GELENEKSEL YAZMACILIK TEKNİKLERİ İLE ÖZGÜN BASKI TASARIMLARI (AĞAÇ BASKI) Gülten ÇATALKAYA YÜKSEK LİSANS TEZİ GELENEKSEL TÜRK SANATLARI ANASANAT DALI

Transkript

1

2 GELENEKSEL YAZMACILIK TEKNİKLERİ İLE ÖZGÜN BASKI TASARIMLARI (AĞAÇ BASKI) Gülten ÇATALKAYA YÜKSEK LİSANS TEZİ GELENEKSEL TÜRK SANATLARI ANASANAT DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ ŞUBAT 2016

3

4

5 iv GELENEKSEL YAZMACILIK TEKNİKLERİ İLE ÖZGÜN BASKI TASARIMLARI (AĞAÇ BASKI) (Yüksek Lisans Tezi) Gülten ÇATALKAYA GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ Şubat 2016 ÖZET Bu araştırma Geleneksel baskı teknikleri ile özgün baskı tasarımları üzerine planlanmış ve yapılmıştır. Ağaç baskının genel özellikleri yazmacılık ve özgün baskı resimde kullanılan motifler renk, kompozisyon kullanım alanları, geleneksel baskı teknikleri ve özgün baskı resmin karşılaştırılmasındaki ortak ve farklı, yönleri ele alınmıştır. Bu araştırmada temel amaç; yüksek baskı tekniği olan ağaç baskı tekniğinin özgün baskı resim ve geleneksel yazmacılıkta ki yerinin araştırılması aynı zamanda da öneminin vurgulanması olmuştur. Unutulmaya yüz tutmuş olan ve Türk el Sanatlarımız arasında yer alan yazmacılığın ve yine özgün baskı resimde kullanılan tekniklerden ağaç baskının ve sanatçılarının tekrardan hatırlatılması, özgün eserlerinin günışığına çıkarılıp belgelendirilmesi, sevdirilmesi, bu alanda yeni sanatçıların yetiştirilip çalışmaların yeniden hayat bulması, sürekliliğin sağlanması olmuştur. Geleneksel baskı yöntemlerinin ustaları, özgün baskı resim tekniğinin ressamları gibi çalışmalarını ağaç baskıya uygulamış ve her iki tekniğin ustası da sanatçı olarak kabul edilmiştir. Ancak seri grafik baskının ortaya çıkması ile yazma sanatının ustaları sanatçı kimliğini kaybetmiştir. Özgün baskı resmin, Türk yazmacılık sanatı ile teknik ve yöntem açısından büyük benzerlik gösterdiği anlaşılmıştır. Geleneksel yazmacılık sanatı ve Özgün baskı resim birçok ortak noktası olan alanlardır. Baskı resimde kullanılan tekniklerden, ağaç,, fırça ve ipek baskı, yazmacılık baskı tekniğinde de aynı şekilde kullanılmıştır. Ele aldığımız her iki baskı tekniğinin de çoğaltılabiliyor olması ve daha çok kişiye ulaştırılabiliyor olması paylaşıma açık olduğunu ortaya koymaktadır.. Türkiye 'deki ağaç baskı sanatçılarından, Bedri Rahmi EYÜBOĞLU, Hasan KIRAN, Muammer BAKIR ın yapmış oldukları çalışmalar ve Geleneksel baskı teknikleri ile elde edilen ürünler incelenmiş, fotoğraflanmış ve ürünlerin özellikleri ile birlikte hazırlanan bilgi formlarında sunularak karşılaştırılmaları yapılmıştır. Şunu söyleyebiliriz ki bir halk sanatı olan yazmacılıkta çalışmalar; ihtiyaçlara cevap doğrultusunda yapılırken, özgün ağaç baskı tekniğinde ise görsel ve dekoratif amaçlı çalışmalara yer verildiği incelenen örneklerden anlaşılmıştır. Bilim Kodu : Anahtar Kelimeler Sayfa Adedi : 89 Danışman : Ağaç baskı, Motif, Yazma, Baskı resim, Süsleme, : Yrd. Doç. Dr. H. Serpil ORTAÇ

6 v TRADITIONAL TECHNIQUES OF PRINTING AND ORIGINAL PRINTING DESIGN (WOODEN PRINT) (Master s Thesis) Gülten ÇATALKAYA GAZİ UNIVERSTY GRADUATE SCHOOL OF FİNE ART February 2016 ABSTRACT This study planned and is made on the original print designs with the traditional printing techniques. Wooden Prina general characteristics and patterns of Printing colors used in printmaking, the composition is used traditional printmaking techniques, painting and printmaking compared common and different aspects were discussed. The main objective of this research; Wooden Print printmaking technique of high pressure and to investigate the role of the Traditional Techniques of Printing has been emphasizing the importance as well. Forgotten who kept face and Our Crafts between the wooden block printing is located and also the dominant tree of the techniques used in printmaking and is reminded again of the artist, documenting removed the sunshine of the original works, all the people and popularization of the community of Wooden print art, revived finding of grown work of new artists in this area, to ensure the continuity and also has been introduced to all the countries in the world. Master of traditional printing methods, printmaking technique of applied studies such as painters and wood printing technique has been recognized as both a master artist. Master the art of writing lost its artistic identity however, with the emergence of the dominant series graphics. The original print image of Turkish Printing is understood that great similarity in terms of the art techniques and methods. Traditional Printing Arts and original prints are areas with a lot in common. Print the image of the techniques, tree, brushes and silk printing is used in the same manner of printing techniques. The duplication of both printing techniques we have discussed and that can reach more people sharing reveals. In Turkey Wooden Print artist Bedri Rahmi EYÜBOĞLU, Hasan KIRAN and Muammer BAKIR works have done, checked and the products obtained by conventional printing techniques, photographed and were compared by presenting the information form with the characteristics of the products. As a result of printing works a kind of local art which is made cause of need, on the other hand original wooden print techniques are used for visual and decorative works, it shows that patterns checked. Science Code : Keywords : Woodencut, Motif, Printing, Printing Pictures, Decorative, Page Number : 89 Supervisor : Yrd. Doç.Dr. H.Serpil ORTAÇ

7 vi TEŞEKKÜR Çalışmalarım boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren, kıymetli tecrübelerinden faydalandığım danışmanım Yrd. Doç. Dr. H. Serpil ORTAÇ ve değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Hatice TOZUN a ayrıca atölyelerinin kapısını açan, çalışmaları hakkında deneyim ve bilgilerini paylaşan Sayın Rahmi EYÜBOĞLU na Hacettepe üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde Doç. Hasan KIRAN a, çevirileri ile yardımlarını eksik etmeyen ağabeyim Ali İhsan BAKIR a Öğretmen arkadaşlarım Metin YAZIR, Meryem GÜRSOY, Ali TÜRKSEVEN, Vedat YAĞMUR a manevi destekleriyle beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan çok değerli eşim Mehmet ÇATALKAYA ve beni sabırla bekleyen çocuklarım Yakup, Buket ve küçük bebeğim Yusuf Efe ye teşekkürlerimi bir borç bilirim.

8 vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... RESİMLER LİSTESİ... TABLOLAR LİSTESİ... BİLGİ FORMLARI LİSTESİ... iv v vi vii xi xiii xiv 1. GİRİŞ Problem Durumu Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Sınırlılıklar Sayıltılar KAVRAMSAL ÇERÇEVE Özgün Ağaç Baskı Sanatı Özgün Ağaç Baskının Tanımı Özgün Ağaç Baskının Tarihçesi Özgün Ağaç Baskı Sanatının Sınıflandırılması Özgün Ağaç Baskıda Kullanılan Gereçler Özgün Ağaç Baskının Kullanım Alanları Özgün Ağaç Baskı Sanatlarında Uygulama ve İşlem Basamakları Siyah Beyaz Ahşap Baskı... 9

9 viii Sayfa Renkli Ahşap Baskı Geleneksel Türk Yazmacılık Ağaç Baskı Sanatı Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Tanımı Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Tarihçesi Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatının Sınıflandırılması Geleneksel Yazmacılık Teknikleri Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Kullanım Alanları Geleneksel Ağaç Baskı Sanatlarında Uygulama ve İşlem Basamakları Geleneksel Baskı Sanatlarında Kullanılan Gereçler Özgün Ve Geleneksel Baskı Üretim Araçları Kalıp Tezgâh Boya Baskı Zemin Malzemesi Mengene Testere Tokmak Törpü Rende Planya İşkence Bileği Taşı Zımpara Kâğıdı Fırça Boya Teknesi Yağlangıç... 22

10 ix Sayfa 2.4. Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Desen Özellikleri Motif ve Kompozisyon Özellikleri Orta Anadolu Bölgesi (Tokat İli) Karadeniz Bölgesi (Kastamonu İli Ve Bartın ili Çevresi) Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Gaziantep ili ve çevresi) Akdeniz Bölgesi (Hatay ili) Marmara Bölgesi (İstanbul Yazmaları) Türkiye de Ağaç Baskı Sanatçıları Hasan Kıran Muammer Bakır Bedri Rahmi Eyüboğlu Yazma Baskı Aşamaları Baskı Örnekleri Boyama İşlemi YÖNTEM Araştırma Modeli Evren ve Örneklem Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi BULGULAR VE YORUM Bilgi Formları Hasan KIRAN Bedri Rahmi EYÜBOĞLU Muammer BAKIR... 57

11 x Sayfa Türk Geleneksel Yazma Sanatı Geleneksel Yazmacılık Ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Özellikleri Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Teknik Özellikleri Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Renk Özellikleri Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan EserlerinMotif ve Kompozisyon Özellikleri Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Kullanım Alanları Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerde Kullanılan Boyalar Özgün Baskı Tekniklerinin Geleneksel Baskı Teknikleri İle Karşılaştırılması Geleneksel Yazmacılık Teknikleri Ve Özgün Baskı Resimdeki Ortak Yönler Geleneksel Yazmacılık Teknikleri ve Özgün Baskı Resimdeki Farklı Yönler Ürün Tasarımı SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç Öneriler KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ... 89

12 xi RESİMLER LİSTESİ Resim Sayfa Resim 1. Desenin Ahşap kalıba kazınması... 9 Resim 2. Ahşap kalıba mürekkebin sürülmesi Resim 3. Ahşap baskının kâğıda aktarılması Resim 4. Yazma baskıda kullanılan ağaç kalıplar Resim 5. Oyma bıçakları Resim 6. İskarpela Resim 7. Matkap Resim 8. Tokat Elmalısı Resim 9. Kastamonu yazması Resim 10. Ankara Yazması Resim11. Bartın yazmasından bir detay Resim 12. Hatay yöresinden yazma yorgan yüzü Resim 13. Kandilli Kalem işi yazma yorgan yüzü Resim 14. Bedri Rahmi EYÜBOĞLU nun torunu Rahmi EYÜBOĞLU Resim 15. Motifin strafor üzerine aktarılması Resim 16. Isıtılmış iğne kullanılarak kalıbın oyulması Resim 17. Kullanıma hazır strafor kalıplar Resim 18. Boya Teknesi Resim 19. Yazma Tezgâhı ve Ahşap Kalıbın Basılması Resim 20. Yazma Tezgâhı ve Strafor kalıbın basılması Resim 21. Yazma Tezgâhı ve Strafor kalıpla baskı örneği Resim 22.Yazma Tezgâhı ve Strafor Kalıp Örneği Resim 23. Dış kalıp basıldıktan sonra desenin içinin renkli boyayla boyanması Resim 24. Boyama işleminden bir detay... 38

13 xii Resim Sayfa Resim 25. Bedri Rahmi EYÜBOĞLU kalıpları ile Resim 26. Sanatçının Ayşe gelin kalıbı Resim 27. Sanatçının ahşap balıklı kalıbı Resim 28. Sanatçının kullandığı atölye ve raflarda yer alan kalıpları Resim 29. Sanatçının ilk baskılarını yaptığı atölye Resim 30. Baskısı biten çalışmaların kurutulduğu oda Resim 31. Ürünlerin kurutulmasında kullanılan Gaz ocağı Resim 32. Tuval üzerine karakalem kolaj çalışması Resim 33. Tuval üzerine mono tipi baskı kolaj çalışması Resim34.Pamuk kumaş üzerine Elvan (Renkli) baskı çalışması. 81 Resim 35. Pamuk kumaş üzerine Elvan (Renkli) baskı çalışmasından detay..82

14 xiii TABLOLAR LİSTESİ Tablo Sayfa Tablo 1. İncelenen Ürünlerin Üretim Tekniklerine Göre Dağılımı Tablo 2. İncelenen Ürünlerde Kullanılan Renklerin Dağılımı Tablo 3. İncelenen Ürünlerde Kullanılan Motiflerin Dağılımı Tablo 4. Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Kullanım Alanları Tablo 5. Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerde Kullanılan Boyalara Göre Dağılımı... 75

15 xiv BİLGİ FORMLARI LİSTESİ Bilgi Formları Sayfa Bilgi Formu Hasan KIRAN; Söylenceler- Urartu III Bilgi Formu Hasan KIRAN; Çatalhöyük te Yaşam VI Bilgi Formu Hasan KIRAN; Söylenceler- Urartu IV Bilgi Formu Hasan KIRAN; Ülgen e Şarkılar Bilgi Formu Hasan KIRAN; Arayış Serisi Kitamachi Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; İğdeli Gelin Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; Ayşe Gelin Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; Hayat Ağacı Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; Orfoz Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; Balıklı Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; Sivri burun balıklar Bilgi Formu Bedri Rahmi EYÜBOĞLU; Fangri Balığı Bilgi Formu Muammer BAKIR; Ana ve çocuğu Bilgi Formu Muammer BAKIR; Kadın Bilgi Formu Muammer BAKIR; Çoban Bilgi Formu Muammer BAKIR; Hitit Güneşi Bilgi Formu Muammer BAKIR; Ekmek Kuyruğu Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Çengelköy Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Hamamiye Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Sinekli Yazma Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; El baskı sofra bezi Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Hitit Güneşi Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Çengelköy Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Kedibastı Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Örtme Bilgi Formu Türk Geleneksel Yazma Sanatı; Elmalı... 70

16 1 1. GİRİŞ 1.1. Problem Durumu Sanat genellikle insan zekâsının doğayı işlemesi ve kendi amaçlarına göre onu etkilemesidir (Kılıçkan,1981: 8). İnsanların doğaya yakın ve iç içe olduğu dönemlerde örtünmek ve korunmak amacıyla ürettiği ürünler ilk tasarımlarıdır. İnsanların ihtiyaçlarından kaynaklanan emek ve sabırla üretilen el becerisine dayanan bu ürünler el sanatları kapsamına girmektedir. El sanatları; toplumların var olduğunun bir kanıtı olup geçmiş ile gelecek arasında bir bağdır. Toplumları toplum yapan gelenek ve göreneklerin, örf ve adetlerin kendisidir. Anadolu kadınları sevgisini, üzüntüsünü, kederini ve sevincini sevdikleriyle el emeği göz nuru el işlerinde renkleri ve motifleri kullanarak paylaşmıştır. Türk el sanatlarının; geleneğe bağlı bir özellik taşıması, milli sanat zevkini temsil etmesi, yaratıcılığını geliştirmesi, ailede sanat kültürünü sağlaması, ruhsal yaşamı yansıtması, yöresel karakter taşıması ve aileye gelir temin etmesi gibi birçok yönü vardır (Özbel, 1945:4). Doğanın bir parçası olan insan tarihin her çağında zekâsını kullanarak yaşamını sürdürürken, daima gördüğünü, duyduğunu, hissettiğini çeşitli şekiller bularak, bunları çizerek, boyayarak, yontarak, dokuyarak, işleyerek, örerek birçok objeyi süslemiştir. Sonuç olarak insan işlenmemiş olarak bulduğu doğayı kendi ihtiyaçlarına göre şekillendirerek, çeşitli sanatların doğmasına sebep olmuştur. Bu sanatlardan biri olan geleneksel baskı yöntemlerinin yazmacılıkla ortaya çıktığı görülmektedir. Yazmacılık çok eskiden beri dokuma sanatı ile beraber gelişen insanoğlunun süsleme ve süslenme ihtiyacı ile başlayan bir el sanatıdır. Birçok geleneksel el sanatları gibi ağaç baskı teknikleri ile de günümüz imkânları ve ihtiyaçları doğrultusunda yorumlanarak yeni sanatsal çalışmaların ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır. Bu çalışmalar sonucunda özgün baskı resim sanatı plastik sanatlardaki yerini

