KATI ATIK KARAKTERİZASYON ÇALIŞMASI SONUÇ RAPORU

Transkript

1 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ BAŞBAKANLIĞI KIBRIS TÜRK YATIRIM GELİŞTİRME AJANSI YAGA TARAFINDAN EKİM 2014 TE GÜNGÖR KATI ATIK DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSİNDE GERÇEKLEŞTİRİLEN KATI ATIK KARAKTERİZASYON ÇALIŞMASI SONUÇ RAPORU KASIM

2 TEŞEKKÜR Atık Yönetimi ve Geri Kazanımı Projesi için önemli olduğuna inandığımız bu çalışmanın gerçekleşmesine liderlik eden YAGA personeli Çevre Mühendisi Bengü Rızza ya, işbirliği talebimizi kabul eden Lefkoşa Türk Belediyesi Başkanı Mehmet Harmancı ya, çalışmaya gerekli özeni göstererek çalışmanın başarıyla tamamlanmasını sağlayan Belediye nin Temizlik Şube Sorumlusu Çevre Mühendisi Serkan Önet e, çalışma alanı ile ilgili gerekli izinleri ivedilikle çözümleyen İçişleri Bakanlığı Yerel Yönetimler Müdürü Erkan Tekeli ye, çalışma alanında gerekli kolaylıkları sağlayan Güngör Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Sorumlusu Burak Felek e ve bu alandaki çalışmalara güçlü bir referans olacağına samimiyetle inandığım bu çalışmaya katkı koyan herkese KKTC Başbakanlık Kıbrıs Türk Yatırım Geliştirme Ajansı adına teşekkürleri bir borç bilirim. Berkan Mustafa TOKAR YAGA Direktörü 2

3 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 3 I. GİRİŞ... 4 I. KATI ATIK KARAKTERİZASYONU ANALİZ METODU... 5 II. UYGULAMA... 9 III. ÇALIŞMA BULGULARI ve DEĞERLENDİRME IV. SONUÇ VI. REFERANSLAR

4 I. GİRİŞ Sayın Başbakanımız Özkan Yorgancıoğlu nun talimatıyla çalışmalarını başlattığımız Atık Yönetimi ve Geri Kazanımı Projesi, Kurumumuzca ilgili paydaşlarla işbirliği içerisinde sürdürülmekte olup projenin hazırlık aşamasının sonuna gelinmiştir. Uzun zamandır üzerinde emek harcadığımız Atık Yönetimi ve Geri Kazanımı projesi KKTC halkının hak ettiği katı atık yönetiminin etkin bir şekilde yapılmasına imkan verecek, düzgün atık istatistiklerinin tutulduğu uluslararası standartlarda çöp toplama ve bertarafının yapıldığı, atık probleminden kurtulmuş temiz bir ada ve daha yüksek bir yaşam kalitesini hedeflemektedir. Bu bağlamda, KKTC de oluşan atıkların en uygun teknoloji ile bertaraf edilmesinin çevre ve halk sağlığı bakımından yadsınamaz öneme sahip olduğu bilinciyle, proje için oluşturulan veri tabanını güçlendirerek en uygun teknoloji seçimine katkı sağlayacak olan evsel katı atıkların içeriğinin belirlenmesi adına uluslararası geçerliliğe sahip standard test metodu kullanılarak Ajansımızca örnek bir katı atık karakterizasyon çalışması gerçekleştirilmiştir. Katı atık karakterizasyonun, mevsime, bölgeye ve sosyo-ekonomik duruma göre değişiklik gösterdiği bilinmektedir. Ajans ımızca yapılan çalışma yarattığımız imkanlar çerçevesinde Ekim ayı içerisinde ve KKTC nin en yüksek nüfusuna sahip Belediyemiz olan Lefkoşa Türk Belediyesi ile işbirliği içerisinde Güngör Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma, toplam 5 günde 8 ayrı örneklemin ayrıştırılması ile hayata geçirilmiştir. Çalışmada kullanılan katı atık karakterizasyonu analiz metodu II. Bölümde Katı Atık Karakterizasyonu Analiz Metodu başlığı altında anlatılmıştır. 4

