ACIBADEM SA LIK GRUBUNDA ADL VAKA PROF L VE ADL VAKALARDA AMEL YATHANE HEM RELER N N SORUMLULUKLARI. lknur NANIR*, N.Ay en PAM R**, Zerrin KAYA***

Transkript

1 ACIBADEM SA LIK GRUBUNDA ADL VAKA PROF L VE ADL VAKALARDA AMEL YATHANE HEM RELER N N SORUMLULUKLARI lknur NANIR*, N.Ay en PAM R**, Zerrin KAYA*** *Ac badem Sa l k Grubu Ameliyathane Hizmetleri Müdürü ** Ac badem Kocaeli Hastanesi Ameliyathane Sorumlu Hem iresi *** Ac badem Kad köy Hastanesi Ameliyathane Sorumlu Hem iresi 1

2 ÖZET: Ameliyathane hem ireleri s kl kla adli vaka olarak kabul edilmi ve çe itli nedenlerle opere edilmesi gereken hastalarla kar la rlar. Bu nedenle ilgili yasal süreçleri bilmeli ve kurumun prosedür ve talimatlar do rultusunda hareket ederek adli sürecin sa l kl i lemesini sa lamal d rlar. Delil zincirinin korunmas, kay tlar n do ru ve eksiksiz olmas n n sa lanmas, bunlar için de klinik adli t p hakk nda baz temel bilgilere sahip olunmas gerekmektedir. Ac badem Sa l k Grubu na ait iki hastanenin ameliyathanesine kabul edilen adli vakalar n analizini yapmak, ameliyathane yöneticileri ve ameliyathane hem irelerinin bu süreçteki rol ve sorumluluklar n belirlemek amac yla yap lan bu çali mada, Temmuz tarihleri aras nda Ac badem Sa l k Grubu na ba l Kad köy (ACB) ve Kocaeli (KOC) Hastanelerinin acil servislerine kabul edilip Adli Vaka olarak de erlendirilen 287 hastadan, ameliyata al nan 100 hastan n t bbi dosyalar ndaki kay tlar incelenmi tir. Hastalar n %54 ünün ya aras bireylerin olu turdu u, %33 ünün i kazas ve el yaralanmalar nedeni ile ba vurdu u, %78 inin ortopedi ve el cerrahisi ile ilgili bir cerrahi i lem geçirdi i görülmü tür. Farkl lokasyonlara ba vuran adli vaka profillerinin de i iklik göstermesi nedeni ile, standart adli prosedürlerin uygulanmas n n yan s ra perioperatif hem irelerin vakaya özgü bilgi, beceri ve yetkinlikleri de geli tirilmelidir. ABSTRACT: Perioperative nurses frequently care for a patient accepted as a forensic case and needed a surgical procedure because of various reason. Just because of that they should know the related legal process and act according to organization s policy and procedures in order to provide an appropriate forensic process. Nurses also must protect the chain of evidence and keep records accurate. To funct on in this role, perioperative nurses must understand the consepts of clinical forensic medicine. The aim of this study is to analyse the forensic medicine cases which was admitted to the OR (n=100) and to determine the role of OR charge nurse and staff nurses. %54 of patients are between the age of %33 of them was applied because of work accident and hand injury. As the different 2