17 2 almıştır. Teknik özelliği sayesinde çoğaltılabilmesi ve birçok kişiye ulaştırılabilmesi plastik sanatlardaki farklılığını ortaya koymaktadır. Baskı resim; görselleştirilmek istenen duygu ve düşüncenin, kalıp yöntemi ile başka bir yüzeye aktarılmak üzere, birden fazla baskının (kopyasının) elde edilmesi prensibine dayanır (Demir, 2011: 75). Özgün baskı resim sanatı; özellikle ulaşılması zor olan tablo resimlerine bir alternatif olmuştur. İstenilen sayıda basılması onun sanatsal olma özelliğini kaybettirmemiştir. Eserin önemi, sanatçısının taşıdığı kişisel özelliklerinden dolayı o sanat eserinin barındırdığı anlam ve sahip olduğu estetik değerdir. Baskının insanoğlunun çamurda oluşturduğu ilk ayak izi ile ortaya çıktığı düşünülebilir. Halk sanatının en geçerli bir dalı olarak gösterilen ağaç baskı sanatı, Batı literatüründe de yer alır, İngilizce "BlockPrinting", Almanca "Zeupdru", Fransızca "L'Estampage" olarak adlandırılan ağaç kalıp baskı sistemi Türkiye'de de "Yazmacılık" kelimesi ile adlandırılmaktadır (Karoğlu, 1999: 12-19). Ağaç baskı, tahta ya da ağaç kesiti üzerine aktarılan bir desenin keskin aletler kullanılarak basılmayacak kısımlarının oyularak çıkartılması ile elde edilen bir yüksek baskı tekniğidir. Eski çağlardan beri kumaş basmacılığında bir yöntem olarak kullanılmıştır. Kumaş baskı tarihine bakıldığında ağaç kalıptan kumaşa yapılan baskının kâğıt veya benzeri malzeme üzerine resim basma işinden çok önce başladığı görülmektedir. Baskı resim bir başka deyişle Ksilografi ya da ağaç baskı resim bilinen en eski baskı resim tekniğidir. Dokuzbin yıl önce Anadolu'da yaşayan insanların kil veya taşa oyulmuş kalıplarla kil üzerine baskılar yaptıkları bilinmektedir. Yüksek baskı tekniğine göre yapılmış olan bu kalıplar, düz veya silindir biçimindedir. Bugünkü ağaç kalıptan basılmış özgün baskı resimlerin öncüsü sayılabilecek ilk baskılar, XII. yüzyılda Çin'de yapılmıştır (Karoğlu,1999:12-18). Avrupa'da İncil resimlemelerinde ilk olarak ağaç baskı kullanılmıştır. Rönesans öncesi uygulamalar kitap resimlemeleriyle sınırlı kalırken, Rönesans döneminde değişik konularda özgün örnekler verilmiştir. Buna örnek olarak; Albert Dürer tarafından dini konulu baskılar, tek yaprak veya seri resimler halinde pazarlarda satılmıştır.

18 3 Baskı çeşitleri: Ağaç baskı, linol baskı, taş (Litografi) baskı, gravür baskı, fırça baskı, patates baskı, şablon baskı, monotipi baskı, serigrafi baskı. Yazma, herhangi bir kumaş üzerine el ile çizilen ya da tahta kalıplarla basılarak ve fırça ile süslemeleri tamamlanan desenlendirilmiş kumaşlara verilen isimdir. Geçmişten günümüze çeşitlenerek farklı alanlarda işlevlerini sürdüren baskı teknikleri özgün sanat üretiminde de önemli bir yere sahiptir. Bu araştırma Geleneksel baskı teknikleri ile özgün baskı tasarımları olarak planlanmıştır. Ağaç baskının genel özellikleri yazmacılık ve özgün baskı resimde kullanılan motifler, renk, kompozisyon kullanım alanları, geleneksel baskı teknikleri ve özgün baskı resmin karşılaştırılmasının ortak ve farklı yönleri ele alınacaktır. Unutulmaya yüz tutmuş olan el sanatlarımız arasında yer alan Yazmacılığın ve yine Özgün Baskı Resimde kullanılan tekniklerden, Ağaç baskının ve sanatçılarının tekrardan hatırlatılması özgün eserlerinin gün ışığına çıkarılıp belgelendirilmesi, çocuklarımıza ilkokul sıralarında Ağaç baskı sanatının sevdirilmesi, yeni sanatçıların yetiştirilip çalışmaların yeniden hayat bulması, sürekliliğin sağlanması gerekmektedir Araştırmanın Amacı Bu araştırmada (yüksek baskı) tekniklerinden ağaç baskı tekniğinin özgün baskı resimde ve geleneksel yazmacılıktaki yerinin araştırılması yapılan çalışmaların belgelenmesi ve karşılaştırılmasıdır. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki alt amaçlara cevap aranacaktır. Alt Amaçlar; 1- Türkiye de ağaç baskı tekniği ile eser üreten sanatçılar kimlerdir? 2- Ağaç baskı tekniği ile yapılan eserlerin özellikleri nelerdir? 3- Geleneksel Yazmacılık teknikleri ve özgün baskı resimdeki ortak yönler nelerdir? 4- Geleneksel Yazmacılık teknikleri ve özgün baskı resimdeki farklı yönler nelerdir?

19 Araştırmanın Önemi El sanatları arasında en az 600 yıllık önemli bir geçmişe sahip olan yazmacılığın işin ehli ustalar tarafından kullanılan ahşap baskı kalıplarla üretilmesi gün geçtikçe azalmaya, medeniyetin getirdiği kolaylıktan faydalanarak unutulmaya yüz tutmuştur. Yazmacılığın tekrardan gün yüzüne çıkartılıp, belgelenmesi oldukça önemlidir. Yine özgün baskı resimde oldukça önemli eserler veren sanatçıların hatırlatılması özgün baskı resmin geleneksel yazmacılıkla bağdaştırılması ve bunu gerçekleştiren ressamların tanıtılması, bu alanda yeni sanatçıların yetiştirilmesi, yazmacılık sanatının unutulmaması açısından çok önemlidir. Böylece araştırma alanında çalışan ilgililerin dikkati bu konuya çekilmiş olacaktır. Diğer araştırmalara kaynak olması açısından önemlidir. Bu araştırma ağaç baskı ile yapılan çalışmaların faaliyetlerinin ortaya konması ve bu sanatın sürdürülmesi açısından önemlidir Sınırlılıklar Bu araştırma geleneksel Yazmacılık ve özgün baskı resimde kullanılan ağaç baskı, araştırma verileri, inceleme formları ve Türkiye deki Ağaç baskı sanatçılarından Hasan Kıran, Muammer Bakır, Bedri Rahmi Eyüboğlu ile sınırlıdır Sayıltılar Literatür araştırmaları ve veri toplama aracı güvenilir kabul edilecektir.

20 5 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Özgün Ağaç Baskı Sanatı Özgün Ağaç Baskının Tanımı Baskı resim; görselleştirilmek istenen duygu ve düşüncenin, kalıp yöntemi ile başka bir yüzeye aktarılmak üzere, birden fazla baskının (kopyasının) elde edilmesi prensibine dayanır (Demir, 2007: 75). Diğer bir deyişle baskı herhangi bir şeklin, yazının, resmin baskı tekniklerinden yararlanılarak istenilen biçim ve sayıda, farklı bir yüzeye aktarılarak kopyasının alınması anlamındadır. Çoğaltım esasına dayanan bu sanat alanının önemli ve belirleyici özelliği; aktarılmak istenen görselin hangi aşamalardan geçtiği, kaç adet baskı elde edildiği ve bütün baskı aşamalarını yöneten tasarımcının sanatçı kimliğidir (Demir, 2007: 75). Ağaç baskı; Ağaç kullanılarak yapılan bir baskıdır. Ağacın dokusundan yararlanılan ve yine yüksek baskı yöntemiyle kullanılan bir baskı türüdür. Özel bir yöntemle resim yapma ve boyama tekniğidir. Bu teknikle yapılmış resimlere de ağaç baskı denir. Ağaç baskıda armut, kiraz, çınar, kayın gibi yumuşak odunlu ağaçlar kullanılır. Ağaç baskı yapmak için önce düz yüzeyli bir ağaç blok üzerine istenen resim çizilir. Daha sonra çizilen resmin dışında kalan bölümler keskin bir araçla kesilip çıkarılarak, resmin ağaç yüzeyinde bir çıkıntı oluşturması sağlanır. En sonunda bu çıkıntıya merdane yardımı ile mürekkep sürülerek uygun bir kâğıt üzerine bastırılır. Böylece, ağaç blokun mürekkep sürülmüş olan çıkıntılı bölümleri kâğıt üstünde iz bırakır. kâğıt üzerindeki baskıda resmin görüntüsü ters çıkacağı için, resmin ağaç blok üzerine ters olarak çizilmesi, hatta sanatçının imzasını bile tersten atması gerekir. İlk baskı örnekleri işlevsel olup insanların iletişim, bilgilendirme ve kültürlerin devamını sağlamaya yöneliktir (Demir, 2007:75).

21 Özgün Ağaç Baskının Tarihçesi Baskı tekniklerinin gelişim evreleri incelendiğinde geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. Sert bir yüzeye çizgiler oyarak desen yapma anlamında kazı resim (gravür) sanatın en eski tekniklerinden biri olarak kabul edilir. İnsanın sert çizimler üzerine desen oyma eğilimi Paleotik dönemden beri görülmektedir. Kaya, boynuz ve kemik gibi malzemeler üzerine sivri bir aletle çekilerek meydana getirilen çizgiler bugünkü baskı sanatının ilk örnekleri olarak kabul edilir (Kavuran,2013). M.Ö yılına, Hitit sanatına ait bulunan arkeolojik eserler arasında pişmiş kilden çok sayıda mühür damgalarına rastlanmaktadır. Bu mühürler ve Eski Mısır Skarabetleri (figürler ve sembollerin işlenmiş olduğu damga olarak kullanılan taşlar) erken dönemlerin resim baskı formlarıdır. İncelemeler gösteriyor ki resimlendirilmiş kumaşlar, baskı tekniğinin doğrudan doğruya öncüleri olarak kabul edilebilir. M.Ö. IV. yüzyıla ait olup Rusya nın Kuban bölgesindeki bir savaşçı mezarında bulunan resimli tabut örtüsü bu düşünceyi ispatlamaktadır (Kaya,1988:10). Yazının bulunduğu ilk dönemlerden başlayarak, kültürün belgelenmesi ve koruma altına alınması baskı teknikleri ile sağlanmıştır. Baskı teknikleri geliştirildikçe iletişimin yaygınlaşması ve kültürün kuşaklar arası devamının sağlanması da önem kazanmıştır. Asıl baskı sanatı, kâğıdın icadıyla önem kazanmaya başlamış ve bugünkü baskı sanatının temelleri atılmıştır. Matbaanın icadı ile kitap ve beraberinde kitap resmi de basılmaya başlanmıştır. Kitabın resimlenmesi ilk olarak süsleme gereksiniminden doğmuştur. Diğer bir neden ise metnin daha çok anlaşılmasını sağlamaktır. En eski süslenmiş yazılı eserler, eski mısır mezarlarında bulunan kitapçıklardır. Bunlar, inanışa göre, ölünün ebedi yaşayışını sağlayan dinsel eserlerdir (Aslıer,1985:23). Ağaç oyma tekniği Avrupa ya 10. Yüzyılda doğudan gelmiştir. Ağaç baskılar ortaçağ döneminde Avrupa'da daha çok kumaş üzerine desen basmak için kullanılırdı. 14. yüzyılın sonlarına doğru oyun kâğıdı ve dinsel resim basımında da gene bu baskı tekniği uygulandı. Baskı makinesinin bulunmasından sonra, basılacak kitaplar ağaç baskı tekniğiyle resimlenmeye başladı. O günlerde ressamların ağaç blok üzerine çizdikleri desenlerin kesim ve işlenişini bu alanda uzmanlaşmış kişiler gerçekleştiriyordu (

22 7 Geçmişten günümüze, çeşitlenerek farklı alanlarda işlevlerini sürdüren baskı teknikleri, özgün sanat üretiminde de önemli bir yere sahiptir. Sanat üretimi sanatçının duygu, düşünce, bilgi birikimi ve kişisel tercihi ile ilgili bir etkinlik alanıdır. Resim üretmek ya da sanatın herhangi bir alanında etkinlikte bulunmak, sanatçının kendisini ifade etme biçimi olup; ürettiklerini başka insanlarla paylaşma özgür iradesidir. Tarih boyunca çeşitli malzeme ve teknikleri kullanan sanatçılar, bir ifade aracı olarak, baskı resim tekniklerinin olanaklarını da olabildiğince değerlendirmişlerdir. Baskı tekniklerinden yararlanarak özgün resim üretme geleneğinin, Rönesans döneminde başlamış olduğunu söylemek mümkündür (Demir;2007:75). Baskı yöntemlerinin önceleri kilise emrinde çalışan zanaatçılar ve kuyumcular tarafından kullanıldığı biliniyor. Kazıma aracı bir şekilde büren bu ustalar tarafından kullanılmıştır ve bakır plakalar üzerine çizgiler atılarak kuru kazıma tekniği yapılmıştır. Asitle yedirme tekniği ise 1400 lerden sonraları zırh ve kılıç süslemelerinde bu işin ustaları tarafından kullanılan bir metot olmuştur (Bacaksız,2009:11). Baskı sanatı Avrupa'da 15. yüzyıldan sonra çeşitli ustaların resimlerini kopya yoluyla çoğaltmaya başlamasıyla daha da önem kazanmıştır. Bu anlayış o çağda başlayan Rönesans akımının etkisiyle sanatçıların eski Yunan ve Roma heykellerine duydukları ilgiden doğmuştur. Baskı sanatının en büyük ustalarından birisi Albrecht Dürer ( ) dir. Tahta baskı, bakır üzerine kuru kazı ve asitle yedirme tekniklerini kullanmış baskı sanatı onun elinde bambaşka anlam kazanmıştır. Çizgi, nokta ve çapraz taramanın bütün imkânlarını kullanan Dürer, ayrıntıları büyük bir titizlik ve incelikle oymuş, doku ile renk etkisi verecek kadar ileri gitmiştir (Kavuran,2013). Baskı sanatının ilk olarak okulu İtalya'da Rafael tarafından kurulmuştur. Bu okulda öğrenciler Rafel'in eskizlerini kopya ederek gravür yapmışlardır. Türkiye de en erken kullanılmaya başlanan baskı grafiği tekniği taş basma (litografi) tekniğidir (Aslıer,1985: 51). Baskı tekniği önceleri harita ve kitap basmakta kullanılmış daha sonraları bazı halk resimlerinin yapımında da başarılı sonuçlar vermiştir. Ordunun hizmetine sunulan bu teknikten yararlanan ve askeri okulda öğretmenlik yapan ressam, Hoca Ali Rıza dır. (Aslıer,1985: 51).