5 I. KATI ATIK KARAKTERİZASYONU ANALİZ METODU Bu çalışmada, uluslararası kabul gören ASTM (American Society for Testing and Materials) D5231 İşlenmemiş Evsel Katı Atıkların Kompozisyonunun Belirlenmesi için Standart Test Metodu (Standard Test Method for Determination of the Composition of Unprocessed Municipal Solid Waste) gerekliliklerine uyulmuştur. Buna göre; i. Standartta Belirtilen Malzeme Listesi: Kantar Sabit hacim kabı (1m*1m*1m veya 1m*1m*0.5m) Plastik örtü (5m*10m) Plastik veya metal kap (Katı atık bileşen sayısına göre) Kürek, tırmık, süpürge, eldiven, maske, çizme, baret, gözlük Not defteri, kalem (tartım sonuçlarını kaydetmek için) ii. Metot: Katı atık karakterizasyonu yapılacak şehirde, oluşan katı atıktan temsil edici bir numune alabilmek için şehirin farklı noktalarından (çarşı ve gelir seviyesine göre; düşük, orta, yüksek) ayrı sıkıştırmasız atık toplama araçları ile toplanan atıklar karakterizasyon yapılacak alana getirilir. Atık toplama araçları, Pazartesi ve Salı günü oluşan atıkları belirtilen noktalardan toplayarak karakterizasyon için sahaya getirmelidir. Pazartesi ve Salı günü oluşan atıkların getirilmesinin sebebi, hem hafta sonunu hem de hafta arasını temsil edecek bir numune elde edilebilecek olmasıdır. Ayrıca, çalışmanın en az bir haftayı içerecek zaman periyodu seçilerek yapılması uygun olacaktır. Bu nedenle seçilen zaman periyodu için (yukarıda Pazartesi ve Salı olarak belirtilmiştir) alınacak numunelerin uzman gözetiminde, ayni noktalardan ve ayni miktarlarda alınması gerekmektedir. Atık karakterizsyonu yapılacak alanın düz bir zemine sahip olması ve işlem yapılırken zeminin üzerine en az 5m*10m boyutlarında dayanıklı plastik bir örtü serilmesi gerekmektedir. Bu zemin üzerine yerleştirilen kantar, çalışma yapılmadan önce mutlaka kalibre edilmelidir. Farklı bölgelerden gelen atık toplama araçları her biri ayrı bir yığın oluşturacak şekilde atıkları boşaltır. Boşaltma işlemi, plastik örtünün bir artı işareti ile dört eşit parçaya bölünmüş hali dikkate alınarak her bir yığın kendi sınırları içerisinde düzleştirilecek şekilde gerçekleştirilir. Numune almak 5

6 üzere ayrı ayrı düzleştirilen bu yığınların herhangi birinden örneğin gelir seviyesi düşük bölgeden gelen yığından altı, üstü açık ve kenarlarında kulp olan sabit hacim kabına (1m*1m*1m ebatlarında 1 adet veya 1m*1m*0.5m ebatlarında 2 adet) içini tamamen dolduracak kadar atık, yığının her bölümünden eşit miktarda olacak şekilde konur. Bu sayede temsil edici bir numune elde edilmiş olur. Kabın atıkla doldurulması sırasında, altı açık olduğundan kap yerden kaldırılmamalıdır. Atıkla dolu sabit hacim kabı yan taraflarındaki kulplarından tutulup kaldırıldığında plastik örtünün üzerinde kalan kısımda madde grup analizi yapılır. Katı atık karakterizasyonu için Tablo 1 de belirtilen 16 bileşen belirlenmiştir. Her bir bileşen için karışıklığa sebep olmamak için üzerinde madde gruplarının adı (plastik, cam, vs.) yazan etiketler yapıştırılmış ayrı bir kap bulunmaktadır. Tablo 1. Katı Atık Bileşenleri (Madde Grupları). KATI ATIK BİLEŞENLERİ 1. Mutfak Atıkları Yemek artıkları, ekmek, sebze, meyve 2. Kağıt Gazete, dergi, defter 3. Karton Süt kutusu, meyve suyu kutusu, tetrapak 4. Hacimli Karton Karton kutular 5. Plastik Tüm Plastikler 6. Cam Cam şişe, cam bardak, kavanoz 7. Metal Teneke kutu, çatal, bıçak 8. Hacimli Metal Metal dolap, masa, vb. 9. Atık Elektrik, Elektronik Ekipman Telefon, radyo, vs. 10. Tehlikeli Atık Pil, boya kutusu, deterjan kutusu, ilaç kutuları 11. Park ve Yeşil Atıklar Dal, ağaç parçası, çim, vs. 12. Diğer Yanmayan Atıklar Taş, kum, toz, seramik 13. Diğer Yanabilen Atıklar Kumaş, çocuk bezi, ayakkabı, terlik, yastık, halı, kilim, çanta 14. Diğer Yanabilir Hacimli Atıklar Mobilya, tahtadan yapılmış malzemeler, vs 15. Diğer Yanmayan Hacimli Atıklar 16. Diğer (Yukarıdaki Gruplar Hariç) 6

