TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NDE SAĞLIK HİZMETLERİ. İçindekiler Tablosu. Giriş I. Atatürk Döneminde Sağlık Hizmetleri... 2

Transkript

1 İçindekiler Tablosu Giriş... 2 I. Atatürk Döneminde Sağlık Hizmetleri... 2 A. TBMM Hükümeti (Kurtuluş Savaşı) Döneminde Sağlık Hizmetleri... 2 B. Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetleri... 4 II Dönemi Sağlık Hizmetleri III Dönemi Sağlık Hizmetleri IV. Planlı Kalkınma Dönemi Sağlık hizmetleri Sonuç Dipnotlar Yrd. Doç. Dr. Bilal AK Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksekokulu / Türkiye Sayfa No: 1

2 Giriş Yirmiüç Nisan 1920 tarihinde Ankara da TBMM nin kurulması ile sağlık hizmetlerinin modern bir devlet görevi olarak ele alınmasının da temeli atılmıģtır. Osmanlı Devleti devrinde topluma sunulan sağlık hizmetleri yetersizdi. Daha çok veba, kolera, çiçek hastalıkları gibi tehlikeli ve salgın yapan hastalıkların önlenmesi için aģı ve karantina tedbirleri uygulanıyordu ve tedavi imkanları azdı. Osmanlı Devleti nin iģgale uğraması sonucunda bölünme, savaģ ve çeģitli nedenlerle bakımsız kalmıģ olan bu ülkede nüfusun azalması, içinde bulunulan sağlıksız hayat Ģartları, yoksulluk, periģanlık ve psikolojik çöküntü toplumumuzu mutsuz ediyordu. Yüzyılların verdiği alıģkanlıklarla sürdürülen hayat tarzı, sağlığı korumadaki bilinçsizlik, iç ve dıģ göç hareketleri ve beraberinde oluģan ekonomik ve sosyal problemler, bulaģıcı hastalıklar ve bunların göçlerle yayılma riski yeni kurulan Büyük Millet Meclisi Hükümeti nin çözmek zorunda olduğu problemlerdendi. I. Atatürk Döneminde Sağlık Hizmetleri Atatürk döneminde Sağlık Hizmetleri iki kısımda ele alınacaktır. Birinci kısımda, TBMM Hükümeti (kurtuluģ savaģı) Dönemi Sağlık Hizmetleri; ikinci kısımda ise 29 EKĠM 1923 ten 10 Kasım 1938 yılına kadar Cumhuriyet Dönemi Sağlık hizmetleri incelenecektir. A. TBMM Hükümeti (Kurtuluş Savaşı) Döneminde Sağlık Hizmetleri TBMM Hükümeti kurulduğunda bir taraftan da Türk Milleti kurtuluģ savaģını yapıyordu. Bağımsız ve milli egemenlik esasına göre yeni bir milli devlet kurulurken savaģ yılları olması nedeniyle eldeki kıt kaynaklar en etkili ve ekonomik olarak kullanılmaya çalıģılıyordu. Bu dönemde; Türk toplumunun yüksek düzeyde bir yaģantı içinde bulunması önemsenmiģ; memleketin tüm sağlık ve sosyal yardım iģlerini yürütmek görevi ve yetkisi Milli Mücadelenin baģlangıcında Ankara da kurulan ilk Milli Hükümet bünyesinde; TBMM kurulmasından dokuz gün sonra 2 Mayıs 1920 tarih ve 3 Sayılı Kanun la kurulan Sıhhiye ve Muavennet-i Ġçtimaiye Vekaleti ne (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) verilmiģtir tarihinde Dr. Adnan Bey (Adıvar) sağlık bakanı olarak seçilmiģtir. 2 Dr. Adnan Adıvar 11 Mayıs 1920 de yanına katip alarak aldığı bir küçük sıhhiye Memuru ile Ankara Vilayet Konağı nın bir odasında göreve baģlamıģtır. 3 Bu zamanda dünyada sağlık hizmetlerinin icra biriminin bakanlık düzeyinde teģkilatlandığı ilk ülkelerden birisi Türkiye dir. 4 Yeni Bakanlık göreve baģladığında elde mevcut herhangi bir kayıt ve bilgi yoktu. 5 Önce görev yapmakta olan hekimlerin isimleri telgrafla istenerek kaydedilmiģ ve Ġstanbul Hükümeti TeĢkilatı nın bütün kanun ve nizamnameleri temin edilmiģtir. Temin edilen bu mevzuatın ihtiyacı karģılamayacağı anlaģılınca yeni bakanlık kendine göre usul ve kadro tertip etmiģtir. 6 KurtuluĢ savaģı esnasında Bakanlığın çalıģma alanı; sağlık problemleri yanında sosyal Sayfa No: 2