3 locations have different case profile, perioperative nurses should have case-specific knowledge, skills and competence beside the standart procedures. G R : Sa l k çal anlar hastaneye gelen hastalar ilk de erlendiren ve adli vakalardaki yasal süreçleri yöneten ki ilerdir. Perioperatif hem ireler s kl kla, suçlulara ve iddet içeren suçlar n olas faillerine bak m verirler. Hem fail hem de kurbanla temasda bulunan ki iler olduklar ndan bu iddetin yasal sonuçlar nda da rol oynarlar.(1) iddet ve suistimal içeren olgularda, perioperatif hem ireler, hastan n haklar n korumakla ve bir suçun potansiyel delilinden taviz verilmedi inden emin olmakla yükümlüdürler (2). Biçimsel olmayan (informal) kan tlar gözlemleri, hastan n davran lar n, görünümünü ve bunlar n dokümantasyonunu içermektedir. Perioperatif hem ireler mahkemede kabul edilebilir nitelikte olabilmesi için delil zincirini korumal ve bu fonksiyonu yerine getirebilmek için de klinik adli t p kavram n anlamal d rlar.(3) Türk Ceza Kanunu (madde 281) Suç delillerini yok etme, gizleme veya de i tirme konusunda lenmi olan bir suçla ilgili delil ve eserlerin yok edilmesi, silinmesi, de i tirilmesi, bozulmas sureti ile i lenir. Fail, gerçe in meydana ç kar lmas n engellemek amac ile hareket etmi olmal d r. Kamu görevlisi taraf ndan görevi ile ba lant l olarak i lenmesi a rla t r c sebeptir demektedir. Sa l k Mesle i Mensuplar n n Suçu Bildirmemesi (madde 280) durumunda ise Görevini yapt s rada bir suçun i lendi i yönünde bir belirti ile kar la mas na ra men, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sa l k mesle i mensubu cezaland r l r. ifadesi yer al r.(4) Yine Özel Hastaneler Yönetmeli i Madde 52-b) de Hastalara Verilecek Belgeler için Adli vakalara ili kin olanlar n as llar verilmemek kayd yla, özel hastanede veya d ar da yap lan ve bedeli hasta taraf ndan ödenen laboratuvar tetkik ve tahlil sonuçlar ile röntgen filmleri ifadesi yer almaktad r.ayn yönetmeli in 49. maddesinde ise; Özel hastanelerde, muayene, te his ve tedavi amac yla ba vuran hasta, yaral, acil ve adli vakalar ile ilgili olarak yap lan t bbi ve idari 3

4 i lemlere ili kin kay tlar n, düzenlenen ve kullan lan belgelerin toplanmas ve bunlar n müteakip ba vurular ile denetim ve adli mercilerce her istenildi inde haz r bulundurulmas amac yla tasnif ve muhafazaya uygun bir merkezi t bbi ar iv kurulmas zorunludur denmektedir. (5) Son y llarda profesyonel hem ireli in teori ve bilimsellikteki geli imine paralel olarak olu an yeni uzmanl k dallar ndan biri de adli hem irelik dir. Uluslararas Adli Hem irelik Birli ine (IAFN-International Associat on of Forensic Nursing-1994) ve Amerikan Hem ireler Derne i ne (ANA-American Nurses Association ) göre adli hem irelik, hem ireli in bio-psikolojik e itimi ile adli t p uygulamalar n n kombine edildi i bilimsel ara t rma, kan t toplama, tan k koruma, analiz, önleme, travma ya da ölümlü adli vakalar üzerine çal an bir uygulamad r. Ma durun yaln zca tedavi edilmesi de il, hak ve hukukunun da korunmas gereklidir. Bu da ancak delillerin do ru toplanmas, korunmas, düzenlenmesi, dokümantasyonunun yap lmas ve laboratuvara ula t r lmas ile gerçekle tirilebilir.(6) Ameliyathane yönetici hem iresi ba ta olmak üzere tüm ameliyathane hem ireleri adli süreçlerde yer al r ve bu sürecin sa l kl i lemesini sa larlar. Ac badem Sa l k Grubu Adli Vaka Prosedürü ne ve Ameliyathanede Hem irelik Kay tlar Talimat na göre hasta ameliyathaneye al nd nda adli vaka oldu u bilinir ve ameliyathane sorumlu hem iresi adli vakan n üzerinden ç kan, adli vakaya neden olan/olabilece i dü ünülen delici/kesici alet vb., yara ile ili kili giysileri, vücuttan ç kan mermi çekirdekleri gibi adli soru turmaya delil olabilecek malzemeyi, üzerinde hasta bilgileri yazan ve adli vaka oldu unu belirten etiket yap t r lm kutulara koyarak korumaya al r ve ilgili adli makamlara iletilmek üzere bir tutanak ile ayn gün içerisinde ba hekimli e teslim eder. Tutanakta hastan n kimlik bilgileri, yap lan ameliyat, ameliyata al nma tarihi, saati, ameliyata giren ekibe ait bilgiler yer al r ve tüm cerrahi ekip taraf ndan imzalan r. Hastadan ç kar lan yabanc cisim, giysiler vb. hiçbir delile eldivensiz dokunulmamal d r. Ameliyathane hem iresi hastaya uygulanan görüntüleme yöntemlerini as l filmlerini (skopi ç kt s, foto raf vb.) hastaya teslim etmez, kurumda saklanmak üzere ar ive teslim eder. Tüm kay tlar okunakl bir el yaz s ile, anla l r bir dille yaz l r. Protokol defterinde ilgili vakan n adli vaka oldu u mutlaka belirtilmeli, tüm formlara adli vaka yazan etiketler yap t r lmal d r. Adli vaka olarak kabul 4