7 Madde grup analizine geçmeden önce kapların boş ağırlıkları (dara) tartılır ve Tablo 2 de yer alan örnek çizelge hazırlanarak tartım sonucu buraya not edilir. Daha sonra plastik örtü üzerine yayılmış bu yığın içerisinden yemek artıkları sona bırakılmak üzere tüm atıklar bu kaplardan uygun olanlara konur. Yemek atıklarının sona bırakılmasının sebebi ayıklama sırasında mutfak atıkları ıslak olduğundan zorluk çıkarabilecek olmasıdır. Suyun buharlaşması nedeniyle gruplandırma sırasında kütle kaybı söz konusu olabilir. Bu yüzden toplanan atıklar olabildiğince çabuk ayrılmalıdır. Ayıklama sırasında bağlanmış poşetler varsa bunların da açılıp, içlerinden çıkan atıkların uygun kaplara konması gerekmektedir. Tablo 2. Tartım Çizelgesi. Yüksek Gelir Orta Gelir Düşük Gelir Çarşı Dara Brüt Dara Brüt Dara Brüt Dara Brüt 1. Mutfak Atıkları 2. Kağıt 3. Karton 4. Hacimli Karton 5. Plastik 6. Cam 7. Metal 8. Hacimli Metal 9. Atık Elektrik, Elektronik Ekipman 10. Tehlikeli Atık 11. Park ve Yeşil Atıklar 12. Diğer Yanmayan Atıklar 13. Diğer Yanabilen Atıklar 14. Diğer Yanabilir Hacimli Atıklar 15. Diğer Yanmayan Hacimli Atıklar 16. Diğer (Yukarıdaki Gruplar Hariç) 7

8 Yığından sabit hacim kabıyla alınan numunenin tamamı uygun kaplara dağıtıldıktan sonra tartım işlemine geçilir. Dolu kap (brüt) tartılır ve çizelgeye not edilir. Brüt ile dara arasındaki fark da o grup için net ağırlığı verecektir. Çalışmada madde gruplamasına başlanan, örneğin gelir seviyesi düşük bölgeden alınan atıkların analizi tamamlanmadan diğerine geçilmez. Çünkü bu karışıklığa yol açar. Kış mevsiminde, yukarıda belirtilen işlemler yapılıp atık grupları tartıldıktan sonra, her bir gruptaki atıklar elek çapı 1 cm olan elekten geçirilir ve elek üzerinde kalan atıklar tekrar ayni atık grubu bidonuna doldurulup yeniden tartılır. Kül miktarı, tüm atık grubu bidonları için elek öncesi ve sonrasında yapılan tartımlar toplamının farkı bulunarak hesaplanır. Tüm numunenin elenmesi, külün atıklar arasında hapsolmasına, elek altına geçmemesine sebep olmakta ve sonucu etkilemektedir. 8

