmıştır. Koç, S. (2010) ; Yazma Baskı Tekniklerinin Çağdaş Moda Tasarımına Yansımaları konulu yüksek lisans tezinin ilk bölümünde Yazmacılık sanatı hakkında bilgi verilerek, bu sanatın hala devam ettiği Kastamonu ve Tokat ilindeki yazmacı ustalarıyla görüşmeler yapılmıştır. İkinci bölümde ise, çağdaş modacılarla görüşülerek, günümüz moda dünyasında kullanılan yazmacılık sanatıyla ilgili çalışmalara yer verilmiştir. Öz, N. D. (2006) ; Türk Yazmacılık Sanatı ve Son Dönem İstanbul Yazmaları konulu yüksek lisans tezinde yazmacılık sanatının tanımı, tarihçesi, üretimde kullanılan teknik ve malzemeler ele alınmış, araştırmanın ikinci bölümünde ise son dönem İstanbul yazma ve çeşitlerinden bahsedilmiştir. Saçlıoğlu, M. (1980) ; Ege Bölgesi El Basmacılığı (Aydın-Denizli-İzmir) konulu yüksek lisans tezinde, yazmacılığın tarihsel gelişimi, malzemeleri ve yöntemleri hakkında bilgi verilerek, Ege Bölgesi ndeki yazmacılık sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Şahin, S. (1995) ; Bartın Yazmacılık Sanatı Günümüzde Bartın da Kullanılan ve Pazarlanan Yazmalar adlı yüksek lisans tezinde, yazmacılık sanatının tarihi gelişimi, serigrafi tekniğiyle günümüzde yapılan yazmalar hakkında bilgi verilip, yazma kullanan bireylere özgü anket yapılıp değerlendirilmiştir.

63 38 Şakıyan, R. (1985) ; Türkiye de Yazmacılık konulu lisans tezinde, yazmanın kısa tarihçesi, Anadolu daki yazma kültürünün özellikleri, yazmalarda kullanılan boya ve teknikler genel hatlarıyla aktarılmıştır. Son olarak da yörelere göre yazmalar sınıflandırılarak özellikleri incelenmiştir. Yalçın, H. (1998) ; Bartın Yazmacılık Sanatının Hatay Yöresi İpekli Dokumalarına Uyarlanarak Giysi Tasarımında Kullanılması konulu sanatta yüksek lisans tezinde, Bartın yazmacılık sanatı renk, boya, desen, kompozisyon ve teknik özellikler açısında tanıtılmış, desenleri Hatay ilindeki yerleşim merkezlerinden Harbiye ve Samandağı nda dokunan yöresel ipekli dokumalar üzerinde tasarlanarak günümüz kadın giyimine uyarlanmıştır.

64 BÖLÜM III 3. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, araştırmanın evren ve örneklemi, verilerin toplanmasında kullanılan teknikleri ve toplanan verilerin analizleri hakkında bilgi verilmiştir Araştırmanın Modeli Bu araştırmada betimsel tarama modeli kullanılmıştır. Bu tarama modelinde, araştırmaya konu olan nesneler kendi koşulları içinde, hiçbir değiştirme ve etkileme çabası gösterilmeden gözlemlenmiştir. Araştırmada bilgi formları ile toplanan bilgiler yorumlanmıştır Evren ve Örneklem Evren Bu araştırmanın evrenini, İzmir Etnografya Müzesi nde bulunan ahşap baskı kalıplar oluşturmaktadır. Örneklem Bu araştırmanın örneklemini, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan 127 adet ahşap baskı kalıp oluşturmaktadır Veri Toplama Teknikleri Bu araştırmada yazılı literatür taraması yapılmış, ayrıca elektronik ortamdan yararlanılmıştır. İzmir Etnografya Müzesi ne gidilerek teşhir edilen ahşap baskı kalıpların envanter bilgilerine ulaşılmış, kalıpların fotoğrafları çekilmiştir. Bu kayıtlarda, eserin geldiği yer, eserin boyutları, eserin motif ve kompozisyon özellikleri

65 40 gibi bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgiler doğrultusunda her eser için bilgi formu hazırlanmıştır. Hazırlanan bu bilgi formlarında her bir kalıba ait fotoğraf no, çizim no, inceleme tarihi, eserin bulunduğu yer, envanter numarası, müzeye geliş tarihi, müzeye geliş şekli, eserin dönemi, eserin boyutları, kalıpta kullanılan malzeme, kalıp türü, bezeme türü ve kompozisyon özelliklerinin bulunduğu tanımı yer almaktadır. Bilgi formlarında yer alan müzeye geliş şekli, kalıpta kullanılan malzeme, kalıp ve bezeme türleri tablolaştırılarak bulgular ve yorumlar bölümünde yer verilmiştir. İncelenen 127 adet ahşap kalıbın, 99 adeti İzmir Etnografya Müzesi nde envanter formları oluşturulurken müze çalışanları tarafından, Vitrin 13 de teşhir edilen 28 adet ahşap kalıbın fotoğrafları ise, araştırmacı tarafından çekilmiştir. Ayrıca kalıpların ölçülerinden yararlanılarak, bilgisayar ortamında 1/1 ölçekli çizimleri yapılmıştır. Müzeye ait envanter defteri incelenirken, 3 adet ahşap kalıbın tarihinde Aydın Karacasu Etnografya Müzesi ne devredildiği tespit edilmiştir Verilerin Analizi Araştırmanın amacı doğrultusunda tespit edilen ahşap kalıpların bilgileri tablolaştırılmıştır. Elde edilen verilerin analizinde istatistiksel yöntemler kullanılmış, frekans (f) ve yüzde (%) dağılımları alınmıştır. Çıkan sonuçlara göre, ilgili başlıklar halinde toplanan tablolar, bulgular ve yorum bölümünde verilmiştir.