5 edilmi olan hastan n ex olmas durumunda ameliyathane hem iresi kurumun belirledi i prosedürler do rultusunda eksitus haz rl n yapar, güvenlik görevlisi ve i letme müdürü e li inde morga teslim eder AMAÇ: Bu çal man n amac ; Ac badem Sa l k Grubu na ba l Kad köy (ACB) ve Kocaeli (KOC) Hastaneleri ameliyathanelerine kabul edilen adli vakalar n analizini yapmak, ameliyathane yöneticileri ve ameliyathane hem irelerinin bu süreçteki rol ve sorumluluklar n incelemektir. MATERYAL / METOD: Çal man n evrenini, Temmuz tarihleri aras nda Ac badem Sa l k Grubu na ba l ACB ve KOC Hastanelerinin acil servislerine kabul edilen ve Adli Vaka olarak de erlendirilen 287 hasta olu turmaktad r. Ara t rman n örneklemini ise cerrahi gerektiren ve ameliyata al nan 100 hasta olu turmaktad r. Tan mlay c nitelikte olan bu çal mada analiz yapabilmek için acil servis kay t defterlerindeki veriler incelenmi ve yüzde olarak de erlendirilmi tir. Dosya verilerinin incelenmesi için hastane etik kurulundan yaz l izin al nm t r. T bbi kay tlar incelenen 100 hastada; ya grubu, acil servise ba vuru nedeni, ba vuru zaman, hastalar n lokasyonlara göre da l m, yara s n fland rmas, hastane giderini kar lama ekli ve geçirilen cerrahi prosedüre bak lm t r. 5

6 BULGULAR Çal ma grubunda yer alan hastalar n ya gruplar na ve cinsiyetlerine göre da l mlar na bak ld nda birinci s rada %54 ile ya aras ndaki bireylerin yer ald görülmektedir. Son s rada ise %1 lik dilimle 75 ya üzeri hastalar n oldu u belirlenmi tir. Hastalar n %80 i erkek, %20 si kad nd r. (Tablo 1). Tablo 1:Vakalar n Ya Grubuna ve Cinsiyetlerine Göre Da l m VAKA SAYISI YA GRUPLARI (n= 100) 0-12 ya ya ya ya ya üzeri ya 1 C NS YET VAKA SAYISI (n= 100) Kad n 20 Erkek 80 6