23 Özgün Ağaç Baskı Sanatının Sınıflandırılması Özgün Ağaç Baskıda Kullanılan Gereçler "Boya; Baskı resimde matbaa boyası dediğimiz mürekkep kullanılmaktadır. Mürekkep: Herhangi bir motifi, resmi, yazı ve şekli baskı materyallerine aktarılmasını sağlayan bir maddedir (Kavuran, 2013). Kâğıt: Aslında M.Ö yıllarında Mısır'da bulunan cyperius (papirüs) denilen bitkinin sapı uygun boyutlarda kesilip bir tahta üzerine dizilip, sulu vaziyette tokmaklanarak bir çeşit kâğıt üretilmekteydi. Yapılışı ve özelliği bakımından bugünkü kâğıttan farklı olmakla beraber, kâğıt ismi bu papirüs kâğıdından kalmıştır. Kâğıdın kimin tarafından bulunduğu bugün kesin bilinmemektedir. Ancak bugünkü kâğıt hamuru ile elde edilen kâğıdın ilk modeli milattan sonra 105'te Çin'de Ts ai Lun adında bir saray görevlisi tarafından yapıldığı kabul edilmektedir. Ts ai Lun Ağaç kabukları, bez parçaları ve diğer lifli malzemeleri özlü ve yumuşak bir hamur haline gelinceye kadar dövüp, elde ettiği hamuru geniş bir tekne içinde suyla karıştırarak ilk mekanik odun hamurunu elde etti. Daha sonra gözenekli bir kalıbı, hamurun içine daldırılıp yukarıya kaldırıldığında, su gözeneklerden süzülerek aşağıya akıyor, kalıbın yüzeyinde lifli bir tabaka kalıyordu. Bu tabaka kalıp üzerinden alınıp kurutulduğunda ve üzerinden el yapımı silindirlerle ilkel kalenderlemeden sonra kullanıma hazır hale geliyordu. Keşfinden bugüne kadar 2000 yıl geçmiştir. Orta Asya'da yapılan araştırma ve kazılarda, üçüncü ve yedinci yüzyıllar arasında kullanılan kâğıtların dut ağacı kabukları, kendir, kenevir ve pamuktan yapılmış olduğu anlaşılmıştır. Hayatın her safhasında çok çeşitli maksatlarla kullanılan kâğıt, ağırlığına (gramajına), kullanılan hamurun cinsine, dolayısıyla yırtılma ve patlama mukavemetine ve buna benzer diğer özelliklerine göre çeşitli sınıflara ayrılabilir. Fakat genel hatları ile şu şekilde tasnif etmek mümkündür (Kavuran,2013). Kâğıt Çeşitleri 1. Yazı tabı kâğıtları (1, 2 ve 3. hamur kâğıtlar, ofset kâğıdı, aydınger kâğıdı vb.), 2. Sargılık kâğıtlar, 3. Kraft torba veya çimento torba kâğıdı, 4. Temizlik kâğıtları ve hijyenik kâğıtlar, tuvalet kâğıdı, 5. İnce özel kâğıtlar (sigara kâğıdı vb.), 6. Oluklu mukavva kâğıtları (kraft yüzey kâğıdı, atık kâğıt yüzey kâğıdı, oluklu katı kâğıdı), 7. Kartonlar.

24 9 Bir başka sınıflandırma ise: 1. Kültürel kâğıtlar, 2. Endüstriyel kâğıtlar şeklinde olabilir (Kavuran,2013) Özgün Ağaç Baskının Kullanım Alanları Özgün baskı resim tekniği eskiden sadece sanatsal anlamda kullanılmamaktadır. Haritacılığın başladığı tarihlerde, çizim işlemi yapılmış haritalarda çoğaltma işlemi kopya yöntemi kullanılarak gerçekleştiriliyordu. Türkler tarafından ilk yapılan ahşap baskı, düzlem küre dünya haritasıdır. Bu baskılar yapıldıktan sonra gravür teknikleriyle de baskılar yapılmıştır. Özgün baskı resim tekniği hem sanatsal hem de teknolojik baskı alanında günümüzde çok fazla ilerlemiş ve yoğun olarak kullanılır hale gelmiştir (Bacaksız,2009: 15-16). Halkın okuma yazmaya teşvik ve okumayı eğlenceli hale getirmek için birçok masal kitabı basılmıştır Özgün Ağaç Baskı Sanatlarında Uygulama ve İşlem Basamakları Siyah Beyaz Ahşap Baskı 1. Ahşap plaka yüzeyi temizlenir. 2. Desen plakaya ters olarak çizilir. 3. Değişik oyma uçları ile oyma işlemi gerçekleştirilir. Resim 1. Desenin Ahşap kalıba kazınması (Bacaksız, 2009: 50)

25 10 Resim 2. Ahşap kalıba mürekkebin sürülmesi (Bacaksız, 2009: 50) 4. Mürekkep verilmiş olan kalıp baskı tezgâhına, baskı yapılacak olan kâğıda göre gerekli poza ayarları yapılarak yerleştirilir. 5. Kalıbın üzerine kâğıt yerleştirilir ve keçe kalıbın üzerine kapatılır. 6. Pres için gerekli olan forsa ayarı yapılır ve kalıp presten geçirilir. 7. Artık görüntü kâğıda aktarılmıştır. Resim 3. Ahşap baskının kâğıda aktarılması (Bacaksız, 2009: 50)

26 11 8. İstenilen sayıda baskı yapıldıktan sonra kalıp imha edilmektedir (Bacaksız, 2009: 50) Renkli Ahşap Baskı Renkli ahşap baskı gerçekleştirebilmek için desenin 1,1 oranında renkli eskize gerek vardır. Bu eskize göre kaç kalıp gerekeceği ortaya çıkacaktır. Kaç çeşit renk var ise o kadar kalıp hazırlanacaktır (Bacaksız, 2009: 50) Geleneksel Türk Yazmacılık Ağaç Baskı Sanatı Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Tanımı Yazma: Oyulmuş kalıplar kullanarak, çeşitli boyalarla pamuklu, bazen de ipek kumaşlar üzerine elle çizilip resmedilerek veya basılarak yapılan bir kumaş süsleme sanatıdır (Türker, 1999: 6). Yazma yıllar boyu değişik isimlerle tanımlanmıştır. Yazma, kumaş üzerine elle resmedilerek veya tahta kalıplarla basılarak desenlendirilmiş kumaşlara verilen isimdir. Yazmacılık bir halk sanatı olarak doğup gelişmiştir. Çok eskiden beri dokuma sanatı ile beraber gelişen insanoğlunun süsleme ve süslenme ihtiyacı ile başlamış ilk el sanatlarından biridir. Bugün Anadolu da yazma bir başörtüsüdür Günümüzde yalnız kadınlar tarafından kullanılan yazmaları, eskiden erkekler feslerinin altına giyerek kullanırlardı. Çit, Yemeni, çevre, çember gibi isimlerle tanıdığımız yazmaya, eskiden Puşiş de denmişse de en çok kullanılan Yemeni kelimesi olmuştur (Türker, 1999: 3). Kadınların, kızların örtünme amaçlı kullandıkları giyim eşyaları, medeniyetlerin gelişmesiyle birlikte estetik ve kadınsı bir görsellik ile sanatsal bir nitelik kazanmıştır" (Koç, 2010: 1). Kültürümüz içinde özel bir yere sahip olan yemeni bugün modern yaşamın çizgisine ayak uydurmuştur. Gelinlik kızların çeyiz sandığında köylü güzellerinin başında, çağdaş kadının da kıyafetinde tamamlayıcı aksesuar olarak yerini almıştır. Bizim insanımız dışında özellikle yabancılarında her zaman ilgi odağı olmuş, boyunlarında, başlarında yer almıştır.

27 12 El emeği göz nuru ile işlenerek desenleri, renkleri ile bir kültürü ifade etmiş ve o kültürü bu günlere kadar taşımış olan yazma, yemeni varlığını koruyarak günümüze ulaşan geleneksel el sanatlarımızın başında gelir Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Tarihçesi En eski el sanatlarında olan yazmacılığın kökenine ilişkin kesin bilgiler yoktur. Bu sanatın Hindistan dan yayıldığını veya Mısır kökenli olduğunu ya da Orta Asya dan kaynaklandığını savunanlar vardır. Bu el sanatının dünya üzerinde ilk görünüşü, mum ve topraktan yapılan dekoratif kalıplarla veya elle boyayarak kumaşın süslenmesi biçiminde olmuştur. Anadolu da Çatalhöyük arkeoloji kazılarında milattan önce Hitit sanatına ait eserler arasında pişmiş kilden çok sayıda mühür ortaya çıkarılmıştır. Bu kalıplar ile bitkisel boya kullanılarak baskı yapıldığı kanıtlanmıştır. Bunlar helezon ve dört yapraklı çiçek motifleri olup halen Hitit Müzesi nde bulunmaktadır. Çatalhöyük kazılarında ele geçen buluntular arasındaki mühürlerin, baskı ile yapılan yazmacılığın ilk ipuçları olduğu zannedilmektedir (Türker, 1996: 1). Günümüze ulaşan en eski Türk yazma örnekleri 16. Yüzyıldan kalmıştır. Anadolu da özellikle Tokat, Kastamonu, Bartın, Gaziantep ve Diyarbakır da gelişen yazmacılık 17. yüzyılda İstanbul da en yüksek düzeye ulaşmıştır. 16,17 ve 18.yüzyılda özellikle İstanbul işi yazmalarda en güzel örneklerini vermiştir. Sürname isimli el yazması eserde basmacıların kalıplarla düz kumaşlar üzerine renkli şekillerle el baskısı yaptıkları anlaşılmaktadır (Türker, 1996: 2). Tokat İlinde yazmacılığın 600 yıllık bir geçmişi vardır. Bu nedenle; Yazmacılığın yapıldığı Anadolu kentleri arasında ise Tokat ın yeri farklıdır. Yazmacılık geçmişte türünün en güzel örneklerini Tokat ta vermiştir. Evliya Çelebi Tokat yazmaları için: Beyaz pembe bezi Diyar-ı Lahor da yapılmaz. Güya altın gibi mücelladır. Kalemkâr basma yüzü, münakkaş perdeleri gayet memduh olur der ve övgüyle söz eder Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatının Sınıflandırılması a) Kullanılan kumaşa göre 1- ipek yazmalar 2-pamuklu yazmalar

28 13 1- ipek yazmalar: Suriye de Halep yazmaları olarak adlandırılan, ipek üzerine baskı yapılan yazmalardır. Bu tür baskılar Osmanlı sarayında da Batık yazma olarak adlandırılmıştır. 2-pamuklu yazmalar İlk zamanlar bu yazmalar bir çeşit organze olan çok ince dokunmuş pamuktan yapılmış tülbentler üzerine basılırdı. Bursa'dan çıkmış olan bu kumaşlara "mermerşahi" denilirdi. Zamanla bu sanayi ölmüştür. Bugün ise Adana, Uşak, Denizli dokuma fabrikalarının üretimi olan tülbent (mermerşahi) denilen ince pamuklu kumaşlar üzerine baskı yapılmaktadır. Sofra altı örtüleri için daha kalın bez olan kaput bezi kullanılır. Yazmacılıkta mermerşahi, patiska, kaput bezi kullanımı iyi sonuç verir. Başka kumaşlarda bu kadar iyi sonuç alınmaz (Türker; 1999: 5). b) Üretim şekline göre 1- Karakalem yazma: Siyah üzerine beyaz, beyaz üzerine siyah boya ile yapılan baskı şeklidir. 2- Elvan yazma: renkli ağaç baskıdır Geleneksel Yazmacılık Teknikleri 1- Kalem işi yazma 2- Kalıp-kalem yazma 3- Kalıpla yazma (Karoğlu,1999: 41) 4- Batık yazma a- Kalem işi, yazmaların en makul olanıdır. Çünkü buradaki el emeği oldukça fazladır. Günümüzde hiç yapılmadığı gibi eski örneklerine de pek az rastlanılmaktadır. Kalem işi yazmada desen önce kalemle kâğıt üzerine geçirilir. Kumaş gergef denilen ayaklı çerçeve üzerine gerilir. Desen kumaşa bu şekilde kopya edildikten sonra ilk olarak konturler fırça ile çizilir. Daha sonra diğer renkli kısımları boyanarak tüm yüzey tamamlanır. b- Kalıp kalem yazma, usulünde konturler kalıpla basıldıktan sonra desendeki renkli kalacak kısımlar fırça ile boyanır (Karoğlu,1999: 41).

29 14 c- Kalıpla yazma, tahta üzerine oyulmuş kalıplarla oluşturulan yazmalardır. Kalıpla önce desene göre siyah kontur olarak basılır. Diğer renklerin bakısı da yine kalıpla yapılır. Bugün devam edilen bu yazma sanatında sadece bu teknik kullanılmaktadır. Kalıp yazma tekniği ile; Karakalem: Tek kalıpla beyaz üzerine siyah, siyah üzerine beyaz işlenir. Elvan işi: Bir motifin her rengi için bir kalıp hazırlanır. Bu kalıplar üst üste gelecek şekilde beyaz zemin üzerine basılır. Daldırma yazma: Renklere göre hazırlanıp basılan kalıpların meydana getirdiği motifler tutkal veya balmumu ile kapatılır. Daha sonra kumaş boyaya batırılır. Böylece motiflerin dışında kalan yerler boyanmış olur. d- Batık yazma: Batik kelimesi Malezya lisanında ambatik den yazmak veya çizmek anlamından geliyor. Bu teknik mavi baskı tekniği gibi rezerve baskı sistemidir. Metal veya tahta kalıpların sıcak muma batırılarak kumaş üzerine basılmasıdır. Batik tekniğinin diğer bir türü de plangi metodudur. Yani kumaşın mum yerine iplikle sıkıca bağlanarak rezerve edilmesidir (Kaya, 1988: 27-28) Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Kullanım Alanları "Bugün Anadolu'da yazma bir başörtüsüdür. Günümüzde yalnız kadınlar tarafından kullanılan yazmaları, eksiden erkekler de feslerinin altına giyerlerdi. Bu sanat dalının ürünleri yastık, yorgan yüzü, seccade, bohça, sofra altı, yemeni, peşkir, mendil gibi pek çok çeşitleriyle günlük yaşantımızın vazgeçilmez bir eşyası olmuştur (Türker; 1999: 5). Bugün artık yazma, elbise, etek, bluz, fular, sabahlık, gecelik, tayyör gibi çeşitleriyle hanımların tercih ettiği kıyafetler arasında yerini alıyor. Yas mendilleri; Yas mendilleri Topkapı Sarayı koleksiyonunda bulunan altı adet kare şeklindeki örtünün dört adedi siyah, iki adedi tütün rengi olan bu örtüler yaz mendilleri olarak tabutların üzerlerinde kullanılmışlardır (Kaya, 1988: 84). Yorgan yüzleri; Yazmacılık sanatından günümüze kadar ulaşabilen yorgan yüzü örneklerinin bir kısmının 18.yüzyıl, diğer bir kısmının da kompozisyonlarındaki düzen ve

30 15 üslup bakımından 19.yüzyıla ait olduklarını tahmin etmekteyiz. Kandilli yazmalarında estetik duygunun ve sanat anlayışının tüm inceliklerini izlemek mümkündür (Kaya, 1988: 84-86). Başörtüler ve yemeni; Boğaziçi, Yeniköy Yazmaları, başörtüleri "yemenileri ile ün kazanmıştır. Hemen hemen her kadın İslam dini gereğince saçlarını erkeklerden saklamak için yemeni adı verilen yazma örtüleri kullanırdı. Çoğunlukla taşıdıkları giysinin rengine uygun renkte bir yemeni seçmeye ayrı bir özen gösterirlerdi. Yemeni anlamına gelen diğer bir sözcük de çemberdir. Çember, kadın giyim geleneğinde geniş ölçüde yer aldığı gibi, erkek giyiminde de, özellikle efe giyiminde, başa bağlanan kenarları oyalı poşu olarak yer almıştır (Kaya, 1988: 93-95). Bohçalar: Bohçalar iç ve dış giysilerin muhafazasında kullanılır. Bazı yorgan yüzleri desenleriyle başörtüler, yemeniler aynı kompozisyon özellikleri çerçevesine girerler (Kaya, 1988: 87). Yastık yüzleri: Yastığın her iki yüzünde de kullanılacağı düşüncesiyle kare form ikiye bölünmüş ve desen simetrik olarak dikdörtgen içine yerleştirilmiştir (Kaya, 1988: 98). Seccadeler: Namaz kılarken secde etmek için temiz bir yer sağlamak ihtiyacından doğmuştur. Yazma tekniğinde baskı seccadelere eskiden pek çok rastlanırdı. Her evde kullanıldığı gibi, her genç kızın sandığında da yazma bir seccade mutlaka bulunurdu (Kaya, 1988: 98) Geleneksel Ağaç Baskı Sanatlarında Uygulama ve İşlem Basamakları Geleneksel baskı sanatlarında ahşap baskı; 1. Boya hazırlanır ve boyama teknesine aktarılır. 2. Top halindeki kumaştan istenen ölçüde kesilir. Yazmanın kullanım yerine göre 100 x 100 cm., 100 x 80 cm., 180 x 180 cm., 200 x 200 cm., 220 x 220 cm. ölçüleri kullanılır. 3. Yazmalık kumaş, keçe serilmiş tezgâh üzerine yerleştirilir. 4. Kumaş üzerinde herhangi bir işaretleme ya da çizim yapılmaksızın oluşturulacak kompozisyon zihinsel olarak tasarlanır. 5. Tasarlanan kompozisyona uygun desen kalıpları seçilir.