66 BÖLÜM IV 4. BULGULAR ve YORUM Bu bölümde verilerin analizi ile elde edilen bulgular, araştırmanın alt amaçları doğrultusunda tablolaştırılmış ve yorumları yapılmıştır. Bu bölümde müzede teşhir edilen ahşap baskı kalıpların bezeme ile kalıp türleri, üretiminde kullanılan ağaç çeşitleri, müzeye geliş şekilleri ve boyutlarına ilişkin bilgiler tablolaştırılmıştır. Tablo 1. Müze Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların Bezeme Türlerine İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım BEZEME TÜRLERİ f % Bitkisel Bezeme Geometrik Bezeme İnsan Figürlü Bezeme Hayvan Figürlü Bezeme Nesneli Bezeme Yazı İle Bezeme Toplam Tablo 1 de görüldüğü gibi, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan kalıpların % 74.8 inin bitkisel, % 11.7 sinin hayvan figürlü, %7.1 inin nesneli, %3.2 sinin geometrik, %1.6 sının ise insan figürlü ve yazı ile bezeme türüne sahiptir. Bu sonuca göre, İzmir Etnografya Müzesi nde teşhir edilen kalıpların çoğunlukla bitkisel motifli olduğu görülmektedir. El sanatlarının pek çok alanında olduğu gibi, yazmacılıkta da esin kaynağının doğa olduğu ve bitkisel motiflerin stilize edilerek kullanıldığını söylenebilir.

67 42 Tablo 2. Müze Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların Bezeme Türlerine Göre Boyutlarına İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım BOYUTLARI En(cm) Boy(cm) f % Bitkisel Bezeme 2,2-26 3, Geometrik Bezeme İnsan Figürlü Bezeme Hayvan Figürlü Bezeme , Nesneli Bezeme 5,5-16,5 3, Yazı İle Bezeme , Toplam Tablo 2 de görüldüğü gibi, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan bitkisel bezemeli kalıpların en ölçüleri 2,2 ile 26 cm., boy ölçüleri ise 3,8 ile 27 cm. arasında; geometrik bezemeli kalıpların en ölçüleri 7 ile 12 cm., boy ölçüleri ise 6 ile 9 cm. arasında; insan figürlü bezeme türüne sahip kalıpların en ölçüleri 7 ile 32 cm., boy ölçüleri ise 14 ile 18 cm. arasında; hayvan figürlü bezeme türüne sahip kalıpların en ölçüleri 3 ile 21 cm., boy ölçüleri ise 4 ile 11,5 cm. arasında; nesneli bezeme türüne sahip kalıpların en ölçüleri 5,5 ile 16,5 cm., boy ölçüleri ise 3,5 ile 24 arasında; yazı ile bezemeli kalıpların en ölçüleri 11 ile 18 cm., boy ölçüleri ise 6 ile 8,5 cm. arasında değişmektedir. Ahşap baskı kalıplar üzerinde ölçülendirme, bezeme türlerine göre yapılmıştır.

68 43 Tablo 3. Müze Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların İşlevselliklerine İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım KALIP TÜRLERİ f % Elvan Baskı Kalıp Kontur Kalıp Dolgu Kalıp 5 4 Toplam Tablo 3 te, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan kalıpların %87.4 ünün kontur için kullanılan kalıplar, % 8.6 sının elvan baskı için kullanılan kalıplar, % 4 ünün dolgu kalıbı olduğu görülmüştür. Bu sonuca göre, İzmir Etnografya Müzesi nde çoğunlukla kontur kalıplarının teşhir edildiği anlaşılmaktadır. Kullanımının ve renklendirilmesinin rahat olmasından dolayı, kontur kalıplarının uygulamada daha çok tercih edildiği düşünülebilir. Tablo 4. Müze Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların Üretiminde Kullanılan Ağaç Çeşitlerine İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım AĞAÇ ÇEŞİTLERİ f % Ihlamur Ağacı Ağaç(Çeşidi belirtilmemiş) Toplam Tablo 4 te görüldüğü gibi, İzmir Etnografya Müzesi nde teşhir edilen kalıpların %90.6 sının ıhlamur ağacından, %9.4 ünün envanter kayıtlarında belirtilmeyen ağaç türünden olduğu anlaşılmaktadır. Bu sonuca göre, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan kalıpların ıhlamur ağacından üretilmesinin nedeni olarak, yumuşak, kolay oyulabilir ve aynı zamanda baskı işlemine dayanıklı olmasının rol oynadığı düşünülebilir.

69 44 Tablo 5. Müze Teşhirinde Bulunan Ahşap Baskı Kalıpların Müzeye Geliş Şekline İlişkin Bilgileri Gösteren Dağılım MÜZEYE GELİŞ ŞEKLİ f % Asım Ayanoğlu ndan Hibe İnkılâp Uzlaş tan Satın Alma Toplam Tablo 5 te görüldüğü gibi, İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan kalıpların %90.6 sının İnkılap Uzlaş tan satın alınarak, %9.4 ünün Asım Ayanoğlu dan hibe edilerek müze envanterine dâhil edilmiştir.