7 Çal maya dahil edilen tüm hastalar n acil servise ba vuru nedenleri incelenmi olup bu inceleme sonunda ACB lokasyonuna s kl kla ba vuru nedeninin araç içi (A TK) ve araç d (ADTK) trafik kazalar n n oldu u görülmü tür. Bu hastalar örneklemdeki hastalar n %32 sini, ilgili lokasyondaki hastalar n ise % 54,2 sini olu turmaktad r. KOC lokasyonuna ait verilere bak ld nda ise ba vuru nedeni s kl kla i kazas ve el yaralanmalar d r. Bu hastalar örneklemdeki hastalar n %22 sini, ilgili lokasyondaki hastalar n ise %53,6 s n olu turmaktad r. (Tablo 2). Tablo 2: Vakalar n Acil Servise Ba vuru Nedenlerine Göre Da l m BA VURU NEDENLER ACB (n=59) KOC (n=41) TOPLAM (n=100) A TK* 19 (%32,2) 8 (%19,5) 27 ADTK* 13 (%22) 1 (%2,4) 14 Darp/B çaklanma 6 (%10) 0 6 Motor Kazas 5 (%8,4) 1 (%2,4) 6 Dü me 0 4 (%9,7) 4 Yüksekten Dü me 2 (%3,3) 3 (% 7,3) 5 ASY* 1 (%1,6) 2 (%4,8) 3 Gemi Kazas 1 (%1,6) 0 1 Kazas Ve El 11 (18,6) 22 (%53,6) 33 Yaralanmalar Köpek Is rmas 1 (%1,6) 0 1 * A TK: Araç içi trafik kazas, ADTK: Araç d trafik kazas, ASY: Ate li silah yaralanmas 7

8 ACB lokasyonundaki vakalar n ba vuru nedenleri ve gerçekle tirilen cerrahi prosedürlere göre da l mlar incelendi inde olgular n %52,5 inin herhangi bir k r k nedeni ile cerrahi i lem geçirdi i görülmü tür (Tablo 3). Tablo 3: ACB hastanesinde adli vakalar n ba vuru nedenleri ve gerçekle tirilen cerrahi prosedürlere göre da l mlar ACB ADTK A TK ate li silahla yaralanma dü me darp / b çaklanma gemi kazas yüz kesi+burun fraktürü i kazas köpek s rmas motor kazas parmakta kesi / amputasyon yüksekten dü me TOPLAM (n=59) Büyük Kemik ntra 1 2 3(%5) Medüller Çivileme Kapal Red. K Teli 1 1(%1,6) Tak lmas K r klar n Cerrahi (%52,5) Tedavisi CD Enstrümantasyon 1 1(%1,6) Tendon / Sinir / 1 2 3(%5) Ligaman Tamiri El Cerrahisi / Parmak (%15,2) Rekonstrüksiyonu Kraniektomi / (%5) Epidural-subdural Hematom Drenaj / Duraplasti Nazal septal Fraktür 1 1 2(%3,3) Onar m Yüz Yaralanmalar / 2 2(%3,3) maksilla-mandibulazigoma Fraktürleri Diyafragma Onar m 1 1(%1,6) Laparatomi 1 1(%1,6) Tüp Torakostomi 1 1 2(%3,3) TOPLAM ( n=59) (%100) 8

9 KOC lokasyonundaki vakalar n ba vuru nedenleri ve gerçekle tirilen cerrahi prosedürlere göre da l mlar incelendi inde olgular n %31,7 sinin el cerrahisi/parmak rekonstrüksiyonu operasyonu geçirdi i görülmü tür (Tablo 4). Tablo 4: KOC hastanesinde adli vakalar n ba vuru nedenleri ve gerçekle tirilen cerrahi prosedürlere göre da l mlar KOC ADTK A TK ate li silahla yaralanma dü me darp / b çaklanma gemi kazas yüz kesi+burun fraktürü i kazas köpek s rmas motor kazas parmakta kesi / amputasyon yüksekten dü me TOPLAM (n=41) Büyük Kemik ntra 1 1(%2,4) Medüller Çivileme Kapal Red. K Teli 1 1 2(%4,8) Tak lmas K r klar n Cerrahi (%12,1) Tedavisi CD Enstrümantasyon 1 1 2(%4,8) Tendon / Sinir / Ligaman Tamiri El Cerrahisi / Parmak Rekonstrüksiyonu Kraniektomi / Epidural-subdural Hematom Drenaj / Duraplasti Nazal septal Fraktür Onar m Yüz Yaralanmalar / maksilla-mandibulazigoma Fraktürleri Diyafragma Onar m (%17) (31,7) (%9,7) 2 2 4(%9,7) (%7,3) Laparatomi Tüp Torakostomi TOPLAM ( n=41) (%100) 9