31 16 6. Boyaya batırılan kalıplar kumaş üzerine hafifçe bastırılarak desen kumaşa transfer edilir. İlk aşamada boyalı yüzeyde renk haki yeşil olup hava ile temas ettikçe renk koyulaşır. 7. Desenin kumaş üzerinde silik çıkması durumunda boyaya batırılan ince uçlu bir fırça ile desen üzerinde rötuş yapılır. 8. Yazmanın bordür deseni basılırken, desenin tamamlanamaması durumunda kumaş üzerine bir kâğıt kapatılarak, kalıp deseni tamamlayacak şekilde basılır. 9. Baskı işlemi: Önce göbeği oluşturacak desenler, sonra bordür deseni, son olarak da göbek ve bordür arasında yer alan serpme desenler olmak üzere içten dışa doğru bir sıra takip edilerek basılır. 10. Kalıplar yukarıdaki sıraya göre uygulanarak baskı işlemi tamamlanmış olur. 11. Baskı işleminin sonunda yazmalar güneşte kurumaya bırakılır gün süren kurutma işleminden sonra soğuk suya basılarak yıkanan yazmalar gölgede kurutulur (Tezel, 2009: 35-36).

32 Geleneksel Baskı Sanatlarında Kullanılan Gereçler a) Kumaş: Bez olarak genellikle pamuklu dokumalar kullanılır. Bunlar mermerşahi, patiska, kaput bezidir. (Tezel, 2009: 31). b) Boya: Yazmacılıkta kullanılan doğal boyalar, cehri, soğan kabuğu, ceviz yaprağı gibi bitkilerden hazırlanabildiği gibi sanayi tipi sentetik boyalar günümüzde daha çok kullanılmaktadır (Tezel, 2009: 31) Özgün Ve Geleneksel Baskı Üretim Araçları Kalıp a) Ağaçlar: Ağaç baskının malzemesi olan "odun", ağaç, ağaççık ve çalıların gövde dallarındaki kabuğun soyulmasından sonra kalan kısmına denir. Odun tabiatları odunsu bitkilerin oluşturdukları çeşitli hücrelerin meydana getirdiği dokulardan ibaret organik bir maddedir. Bu bitkilerden ağaçlar ve özellikle orman ağaçları en önemlileridir. Bu ağaçların bir kabuk tabakası ile örtülü bulunan gövde, dal ve kökleri odun dokularından meydana gelmiş bulunmaktadır (Karoğlu,1999: 44). Özgün baskı resimde ağaç kalıp olarak şimşir, Frenk çınarı, ıhlamur tahtası, kiraz, elma, armut, akağaç en çok kullanılan kalıp çeşitleridir. İnce izler kazımak için ağacın liflerine dikey kesitten elde edilen tahtalar kullanılır. Büyük izli oymalar için liflere paralel kesilmiş tahtalar kullanılmaktadır (Bacaksız, 2009: 44). Ahşap baskı tekniğinde incelik, esneklik ve hareketlilik daha az aktarılabilmektedir. Ağaç baskı sert, güçlü tarzındaki çoğaltmalara daha uygundur. Armut ağacı sık dokulu, ağır ve serttir. Kolay işlenir. Armut düz yollu ve dalgalı desenler verir. Kiraz ağacı, sert ince dokuludur ve cila tutması iyidir. Şimşir, çok ince dokuludur. El aletleri ile güç işlenir. Ceviz sıkı, sert ve çok ağırdır. Az çatlar. El aletleri ile işlenmesi gayet iyi sonuç verir. Desenimize ve işimize en uygun olan ağaç seçilerek baskıya başlanır (Bacaksız, 2009: 50). Ağaç baskıyla oluşturulan yazmalarda ıhlamur ağacından kalıplar kullanılır. Ihlamur ağacı yumuşak, kolay oyulabilen dayanıklı, boyayı iyi alan bir ağaç cinsi olup, kalıp için çok uygundur. Oluşturulacak kalıpta ıhlamur ağacının budaklı, yarık ve yaş olmaması gerekir. Kalıplı kütükler hızarla kestirirken parçalardaki liflerin yönü dikkate alınmaktadır. Ağacın lif yönleri dik olacak şekilde kesilmesi gerekir (Karoğlu,1999:45).

33 18 Dikey kesilen ağacın dokusu baskıyı etkileyeceğinden istenmeyen bazı çizgilere neden olur ki bu da baskıyı, deseni bozabilir. Bu nedenle kalıp çıkarılacak ağaç yatay kesilir. Böylece motifin ağaç üzerine işlenmesi kolaylaşır (Tezel, 2009: 31). Tokat yazmacılığında kalıplar sadece ıhlamur ağacından oyulur. Ihlamur ağacından başka armut ağacı, gürgen ve sarıçam dalı kullanılabilir. Kalıplar yumuşak, suya dayanıklı ve emicidir (Türker, 1999: 16-17). Resim 4. Yazma baskıda kullanılan ağaç kalıplar (Tezel, 2009: 34) b) Oyma araçları: Oyma bıçakları, çeşitli oyma kavislerine uyacak şekilde takım çeliğinden yapılmış değişik gövde yapısına sahip kesicilerdir. Resim 5. Oyma bıçakları (

34 19 Resim 6. İskarpela: Ağaç işlerinde ahşaba şekil vermek üzere kullanılan el aleti ( Resim 7. Matkap: Çeşitli malzemelerde delik açmak ve açılmış delikleri genişletmek için kullanılan alet ( ) c) Kalıp oyma tekniği: Yazma baskı için kalıbı oymaya başlamadan önce yapılması gereken bir işlem de oyulacak parçayı, erimiş haldeki % 75 parafin ve % 25 balmumu karışımı içine batırıp bir süre beklemektir. Bu işlem hem kalıbın oyulmasını kolaylaştırır, hem de daha uzun süre kullanılmasını sağlar. Kalıbın oyulmasında istenilen derinlik desenin sık veya seyrek oluşuna göre cm. arasında değişmektedir. Oyulan derinliğin az olması halinde zaman zaman kalıp zeminine bulaşan boya, baskı anında karışarak baskıyı bozabilmektedir (Tezel, 2009: 31). Kalıp oymada oluşturulacak desenin özelliğine göre tek renkli desenler için tek kalıp, çok renkli baskı içinde her renk için ayrı kalıplar hazırlanır. Kalıba motifin ters olarak aktarılması gerekir. Motif oluşturulduktan sonra kalıbın arka kısmına rahat kullanılması için elle tutulacak bir yer yapılır. Kalıp oluşturulduktan sonra parafin ve balmumu karışım içerisine batırılarak uzun süre kullanılması sağlanır (Karoğlu,1999:45) Tezgâh Yazma baskı işlemi keçe kaplanmış bir tezgâh üzerinde yapılır. Keçe, tezgâh üzerinde kalıbın kumaşa temasını kolaylaştırmak ve kumaş üzerindeki boya fazlasını emmek amacıyla kullanılmaktadır.

35 20 Özgün baskı işleminde, kalıbın üzerine kâğıt yerleştirilir ve keçe kalıbın üzerine kapatılır. Pres için gerekli olan forsa ayarı yapılır ve kalıp presten geçirilir. Keçe, yazma baskıda olduğu gibi fazla oluşan boyayı emmek amacı ile kullanılır Boya Yazmacılıkta kullanılan boyalar 2 tür olabilir; doğal boyalar ve sentetik boyalar. Bitkisel boyalara kök boyalar da denir. Yurdumuzda sayılamayacak kadar çok çeşitli, boyama özelliği olan bitki yetişmektedir. Bu bitkilerin muhtelif kısımlarında(çiçeklerinde, yapraklarında, kabuklarında, odunlarında, köklerinde) çeşitli boya maddeleri bulunmaktadır Yazmacılıkta kullanılan doğal boyalar; cehri, soğan kabuğu, ceviz yaprağı gibi bitkilerden hazırlanabildiği gibi, sanayi tipi sentetik boyalar günümüzde daha çok kullanılmaktadır (Tezel, 2009: 31). Özgün baskı resimde matbaa boyası denilen mürekkep kullanılır Baskı Zemin Malzemesi Yazmacılıkta kullanılan kumaşın kalitesi önemlidir. En uygun kumaşlar hammaddesi pamuk olanlardır. Pamuk, uygulama sırasında boyayı çabuk emmekte ve boya akmasını önlemektedir. Bez olarak genellikle pamuklu dokumalar kullanılır. Bunlar mermerşahi, patiska, kaput bezidir. Geçmiş dönemlerde seyrek dokunuşlu bir tür ince pamuklu kumaş olan mermerşahi yazmacılık sanatı için uygun bir malzeme olarak kullanılmışsa da günümüzde aynı kalitede mermerşahi bulunamadığından yerine tülbent denilen pamuklu kumaşlar kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra şile bezi, patiska gibi esası pamuk olan kumaşlar da kullanılmaktadır. Hammaddesi sentetik olan kumaşlar yazmacılıkta tercih edilmemektedir (Tezel, 2009: 30). Kâğıt: Ağırlığına (gramajına), kullanılan hamurun cinsine, dolayısıyla yırtılma ve patlama mukavemetine ve buna benzer diğer özelliklerine göre çeşitli sınıflara ayrılır. Ahşap kalıba sürülen boya uygun bulunan kâğıda basılır.

36 Mengene Umumiyetle cisimleri sıkıştırma, sıkıca tutma işlerinde kullanılan aletlere verilen isim Testere Ağaç, demir vb. şeyleri kesmeye yarayan, genellikle üçgen biçiminde dişleri olan, dar ve uzunca çelik araç Tokmak Ağaçtan yapılmış iri çekiç Törpü Bir şeyin yüzündeki pürüzleri gidermek, düzgünleştirmek için kullanılan kısa, ince, pürtüklü eğe Rende Tahta yüzeyleri pürüzsüz duruma getirmek, biçim vermek için marangozların kullandığı araç Planya Rendeleme işi yapılan marangoz tezgâhı İşkence Vidalı bir tür sıkıştırma aracı Bileği Taşı Kesici araçları bilemek için kullanılan alet.

37 Zımpara Kâğıdı Maden, tahta ve daha başka şeylerin yüzünü aşındırıp düzeltmeye ve parlatmaya yarar, üstüne zımpara tozu yapıştırılmış kalınca kâğıt Fırça Bir şeyin tozunu, kirini gidermekte veya bir şeye boya, cila sürmekte kullanılan, bir araya getirilerek bağlanmış kıl vb.nden yapılan araç Boya Teknesi Boya teknesi iç içe geçmiş iki plastik küvetten oluşmaktadır. Alttaki büyük küvette baskıda kullanılacak boya karışımı bulunmaktadır. Üstteki küçük küvet keçe kaplıdır ve keçeye alt büyük küvetten aktarılan bir miktar boya emdirilmiştir Yağlangıç Yağlangıç, tahta sap ucuna iple sarılarak tutturulmuş keçe parçasıdır. Boya teknesindeki keçenin boya miktarı azaldıkça tekneden kalıba geçen boya yetersiz kalır ve desen net basılamaz. Bunu önlemek için keçe üzerine belirli aralıklarla alt tekneden boya aktarmak gerekir. Bu işlem Yağlangıç ile gerçekleştirilir (Tezel, 2009: 35) Geleneksel Türk Yazmacılık Sanatı Desen Özellikleri Motif ve Kompozisyon Özellikleri Yazma diğer sanat kollarında olduğu gibi motiflerini tabiattan esinlenerek almıştır. En çok işlenen çiçek, yaprak ve meyve motifleridir. Kuş, balık, dört ayaklı hayvan, manzara ve kalyonlara, geometrik formlara az rastlanır. Bir sahanın kenar suyu ile çevrilmesi esas yazma prensiplerindendir. Çiçek motiflerinden güller, haşhaş, sümbül veya yabani çiçekleri, dal ve yapraklar, tabiattan ayrılmayarak stilize edilmiştir (Akbil,1970. s: 25). Anadolu'da boy gösteren Yazmacılık Sanatının çeşitli bölgelerde uygulandığı görülmüştür. Bu bölgelerdeki gelişimi renk, kompozisyon, motif gibi unsurlar açısından farklılıklar, bazen de benzerlikler göstermiştir.

38 23 1-İç Anadolu Bölgesi (Tokat ili) 2-Karadeniz Bölgesi (Kastamonu ili ve Bartın ili çevresi) 3- Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Gaziantep ili ve çevresi) 4-Akdeniz Bölgesi (Hatay ili) 5-Marmara Bölgesi (İstanbul Yazmaları) İç Anadolu Bölgesi (Tokat İli) Tokat yazmalarında kompozisyonu oluşturan motiflerde doğaya yakın bir anlatım şekli hakimdir. Meyvesi bol olan yörede kiraz ve elmalar, çiçekler yazma kompozisyonlarının ilham kaynağı olmuştur. Yazmalarda koyu kırmızı, bordo, patlıcan moru, koyu kahve, siyah renkler hakimdir. Tokat yazmaları genellikle koyu zemin üzerinde çok renkli bir anlayışta olup, geleneğe bağlı sağlam bir renk armonisi içerisindedir (Karoğlu,1999:30). Resim 8. Tokat Elmalısı Karadeniz Bölgesi (Kastamonu İli Ve Bartın ili Çevresi) Karadeniz Bölgesi nde Kastamonu yazmalarında siyah ve beyaz rengin hakim olduğu, siyah renk kullanımının geleneksel bir hale geldiği görülür. Kompozisyonları genellikle daireseldir. Özellikle geyik, at, kuş, horoz figürlerine fazlaca rastlanmaktadır. Bazen hayvan figürlerinin hakim olduğu yazmaları Ankara dolaylarında da görmek mümkündür. Karadeniz Bartın bölgesinde yapılan yazmalarda da genellikle siyah veya beyaz zemin üzerine renkli iri çiçek motifleriyle bir yerleştirme tarzı görülür (Karoğlu,1999:30-31). Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Bolu-Göynük'te yazmacılığın var olduğu konusunda bugüne kadar hiçbir yayına rastlanılmadığı gibi bu konuda araştırma da yapılmamıştır. Göynük El Sanatları'nı Geliştirme ve Üretme Kazandırma Çalıştayı'nda bir aile tarafından kalıp-kalem yazma tekniğinde İstanbul üslubu yazmacılık, icra edilerek sergilenmiştir. Oldukça eski yazma kalıpları, eski ve yeni yazma örnekleri bize yörede yazmacılığın asırlardır sürdürüldüğünü göstermiştir.

39 24 Göynük te yazmacılık "Kabalar Basması" olarak bilinir. Göynük Yazmaları'nın sofra bezi örtüsü kompozisyonu dairesel biçimli olması ile Kastamonu ve Ankara tipine benzer. Ancak bohça ve mendil kompozisyonları ile renk ve motif özelliği ise İstanbul esintisi taşıyan bir yorumdur. En belirgin özelliği bazı bölümlerin zeminin fırça ile kırmızıya boyanması ve eski örneklerde gözlenen beyaz zeminin tefirleme denilen işlemle hafif renklendirilmesidir (Soysaldı, 2013: 151). Resim 9. Kastamonu yazması (Karoğlu,1999: 32) Resim 10. Ankara Yazması (Karoğlu,1999: 33)

40 25 Resim11. Bartın yazmasından bir detay (Karoğlu,1999: 34) Güneydoğu Anadolu Bölgesi (Gaziantep ili ve çevresi) Gaziantep dolaylarında el dokumacılığında görülen şal desenlerinin değişik varyasyonlarla yazmacılık sanatında da motif olarak tekrarladığı, ayrıca kompozisyonların merkezinde kullanılan motiflerle kenar bordürlerindeki motifler arasında da diğer el sanatlarıyla bir benzerlik arz ettiği görülür (Karoğlu,1999:31) Akdeniz Bölgesi (Hatay ili) Hatay dolaylarında yapılan yazma örneklerinde baskının keten tipinde el dokuması kumaşlara uygulandığı görülür. Kırmızı, beyaz, siyah en çok kullanılan renklerdi (Karoğlu,1999:31).