70 BÖLÜM V 5. SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırmanın bu bölümünde, araştırmanın amaçlarından yola çıkılarak ulaşılan bulguların sonuçları ve bu sonuçlar doğrultusunda geliştirilmesi düşünülen öneriler getirilmeye çalışılmıştır Sonuç İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıpların incelenmesi konulu bu çalışmada; teşhir edilen kalıpların bezeme ve kalıp türleri, kalıpta kullanılan malzeme, müzeye geliş şekli, ölçüleri, dönemi ve tanımlarına dair araştırma yapılmış; araştırma kapsamında ele alınan 127 adet ahşap kalıptan elde edilen bulgular doğrultusunda şu sonuçlara ulaşılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde; Teşhirde bulunan ahşap kalıpların büyük çoğunluğunda bitkisel motif kullanıldığı, Yumuşak, kolay oyulabilir aynı zamanda dayanıklı olması nedeniyle, kalıpların yapımında en çok ıhlamur ağacının kullanıldığı, İşlevselliklerine göre sınıflandırıldığında kontur kalıbı olarak üretildiği, Kalıpların büyük çoğunluğunun, İnkılâp Uzlaş tarafından tarihinde müzeye satıldığı tespit edilmiştir. İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde ve deposunda bulunan, ayrıca diğer Etnografya müzelerine gönderilen ahşap kalıplar, yazmacılık sanatının bir zamanlar İzmir yöresinde de varlığına işaret etmektedir. Oluşturulan bilgi formları incelendiğinde; Kalıpların elips, dikdörtgen ve yuvarlak geometrik formlar içine oluşturulduğu,

71 46 Hayvansal motifli 2 adet, bitkisel motifli 10 adet kalıbın birbiriyle simetrik olduğu, 13 adet kalıbın ise simetrik kompozisyonla oluşturulduğu, Kalıpların 20. yüzyılda üretildiği tespit edilmiştir. Bu araştırmadan yola çıkılarak İzmir ilinde yazmacılığın ne ölçüde yapıldığı sorusuna cevap olarak Güzelbahçe ilçesindeki Yazma sanatçısı Sn. Emel Ardahanlı ile irtibata geçilmiştir. Emel Ardahanlı 2007 yılından beri Tokatlı yazma ustası Atıf Arpacıoğlu ndan öğrendiği Tokat yazma sanatına ilişkin çalışmalarını kendi atölyesinde aktif olarak sürdürmekte; ayrıca 2010 yılından beri Çeşme Halk Eğitim Merkezi nde Tokat Yazmacılığı kursu vermektedir Öneriler Günümüzde sanayileşmenin etkisiyle geleneksellikten uzak yöntemlerle yapılan yazmacılık sanatı, sanatsal önemini ve etkisini kaybetmiştir. Araştırma problemine ilişkin bulguların sonuçları ortaya konularak öneriler geliştirilmiştir. İzmir Etnografya Müzesi teşhirinde bulunan ahşap baskı kalıplardan yola çıkılarak, geleneksel el sanatlarımızın yaşatılması kapsamında oluşturulacak projelerle, İzmir yöresinde bölgeye özgü baskı kalıpların yapımı ve baskı uygulamaları için çalışmalar yapılabilir. Bu çalışmalar ile yaygın eğitim kapsamında Halk Eğitim Merkezleri nde, örgün eğitim kapsamında ise Güzel Sanatlar Fakülteleri, Meslek Yüksekokulları ve liselerdeki ilgili bölümlerde uygulamalı ve teorik olarak ahşap baskı derslerine yer verilebilir. İzmir Etnografya Müzesi nin öncülüğünde, teşhir edilen kalıpların çizimlerinden yola çıkılarak, yapımı ve uygulanmasına yönelik atölye çalışmaları; zanaatkârların bir araya gelebileceği seminer ve sempozyumlar, yazmacılık sanatına ilgiyi arttırılabilir. Diğer yörelerde yapılan yazmacılık sanatıyla İzmir yöresinde yapılan yazmacılık sanatı karşılaştırılmalı olarak yüksek lisans düzeyinde incelenerek, motif ve kompozisyon açısından farklılıklar ortaya konulabilir. Kaynak kişilerden alınan bilgiler doğrultusunda, nakışta desen geçirme tekniği olarak da kullanılan ahşap baskı kalıpların, yaygın ve örgün eğitim kurumlarında kullanılması önerilebilir. Geçmişte kullanılan desen kataloglarıyla ilgili araştırmalar yapılabilir.

72 KAYNAKÇA Akbil, F. (1970). Türk El Sanatlarından Örnekler. İstanbul: Akademi Yayınları. Arseven, C.E. (1984). Türk Sanatı. İstanbul: Cem Yayınevi. Baykara, T. (1974). İzmir Şehri ve Tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü Yayınları. Beyru, R. (2011). 19. Yüzyılda İzmir Kenti.İstanbul: Literatür Yayıncılık. Gençaydın, Z. (1987). Beş Yüzyıl Boyunca Alman Ağaç Baskı Sanatı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. Gökaydın, N. (1990). Kumaş Desenlemede Yaratıcı Çalışmalar. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayın N:26,Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayın N:213. Görgünay, N. (1982). Elazığ Çit Baskıcılığı, Türkiyemiz Dergisi, Sayı 37, 12. Güler, F. (2010). İzmir Etnografya Müzesi nde ve Efes Müzesi Selçuk ta Bulunan Hamam Takımlarının İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Heredotos, (2002). Herodotos Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Kaya, R. (1988). Türk Yazmacılık Sanatı (Tahta Kalıpla Kumaş Baskısı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Koç, S. (2010). Yazma Baskı Tekniklerinin Çağdaş Moda Tasarımına Yansımaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Martal, A. (1999). Değişim Sürecinde İzmir de Sanayileşme 19. Yüzyıl. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.

73 48 Öz, N. (2006). Türk Yazmacılık Sanatı ve Son Dönem İstanbul Yazmaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Saçlıoğlu, M. (1980). Ege Bölgesi El Basmacılığı (Aydın-Denizli-İzmir). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, İzmir. Türker, K. (1996). Ağaç Baskı Tokat Yazmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın N: 347, Sanat Dizisi: pdf adresinden 29 Ocak 2013 de alınmıştır.