10 Her iki lokasyona ait vakalar n % 78 inin ortopedi ve el cerrahisi, %7 sinin beyin cerrahisi, %11 inin plastik cerrahi ve KBB, %2 sinin genel cerrahi, %2 sinin toraks cerrahisi ile ilgili bir operasyon geçirdikleri görülmektedir. Örnekleme al nan vakalar n cerrahi yara s n fland rmas na göre da l mlar incelendi inde ilk s rada temiz yaralar n (%52) geldi i görülmektedir (Tablo 5). Tablo 5: Vakalar n Cerrahi Yara S n fland rmas na Göre Da l mlar YARA SINIFLANDIRMASI % Temiz 52 Kontamine 6 Temiz/Kontamine 20 Kirli/Enfekte 22 Örnekleme al nan hastalar n %39 unun özel sa l k sigortas, %30 unun hasta ödemeli oldu u görülmektedir. 1 hastan n kay tlar nda ödeme ekline ait bilgiye ula lamam t r (Tablo 6). Tablo 6: Vakalar n Hastane Giderlerini Kar lama ekillerine Göre Da l m : ÖDEME EKL % Hasta Ödemeli 30 yeri Ödemeli 6 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 18 SGK+ Hasta Ödemeli 6 Özel Sa l k Sigortas 39 Bilgi Yok 1 Vakalar n acil servise ba vuru zaman na göre da l m incelendi inde ise hastalar n %55 inin gündüz vardiyas olan 08:00-18:00 saatleri aras nda, %45 inin ise gece vardiyas olan 18:00-08:00 saatleri aras nda ba vurdu u belirlenmi tir. 10

11 TARTI MA VE SONUÇ Çal madan elde edilen veriler do rultusunda, ACB hastanesinde bir ameliyathane hem iresinin a rl kl olarak trafik kazas sonucu yaralanm ve ortopedi ameliyat geçirmesi gereken eri kin hastalarla kar la ma s kl n n yüksek oldu u görülmektedir. KOC hastanesinde, bir ameliyathane hem iresinin i kazalar ve el yaralanmalar nedeni ile ortopedi, el cerrahisi ya da plastik cerrahi ameliyat geçirmesi gereken eri kin hastalarla kar la ma s kl n n daha fazla oldu u görülmektedir. Ekip/ekipman haz rl, mesleki bilgi ve mesleki becerilerin bu do rultuda geli tirilmesi önerilmektedir. Hasta grubumuzda erkek cinsiyet yo unlu u, ülkemizde yap lm di er çal malar ile de uyumlu olarak yüksek bulunmu tur (7,8). Ako lu ve arkada lar (2005) taraf ndan yap lan bir çal mada acil servise ba vuran travma hastalar n n demografik özellikleri incelenmi ve travma olu mekanizmalar na göre s n fland rma yap ld nda, dü meler (%70) en s k sebep olarak belirlenmi tir. Bunu s ras yla, burkulma-ezilme, darp, delisi-kesici aletle yaralanmalar ve motorlu ta t yaralanmalar takip etmektedir (9). Ako lu bu durumu, çal man n yap ld bölgede yer alan, travma merkezi olarak in a edilmi e itim ve ara t rma hastanelerinin varl yla aç klam, hastanelerinin mevcut konum itibari ile özellikle motorlu ta t kazas vakalar n n ilk transport edilebilece i konumdan uzakta bulundu unu belirtmi tir. Dalk l ç ve arkada lar (1998) taraf ndan yap lan bir çal mada ise dört y ll k travma vakalar derlenmi ve en s k sebep s ras yla trafik kazalar, delici-kesici alet yaralanmalar ve ate li silah yaralanmalar olarak tespit edilmi tir (10). Bizim çal mam zda; motorlu ta t kazalar ve i kazalar ile olu mu travmalar ilk s rada yer almaktad r. Bu durum ACB hastanesinin; ula m n n kolay olmas, anayola yak n ve bölgede referans hastane olmas ile KOC hastanesinin ise bir sanayi bölgesinde olmas ile aç klanabilir. Literatürde; gece adli vaka say lar n n gündüze göre daha fazla oldu u belirtilmektedir. Bu art n ba l ca nedenlerinin; gece alkol tüketiminin artmas na ba l olarak kazalar n, intiharlar n, kavgalar n say s ndaki art oldu u gösterilmektedir (11). Çal mam zda elde etti imiz verilere göre ise, hastalar a rl kl olarak gündüz vardiyas olan 08:00-18:00 saatlerinde ilgili hastanelerimizin acil servislerine ba vurmu lard r 11