9 II. UYGULAMA Çalışma yukarıda anlatılan standart test metodu gereklilikleri karşılanacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın yapılacağı yer olarak, çalışma için kullanılacak atık toplama araçlarının tartılabileceği kantara sahip KKTC deki tek düzenli depolama tesisi olan Güngör Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi seçilmiştir. Bu konuda gereken izin, projemizi işbirliği içerisinde yürüttüğümüz önemli paydaşlarımızdan biri olan İçişleri Bakanlığı, Yerel Yönetimler Müdürlüğün den sağlanmıştır. Çalışmanın mümkün olabildiğince en geniş örneklemi temsil edebilmesi amacıyla en yüksek nüfusa sahip Belediyemiz olan Lefkoşa Türk Belediyesi ile gerçekleştirilmesi düşünülmüştür. Çalışılmak istenilen belediyenin belirlenmesi sonrasında LTB Başkanı Sayın Mehmet Harmancı ile bir toplantı gerçekleştirilerek işbirliği talebimiz görüşülmüştür. Yapılan toplantıda, Belediyenin sahip olduğu imkanlar çerçevesinde çalışmamıza katkı sağlayabileceği hususunda mutabakat sağlanmıştır. Belediye ile yapılan işbirliğimiz, aşağıda yer alan hususlar ve gereklilikler sağlanacak şekilde gerçekleştirilmiştir: Çalışma için toplanacak atıklar atık toplama araçlarında sıkıştırılmadan getirilecektir. Çalışma, çarşı ve gelir seviyesine göre; düşük, orta, yüksek olmak üzere dört kesimi temsil edecek şekilde belirlenecek gruplar ile gerçekleştirilecektir. Belediyenin temizlik şubesi sorumlusu ile belirtilen grupları temsil edecek mahalle ve sokaklar belirlenecektir. Belirlenen örneklemlerle bir hafta sonu atığını temsil edecek (Pazartesi) bir de hafta içi atığını temsil edecek numuneler ile 2 ayrı gün çalışılacaktır. (Burada seçilecek örneklemlerden 2 ayrı günde toplanacak atığın haftalık atığı temsil etmesine özen gösterilecektir). Toplanacak atıkların her iki çalışma günü için alındığı noktalar ve miktarları ayni ve uzman gözetiminde olacaktır. Bu çerçevede, seçilecek örneklemler belirlenirken toplamada yaşanabilecek aksaklıkları en aza indirebilmek adına, Belediyenin mevcut çöp toplam saatleri ve günleri dikkate alınarak, çalışma için mevcut rutin günlere dokunmadan ancak normal toplama saatinden önce atık toplayabilecek şekilde olabilecek güzergahlar tercih edilmiştir. Buna göre çalışma örneklemleri için toplanan atıkların lokasyonları ve haftalık çöp toplama günleri aşağıda Tablo 3 te verilmiştir. 9

10 Tablo 3. Çalışma Örneklemlerinin Lokasyonları ve Haftalık Çöp Toplama Günleri. Örneklem Grupları Lokasyonlar Haftalık Çöp Toplama Günleri Yüksek Gelir Hamitköy; Anıttepe Caddesi Batı Bölgesi Villaları. Salı, Cuma Orta Gelir Ortaköy-Kermiya; Öğretmen Evleri 1., 2., 3. Sokak. Salı, Cuma Düşük Gelir Haspolat; Belediye Evleri. Pazartesi, Perşembe Çarşı Dereboyu Caddesi Hergün Çalışmada yüksek ve orta gelir grupları için Salı ve Cuma günleri, düşük gelir grubu için ise Pazartesi ve Perşembe günleri çalışılmış olunduğundan, örneklemlerde bir haftalık periyodu kapsayan hem hafta sonu atığı hem de hafta içi atığı ile çalışılmıştır. Çarşı atığı için ise haftasonu atığını temsilen Pazartesi, hafta içi atığını temsilen Perşembe gün çalışılması planlanmıştır. Böylelikle, standart metotta belirtilen her bir günde 4 ayrı atık grubu ile 2 günde toplam 8 örneklem çalışması, bu çalışmada günde 2 ayrı atık örneklemi olmak üzere 4 günde çalışılacak şekilde programlanmıştır. Yüksek gelir grubunun Cuma günkü çalışmasında atıkların toplanması esnasında teknik ekipman ile ilgili yaşanan sorun nedeniyle, bu gelir düzeyinin ikinci çalışması bir sonraki hafta Cuma gün gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle 4 günde tamamlanması planlanan çalışmamızı 5 günde tamamlanmıştır. Gerek toplama gerekse analiz çalışmaları sırasında yaşanan teknik ve/veya diğer aksaklıklar neticesinde ölçümler, sonuçlar üzerinde herhangi bir risk oluşturmayacak şekilde dikkate alınmış ve metod uygulamasında standardın dışına çıkılmamasına aşırı hassasiyet ve özen gösterilmiştir. Çarşı örneklemi için hafta içi ve hafta sonu faaliyetlerinde bir değişiklik olmayacağı göz önünde bulundurularak ve Perşembe günkü çarşı örnekleminin tam anlamıyla temsil edici numuneye sahip olması dikkate alınarak, çarşı grubu için analizlerimizde yalnızca Perşembe günü yapılan çalışma verileri kullanılmıştır. Güngür Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinde gerçekleştirilen çalışmamız için çalışma öncesi yapılan ön arazi etüdünde, aşağıda yer alan fotoğrafta işaretlenmiş zemin uygun bulunmuş ve çalışmada kullanılmıştır. 10