74 49 EKLER EK 1. MÜZE ENVANTER DEFTERİ ÖRNEĞİ Fotoğraf 15. İzmir Etnografya Müzesi Envanter Defteri Örneği

75 50 EK 2. BİLGİ FORMLARI VE ÇİZİMLER Fotoğraf. 1 Çizim. 1 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1199 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 18 cm En: 10 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Elips şeklinde tutamak kısmının üzerine daha geniş, elips şeklinde içi oyularak üç çenekli yaprak ve alt kısmına çiçek yapılmıştır. Bir tarafında ufak bir çatlak, ucunda ise kırıklar vardır.

76 51 Fotoğraf. 2 Çizim. 2 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1200 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 13 cm En: 13 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Dolgu Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Yuvarlak olan tutamak kısmı kırık olup, baskı yüzünde ortada iri bir daire, etrafında 4 adet, 3 er dilimli yapraklar oyulmuştur.

77 52 Fotoğraf. 3 Çizim. 3 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1201 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 17 cm En: 4 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kayık biçimli bir ucu kırık ve diğer ucunda bitişik şekilde 3 daire oyulmuştur.

78 53 Fotoğraf. 4 Çizim. 4 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1202 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 8 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Elips şeklindeki kalıpta, gayrimuntazam şekilde oyulmuş küçük noktalar bulunmaktadır. Kalıbın tek belirgin motifi, üç dişli, kalın damarlı yaprak motifidir.

79 54 Fotoğraf. 5 Çizim. 5 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1203 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 7,5 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Elips daire kesimli tutamak kısmının üzerinde üçgenimsi bölgede 2 adet yaprak motifli ve bulut benzeri motif bulunan kalıp.

80 55 Fotoğraf. 6 Çizim. 6 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1204 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 13 cm En: 7 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Elips tutamaklı, küçük noktalar ve uzun yaprak motifli kalıp.

81 56 Fotoğraf. 7 Çizim. 7 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1205 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 15 cm En: 7 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Elips tutamaklı, tırtıklı uzun şeritler ve yarım daire şeklinde oyulmuş kalıp. Kalıbın bazı motifleri koparak eksildiği görülmektedir.

82 57 Fotoğraf. 8 Çizim. 8 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1206 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 9,5 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Geniş kesimli çıkıntı, nokta ve stilize yaprakların oyulduğu kalıp.

83 58 Fotoğraf. 9 Çizim. 9 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1207 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 17 cm En: 5 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dikdörtgen kesimli, üzerinde beş adet sivri küçük yaprağı bulunan çiçek motifi ve dal bulunan kalıp.

84 59 Fotoğraf. 10 Çizim. 10 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1208 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 6 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kayıp biçiminde kesimli, üzerinde iki ayrı dal bulunan kalıp. Dallardan birinin ucunda çiçek motifi bulunmaktadır. Dalların çıkış noktasında ve çiçeğe doğru giden dalın bir kısmında kopmuş parçalar bulunmaktadır.

85 60 Fotoğraf. 11 Çizim. 11 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1209 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 11 cm En: 7 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Tutamağı dar, üste doğru genişleyen irili ufaklı yaprak motifi oyulmuş kalıp.

86 61 Fotoğraf. 12 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1210 Müzeye Geliş Tarihi: - Müzeye Geliş Şekli: Asım Ayanoğlu ndan hibe Eserin Ölçüleri: Boy: 11 cm En: 4 cm Kalıpta Kullanılan Malzeme: Ağaç Kalıp Türü: Elvan Baskı Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kayık biçimli, üstünde kullanımdan kaynaklı deforme olmuş yaprak motifleri bulunan kalıp, üzerine yeşil renkli kumaş yapışmıştır. Bir iki ucu kırıktır.

87 62 Fotoğraf. 13 Çizim. 12 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1422 Eserin Ölçüleri: Boy: 27 cm En: 22,5 cm Kalıp Türü: Dolgu Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Ortada 12 taç yapraklı büyük bir çiçek, etrafında simetrik kıvrımlı dal ve yaprak motifleri bulunan kalıp.

88 63 Fotoğraf. 14 Çizim. 13 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1424 Eserin Ölçüleri: Boy: 15,5 cm En: 26 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Üstte 6 yapraklı, ortasında 8 yapraklı penç bulunan çiçek motifi ve iki yanında simetrik dal ve yaprak motifleri.

89 64 Fotoğraf. 15 Çizim. 14 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1427 Eserin Ölçüleri: Boy: 17 cm En: 13 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Sağ üst tarafında dilimli 5 adet yaprağı bulunan stilize çiçek motifi, çiçeğin etrafında kıvrıl dal, yaprak ve 3 adet yan yana dizilmiş küçük çiçek motifi bulunan kalıp.

90 65 Fotoğraf. 16 Çizim. 15 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1428 Eserin Ölçüleri: Boy: 22,5 cm En: 9 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Ortada stilize lale veya sümbül motifi, iki yanda simetrik çiçek, yaprak ve dal motifli kalıp.

91 66 Fotoğraf. 17 Çizim. 16 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1430 Eserin Ölçüleri: Boy: 22 cm En: 15 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: 3 er yapraklı üç çiçek, kıvrık dal ve yaprak motifleri bulunan simetrik kalıp.

92 67 Fotoğraf. 18 Çizim. 17 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1431 Eserin Ölçüleri: Boy: 20 cm En: 10 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Solda 7 taç yapraklı çiçek, sağda ortası büyük damarlı yaprak ve kıvrık dal motifleri bulunan kalıp.

93 68 Fotoğraf. 19 Çizim. 18 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1432 Eserin Ölçüleri: Boy: 25 cm En: 13 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Ortada sekiz taç yapraklı çiçek motifi, etrafında kıvrık dal ve üç dilimli yaprak motifleri bulunan simetrik kalıp.