12 Adli hem irelik ile ilgili çal malar n özellikle ülkemiz için yak n tarihte ba lad, adli hem ireli in çal ma alanlar n n; klinik alanda, cinsel sald r muayenesinde, adli psikiyatri uygulamalar nda, ölüm ara t rmalar nda ve nezarethane ve cezaevinde adli hem irelik gibi bölümlere ayr ld görülmektedir (12). Ameliyathane hem ireleri de, adli yasal süreçleri bilmeli ve kurumun prosedür ve talimatlar do rultusunda hareket ederek adli sürecin sa l kl i lemesini sa lamal d rlar. KAYNAKLAR: 1) Wick, J. M. (2000) Don t Destroy the Evidence. AORN J. November,72(5): 807-7; quiz ; ) Evans, M. M., Stagner P.A., Rooms, R. (2004) Maintaining the Chain of Custody-Evidence Handling in Forensic Cases. AORN J. March, 79(3): ) Muro, G. A., Easter, C. R. (1994) Clinical Forensic For Perioperative Nurses. AORN J. October, 60(4): , ) De irmenci, S. (2009) Yeni Türk Ceza Kanunu ve Hem irenin Sorumluluklar. ( ). 5) Özel Hastaneler Yönetmeli i (2009) Aspx ( ). 6) Cingil, F.A. (2009) Adli Hem irelik, Adli Hem ireli in Türkiye deki ve Dünyadaki Geli imi. Gölcük Asker Hastanesi, bashemsirelik/dosya ( ). 7) Pekdemir, M. ve di erleri (2000) Determination of the Epidemiological Characteristics of the Trauma Patients. Ulusal Travma Dergisi, 6(4): ) Gül, M. (2003) Epidemiological Analysis of Trauma Cases Applying to Emergency Department. Selçuk Üniversitesi T p Fakültesi Dergisi, 19(1): ) Ako lu, H. ve di erleri (2005) Marmara Üniversitesi Hastanesi Acil Servisine Ba vuran Travma Hastalar n n Demografik Özellikleri. Marmara Üniversitesi T p Fakültesi Dergisi, 18(3) ) Dalk l ç, G. (1998) The Presentation of Surgical Emergency Policlinic Patients for Four Years. Ulusal Travma Acil Cerrahi Dergisi, (4):

13 11) (2009) Adli Vakalar. haberdetay.asp?id=3-73k ( ). 12) E iyok, B. ve di erleri (2004) Adli Hem irelik. Celal Bayar Üniversitesi T p Fakültesi STED, 13(5): ) Ac badem Sa l k Grubu T bbi Standardizasyon ve Kalite Yönetimi Adli Vaka Prosedürü (intranet eri imi) ( ). 13