11 Fotoğraf 1: Katı Atık Madde Gruplama çalışmasının yapıldığı alan Madde gruplama çalışmasının yapılacağı zeminde kullanılacak plastik örtü olarak sera naylonu tercih edilmiştir. Sera naylonları günlük çalışılacak örneklem sayısının 2 olduğu göz önünde bulundurularak, standartta 4 örneklem için belirtilen 5m*10m yerine 6m*5m boyutunda hazırlanmıştır. İlk çalışmanın ardından 2 örneklem için ön görülen sera naylonu boyutunun 1 araçlık atıkla çalışılmasına olanak tanıdığı gözlemlendiğinden, her örneklem için zeminde 6m*5m boyutunda yeni bir sera naylonu kullanılmıştır. Fotoğraf 2 de görülen düzenek kurularak, öncelikle kantar kalibrasyonu yapılıp atıklar çalışma alanına gelmeden bidon daraları alınmış ve kayıt altına alınmıştır. Kurulan her düzenekte kantar kalibrasyonu yeniden yapılarak bidon daraları alınmıştır. Bir günde yapılan 2 örneklem çalışması atıkları aynı araç ile toplandığından ikinci örneklem atıklarının, çalışma alanına getirilen ilk örneklem atıklarının madde grup çalışmasının tamamlandıktan ve ikinci örneklem düzeneğinin kurulduktan sonra alana varışı sağlanarak atıkların alanda bekletilmeden çalışılması gerçekleştirilebilmiştir. Örneklem atıklarının toplanması Lefkoşa Türk Beldiyesi Temizlik Şube Sorumlusu Çevre Mühendisi gözetiminde gerçekleştirilmiştir. 11

12 Fotoğraf 2: Çalışma alanı düzeneğinin kurulduğu alan görüntüsü. Fotoğraf 2 de görüntülenen plastik çöp bidonları, Tablo 1 de belirtilen madde isimleri ile etiketlenerek standartta plastik veya metal olarak belitilen madde grup kapları olarak kullanılmıştır. Tablo 1 de yer alan madde gruplarından Hacimli Metal ve Diğer Yanmayan Hacimli Atıklar için olması durumunda doğrudan kantar üzerinde tartılabileceği düşüncesiyle plastik bidon hazırlığı yapılmamıştır. Bunun yanında önceden plastik bidon hazırlığı yapılmış, ancak uygulamada kullanımına gerek duyulmayan hacimli malzemeler de (örneğin hacimli karton) bidon kullanılmadan tartılarak ilgili hesaplamalara eklenmiştir. Ön hazırlıklarımız esnasında Tablo 1 de belirtilen madde gruplarına ek olarak Tıbbi Atık (enjektör iğneleri, bistüri, kanlı gaz bezi, vb) grubu için ayrı bidon oluşturulmuştur. Ancak yapılan çalışmalar esnasında seçilen örneklem güzergahları da dikkate alınarak bu gruba ihtiyaç olmadığı gözlemlenmiştir. Çalışma esnasında tek bir örneklemden alınan numuneler arasında bulunan bir adet serum torbası ise tehlikeli atık grubunda değerlendirilmiştir. Madde gruplama alanında her bir örneklem çalışmamız, YAGA uzmanlarından Çevre Mühendisi Bengü Rızza önderliğinde, 2 kişilik ayıklama ekibi ve ayrıca biri YAGA personeli, diğeri Güngör Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi Sorumlusu olmak üzere 2 kişinin yardımları ile gerçekleştirilmiştir. Mevcut şartlar çerçevesinde ayıklama işlemimizi 2 kişi ile gerçekleştirmemiz mümkün olmuştur. Bu bağlamda, yıllarında gerçekleştirilen Kocaeli İli Katı Atık Karakterizasyon 12