41 26 Resim 12. Hatay yöresinden yazma yorgan yüzü (Karoğlu,1999:35) Marmara Bölgesi (İstanbul Yazmaları) Osmanlı Devleti'nde İstanbul önemli bir yere sahip olmasından dolayı geleneksel el sanatları klasik olgunluğa eriştiği devreyi yaşarken yazmadaki motiflerde diğer sanat dallarındaki motif anlayışından etkilenmiştir. Çin sanatında çokça görülen lale, karanfil, gül motifleri değiş varyasonlarda gösterişli bir şekilde İstanbul yazmalarında kendini göstermiştir. İstanbul yazmalarında genellikle çiçekler yapraklarla donatılmış olarak grup halinde ya da serbest bir şekilde kompoze edilmiştir. Kompozisyon düzenlerinde genellikle simetrik bir anlayış içerisinde bir sır alanı köşe motifleri kenar bordürleriyle çevreleme dikkati çeker. En çok kullanılan renkler bordo, sarı, güvez, lacivert, mavi, pembe ve tarçın renkleridir (Karoğlu, 1999: 31).

42 27 Resim 13. Kandilli Kalem işi yazma yorgan yüzü (Karoğlu,1999:36) 2.5. Türkiye de Ağaç Baskı Sanatçıları Halısından kilimine, heybesinden günlük kullanılan eşyasına kadar, hemen hemen her alanı kapsayan süsleme ve el sanatları örnekleri insanın doğayla olan ilişkisinin yansıması şeklinde ortaya çıkan, bazen yorumlar, kimi zaman da ilginç stilizasyonlara varan bir anlatım çeşitliliği sunar. Bunlar sade, yalın, geometrik bitkisel biçimlerde, mükemmel bir renk armonisi ortaya koyarlar. Geniş coğrafyanın renk renk ilkbahar çiçekleri, hayvanları ve diğer nesnelerin resimsel stilizasyonlarını yansıtırlar. Bu motifler Anadolu insanının ruh derinliklerinde yoğrulan özlemlerin, sevdaların acı ve kederlerin görsel anlatımlarıdır (Karoğlu;1999:114). Grafik sanatlar dalında uzmanlaşma özellikle cumhuriyetin ilanından sonradır yılları arasında, Güzel Sanatlar Akademisi nde gravür bölümü yoktur.1936 yılında Güzel Sanatlar Akademisi nde ve Gazi Eğitim Enstitüsü nde resim sanatına ait yenilenme eylemleri başlar. Cumhuriyetin ilk on yılında Fransa ve Almanya'ya sanat öğretimine gönderilen sanatçılar yurda dönerek bu iki kurumda yeni atılımlar geliştirmişlerdir. Güzel Sanatlar Akademisi'nin Resim Bölümü'nün başına Fransız Leopold Levy, metal gravür ve taşbaskı atölyesinin başına da Sabri Berkel getirilmiştir. Gazi Eğitim Enstitüsü'nde Almanya'dan dönen sanatçılarla linolyum baskı çalışmaları yapılmaya başlamıştır.1948'de Akademi'de çıkan yaygında baskı

43 28 presleri zarar görmüş ve atölye 1960'lı yılın başına kadar kapalı kalmıştır yılında Devlet Uygulamalı Güzel Sanatlar Yüksek Okulu'nda ağaç oyma-basma tekniği çalışmaları başlar. Gazi Eğitim Enstitüsü'nde 1960 yılına kadar linolyum baskı çalışmaları sürmüştür. Bu dönemde linolyum, ucuz ve kolay bulunduğu için ağaç baskı o kadar ilgi görmemiştir. O dönemin öğrencilerinden, sonraları özgün baskı resimleriyle tanınmış isimler şunlardır: Ferit Apa, Adnan Turani, Mustafa Aslıer, Nevide Gökaydın, Nevzat Akoral, Muammer Bakır ağaç baskıyla uğraşmış ve önemli birçok eser vermiştir (Salur, 1995: 115) Hasan Kıran Pentür-Ağaç baskı sanatçısı olan Hasan Kıran 1966 yılında Doğanşehir de (Malatya) doğdu yılında İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Resim-İs Bölümünü bitirdi yılında Sanatta Nedensellik Üzerine konulu tez çalışmasıyla Hacettepe Üniversitesi nden Sanatta Yüksek Lisans derecesi aldı yılında Tokyo Devlet Sanat Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Baskı Bölümü nde research assistant olarak, Japon Baskı Sanatı ve Baskı Sanatı Eğitimi üzerine çalışmalar yapan sanatçı 2005 yılında Tokyo Devlet Sanat Üniversitesi nde Doktora Programı na girerek Rotary Eğitim Bursu nu kazandı yılında Şamanistik İmgeler Üzerine Görsel Önermeler konulu tez çalışmasıyla, Tokyo Devlet Sanat Üniversitesi nden Sanatta Doktora (Ph.D.) derecesi aldı yılında TÜBİTAK, Yurtdışı Araştırma Bursu kazanarak Tokyo Musashino Sanat Üniversitesi nde Çağdaş Baskı Resim Yöntemleri ve Japonya Örneği ile ilgili araştırmalar yaptı yılında Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi nde Doçent olarak göreve başladı Çalışmalarının Genel Konusu; mitsel düşüncelerin, mistik ve primif yanlarının imgeler aracılığıyla, yeni ifade biçimlerine dönüşmesi olayıdır. Başka bir deyişle, mitsel söylencelerin ekspresif bir anlayışla görsel önermelere dönüşmesi durumudur. Örneğin; Şaman ın Dansı ve Şaman ın Transı, Ayin Töreni, Gösteri Şamanların Yüzleşmesi isimli seriler Şamanist inancın içinde var olan Şaman Söylenceleri özgün dans ritüelleri, doğa inancı gibi konuları işlemektedir. Şaman inancında eskiden beri var olan mit lerin, günümüz düşüncesinde imge aracılığı ile resim yüzeyinde görselleşmesidir. Küçük bir şaman söylencesi, küçük bir temin veya şamanistik çağrışımlar yapan bir görüntü bir resmin ortaya çıkmasına neden olur.

44 29 Büyük çalışmalar için uzun soluklu araştırmalar yapılır ve bu araştırmalar sonucunda eskiz aşamasından baskı aşamasına geçilir. Konu ile ilgili yazılı belgeler, dinlenen söylenceler, incelenen işaretler, ön fikirler, kara kalemle çizgilere yansır. Buradan da gelişerek biçim ve renklerle dönüşür. Yani sanatçı, kendi yaratı sınırlarını zorlayıp Şamanistik bir olayı kendi zihninde canlandırıp, resim yoluyla görünür kılmaya çalışmaktadır. Şamanistik bir olayın Hasan Kıran da bıraktığı etki; doğal, özgün, yapıcı ve dinamik bir yapıda olmasıdır. Aynı zamanda spontane bir işleyişi vardır. Sanatçı araştırırken, geçmişimizde var olan bir gerçeğin, Kıran da bıraktığı etki önemlidir. Fakat önemli olan o gerçeği ortaya çıkarmak değildir. O gerçeğin Kıran tarafından kılık değiştirilerek, farklı şekilde imgeler aracılığıyla karşımıza çıkması olayıdır. Sanatçı, teknik olarak, Uzak-doğu ve Batı tarzı renkli ağaç baskı tekniğini kullanmaktadır. Yaklaşık 2000 yıldır var olan bu teknik, değişik su bazlı pigment boyalarla, düz yumuşak tahtaları kullanarak el yapımı kâğıtlara uygulamaktadır. Batı tekniğinde yağ bazlı boyaları kullanarak, baskıyı ahşap kaşık ile uygulamaktadır Sanatçının, Ağaç Baskı Sanatı adlı bir kitabi ve Sanat Çevresi, Kavram-Karmaşa, Türkiye de Sanat, Genç Sanat, Hanga Geijutsu, Sanat Yazıları, Sanat ve Tasarım gibi dergilerde çağdaş sanat ile ilgili araştırma-inceleme yazıları yayımlandı. ( Muammer Bakır Çağdaş Türk Ressamlarından olan Muammer Bakır, yılları arasında Ankara da yaşamış bir sanatçıdır. Öğretmen olarak Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Resim Bölümü'nde çalışmış, bu kurumda vefatına kadar Plastik Metal Atölyesini yönetmiştir. Çok yönlü bir sanatçı olan Muammer Bakır, yağlıboya, ağaç baskı, metal gravürler, suluboya, monotipi ve kitap resimleri ile uğraşmıştır. Bunun haricinde Plastik Metal Atölyesinde bakır rölyef, tel işleri, metal heykel konularında çalışmıştır. Ancak Özgün Baskı ve özellikle Ağaç

45 30 Baskı konusunda kendini daha çok geliştirmiş ve tüm sanat çevrelerince takdir toplayan başeserler yaratmıştır ( Muammer BAKIR; resim sanatımızda, kendine özgü biçimini oluşturmuş bir sanatçımız. Bozkırdaki kuyu; suyun bu coğrafyada ne denli önemli olduğunu anlatıyor. Uçsuz bucaksız, ağaçsız bozkır, sanatçının sonsuzluk düşüncesini anlatmada vazgeçmediği bir konudur. Bunu ifade etmede, en uygun malzeme olarak ağacı gördü. Özgün baskı resme ağacın şiirselliğini ve olanaklarını tanıttı. Yapıtlarına insan figürlerini katarak, doğa-insandüşünce üçgenini ustalıkla oluşturdu. Muammer Bakır kısa yaşamında ürettiği özgün yapıtları ile sanatın sonsuz akışına ismini nakşetti ( Eserlerinde daha çok toplumsal temalara değinmiş ve Anadolu insanının yaşamını irdelemiştir. Köy yaşantısını daha iyi tanıyabilmek amacıyla birçok defalar değişik yörelere ziyaretler yaparak inceleme, fotoğraf ve desen çalışmaları yapmıştır ( Bedri Rahmi Eyüboğlu Türk yazmacılık sanatına sahip çıkan ve bu sanatla yaşamı boyunca çok fazla ilgilenen güçlü sanatçılarımızdan Bedri Rahmi EYÜBOĞLU (d.1911,görele, Giresun- (ö.21 Eylül 1975, İstanbul), Türk ressam ve şairdir. Güzel Sanatlar Akademisi'nde başlayıp Paris'te sürdürdüğü resim öğreniminin ardından yurda dönmüş ve yaşamı boyunca Güzel Sanatlar Akademisi'nde ders vermiştir. Yazma, gravür, seramik, heykel, vitray, mozaik, hat, serigrafi, litografi gibi birçok formlarda eserler üreten sanatçı, geleneksel süsleme ve halk el sanatlarında seçtiği motifleri yapıtlarında Batı nın teknikleriyle birleştirerek kullandı. Şiirlerinde de halk kaynağından beslendi; masallardan, söylencelerden, türkülerden yararlanarak, doğa tutkusunu, insan sevgisini, yaşama sevincini, toplumsal sorunları yansıttı. En ünlü şiiri, Karadut adlı aşk şiiridir. Bedri Rahmi, güzel yararlı olmalı diyordu, kilim hem güzel hem yararlıydı. Yazma, yemeni, yorgan yüzler, başörtüler, bohçalar da hem güzel hem yararlıydı. Aslında bir

46 31 baskı resim türü olan yazmacılık gündelik hayatı güzelleştirmiş ve yararlı olmuş sanatçıya göre yazmacılığın sanat tarafı azalıp, zenaat tarafı kalmıştır. Bu sebeple bu güzel geleneğe resim alanında sanatçı kendi bulduğu motiflerden bir aşı yapmak istemiş ve daha sonra özel atölyesinde yazma düzenini kurup, çalışmaya başlamıştır. Bedri Rahmi 27 Mart 1951'de ilk yazma sergisini açmıştır. Çok ilgi gören ve sevilen bu serginin davetiyesi de çok ilginçti. Çağrıda "Yazma halkın malıdır. Yazma az ve öz değerlerle yapılır. Yazma renkleri ve biçimleri hayata karışır... Yazma insana ferahlık, sevinç verir... Darısı resmin başına". Bu sergiden sonra, 2 Haziran 1951'de Ankara'da Bedri Rahmi Eyüboğlu ve eşi Eren Eyüboğlu ortak bir Yazma-Resim sergisi daha açtılar. Bu sergileri de o dönemde çok fazla ses getirdi. Bedri Rahmi, Paris'i ziyaret ettiği bir müzede sergilenen el sanatları arasında Anadolu Yazmaları'na rastlamış, ancak yazmaların altında "Küçük Asya" yazısının yer aldığını görmüştür. Sanatçının kafasında "Neden Anadolu değil de Küçük Asya?" sorusuyla başlayan öyküden sonra Yazma'yı kendi motifleriyle ortaya koyuyor (Karoğlu,1999: 38). Bedri Rahmi süsleme sanatlarının çağdaş resim sanatına etkisini bir yazısında şöyle anlatıyor: Nakış yalnız kilimden değil, çinilerden, yazmalardan, minyatürden öbek öbek havalandılar ve bir daha kendi yerlerine konmadılar. Resim çerçevelerini beğendiler (Karoğlu,1999:114). Ünlü ressamın gelini Hughette Eyüboğlu, Bedri Rahmi Eyüpoğlu yazmalarında, kendisinin oyarak şekillendirdiği ağaç baskı kalıplarını kullandığını, "O, kalıplarda Osmanlı ve Selçuklu'ya ait simgeleri çok fazla uyguladı. Örneğin Selçuklu kartalları, Osmanlı'yla özdeşleşmiş lale, nar, balık, denizkızı, kuşlar, kınalı ve Ayşe gelin gibi motifleri seçti" diye konuştu (

47 32 Resim 14. Bedri Rahmi EYÜBOĞLU nun torunu Rahmi EYÜBOĞLU (Baskı Sanatçısı) Bedri Rahmi EYÜBOĞLU nun torunu Rahmi EYÜBOĞLU ile yaptığımız görüşmede "Yazma kalender bir iş, usta-çırak ilişkisi olmadan yazmacılık olmaz. Çalışanın atölyenin tozunu yutması gerekir" diyor. Bedri Rahmi EYÜBOĞLU nun bu işe nasıl başladığını sorduğumuzda; kendi anlatımıyla: Sanatçı, 1950'de yurt dışında Fransa'da katıldığı bir sergide Anadolu'dan bir parça olmamasına tepki olarak araştırmaya başlıyor. Yazma sanatı ile kendisi arasında bir bağ kurması ile bu çalışmaya başlamıştır. Yazmacılığa merak sarmasının nedeni, yazma motifi günlük hayatta kullanılabilsin ve her eve girsin istemiştir yılında hayata veda etmesi ile yazmacılıktaki çalışmaları da son buluyor, ta ki 1976 yılında İstanbul'da ki aşırı yağmur sonucunda oluşan sel baskını ile sanatçının evini su basıyor. Babasına ait yazma kalıplarının suda yüzdüğünü gören oğlu Mehmet Hamdi Eyüboğlu bundan çok etkileniyor ve bunu bir işaret olarak görüyor. Babasının bıraktığı yazmacılığa bıraktığı yerden devam etmeye karar veriyor ve bugüne kadar getiriyor, şeklinde ifade etmiştir. Mehmet Hamdi Eyüboğlu'nun Türk yazmacılığına kazancı, strafor kalıpları hayata geçirmiş olmasıdır. Kalıp kalem tekniğinin uygulandığı bu atölyede önceleri ıhlamur ağacından kalıplar kullanılırdı. Sonraları köpük denilen strafor kullanılmaya başlanmıştır. Bir köpükte kalıbı oymak birkaç saati alırken ahşap kalıp oymak daha çok zahmetli ve