94 69 Fotoğraf. 20 Çizim. 19 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1436 Eserin Ölçüleri: Boy: 13 cm En: 24,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: 2 yanda 5 er taç yapraklı küçük, ortada üç taç yapraklı yarım çiçek ve üzerinde iki adet yaprak motifi bulunan simetrik kalıp.

95 70 Fotoğraf. 21 Çizim. 20 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1437 Eserin Ölçüleri: Boy: 11 cm En: 22,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Üzerinde 5 er taç yapraklı iki çiçek, uçları volütlü dört adet dal motifi bulunan simetrik kalıp.

96 71 Fotoğraf. 22 Çizim. 21 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1438 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 20 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Ortada 5 er taç yapraklı çiçek, iki yanda yaprak ve kıvrık dal motifleri bulunan simetrik kalıp.

97 72 Fotoğraf. 23 Çizim. 22 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1471 Eserin Ölçüleri: Boy: 5 cm En: 2,8 cm Yükseklik: 1,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dal üzerinde yaprak ve nokta motifleri bulunan kalıp.

98 73 Fotoğraf. 24 Çizim. 23 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1487 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 2,5 cm Yükseklik: 2,3 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İki dilimli tek yaprak motifli kalıp.

99 74 Fotoğraf. 25 Çizim. 24 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1490 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 3,1 cm Yükseklik: 3 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Tek dilimli yaprak motifli kalıp.

100 75 Fotoğraf. 26 Çizim. 25 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1495 Eserin Ölçüleri: Boy: 3,8 cm En: 3,7 cm Yükseklik: 3 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: 4 taç yapraklı çiçek motifli kalıp.

101 76 Fotoğraf. 27 Çizim. 26 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1510 Eserin Ölçüleri: Boy: 5,5 cm En: 3,5 cm Yükseklik: 2,8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş kıvrık dal, yaprak ve lale motifli kalıp.

102 77 Fotoğraf. 28 Çizim. 27 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1513 Eserin Ölçüleri: Boy: 8,4 cm En: 3,5 cm Yükseklik: 2,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Yaprak ve kıvrık dal motifli kalıp.

103 78 Fotoğraf. 29 Çizim. 28 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1520 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 5,5 cm Yükseklik: 2,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Nar motifli kalıp. Üzerinde mavi tonlarında boya kalıntıları olduğu görülmüştür.

104 79 Fotoğraf. 30 Çizim. 29 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1568 Eserin Ölçüleri: Boy: 10,5 cm En: 5,5 cm Kalıp Türü: Dolgu Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Uçlarında kıvrık dal motifleri bulunan kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

105 80 Fotoğraf. 31 Çizim. 30 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1569 Eserin Ölçüleri: Boy: 10,5 cm En: 5,5 cm Kalıp Türü: Dolgu Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Uçlarında kıvrık dal motifleri bulunan kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

106 81 Fotoğraf. 32 Çizim. 31 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1570 Eserin Ölçüleri: Boy: 13 cm En: 5,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İçe doğru kıvrık dal ve etrafında noktalar bulunan dal motifli kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

107 82 Fotoğraf. 33 Çizim. 32 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1571 Eserin Ölçüleri: Boy: 15 cm En: 6 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İçe doğru kıvrık dal ve etrafında noktalar bulunan dal motifli kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

108 83 Fotoğraf. 34 Çizim. 33 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1575 Eserin Ölçüleri: Boy: 11 cm En: 4 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrık dal motifli kalıp.

109 84 Fotoğraf. 35 Çizim. 34 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1576 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Etrafında küçük yapraklı dallar bulunan lale motifli kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

110 85 Fotoğraf. 36 Çizim. 35 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1577 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Etrafında küçük yapraklı dallar bulunan lale motifli kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

111 86 Fotoğraf. 37 Çizim. 36 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1578 Eserin Ölçüleri: Boy: 13 cm En: 5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrımlı dal üzerinde dilimli yapraklar bulunan, uzun taç yapraklı kalıp.

112 87 Fotoğraf. 38 Çizim. 37 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1579 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 5,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrımlı dal üzerinde dilimli yapraklar bulunan, uzun taç yapraklı kalıp envanter numaralı kalıbın benzeridir.

113 88 Fotoğraf. 39 Çizim. 38 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1580 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 6 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Küçük yapraklı çiçek motifi etrafında kıvrık dallar, küçük noktalar ve yapraklar bulunan kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

114 89 Fotoğraf. 40 Çizim. 39 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1581 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 6 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Küçük yapraklı çiçek motifi etrafında kıvrık dallar, küçük noktalar ve yapraklar bulunan kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

115 90 Fotoğraf. 41 Çizim. 40 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1582 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 4 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Üçer sıra yapraklı bir grup bahar dalı motifli kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

116 91 Fotoğraf. 42 Çizim. 41 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1583 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 4 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Üçer sıra yapraklı bir grup bahar dalı motifli kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

117 92 Fotoğraf. 43 Çizim. 42 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1584 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrımlı bir dal ve yaprakların üzerinde sekiz adet mine motifi bulunan kalıp.

118 93 Fotoğraf. 44 Çizim. 43 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1585 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dal üzerinde yaprak ve karanfil motifli kalıp.

119 94 Fotoğraf. 45 Çizim. 44 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1586 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrımlı dal ve yaprakların üzerinde dört sivri yapraklı çiçek motifli kalıp.

120 95 Fotoğraf. 46 Çizim. 45 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1587 Eserin Ölçüleri: Boy: 10,5 cm En: 5,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dal üzerinde iki yaprak ve üç adet dörder yapraklı çiçek demeti motifi bulunan kalıp.