13 Çalışması nda da yapıldığı gözlemiyle, fotoğraf 2 de görüntülelen 1m*1m*0,5m boyutundaki ahşap gövdeli metal kulplu sabit hacim kabımız, her bir örneklemden standarda uygun şekilde 1 kez doldurularak 0,5 m 3 üzerinden çalışma yapılmış, çıkan sonuçlar iki ile çarpılarak gerekli hesaplamalar yapılmıştır. Çalışmada, giysilerin kontaminasyonunu da engellemek amacıyla standartta belirtilen kişisel koruyucu malzemelere ek olarak, naylon yağmurluklar da kullanılmıştır. Aşağıda çalışma esnasında çekilen fotoğraflardan görüntüler sunulmuştur. Fotoğraf 3: Çalışma alanına getirilen atıklardan bir görüntü. Fotoğraf 4: Madde gruplama çalışmasından bir götüntü. 13

14 Fotoğraf 5: Madde gruplama çalışmasından bir götüntü. Fotoğraf 6: Madde gruplama çalışmasından bir götüntü. Fotoğraf 7: Madde gruplarının tartılması esnasından bir görüntü. 14

15 III. ÇALIŞMA BULGULARI ve DEĞERLENDİRME Çalışma alanına sıkıştırmasız araçla getirilen ve değerlendirmeye alınan atıkların, örneklem başına ortalama ağırlığı yaklaşık 650 kg olarak hesaplanmıştır. Her bir örneklem için 1 m 3 birim hacim üzerinden yapılan hesaplamalarda ortalama yaklaşık 120 kg atık numune değerlendirmeye alınmıştır. Sosyo ekonomik gelir düzeyi ve çarşı gruplarına göre atık türlerinin elde edilen yüzde ortalamaları Tablo 4 de sunulmuştur. Tablo 4. Sosyo ekonomik gelir düzeyi ve çarşı gruplarına göre atık türlerinin ortalama % dağılımları. Atık Türleri Yüksek (Y) Gelir (%) Orta (O) Gelir (%) Düşük (D) Gelir (%) Y. O. D Gelir Ortalaması (%) Çarşı (%) Mutfak Atıkları 46,31 33,49 29,96 36,59 14,52 Kağıt 2,96 4,05 2,82 3,27 3,63 Karton 6,22 5,00 3,03 4,75 0,78 Hacimli Karton 1,45 1,07 1,86 1,46 44,13 Plastik 16,02 10,45 13,86 13,44 11,28 Cam 7,16 6,32 6,23 6,57 16,07 Metal 1,65 0,99 2,48 1,71 0,78 Hacimli Metal 0,00 0,00 0,68 0,23 0,00 Atık Elektrik, Elektronik Ekipman 1,10 0,17 0,00 0,43 5,44 Tehlikeli Atık 0,77 2,56 2,16 1,83 0,13 Park ve Yeşil Atıklar 0,37 6,43 5,93 4,24 0,00 Diğer Yanmayan Atıklar 0,23 2,56 2,18 1,66 0,00 Diğer Yanabilen Atıklar 14,90 20,04 25,95 20,30 3,24 Diğer Yanabilir Hacimli Atıklar 0,86 6,86 2,87 3,53 0,00 Diğer Yanmayan Hacimli Atıklar 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Diğer (Yukarıdaki Gruplar Hariç) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 15