48 33 uzun zaman almaktadır. Bu nedenle kalıp malzemesi olarak strafor kullanılmaktadır. Strafora desen çizildikten sonra küçük ocakta iğne ısıtılarak oyma işlemi gerçekleştirilir. Bu atölyede kullanılan motiflerin çoğu Bedri Rahmi ve Eren EYÜBOĞLU motifleridir. Eski gelenekselleşmiş Osmanlı motifleri de kullanılmıştır. Baskı işleminde Anilin içerikli kök boya kullanılır. Kalıp basıldıktan sonra içi fırça ile boyanır. Kullanılan renkli boyaları yurt dışından sipariş ettiklerini söylüyor Rahmi EYÜBOĞLU. Baskı işlemi biten çalışmalar sıcakta fikse edilir. Amonyaklı suda yıkanır. Boyanın kumaşa işlemesi için yazmanın suya girmesi gerekir. Kumaş ıslanmazsa boya kumaşı yırtar diye ifade etmiştir. Teknolojinin ilerlemesi ile digital makinaların yazmacılıktaki yerinin kendilerini olumsuz etkilediğini söylüyor Rahmi EYÜBOĞLU. Motifi bilgisayardan çıkarmak hatasız görünse de el işinden çıkmıyor olması bizleri biraz etkiliyor. El emeği göz nuru çalışmaların yerini hiçbir şey tutmaz" diye ifade etmiştir Yazma Baskı Aşamaları Resim 15. Motifin strafor üzerine aktarılması

49 34 Resim 16. Isıtılmış iğne kullanılarak kalıbın oyulması Resim 17. Kullanıma hazır strafor kalıplar

50 35 Resim 18. Boya Teknesi Baskı Örnekleri Resim 19. Yazma Tezgâhı ve Ahşap Kalıbın Basılması

51 36 Resim 20. Yazma Tezgâhı ve Strafor kalıbın basılması Resim 21. Yazma Tezgâhı ve Strafor kalıpla baskı örneği

52 37 Resim 22.Yazma Tezgâhı ve Strafor Kalıp Örneği Boyama İşlemi Resim 23. Dış kalıp basıldıktan sonra desenin içinin renkli boyayla boyanması

53 38 Resim 24. Boyama işleminden bir detay

54 Resim 25. Bedri Rahmi EYÜBOĞLU kalıpları ile. 39

55 40 Resim 26. Sanatçının Ayşe gelin kalıbı Resim 27. Sanatçının ahşap balıklı kalıbı

56 41 Resim 28. Sanatçının kullandığı atölye ve raflarda yer alan kalıpları Resim 29. Sanatçının ilk baskılarını yaptığı atölye

57 42 Resim 30. Baskısı biten çalışmaların kurutulduğu oda Resim 31. Ürünlerin kurutulmasında kullanılan Gaz ocağı.

58 43 3. YÖNTEM 3.1. Araştırma Modeli Araştırma tarama modelinde betimsel bir çalışmadır Evren ve Örneklem Araştırmanın evreni Türkiye deki ağaçbaskı sanatçıları ve eserleri oluşturmaktadır. Örneklemi ise özgün baskı resim sanatçılarından Bedri Rahmi Eyüboğlu, Muammer Bakır, Hasan KIRAN olarak belirlenmiştir. Kullandıkları teknik özelliklere ve kullanım alanlarına göre bu sanatçılara ait ulaşılabilen farklı çalışmalar ve ürünler seçilmiştir. Muammer Bakır ve Hasan KIRAN a ait 5 er eser Bedri Rahmi Eyüboğlu na ait 7 eser, Türk Geleneksel Yazma Sanatı ile yapılmış ürünlerden de farklı yörelere ait 9 adet ürün oluşturmaktadır Verilerin Toplanması Konuyla ilgili yazılı kaynaklardan literatür taraması yapılmıştır. Örneklemi oluşturan sanatçılarla bizzat görüşülerek tekniklere ve ürünlere ait veriler toparlanmıştır. Ürünler için bilgi formları oluşturulmuştur. İncelenen ürünlere ait, ürün çeşidi, tekniği, araç-gereç, motif ve renk özellikleri ile ilgili veriler hazırlanan bilgi formlarına işlenerek belgelenmiştir Verilerin Çözümlenmesi Literatür taraması ile elde edilen veriler anlatımlar ile doğrudan ve dolaylı kavramsal çerçevede ve ilgili yerlerde kullanılmıştır. Araştırmada bilgi formlarından elde edilen bilgilerin çetelemesi yapılıp frekans (f) ve yüzdeleri (%) alınarak tablolar oluşturulmuş ve yorumlanmıştır. Ürünlerde birden fazla seçeneğin kullanıldığı tablolarda genel toplamın ürün sayısından (N) fazla olması nedeni ile toplam alınmamıştır. Ürünlere ait verilerin yer aldığı bilgi formları ile katalok oluşturulmuştur.

59 44

60 45 4. BULGULAR VE YORUM Bu bölümde ağaç baskı ve sanatçılarına göre gruplandırılmış özgün baskı resim sanatına ait eserlerden oluşan bilgi formları yer almaktadır. Ürünlere ait veriler de tablolar halinde sunularak yorumlanmıştır Bilgi Formları Hasan KIRAN BİLGİ FORMU Eser No 1 Eserin Üretim Tarihi 2012 İnceleme Tarihi Boyutlar 120*85 cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı ile çalışılmış. Eserin Adı Söylenceler - Urartu III Kullanılan Renkler Beyaz, sarı, siyah, mavi, yeşil, kahve, turuncu Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp (Kavak ağacı) Kullanılan Gereçler Kâğıt, (Japon kâğıdı) Boya (Su bazlı) İlgili Kaynak Doç. Dr. Hasan KIRAN

61 46 BİLGİ FORMU Eser No 2 Eserin Üretim Tarihi 2014 İnceleme Tarihi Boyutlar 120*85 cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı ile çalışılmış Eserin Adı Çatalhöyük te Yaşam VI Kullanılan Renkler Siyah, beyaz, sarı, mavi, turuncu, mor, kahve, yeşil Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp( Kavak ağacı) Kullanılan Gereçler Kâğıt,,(Japon kâğıdı) Boya(Su bazlı) İlgili Kaynak Doç. Dr. Hasan KIRAN

62 47 BİLGİ FORMU Eser No 3 Eserin Üretim Tarihi 2012 İnceleme Tarihi Boyutlar 84*60cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı ile çalışılmış Eserin Adı Söylenceler-Urartu IV Kullanılan Gereçler Kâğıt, (Japon kâğıdı) Boya (Su bazlı) Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp (Kavak ağacı) Kullanılan Renkler İlgili Kaynak Siyah, mavi, sarı, turuncu, yeşil, mor, beyaz Doç. Dr. Hasan KIRAN

63 48 BİLGİ FORMU Eser No 4 Eserin Üretim Tarihi 2012 İnceleme Tarihi Boyutlar 120*85cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı ile çalışılmış Eserin Adı Ülgen e Şarkılar Kullanılan Renkler Siyah, sarı, turuncu, yeşil, mor, kahve, beyaz, Kullanılan Gereçler Kâğıt, (Japon kâğıdı) Boya (Su bazlı) Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp ( Kavak ağacı) İlgili Kaynak Doç. Dr. Hasan KIRAN

64 49 BİLGİ FORMU Eser No 5 Eserin Üretim Tarihi 2012 İnceleme Tarihi Boyutlar 60*84cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı ile çalışılmış Eserin Adı Arayış Serisi Kitamachi Kullanılan Renkler Siyah, sarı, turuncu, yeşil, mor, kahve, beyaz, mavi Kullanılan Gereçler Kâğıt, (Japon kâğıdı) Boya (Su bazlı) Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp (Kavak ağacı) İlgili Kaynak Doç. Dr. Hasan KIRAN

65 Bedri Rahmi EYÜBOĞLU BİLGİ FORMU Eser No 6 Eserin Üretim Tarihi 1990 İnceleme Tarihi Boyutlar 125*90 Ürünün Cinsi Pano Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniğinde basılmıştır. (Kalıpla kumaşa baskı tekniği ile yapılmış fırça ile boyanmıştır). Eserin Adı İğdeli Gelin Kullanılan Renkler Siyah, beyaz, mavi, mor, yeşil, kahverengi, sarı, kırmızı Kullanılan Gereçler Kumaş, (pamuklu) Boya (anilin içerikli kök boya ve su bazlı boya) Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp, fırça İlgili Kaynak Rahmi EYÜBOĞLU

66 51 BİLGİ FORMU Eser No 7 Eserin Üretim Tarihi 1988 İnceleme Tarihi Boyutlar 240*60 Ürünün Cinsi Masa Örtüsü Üretim Tekniği Renkli Ağaç Baskı Tekniğinde Basılmıştır. (Kalıpla Kumaşa Baskı Tekniği İle Yapılmış Fırça İle Boyanmıştır.) Eserin Adı Ayşe Gelin Kullanılan Renkler Siyah, Beyaz, Mavi, Mor, Yeşil, Kahverengi, Sarı, Kırmızı, Pembe Kullanılan Gereçler Kumaş, (Pamuklu) Boya (Anilin İçerikli Kök Boya Ve Su Bazlı Boya) Kullanılan Araçlar Ahşap Kalıp, Fırça İlgili Kaynak Rahmi Eyüboğlu

67 52 BİLGİ FORMU Eser No 8 Eserin Üretim Tarihi 1983 İnceleme Tarihi Boyutlar 35*25 cm Ürünün Cinsi Tablo (Paspartu olarak basılmıştır) Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği (Kalıpla kumaşa baskı tekniği ile yapılmış fırça ile boyanmıştır). Eserin Adı Hayat ağacı Kullanılan Renkler Siyah, beyaz, mor, yeşil, turuncu Kullanılan Gereçler Kumaş, (pamuklu) Boya (anilin içerikli kök boya ve su bazlı boya) Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp, fırça İlgili Kaynak Rahmi EYÜBOĞLU

68 53 BİLGİ FORMU Eser No 9 Eserin Üretim Tarihi 2014 İnceleme Tarihi Boyutlar 35*22cm Ürünün Cinsi Tablo (Paspartu olarak basılmıştır) Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği ile basılmıştır (Kalıpla kumaşa baskı tekniği ile yapılmış fırça ile boyanmıştır). Eserin Adı Orfoz Kullanılan Renkler Sarı, yeşil, mavi, mor, kahverengi, kırmızı, beyaz, siyah Kullanılan Gereçler Kumaş, (pamuklu) Boya (anilin içerikli kök boya ve su bazlı boya) Kullanılan Araçlar Strafor kalıp, fırça İlgili Kaynak Rahmi EYÜBOĞLU

69 54 BİLGİ FORMU Eser No 10 Eserin Üretim Tarihi 1983 İnceleme Tarihi Boyutlar 140*140 Ürünün Cinsi Masa örtüsü Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği ile basılmıştır. (Kalıpla kumaşa baskı tekniği ile yapılmış fırça ile boyanmıştır.) Eserin Adı Balıklı Kullanılan Renkler Mavi, yeşil, turuncu, kahverengi, beyaz, kırmızı, mor, siyah Kullanılan Gereçler Kumaş, (pamuklu) Boya (anilin içerikli kök boya ve su bazlı boya) Kullanılan Araçlar Strafor kalıp, fırça İlgili Kaynak Rahmi EYÜBOĞLU

70 55 BİLGİ FORMU Eser No 11 Eserin Üretim Tarihi 2012 İnceleme Tarihi Boyutlar 130*70 Ürünün Cinsi Baskılı Peştamal Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği ile basılmıştır. (Kalıpla kumaşa baskı tekniği ile yapılmış fırça ile boyanmıştır). Eserin Adı Sivri burun balıklar Kullanılan Renkler Mavi, lacivert, pembe, yeşil, kırmızı, beyaz, mor, kahverengi Kullanılan Gereçler Kumaş, (pamuklu) Boya (anilin içerikli kök boya ve su bazlı boya) Kullanılan Araçlar Strafor kalıp, fırça İlgili Kaynak Rahmi EYÜBOĞLU

71 56 BİLGİ FORMU Eser No 12 Eserin Üretim Tarihi 1990 İnceleme Tarihi Boyutlar Ürünün Cinsi Üretim Tekniği 40*40cm Yastık Kılıfı Renkli Ağaç Baskı Tekniği İle Basılmıştır. ( Kalıpla Kumaşa Baskı Tekniği İle Yapılmış Fırça İle Boyanmıştır.) Eserin Adı Kullanılan Renkler Kullanılan Gereçler Kullanılan Araçlar İlgili Kaynak Fangri Balığı Mavi, Sarı, Mor, Yeşil, Kırmızı, Siyah, Kumaş, (Pamuklu) Boya (Anilin İçerikli Kök Boya Ve Su Bazlı Boya) Strafor Kalıp, Fırça Rahmi Eyüboğlu

72 Muammer BAKIR BİLGİ FORMU Eser No 13 Eserin Üretim Tarihi 1974 İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği ile çalışılmış Eserin Adı Ana ve çocuğu Kullanılan Renkler Kırmızı, siyah, beyaz Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Kâğıt, Boya İlgili Kaynağın Alındığı Web Adresi (

73 58 BİLGİ FORMU Eser No 14 Eserin Üretim Tarihi 1975 İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Siyah-beyaz baskı tekniği ile çalışılmıştır. Eserin Adı Kadın Kullanılan Renkler Siyah, beyaz Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Kâğıt, Boya İlgili Kaynağın Alındığı Web Adresi (

74 59 BİLGİ FORMU Eser No 15 Eserin Üretim Tarihi 1975 İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği ile çalışılmış. Eserin Adı Çoban Kullanılan Renkler Siyah, beyaz, yeşil Kullanılan Gereçler Kâğıt, Boya Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp İlgili Kaynağın Alındığı Web Adresi (

75 60 BİLGİ FORMU Eser No 16 Eserin Üretim Tarihi 1976 İnceleme Tarihi Boyutlar 52*38 cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ağaç baskı tekniği ile çalışılmış. Eserin Adı Hitit Güneşi Kullanılan Renkler Siyah, beyaz, kahverengi, sarı zemin üzerine Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Kâğıt, Boya İlgili Kaynağın Alındığı Web Adresi (

76 61 BİLGİ FORMU Eser No 17 Eserin Üretim Tarihi 1977 İnceleme Tarihi Boyutlar 95*25 cm Ürünün Cinsi Tablo Üretim Tekniği Renkli ahşap baskı tekniği ile çalışılmış. Eserin Adı Ekmek Kuyruğu Kullanılan Renkler Siyah, beyaz, kahverengi, sarı, yeşil Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Kâğıt, Boya İlgili Kaynağın Alındığı Web Adresi (

77 Türk Geleneksel Yazma Sanatı BİLGİ FORMU Eser No 18 Eserin Yöresi Tokat İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Yazma başörtüsü Üretim Tekniği Kalıpla yazma tekniğinde Elvan yazma olarak basılmıştır. Motif Adı Çengelköy Sarı zemin üzerine Kullanılan Renkler Kahverengi, beyaz, yeşil, kırmızı, sarı, mavi renkler kullanılmıştır. Kullanılan Araçlar İpek kalıp Kullanılan Gereçler Tülbent, Boya (su bazlı boyalar) İlgili Kaynak Mustafa BERK

78 63 BİLGİ FORMU Eser No 19 Eserin Yöresi Tokat İnceleme Tarihi Boyutlar 90-95cm Ürünün Cinsi Yazma başörtüsü Üretim Tekniği Kalıpla yazma tekniğinde Elvan işi olarak basılmıştır. Motif Adı Hamamiye Mavi zemin üzerine Kullanılan Renkler Siyah, kırmızı, mavi, mor, yeşil, sarı, beyaz renkler kullanılmıştır. Kullanılan Araçlar İpek kalıp Kullanılan Gereçler Tülbent, Boya (su bazlı boyalar) İlgili Kaynak Mustafa BERK