121 96 Fotoğraf. 47 Çizim. 46 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1588 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 5,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dal üzerinde çift yaprak ve stilize gül motifi bulunan kalıp.

122 97 Fotoğraf. 48 Çizim. 47 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1590 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İki yapraklı dal üzerinde üç adet dörder yapraklı çiçek demeti motifli kalıp.

123 98 Fotoğraf. 49 Çizim. 48 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1591 Eserin Ölçüleri: Boy: 11,5 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrık dal ve yaprak üzerinde lale veya sümbül motifli kalıp.

124 99 Fotoğraf. 50 Çizim. 49 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1592 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İki yapraklı dal üzerinde yedi sivri yapraklı bir çiçek ile dört yapraklı tomurcuğu.

125 100 Fotoğraf. 51 Çizim. 50 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1593 Eserin Ölçüleri: Boy: 13 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dal üzerinde iki yapraklı gül motifli kalıp.

126 101 Fotoğraf. 52 Çizim. 51 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1594 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dal üzerinde irili ufaklı yapraklar ve stilize edilmiş altı taç yapraklı, gül motifli kalıp.

127 102 Fotoğraf. 53 Çizim. 52 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1595 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 3,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrım dal ve yapraklarıyla lale motifli kalıp.

128 103 Fotoğraf. 54 Çizim. 53 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1596 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 5,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Yaprağı ve taneleriyle üzüm motifli kalıp.

129 104 Fotoğraf. 55 Çizim. 54 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1598 Eserin Ölçüleri: Boy: 12,5 cm En: 8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kıvrımlı dal ve yapraklar üzerinde yedi taç yapraklı çiçek motifi ve dört taç yapraklı tomurcuk motifli kalıp.

130 105 Fotoğraf. 56 Çizim. 55 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1599 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 12 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Ortada altı adet kalp şeklinde yaprağı, çiçeğin etrafında altı adet iri çarkıfelek şeklinde dönen dilimli yaprakları bulunan çiçek motifli kalıp.

131 106 Fotoğraf. 57 Çizim. 56 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1600 Eserin Ölçüleri: Boy: 10,5 cm En: 9 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Büyük kasımpatı çiçeği motifli kalıp.

132 107 Fotoğraf. 58 Çizim. 57 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1601 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 11 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Beş adet iri sivri taç yaprağı, büyük yaprakların arasında küçük sivri yaprakları bulunan çiçek motifli kalıp.

133 108 Fotoğraf. 59 Çizim. 58 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1602 Eserin Ölçüleri: Boy: 11,5 cm En: 11,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: On adet sivri yaprağı bulunan stilize çiçek motifli kalıp.

134 109 Fotoğraf. 60 Çizim. 59 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1603 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 9 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dilimli beş adet taç yaprağı bulunan çiçek motifli kalıp.

135 110 Fotoğraf. 61 Çizim. 60 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1604 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 8,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Yaprakları kıvrımlı ve stilize edilmiş çiçek motifli kalıp.

136 111 Fotoğraf. 62 Çizim. 61 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1605 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 8,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Altı adet taç yaprağı bulunan çiçek motifli kalıp.

137 112 Fotoğraf. 63 Çizim. 62 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1606 Eserin Ölçüleri: Boy: 11 cm En: 9 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş, altı adet taç yaprağı bulunan çiçek motifli kalıp.

138 113 Fotoğraf. 64 Çizim. 63 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1607 Eserin Ölçüleri: Boy: 11 cm En: 8,5 cm Kalıp Türü: Dolgu Kalıp Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Simetrik çiçek motifli kalıp.

139 114 Fotoğraf. 65 Çizim. 64 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1608 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: 16 adet ufak yaprağı bulunan çiçek motifli kalıp.

140 115 Fotoğraf. 66 Çizim. 65 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1609 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş kasımpatı çiçeğini andıran kalıp.

141 116 Fotoğraf. 67 Çizim. 66 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1610 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Yaprakları stilize edilmiş çiçek motifli kalıp.

142 117 Fotoğraf. 68 Çizim. 67 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1612 Eserin Ölçüleri: Boy: 9,5 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İri taç yapraklı lale motifli kalıp.

143 118 Fotoğraf. 69 Çizim. 68 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1613 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Sekiz adet sivri yapraklı çiçek motifli kalıp.

144 119 Fotoğraf. 70 Çizim. 69 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1614 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Beş taç yapraklı çiçek motifli kalıp.

145 120 Fotoğraf. 71 Çizim. 70 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1615 Eserin Ölçüleri: Boy: 5,5 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Hilal motifinin iç tarafında sekiz adet nokta motifi, etrafında ise on bir adet küçük yaprak motifleri bulunan kalıp.

146 121 Fotoğraf. 72 Çizim. 71 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1616 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 5,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dört adet iri yapraklı çiçek motifli kalıp.

147 122 Fotoğraf. 73 Çizim. 72 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1617 Eserin Ölçüleri: Boy: 20 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Beş iri yapraklı çiçek motifi, üstünde uzanan dal ve yaprak motifli kalıp.

148 123 Fotoğraf. 74 Çizim. 73 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1618 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 17 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize çiçek, kıvrımlı dal ve yaprak motiflerinden oluşmuş, yan yana basılabilen kenar bordür kalıbı.

149 124 Fotoğraf. 75 Çizim. 74 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1619 Eserin Ölçüleri: Boy: 4 cm En: 14,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Altı adet sivri yaprağı bulunan çiçek, kıvrımlı dal ve yaprak motiflerinden oluşmuş, yan yana basılabilen kenar bordür kalıbı.

150 125 Fotoğraf. 76 Çizim. 75 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1620 Eserin Ölçüleri: Boy: 14 cm En: 10 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Üç adet altışar yapraklı çiçek, dal ve yaprak motifleri bulunan eşkenar dörtgen forma kalıp.