16 Elde edilen değerlere bakıldığında sosyo ekonomik gelir düzeyine göre belirlenen her 3 grupta da en yüksek yüzdeye sahip bileşenin Mutfak Atıkları olduğu gözlemlenmiştir. Yine bu gruplarda ikinci sırayı yüksek gelirde Plastik, orta ve düşük gelirlerde Diğer Yanabilen Atıklar alırken, üçüncü sırayı yüksek gelirde Diğer Yanabilen Atıklar, orta ve düşük gelirde ise Plastik almıştır. Buna bağlı olarak 3 gelir düzeyinin ortalamalarına göre 1. Sırayı Mutfak Atıkları, 2. Sırayı Diğer Yanabilen Atıklar, 3. Sırayı Plastik atıklar oluşturmuştur. 1. Sırada yer alan mutfak atıklarının büyük kısmını yemek atıkları, meyve ve sebze atıkları oluşturmuş olup, bunun yanında son kullanma tarihi geçmiş paketli gıdalarda paketlerinden çıkarılarak bu grup kapsamında değerlendirmeye alınmıştır. 2. Sırada yer alan diğer yanabilen atıklar (Kumaş, çocuk bezi, ayakkabı, terlik, yastık, halı, kilim, çanta) kapsamında ise çocuk bezi, ayakkabı gibi atıklarda olmasına karşın ağrlıklı olarak kullanılmış tuvalet kağıtları ve kumaş (tekstil) atıkları yer almıştır. 3. Sırada yer alan plastik atıklar kapsamında uygulanan yöntemde tüm plastik atıklar olarak belirtildiğinden, grup içerisinde ayrı kimyasal özellikte ve ekonomik değerde farklı yapıda plastikler olmasına rağmen ayrı alt gruplar oluşturulmamış ve karışık olarak bu gruba dahil edilmiştir. Bunlar arasında ağırlıklı olarak naylon poşetler yer almış olup, pet şişeler, plastik içerikli ambalaj paketleri, gıda ambalajda kullanılan köpükler gibi çeşitli plastik içerikli materyallerde bulunmaktaydı. Çarşı grubu verileri değerlendirildiğinde ilk sırayı Hacimli Karton alırken, bunu sırasıyla Cam, Mutfak Atıkları ve Plastik takip etmiştir. Çalışmanın gerçekleştirildiği bu grup içerisinde esas olarak ticaret kollarından giysi ve ayakkabı gibi ürünlerin satıldığı mağazalar yer almaktaydı. Bu nedenlede grupta %40 ın üzerinde Hacimli Karton elde edilmiş olması normal karşılanmıştır. Yukarıda belirtilen değerlendirmeler sosyo ekonomik gelir düzeyi ve çarşı grupları birbirinden ayrı tutularak yapılmıştır. Bunun esas nedeni çarşı grubunun ayrı yapıda olması ve gruplar arasında sahip olduğu temsiliyet yoğunluğunun sosyo ekonomik gelir düzeyi gruplarından çok daha az bir temsiliyet taşımasıdır. Standartta belirtilen 16 atık grubu, daha genel kapsamlı 5 atık grubu altında aşağıdaki şekilde yeniden gruplandırılarak bir analiz çalışması yapılmıştır. Buna göre: - Organik Atıklar; Mutfak Atıkları, Park ve Yeşil Atıklar - Geri Dönüştürülebilir Atıklar; Kağıt, Karton, Hacimli Karton, Plastik, Cam, Metal, Hacimli Metal - Tehlikeli Atıklar; Atık Elektrik Elektronik Ekipman, Tehlikeli Atık - Diğer Yanabilen Atıklar; Diğer Yanabilen Atıklar, Diğer Yanabilen Hacimli Atıklar 16

17 - Diğer Atıklar; Diğer Yanmayan Atıklar, Diğer Yanmayan Hacimli Atıklar, Diğer Şekil 1 de yer alan grafiğe bakıldığında, sosyo ekonimik gelir düzeylerinin her üçünde de organik atıkların birinci en yüksek yüzde payını, geri dönüştürülebilir atıkların ikinci en yüksek payı ve diğer yanabilen atıkların üçüncü en yüksek payı aldığı görülmektedir. Ayrıca bu 3 atık grubunun yüzde toplamlarının 90 ın üzerinde olduğu da dikkat çekmektedir. Çarşı grubunda ise %80 e yakın en yüksek payı geri dönüştürülebilir atıklar oluşturmaktadır. SOSYO EKONOMİK GELİR DÜZEYİ VE ÇARŞI GRUPLARININ ATIK GRUPLARI YÜZDE DAĞILIMI Şekil 1. Sosyo Ekonomik Gelir Düzeyi ve Çarşı Gruplarının Atık Grupları Yüzde Dağılımı. Bunun dışında yüksek, orta ve düşük gelir guplarının yüzde ortalamalarının atık gruplarına göre dağılımlarına bakıldığında yine 1. en yüksek yüzde organik atıkların, 2. en yüksek yüzde geri dönüştürülebilir atıkların ve 3. en yüksek yüzde diğer yanabilen atıkların olmuş olup, veriler Şekil 2 ile görselleştirilmiştir. 17