79 64 BİLGİ FORMU Eser No 20 Eserin Yöresi Tokat İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Yazma başörtüsü Üretim Tekniği Karakalem Tekniği ile basılmıştır. Motif Adı Sinekli Yazma Kullanılan Renkler Beyaz zemin üzerine Siyah renkle baskı yapılmıştır. Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Tülbent, Boya (anilin boya) İlgili Kaynak Mustafa BERK

80 65 BİLGİ FORMU Eser No 21 Eserin Yöresi Tokat İnceleme Tarihi Boyutlar 150*100cm Ürünün Cinsi Sofra bezi Üretim Tekniği Karakalem Tekniği ile basılmıştır. Motif Adı El baskı sofra bezi Kullanılan Renkler Beyaz zemin üzerine Siyah renkle baskı yapılmıştır. Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Pamuklu Amerikan bezi, Boya (anilin boya) İlgili Kaynak Mustafa BERK

81 66 BİLGİ FORMU Eser No 22 Eserin Yöresi Ankara el baskısı İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Sofra bezi Üretim Tekniği Karakalem tekniği ile basılmıştır. Motif Adı Hitit Güneşi Kullanılan Renkler Beyaz zemin üzerine Siyah renkle baskı yapılmıştır. Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Pamuklu Amerikan bezi, Boya (anilin boya) İlgili Kaynak Ahmet UZUNÖZ

82 67 BİLGİ FORMU Eser No 23 Eserin Yöresi Tokat İnceleme Tarihi Boyutlar cm Ürünün Cinsi Yazma Üretim Tekniği Kalıpla yazma tekniğinde Elvan işi olarak basılmıştır. Motif Adı Çengelköy Kullanılan Renkler Beyaz zemin üzerine sarı, yeşil, kırmızı, beyaz, mavi renkler kullanılmıştır. Kullanılan Araçlar İpek kalıp Kullanılan Gereçler Tülbent, Boya (su bazlı boya) İlgili Kaynak İsmail OCAK

83 68 BİLGİ FORMU Eser No 24 Eserin Yöresi Silifke İnceleme Tarihi Boyutlar 90-90cm Ürünün Cinsi Yazma Üretim Tekniği Karakalem tekniği ile basılmıştır. Motif Adı Kedibastı Kullanılan Renkler Beyaz zemin üzerine Siyah renkle baskı yapılmıştır. Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Tülbent, Boya(anilin boya) İlgili Kaynak İsmail OCAK

84 69 BİLGİ FORMU Eser No 25 Eserin Yöresi Rize İnceleme Tarihi Boyutlar 150*150cm Ürünün Cinsi Yazma başörtüsü Üretim Tekniği Kalıpla yazma tekniğinde Elvan yazmalar olarak basılmıştır. Motif Adı Örtme Kullanılan Renkler Sarı zemin üzerine siyah, mor renkler kullanılmıştır. Kullanılan Araçlar İpek kalıp Kullanılan Gereçler Şifon, Boya (su bazlı boya) İlgili Kaynak İsmail OCAK

85 70 BİLGİ FORMU Eser No 26 Eserin Yöresi Tokat İnceleme Tarihi Boyutlar 90-90cm Ürünün Cinsi Yazma başörtüsü Üretim Tekniği Karakalem kalıptan sonra Elvan yazmalar olarak basılmıştır. Motif Adı Elmalı Kullanılan Renkler Kırmızı zemin üzerine siyah renkle baskı yapılmıştır. Kullanılan Araçlar Ahşap kalıp Kullanılan Gereçler Tülbent, Boya (anilin boya) İlgili Kaynak İsmail OCAK

86 Geleneksel Yazmacılık Ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Özellikleri Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Teknik Özellikleri Yapılan görüşmeler ve araştırma sonucunda elde edilen ürün ve eserlerde kullanılan üretim teknikleri dağılımı ile ilgili veriler Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. İncelenen Ürünlerin Üretim Tekniklerine Göre Dağılımı Üretim Tekniği Özgün Ağaç Baskı Tekniği Yazmacılık Ağaç Baskı Tekniği f % f % Kalıpla yazma elvan işi Karakalem Renkli ağaç baskı Siyah-beyaz ağaç baskı Toplam N:17 N:9 Tablo 1 incelendiğinde özgün ağaç baskı tekniğinde %94.12 nin renkli baskı %5.88 inde siyah beyaz baskı, yazmacılık ağaç baskı tekniğinde %44.44 ün elvan baskı,%55.56 karakalem tekniğinin kullanıldığı görülmektedir. Tablodan elde edilen sonuca göre, özgün ağaç baskı tekniğinde en çok tercih edilen baskı tekniğinin renkli ağaç baskı, yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise karakalem (siyah-beyaz) ve elvan ağaç baskının üretim tekniğinin yüzdelik hesabının birbirine yakın olduğu söylenebilir Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Renk Özellikleri Yapılan görüşmeler ve araştırma sonucunda elde edilen ürün ve eserlerde kullanılan renk dağılımı ile ilgili veriler Tablo 2 de sunulmuştur.

87 72 Tablo 2. İncelenen Ürünlerde Kullanılan Renklerin Dağılımı Kullanılan Renkler Özgün Ağaç Baskı Tekniği Yazmacılık Ağaç Baskı Tekniği f % f % Beyaz Siyah Mavi Sarı Mor Yeşil Turuncu Kahverengi Pembe Lacivert Kırmızı Not: Çalışmalarda birden fazla seçenek olduğu için toplam N den fazladır. Tablo 2 incelendiğinde özgün ağaç baskı çalışmalarında % in siyah, % beyaz, % yeşil, % mor, % kahverengi, % sarı % mavi, % kırmızı % turuncu % pembe ve % 5.88 lacivert; yazmacılık ağaç baskı çalışmalarında ise % siyah, % beyaz, % kırmızı, sarı, % mavi, yeşil % mor % kahverengi olduğu görülmektedir. Tablodan elde edilen sonuca göre, özgün ağaç baskı tekniğinde en çok kullanılan renklerin; siyah, beyaz, yeşil, mor, kahverengi, sarı, mavi, kırmızı ve yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise siyah, beyaz, yeşil, kırmızı, sarı, mavi, yeşil, mor ve kahverenginin takip ettiği ve en çok kullanılan renkleri oluşturmaktadır. Buna göre birbirini tamamlayan sıcak ve soğuk renklerin tercih edildiği görülmektedir.sıcak olan güneşin renkleri yanında insana huzur veren soğuk renkler de kullanılmıştır.buna göre, genellikle sıcak ve huzur kombinasyonu oluşturduğu söylenebilir.

88 Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan EserlerinMotif ve Kompozisyon Özellikleri Yapılan görüşmeler ve araştırma sonucunda elde edilen ürün ve eserlerde kullanılan motif dağılımı ile ilgili veriler Tablo 3 te sunulmuştur. Tablo 3. İncelenen Ürünlerde Kullanılan Motiflerin Dağılımı Kullanılan Motifler Özgün Ağaç Baskı Tekniği Yazmacılık Ağaç Baskı Tekniği f % f % Bitkisel bezeme Geometrik bezeme Figürlü bezeme Nesneli bezeme Soyut bezeme Not: Çalışmalarda birden fazla seçenek olduğu için toplam N den fazladır. Tablo 3 incelendiğinde özgün ağaç baskı çalışmalarında % figürlü bezeme, % 5.88 in bitkisel bezeme ve % nin soyut bezemelerle işlendiği; yazmacılık ağaç baskı çalışmalarında ise%60 ın bitkisel bezeme,%33.33 ün geometrik bezeme %6.67 inin de figürlü bezeme kullanıldığı görülmektedir. Tablodan elde edilen sonuca göre, özgün ağaç baskı tekniğinde figürlü bezemelerin, yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise bitkisel bezemelerin daha söylenebilir. çok kullanıldığı Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Kullanım Alanları Yapılan görüşmeler ve araştırma sonucunda elde edilen ürün ve eserlerin kullanım alanlarının dağılımı ile ilgili veriler Tablo 4 te sunulmuştur.

89 74 Tablo 4. Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerin Kullanım Alanları Kullanılanım alanları Özgün Ağaç Baskı Tekniği Yazmacılık Ağaç Baskı Tekniği f % f % Başörtüler ve yemeni Yastlk yüzleri Masa örtsü(sofra bezi) Peştemal Tablo Toplam N: 17 N:9 Tablo 4 incelendiğinde özgün ağaç baskı çalışmalarında % tablo, % masa örtüsü, % 5.88 in yastık kılıfı ve peştamal olarak çalışıldığı, yazmacılık ağaç baskı çalışmalarında ise % in Başörtüsü ve yemeni, % nin de masa örtüsü (sofra bezi) olarak kullanıldığı görülmektedir. Tablodan elde edilen sonuca göre, özgün ağaç baskı tekniğinde tabloların yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise başörtüsü ve yemeninin daha çok kullanıldığı söylenebilir. Buradan hareketle; bir halk sanatı olan yazmacılıkta çalışmalar bir ihtiyaca cevap verirken, özgün ağaç baskı tekniğinde ise görsel ve dekoratif amaçlı çalışmalara yer verildiği anlaşılmaktadır Geleneksel Yazmacılık ve Özgün Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerde Kullanılan Boyalar Yapılan görüşmeler ve araştırma sonucunda elde edilen ürün ve eserlerde kullanılan boyaların dağılımı ile ilgili veriler Tablo 5 te sunulmuştur.

90 75 Tablo 5. Ağaç Baskı Teknikleri İle Yapılan Eserlerde Kullanılan Boyalara Göre Dağılımı Kullanılan Boyalar Özgün Ağaç Baskı Tekniği Yazmacılık Ağaç Baskı Tekniği f % f % Anilin boya Kimyasal boya Subazlı boya Toplam N:26 N:9 Tablo 5 incelendiğinde özgün ağaç baskı çalışmalarında % subazlı boya, % anilin boya,% ün, kimyasal boya kullandığı, yazmacılık ağaç baskı çalışmalarında ise% nın anilin boya,% ününde de su bazlı boya kullanıldığı görülmektedir. Tablodan elde edilen sonuca göre, özgün ağaç baskı tekniğinde su bazlı boyanın yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise anilin boyanın daha çok tercih edildiği söylenebilir. Özgün ağaç baskı çalışmalarında kullanılan su bazlı boyalar, akrilik esaslı yapıları nedeni ile bünyelerinde yoğunlukla su ihtiva eden ve kururken de bünyelerindeki suyun buharlaşması ile kuruyan ve sağlık açısından zararlı olmayan ürünlerdir. Yazmacılık Ağaç baskı çalışmalarında anilin boyanın kullanma nedenlerinin renklendirme gücünün çok fazla oluşu, hızla buharlaşarak çabuk kuruduğu ve besinlerle doğrudan temas eden ambalaj baskılarında dahi kullanılmasında mahzur bulunmadığından yani insan sağlığı açısından zararlı olabilecek türde karışımlar ihtiva etmediğinden tercih edildiği söylenebilir. Sonuç olarak; her iki baskı çalışmasında da kullanılan boyanın insan sağlığı açısından zararı yoktur Özgün Baskı Tekniklerinin Geleneksel Baskı Teknikleri İle Karşılaştırılması Geleneksel Yazmacılık Teknikleri Ve Özgün Baskı Resimdeki Ortak Yönler Baskı resim; görselleştirilmek istenen duygu ve düşüncenin, kalıp yöntemi ile başka bir yüzeye aktarılmak üzere birden fazla baskısının(kopyasının) elde edilmesi prensibine dayanır.

91 76 Aynı şekilde yazmacılıkta da desen kumaş üzerine resmedilerek veya tahta kalıpla birden çok basılarak elde edilmesi işlemidir. Geleneksel baskı yöntemlerinin ustaları; özgün baskı resim tekniğinin ressamları gibi çalışmalarını ağaç baskıya uygulamış ve her iki tekniğin ustası da sanatçı olarak kabul edilmiştir. Ancak serigrafik baskının ortaya çıkması ile yazma sanatının ustaları sanatçı kimliğini kaybetmiştir. Geleneksel baskı tekniklerinde Ağaç Baskı ve tamamlayıcı olarak da fırça kullanılmaktadır. Her iki baskı tekniğinin çoğaltılıp daha çok kişiye ulaştırılıyor olması, diğer sanat alanlarıyla karşılaştırıldığında satın alınması, hibe edilebilmesinden dolayı bu sanat eserlerinin paylaşıma açık olduğunu ortaya koymuştur. Baskı resimde kullanılan tekniklerden, ağaç, fırça ve ipek baskı, yazmacılık baskı tekniğin de de kullanılmıştır. Sanatçının düşüncesinin doğrultusunda siyah beyaz ve renkli boya kullanılabilmektedir. Tek kalıpla siyah üzerine beyaz, beyaz üzerine siyah işlenmektedir. Baskı resimde de yazma baskıda da bu teknik kullanılmaktadır. Baskı resimde siyah beyaz ağaç baskı, geleneksel yazmacılık baskı sanatında da karakalem olarak adlandırılmaktadır. Geleneksel yazmacılık baskı sanatında bir motifin her rengine bir kalıp hazırlanıp bu kalıplar üst üste gelecek şekilde beyaz zemin üzerine basılmasına elvanbaskı denir. Baskı resim tekniğinde kullanılan Ağaç Baskıda da renklendirme bu şekilde yapılır buda Renkli Ağaç Baskı adını alır. Yazmacılıkta kumaşın kuruması ve iyice içine işlemesi için kalıp basıldıktan sonra amonyak odalarına asılır. Asitli bir ortamda kurutulur. Baskı resim tekniği olan Gravür baskı da da metal üzerine çizilen desenin kalıp üzerine işlemesi için asit kullanılmaktadır. Ortaçağın ve ZEUGDRUCK (Tahta kalıpla baskı) teknolojisinin örnek kaynağı olarak Fresk resmi ustası Cennino Cennini ye göre; kıvamlaştırılmış boya muhtemelen deriden yapılmış bir eldiven ile kalıplara uygulanır. Kalıbın yükseltilmiş kısımlarından boya maddelerinin akmaması için, nişasta veya kitre patı ile karıştırılır,

92 77 Cenninin kitapta belirttiği gibi,modelin ana çizgileri kalıp ile basıldıktan sonra öbür ek renkler fırça ile kumaş üzerine ilave edilir. Bizde uygulanan yazma tekniğinde olduğu gibi, ilave renkler block ile (kalıpla) basılır. (Kaya,1988:16) Kalıp kalem tekniğinin anlatıldığı çalışmaya örnek olarak, özgün baskıresim sanatçısı Bedri Rahmi Eyüboğlu nun baskı çalışmaları verilebilir. Bu çalışmalarından biri de Hayat Ağacı isimli tablosudur. Hayat Ağacı motif olarak aynı isimle yazmacılık sanatında da kullanılmıştır. Özgün ağaç baskı tekniğinde % renkli ağaçbaskı ve yazmacılık ağaç baskı tekniğinde de % Karakalem, % te tercih edilen baskı tekniğinin Elvan ağaçbaskı ve en çok kullanılan renklerin ise Özgün Ağaç baskı çalışmalarında % in siyah,beyaz Yazmacılık Ağaç baskı çalışmalarında ise % ninde siyah,beyaz olduğu söylenebilir (Bkz, Tablo 1-2). Özgün ağaç baskı çalışmalarında %50.00 Subazlı boya, % Anilin boya, % ün, Kimyasal boya kullandığı, yazmacılık ağaç baskı çalışmalarında ise % nın Anilin boya, % ününde de su bazlı boya kullanıldığı görülmüştür (Bkz,tablo 5). Bunun sonucu olarak da Özgün ağaç baskı çalışmalarında kullanılan su bazlı boyalar ve yazmacılık ağaç baskı çalışmalarında tercih edilen anilin boyanıninsan sağlığı açısından zararlı olabilecek türde karışımlar ihtiva etmediğinden tercih edildiği söylenebilir. Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki; her iki baskı çalışmasında da kullanılan boyanın insan sağlığı açısından zararı yoktur Geleneksel Yazmacılık Teknikleri ve Özgün Baskı Resimdeki Farklı Yönler İnsanlık tarihi boyunca kadın, bir yaşam biçimi ve süslenme olarak, örtünme şeklini benimsemiş, kültürel ve etnik kimliği yaşadığı doğaya ve yaptığı işe göre giyimi şekillendirmiştir. Genç kızlar evlilik çağına geldiklerinde, anne olduklarında, yaşlandıklarında, ya da matem günlerinde giyim tarzlarını hep dışa vurumla göstermiş, iç dünyalarının karardığını, sessiz ama bir o kadarda görsel olarak anlatmışlardır. Renk ve şekillerle, sevinç ve mutluluklarını çevrelerine göstermiş, bu renkler sessizliğin sesi olup, günümüze kadar gelmiştir. İnsanoğlunun örtünme olarak kullandığı giyim eşyaları, medeniyetlerin gelişmesiyle birlikte, estetik ve kadınsı bir görsellik ile sanatsal bir nitelik kazanmıştır.. Bu sanatlardan biri de Türk El sanatlarından yazmacılıktır (Koç, 2010; tez no ).