151 126 Fotoğraf. 77 Çizim. 76 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1621 Eserin Ölçüleri: Boy: 7,5 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Yarım, karanfille benzeyen sivri yapraklı çiçek motifli kalıp.

152 127 Fotoğraf. 78 Çizim. 77 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1622 Eserin Ölçüleri: Boy: 7,5 cm En: 6 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kayısı meyvesi ve yaprağı motifli kalıp.

153 128 Fotoğraf. 79 Çizim. 78 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1623 Eserin Ölçüleri: Boy: 7,5 cm En: 4,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş lale motifli kalıp.

154 129 Fotoğraf. 80 Çizim. 79 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1624 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş iri taç yapraklı lale motifli kalıp.

155 130 Fotoğraf. 81 Çizim. 80 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1625 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Armut meyvesi ve yaprağı motifi.

156 131 Fotoğraf. 82 Çizim. 81 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1627 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Altı yapraklı çiçek motifi etrafında, kıvrımlı dal üzerinde küçük boyutlu yapraklar, kıvrımlı dalın sona erdiği yerde devam eden dilimli dal ve yanında nokta motifleri bulunan kalıp.

157 132 Fotoğraf. 83 Çizim. 82 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1628 Eserin Ölçüleri: Boy:5 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş lale motifli kalıp.

158 133 Fotoğraf. 84 Çizim. 83 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1630 Eserin Ölçüleri: Boy: 9,5 cm En: 8 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: İki adet çilek meyvesi ve yaprakları motifi.

159 134 Fotoğraf. 85 Çizim. 84 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1631 Eserin Ölçüleri: Boy: 10,5 cm En: 10,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Çilek ve meyvesi motifli simetrik kalıp.

160 135 Fotoğraf. 86 Çizim. 85 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1632 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 10,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Sekiz adet sivri taç yapraklı çiçek motifli kalıp.

161 136 Fotoğraf. 87 Çizim. 86 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1633 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize edilmiş, sivri taç yapraklı lale motifli kalıp.

162 137 Fotoğraf. 88 Çizim. 87 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1634 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 6 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Çilek ve yaprağı motifli kalıp.

163 138 Fotoğraf. 89 Çizim. 88 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1635 Eserin Ölçüleri: Boy: 12,5 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Dokuz adet sivri taç yapraklı yarım çiçek motifli kalıp.

164 139 Fotoğraf. 90 Çizim. 89 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1638 Eserin Ölçüleri: Boy: 9,5 cm En: 15,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: En tepe noktasında stilize lale motifi ve lale motifini çevreleyen noktalar bulunan, üçgen formda simetrik kalıp. Ayrıca lale motifinin altında mine çiçeği ve çiçekten çıkışlı simetrik kıvrımlı dallar bulunmaktadır.

165 140 Fotoğraf. 91 Çizim. 90 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1639 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 14 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Küçük çiçekler, irili ufaklı yapraklar ve kıvrımlı dallardan oluşturulmuş kalıp.

166 141 Fotoğraf. 92 Çizim. 91 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1640 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En: 13 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Birbirine simetrik yapraklardan oluşmuş üçgen formda kalıp.

167 142 Fotoğraf. 93 Çizim. 92 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1641 Eserin Ölçüleri: Boy: 6,5 cm En: 15 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Kalıbın üst merkezinde bulunan beş sivri yapraklı çiçek, birbirine simetrik yaprak ve dallardan oluşmuş üçgen formlu kalıp.

168 143 Fotoğraf. 94 Çizim. 93 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1642 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 12 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Stilize bitkisel motif ve yapraklardan oluşmuş simetrik kalıp.

169 144 Fotoğraf. 95 Çizim. 94 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1643 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 13 cm Kalıpta Bezeme Türü: Bitkisel Bezeme Eserin Tanımı: Simetrik üçlü çiçek ve kıvrımlı dal motifli üçgen formlu kalıp.

170 145 Fotoğraf. 96 Çizim. 95 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1560 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 12 cm Kalıpta Bezeme Türü: Geometrik Bezeme Eserin Tanımı: Ortasında tam, kenarlarında yarım olarak iç içe iki adet baklava dilim motif ve kıvrımlı dallar bulunan kalıp.

171 146 Fotoğraf. 97 Çizim. 96 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1561 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 12 cm Kalıpta Bezeme Türü: Geometrik Bezeme Eserin Tanımı: Baklava dilimi içinde noktalar bulunan, yarım kalan motifiyle de devam ettirilebileceği görülen, muhtemelen kenar bordürü olarak kullanılan kalıp.

172 147 Fotoğraf. 98 Çizim. 97 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1562 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Geometrik Bezeme Eserin Tanımı: Meandere benzer motifli kalıp.

173 148 Fotoğraf. 99 Çizim. 98 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1563 Eserin Ölçüleri: Boy: 6,5 cm En: 8,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Geometrik Bezeme Eserin Tanımı: Meandere benzer motifli kalıp. Ayrıca meander motifinin içinde dik olarak küçük çizgiler bulunmaktadır.

174 149 Fotoğraf. 100 Çizim. 99 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1435 Eserin Ölçüleri: Boy: 28 cm En: 32 cm Kalıpta Bezeme Türü: İnsan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Kanatlı insan sfenks motifi, alttan kırık yerleri perçinlenmiş ve yapıştırılmış (5 parça).

175 150 Fotoğraf. 101 Çizim. 100 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1552 Eserin Ölçüleri: Boy:12,5 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: İnsan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Ayakta duran geleneksel kıyafetler giymiş olan kadın figürlü kalıp.