18 YÜKSEK, ORTA VE DÜŞÜK GELİR ORTALAMASININ ATIK GRUPLARINA GÖRE YÜZDE DAĞILIMI Şekil 2. Yüksek, Orta ve Düşük Gelir Ortalamasının Atık Gruplarına Göre Yüzde Dağılımı. Giriş bölümünde de belirttiğimiz gibi, katı atık karakterizasyonunun, mevsime, bölgeye ve sosyoekonomik duruma göre değişiklik gösterdiği bilinmektedir. Bu bağlamda adamıza benzer bir ada ülkesi olması ve çalışmamız kapsamında kullanılan standart test metodu baz alınarak yapılması nedenleriyle, bu raporda yılları verileriyle Girit te Gidarakos ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilen bir çalışma örneğinden bazı bulgulara yer verilmiştir. Bahse konu çalışmada turizm sezonunun yoğun olduğu aylarda çöp miktarının artması yanında evsel çöp kompozisyonunun da değişim gösterdiği belirtilmektedir. Bu bağlamda yoğun turizim ve seracılık yapılan alanların karakteristik temsiliyetini yapan atık grupları; büyük oranda alüminyum teneke, yeniden doldurulamayan cam şişeler ve kağıt ve/veya plastik paketleme materyallari olarak vurgulanmaktadır. Çalışmada Girit bölgesinde, atık gruplarında mevsimsel önemli değişimler olduğu da ifade edilmiştir. 18

19 IV. SONUÇ Ekim 2014 te ASTM D5231 gerekliliklerini karşılayacak şekilde gerçekleştirdiğimiz katı atık karakterizasyon çalışmamız sonucunda, Lefkoşa bölgesini temsilen bir takım veriler elde etmiş bulunmaktayız. Bu bağlamda sosyo ekonomik gelir düzeylerinin ortalamasına göre 16 atık grubundan 1. Sırayı Mutfak Atıkları (yemek artıkları, ekmek, sebze, meyve), 2. Sırayı Diğer Yanabilen Atıklar (Kumaş, çocuk bezi, ayakkabı, terlik, yastık, halı, kilim, çanta), 3. Sırayı Plastik (tüm plastikler) atıklar oluşturmuştur. Çarşı grubunda ise ilk sırayı Hacimli Karton alırken, bunu sırasıyla Cam, Mutfak Atıkları ve Plastik takip etmiştir. 16 grup atığın 5 gruba indirgenerek yapılan değerlendirmede ise; sosyo ekonomik gelir düzeylerinin ortalamasına göre 1. en yüksek yüzde organik atıkların, 2. en yüksek yüzde geri dönüştürülebilir atıkların ve 3. en yüksek yüzde diğer yanabilen atıkların olmuştur. Çarşı grubunda ise %80 e yakın en yüksek pay geri dönüştürülebilir atıklar olarak hesaplanmıştır. Rapor içerisinde belirttiğimiz ve Girit örneğinden de gözlemlendiği gibi katı atık karakterizasyonu, mevsime, bölgeye, sosyo-ekonomik duruma ve turizim, tarım gibi yapılan faaliyetlere göre değişim göstermektedir. Yapılan bu çalışma uluslararası kabul gören standart test metoduna göre sonbahar mevsiminde Lefkoşa bölgesini temsilen gerçekleştirilmiş ve yukarıda belirtilen veriler ve bulgular elde edilmiştir. Elde edilen verilerin hem bölgesel bazda daha kapsamlı olması hemde KKTC geneline yansıtılabilmesi amaçlarıyla, çalışmanın ASTM D5231 gerekliliklerine uygun, gerek ayni bölgede gerekse farklı bölgelerde (kırsal, kentsel bölgeler olması yanında turizm ağırlıklı, tarım ağırlıklı, vb. faaliyetlerin ağırlıklı yapıldığı bölgeler bazında) gerçekleştirilmesi ve farklı mevsimlerde tekrarlanması bulgulardaki standart sapmanın minimize edilmesi açısından önemlidir. Gerçekleştirmiş olduğumuz bahse konu çalışmanın ileride yapılacak olan çalışmalara referans olacağı gibi ışıkda tutacaktır. 19

20 VI. REFERANSLAR [1] ASTM D (1998) Standard Test Method for Determination of the Composition of Unprocessed Municipal Solid Waste, (Erişim: Ekim 2014) [2] T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Katı Atık Karakterizasyonu Analiz Metodu (Madde Grupları Analizi), (Erişim: Ekim 2014). [3] Gidarakos E., Havas G., Ntzamilis P., Municipal solid waste composition determination supporting the integrated solid waste management system in the island of Crete, 27 July 2005, (Erişim: Ekim 2014). [4] Yenice M. K., Doğruparmak Ş.Ç., Durmuşoğlu E., Kocaeli İli Katı Atık Karakterizasyonu, TÜRKAY 2009 Türkiye de Katı Atık Yönetimi Sempozyumu, YTÜ, Haziran 2009, İstanbul, (Erişim: Ekim 2014). 20