93 78 Baskıresim tekniğinden tamamen bu anlamda ayrılmaktadır. Yani Türk El Sanatı olan yazmacılık bir ihtiyaca cevap veren objede görselliği ön plana çıkarmıştır. Baskı sanatçısı baskı işleminin bütün aşamalarını kendi olanaklarıyla gerçekleştirir. Sanatçı baskı sayısını kendisi belirler ve baskılarının birbirinin aynı olmasına özen gösterir. Sanatçı öncelikle yapacağı baskının tasarım aşamasını ve tekniğini belirler. Bu tekniğin olanaklarına uygun baskı elde eden sanatçı, kurşun yada füzen kalemle,baskı kâğıdı üzerine çalışmanın kaçıncı sayı olduğunu, tekniğini, çalışmanın adını, tarihini, ve kendi adını orijinal el yazısı ile yazar. Bütün bu işlemler, baskıresim sanatını farklı kılan önemli özellikler olup, uluslararası düzeyde kabul edilen kurallardır. Geleneksel yazmacılık baskı sanatının ustaları ise yaptıkları her yazmanın altına kendilerine ait olan mührü basarlar. Geleneksel yazmacılık baskı sanatında, kalıp ustaları kalıpları hazırlar ve o kalıplar işlevini yitirene kadar kullanılır. Baskı resimde sanatçı sayısını belirlediği baskıları tamamladıktan sonra kalıbını imha eder. Geleneksel yazmacılık baskı sanatında işlem çeşitli kumaşlar üzerinde gerçekleştirilir (tülbent, patıska, şifon, ipek kumaş). Özgün baskıresim sanatında ise baskı işleminde zemin olarak kâğıt kullanılır. Özgün ağaç baskı tekniğinde figürlü bezemelerin, Yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise bitkisel bezemelerin daha çok kullanıldığı görülmektedir (Bkz, Tablo.3). Özgün ağaç baskı çalışmalarında % tablo, % masa örtüsü, % 5.88 in yastık kılıfı ve peştamal olarak çalışıldığı, Yazmacılık Ağaç baskı çalışmalarında ise% in Başörtüsü ve yemeni, % nin de Masa örtüsü (sofra bezi) olarak kullanıldığı görülmüştür (Bkz, Tablo. 4). Tablodan elde edilen sonuca göre, özgün ağaç baskı tekniğinde tabloların yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise başörtüsü ve yemeninin daha çok kullanıldığı söylenebilir. Bunun sonucu olarak da yazmacılık ağaç baskı tekniğinde çalışmalar bir ihtiyaca cevap verirken, özgün ağaç baskı tekniğinde ise görsel ve dekoratif amaçlı çalışmalara yer verildiği anlaşılmaktadır. Yazmacılıkta kullanılan renkler sessizliğin sesi olmuşken, baskı resim tekniğinde ressamın doğayı taklidi ve kendi iç dünyası olmuştur.

94 Ürün Tasarımı Resim 32. Tuval üzerine karakalem kolaj çalışması

95 80 Resim 33. Tuval üzerine mono tipi baskı kolaj çalışması

96 81 Resim 34. Pamuk kumaş üzerine Elvan (Renkli) baskı çalışması Resim 35. Pamuk kumaş üzerine Elvan (Renkli) baskı çalışmasından detay

97 82

98 83 5. SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1. Sonuç Bilinen tüm sanatlar birer anlatım aracıdır. Her birinin kendine has bir anlatım dili vardır. Plastik sanatlar alanında, bir anlatım biçimi olan ağaç baskı tekniği, yüzyıllar boyunca farklı şekillerde görünmüştür. Ağaç baskı, grafik baskı tekniklerinin en eskisi olmasına karşın, bir rölyef baskı tekniği olma özelliğini koruyarak bugüne kadar gelmiştir. Rölyef baskı, kalıbın yüksekte kalan bölümlerine boya vermek ve bu boyayı bir yüzeye aktarmak yöntemiyle elde edilir. Bu durumda oyma işlemini yaparken baskıda beyaz olması istenilen yerleri, keserek veya oyarak çıkarırız. Düz yani yüksekte kalan bölgelere merdane ya da fırçayla boya verildikten sonra istenilen yüzeye aktarma işlemi gerçekleştirilir. İnsanoğlunun günlük yaşamında geniş bir kullanım alanı bulan giyinme, örtünme ihtiyacına bağlı olarak gelişen el sanatlarından biri de yazmacılıktır. Yazmacılık sanatı ile birlikte özgün baskı resim araştırma konusu olmuştur. Özgün baskı resim, çağdaş grafik sanatı örneklerinden biridir. Yine özgün baskı resim sanatçılarımızın bu alanda ürettiği, birçok eser vardır. Bütün gelişmiş toplumlarda, kendi geleneksel sanatlarından yararlanarak, çağdaş anlamda bir sonuca ulaşma çabası gösteren ve bu alanda kendini kabul ettirmiş usta sanatçılarımız bulunmaktadır. Mesela özgün baskı sanatçılarından Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun çalışmaları bu özellikleri taşımaktadır. Sanatçı çağdaş modern resim sanatını geleneksel sanat anlayışı ile birleştirerek başarılı çalışmalar ortaya koymuştur. Türk yazmacılık sanatına sahip çıkan ve bu sanatla yaşamı boyunca çok fazla ilgilenen sanatçının atölyesinde bugün bile torunu ve gelini tarafından sahip çıkılmakta, bununla beraber Sanat Tasarım Fakültelerinde Geleneksel Baskı Teknikleri adı altında öğrencilere Ağaç baskı, yazma sanatı ve basımı hakkında bilgi verilmektedir. Bu atölyelerde basımı gerçekleştirilen ürünlerden fular, peştamallar, tişörtler ve pareolar dışarda halka arz edilmekte sokaklarda ve plajlarda kullanılmaktadır.

99 84 Özgün baskı resmin, Türk yazmacılık sanatı ile teknik ve yöntem açısından büyük benzerlik gösterdiği anlaşılmıştır. Geleneksel yazmacılık sanatı ve özgün baskı resim birçok ortak yöne sahiptir. Baskı resimde kullanılan tekniklerden, ağaç, fırça ve ipek baskı, yazmacılık baskı tekniğinde de kullanılmıştır. Her iki baskı tekniğinin de çoğaltılabiliyor olması ve daha çok kişiye ulaştırılabiliyor olması paylaşıma açık olduğunu ortaya koymaktadır. Yazmacılık baskı tekniği ve özgün baskı tekniği karşılaştırıldığında elde edilen sonuçlar şunlardır: Her ikisi de grafiksel bir sanattır. Özgün ağaç baskı tekniğinde, siyah-beyaz ağaç baskı ve renkli baskı yapılır. Yazmacılık ağaç baskı tekniğinde de siyah-beyaz ve renkli baskı yapılır. Ancak yazmacılıkta buna Karakalem ve Elvan Baskı denilmektedir. Özgün ağaç baskı tekniğinde en çok tercih edilen baskı tekniğinin renkli ağaç baskı, yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise Karakalem (siyah-beyaz) ve Elvan Ağaç Baskının üretim tekniğinin yüzdelik hesabının birbirine yakın olduğu söylenebilir. Özgün Ağaç Baskı tekniğinde en çok kullanılan renklerin siyah, beyaz, yeşil, mor, kahverengi, sarı, mavi, kırmızı ve Yazmacılık Ağaç Baskı tekniğinde ise siyah, beyaz, yeşil, kırmızı, sarı, mavi, yeşil, mor ve kahverenginin takip ettiği ve en çok kullanılan renkler olduğu söylenebilir. Özgün Ağaç Baskı çalışmalarında kullanılan motiflerin daha çok figürlü bezemeler olduğu, ağaç baskı tekniğinde ise bitkisel bezemelerin daha çok kullanıldığını görüyoruz. Özgün Ağaç Baskı sanatçıları çalışmalarında Anadolu insanının yaşamını irdelemişler, doğa-insan - düşünce üçgenini ustalıkla oluşturmuşlardır. Geleneksel Ağaç Baskıda ise sanatçılar, tamamen yaşadıkları bölgenin karakteristik taraflarını özellikleri ile yansıtmaktadırlar. Bulundukları bölgede yaşıyor olmaları, doğanın içinde bulunan motifleri özelliklerinden hiçbir şey kaybettirmeden rahatlıkla kalıp üzerine aktarmalarına olanak sağlamıştır. Özgün baskı resimde kullanılan baskı tekniklerinden ağaç baskı genellikle kâğıt üzerine basılarak tablo amaçlı kullanılmaktadır. Yazmacılık ağaç baskı tekniğinde ise baskısı yapılan kumaşların daha çok başörtüsü ve yemeni olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Bir halk

100 85 sanatı olan yazmacılıkta çalışmalar bir ihtiyaca cevap verirken, özgün ağaç baskı tekniğinde ise görsel ve dekoratif amaçlı çalışmalara yer verildiği anlaşılmaktadır. Özgün Ağaç Baskıda, desen kalıp üzerine işlendikten sonra sadece bir defa kâğıt üzerine basılır. Geleneksel yazmacılıkta ise hazırlanan kalıp, kumaşın her tarafına basılır. Her iki teknikte de çalışma renkli ise her renkten bir kalıp hazırlanır ve zemin malzemesi (kumaş ise kumaşa, kâğıt ise kâğıda) üzerine sırayla basılır. Yoğun beceri ve ustalık gerektiren ağaç baskı ürünleri yerini seri üretime dayalı ürünlere bırakmıştır Öneriler Milli kültürü geleceğe taşıyacak olan geleneksel el sanatlarımızdan yazmacılığın, ağaç baskı sanatçılarının ve yapılan eserlerinin tanıtılması ve koruma altına alınması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle yazmacılığın tanıtılacağı yurt içinde ve dışında sergiler açılmalı, bu çalışmaların özgün örneklerinin ve ağaç baskı kalıplarının korunduğu bir müze oluşturulmalıdır. Devlet bu alanda yapılan çalışmalara yardımcı olmalı, araç-gereç malzeme bakımından da desteklemelidir. Orta öğretim kurumlarında uygun dersler kapsamında bu çalışmalar yaptırılmalı ve genç kuşaklara sevdirilmelidir. Yeni teknolojik gelişmelerin ortaya çıkması ile yapılan üretimler yazmacılık sanatını yozlaştırmış ve yazma sanatı ustalarının sanatçı kimliğini kaybetmelerine neden olmuştur. Bunu önlemek için geleneksel el sanatlarının kaybolmaması, dünyaya ve yeni kuşaklara tanıtılması, yozlaşmadan devam edebilmesi için incelenmesi ve özelliklerinin belgelenmesi gerekmektedir.

101 86

102 87 KAYNAKLAR Akbil, F. (1970). Türk El Sanatlarından Örnekler. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Aslıer, M. (1985). Grafik Sanatlar Tarih ve Yorumlar. Marmara üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Grafik Sanatlar Bölümü yayınları-1. İstanbul. Bacaksız, E. (2009). Özgün baskı tekniklerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Demir, H (2011). Özgün Baskı Resim Sanatı ve Sanatta Demokratik paylaşım. Mersin Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Sanat dergisi, (20), 75. İnternet. Anonim. URL: ( adresinden 15 Nisan 2015 de alınmıştır. İnternet. Anonim. URL: ( adresinden 15 Nisan 2015 de alınmıştır. İnternet. Anonim. URL: ( baski/) adresinden 10 Şubat 2015 de alınmıştır. İnternet. Anonim. URL: ( adresinden 15 Nisan 2015 de alınmıştır. İnternet. Anonim. URL: adresinden 15 Nisan 2014 de alınmıştır. İnternet. Bakır M. URL: ( adresinden 15 Nisan 2015 de alınmıştır. İnternet. Kavuran, T. (2013). Baskı Sanatı ve Grafik Üretim Teknikleri. Ders notları. URL: adresinden 27 Şubat 2013 de alınmıştır. İnternet. Kıran H URL: n-kiran%2f&date= , adresinden 6 Kasım 2015 de alınmıştır. İnternet. Kıran H. URL: ( adresinden 6 Kasım 2015 de alınmıştır. İnternet. Kıran, H. Görsel Sanatçılar Ansiklopedisi-Çağdaş Türk Sanatçıları Sanatçı detayı URL: adresinden 6 Kasım 2015 de alınmıştır. Karoğlu, H. (1999). Tokat yöresi Ağaç baskı Yazmalarının grafiksel gelişimi ve Düzeni. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Kaya, R. (1988). Türk Yazmacılık Sanatı. Türkiye İş bankası Yayınları, İstanbul. Kılıçkan, H. ( 1981). Okullarda Resim. İnkılap Kitap evi, İstanbul.

103 88 Koç, S. (2010). Yazma ve baskı tekniklerinin çağdaş moda tasarımına yansımaları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Öğel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giriş. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Özbel, K. (1945). El Sanatları II- Oya ve Oya Çeşitleri. Ankara: C.H.P. Halk Evleri Bürosu. Salur, N. (1995). Ağaç baskının dünü bugünü Die Brücke ve Der Blaue Reiter Sanatçıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, T.C. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Soysaldı, A. (2013). Göynükte Yazmacılık (Kabalar Basması).Göynük Belediyesi, 2. Tezel, Z. (2009). Yazmacılık Sanatında Desenleme Teknikleri (Kalıp Tekniğiyle Ağaç Baskı Uygulama Örneği). Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, (25), Türker, K. (1999) Türk Yazmacılık Sanatı. Türkiye İş bankası Kültür Yayınları, Ankara. Kaynak Kişiler Eyüboğlu, Rahmi (2014). Bedri Rahmi Eyüboğlu nun Atölyesi, İstanbul. Kıran, Hasan (2014). Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Baskı Atölyesi, Ankara.

104 89 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : ÇATALKAYA, Gülten Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 24/01/1973 Diyarbakır Medeni hali : Evli Telefon : 0(312) e-posta : gulten_resim@hotmail.com Eğitim Derecesi Okul / Program Mezuniyet yılı Yüksek lisans Gazi Üniversitesi Devam Ediyor Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Lisans Ondokuzmayıs Üniversitesi 1999 Resim-iş Eğitimi Bölümü Lise Sağlık Meslek Lisesi 1991 İş Deneyimi, Yıl Çalıştığı Yer Görev 1991 Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Hemşire 1997 Samsun Göğüs Hastalıkları Hastanesi Hemşire 1999 Çarşamba Değirmenbaşı Öğretmen İlköğretim Okulu 2000 Batman Lisesi Öğretmen 2003 Mehmet Çekiç Ortaokulu Öğretmen 2013 Bahçelievler Deneme Anadolu Lisesi Öğretmen Yabancı Dili İngilizce Hobiler Resim çalışmaları, Kitap okuma, yürüyüş Ödüller Ankara öğretmenler arası Kompozisyon resimleme yarışması ikincisi.

105

106 GAZİ GELECEKTİR...