176 151 Fotoğraf. 102 Çizim. 101 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1439 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 21 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Kanatları kıvrımlı dallar andıran, kanatları iççinde noktalar bulunan kelebek figürlü kalıp.

177 152 Fotoğraf. 103 Çizim. 102 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1501 Eserin Ölçüleri: Boy: 3,5 cm En: 4 cm Yükseklik: 3 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Civciv figürlü kalıp.

178 153 Fotoğraf. 104 Çizim. 103 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1503 Eserin Ölçüleri: Boy: 3 cm En: 6,5 cm Yükseklik: 3,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Yan yana duran bir çift muhabbet kuş figürlü kalıp.

179 154 Fotoğraf. 105 Çizim. 104 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1505 Eserin Ölçüleri: Boy: 7,5 cm En: 13 cm Yükseklik: 2,7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Kanatlarını iki yana açmış kuş figürlü kalıp.

180 155 Fotoğraf. 106 Çizim. 105 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1507 Eserin Ölçüleri: Boy: 6,8 cm En: 5,4 cm Yükseklik: 2,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Fil figürlü kalıp.

181 156 Fotoğraf. 107 Çizim. 106 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1541 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 19 cm Yükseklik: 3 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Uzun kuyruklu, kıvrık gagalı, papağanı andıran kuş figürlü kalıp. İki parça halinde olan kalıp yapıştırılmıştır.

182 157 Fotoğraf. 108 Çizim. 107 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1542 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 9 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Kanatlarını yukarı kaldırmış uçan kuş figürlü kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

183 158 Fotoğraf. 109 Çizim. 108 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1543 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 9 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Kanatlarını yukarı kaldırmış uçan kuş figürlü kalıp envanter numaralı kalıp ile simetriktir.

184 159 Fotoğraf. 110 Çizim. 109 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1544 Eserin Ölçüleri: Boy: 7 cm En:12 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Yüzen ördek figürlü kalıp.

185 160 Fotoğraf. 111 Çizim. 110 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1546 Eserin Ölçüleri: Boy: 6,5 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Ayakta duran kuzu figürlü kalıp.

186 161 Fotoğraf. 112 Çizim. 111 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1547 Eserin Ölçüleri: Boy: 10,5 cm En: 6,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Ayakta duran tavşan figürlü kalıp.

187 162 Fotoğraf. 113 Çizim. 112 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1549 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 16 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Kelebek figürlü kalıp.

188 163 Fotoğraf. 114 Çizim. 113 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1550 Eserin Ölçüleri: Boy:11,5 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Ayakta duran, ayakkabılı, kuyruklu, iri kulaklı miki fare figürlü kalıp.

189 164 Fotoğraf. 115 Çizim. 114 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1551 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: Ceylan figürlü kalıp.

190 165 Fotoğraf. 116 Çizim. 115 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1555 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Hayvan Figürlü Bezeme Eserin Tanımı: İri kulaklı köpek figürlü kalıp.

191 166 Fotoğraf. 117 Çizim. 116 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1433 Eserin Ölçüleri: Boy: 24 cm En: 16 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Deniz çapası motifli kalıp. Üç yerinde kırılmış olan kalıp yapıştırılmıştır.

192 167 Fotoğraf. 118 Çizim. 117 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1434 Eserin Ölçüleri: Boy: 15 cm En: 14,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Ortada çiçek yanlarda iki adet volüt ve kıvrımlı dallar, alt kısmında kaidesi bulunan vazo formlu simetrik kalıp.

193 168 Fotoğraf. 119 Çizim. 118 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1492 Eserin Ölçüleri: Boy: 6,5 cm En: 7 cm Yükseklik: 2,7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Fiyonk motifli kalıp.

194 169 Fotoğraf. 120 Çizim. 119 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1540 Eserin Ölçüleri: Boy: 8 cm En: 10 cm Yükseklik: 3 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Ay yıldız motifli kalıp.

195 170 Fotoğraf. 121 Çizim. 120 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1548 Eserin Ölçüleri: Boy: 12 cm En: 8,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Fiyonk motifli kalıp. İki parçaya ayrılmış olan parçalar yapıştırılmıştır.

196 171 Fotoğraf. 122 Çizim. 121 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1553 Eserin Ölçüleri: Boy: 3,5 cm En: 7,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Uçak figürlü kalıp.

197 172 Fotoğraf. 123 Çizim. 122 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1565 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 7 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Yüksek kaideli, gövde üzerinde geometrik motifler bulunan, ağız kısmı volütlü vazo formlu kalıp.

198 173 Fotoğraf. 124 Çizim. 123 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1566 Eserin Ölçüleri: Boy: 10 cm En: 16,5 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Yuvarlak kaidesi bulunan, ağza doğru genişleyen, iki yanında zincir benzer şeritler bulunan vazo formlu kalıp.

199 174 Fotoğraf. 125 Çizim. 124 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1567 Eserin Ölçüleri: Boy: 9 cm En: 10 cm Kalıpta Bezeme Türü: Nesneli Bezeme Eserin Tanımı: Yüksek kaideli, gövde kısmında kıvrımlı dal ve yaprak motifleri bulunan, vazo formlu simetrik kalıp.

200 175 Fotoğraf. 126 Çizim. 125 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1556 Eserin Ölçüleri: Boy: 6 cm En: 18 cm Kalıpta Bezeme Türü: Yazı İle Bezeme Eserin Tanımı: Eski Türkçe. Besmele yazısı.

201 176 Fotoğraf. 127 Çizim. 126 İnceleme Tarihi: Envanter Numarası: 1558 Eserin Ölçüleri: Boy: 8,5 cm En: 11 cm Kalıpta Bezeme Türü: Yazı İle Bezeme Eserin Tanımı: Eski Türkçe. Allah yazısı.