3 yardım hizmetlerini de kapsıyordu. Yapılacak iģler bir programa konmaya ve bu program doğrultusunda yürütülmeye çalıģılmıģtır. Bunun yanında meclisteki hekim mebusların çoğu yaralı askerleri tedaviye koģuyorlardı. Bu yıllarda sağlık alanında izlenecek politikalar Ģu Ģekilde sıralanmıģtır; Sağlık teģkilatını kurmak ve geliģtirmek, salgın hastalıklarla savaģmak ve koruyucu tedbirler almak, hekim ve diğer sağlık personeli açığını kapatmak ve bayan hekim yetiģtirmek, yetim ve kimsesiz çocuklara ve göçmenlere yardım etmek ve barındırmak, çocuk ölümlerini azaltmak ve nüfusu artırmak, yurtdıģından gelebilecek hastalıklara karģı tedbir almak, gerekli kanun, kararname ve tüzükleri çıkarmak, kurumlar arasında iģbirliği sağlamak, öncelikli iģlerden baģlayarak sağlık problemlerini çözmek ve israftan kaçınmak. 7, 8, 9, yılı sıhhiye ve Muaveneti Ġçtimaiye Vekaleti Bütçesine Ait Kanun Tasarısı gider bütçesi lira olarak kabul edilmiģtir. 11 KurtuluĢ savaģı içinde yurdumuzda sıtma, frengi, çiçek ve trahom gibi hastalıklar bulaģıcı ve salgın halinde idi. Tifo, tifüs ve kuduz olaylarına da sıkça rastlanıyordu. Tüberküloz da yaygındı. Düzenli tıbbi istatistikler tutulamamasına rağmen bazı bilgiler de elde edilmiģtir. Sözgelimi, kurtuluģ savaģında askerler arasında sıtmalı oranı %40, halk arasında %50, veya daha fazla idi. 12 Sıtmaya karģı hastalara tedavi edici, sağlamlara koruyucu ilaç dağıtıldı. Sivrisineklerin ürediği bataklıklar kurutulmaya baģlandı. Çiçek hastalığından halkı korumak için Sivas taki kurumda çiçek aģısı yanında kolera, tifo ve kuduz aģıları da üretiliyordu. KurtuluĢ savaģı baģlarında Ġtalya dan satın alınan çiçek aģıları, iģgal altındaki Antalya dan, kuduz aģısı ise Ġngiliz iģgal güçlerinin kontrolünden kaçırılarak Ġstanbul dan Ankara ya getirilmeye çalıģılmıģtır de Tababeti Adliye Kanunu çıkarılmıģtır. 14 TBMM nin Salı günkü toplantısında Büyük Millet Meclisi BaĢkanı Mustafa Kemal PaĢa 2. Toplantı Yılını açarken yaptığı konuģmada, "Milli Eğitim, Genel Sağlık,nüfus ve bayındırlık yönüyle pek gözle görülür sonuçlar elde edilemedi diyerek, bu konularda verimli sonuçlar alabilmenin zamana ve de çok paraya dayandığını, yakın gelecekte iyi sonuçlar alabilmek üzere çalıģmaların sürdüğünü belirtmiģtir Mart 1921 de Dr.Adnan Adıvar ın bakanlıktan ayrılması üzerine Dr. Refik Saydam bakan olmuģtur. 24 Aralık 1921 de ise Dr. Refik Saydam ın istifası üzerine Sinop mebusu Dr. Rıza Nur getirilmiģtir yılında düzenlenen bilgilere göre nüfus Doğu illeri Mültecisi ve nufus da Batı illeri mültecisi tespit ve kaydedilmiģtir. Bütün bunların iaģe, barınma ve iskan iģleri kanun ve nizamlar çerçevesinde yapılmıģtır. Bir ara Bakanlıkların Kayseri ye nakilleri emredilince, Bakanlığın bir kısmı ağırlıkları ve görevleri ile KırĢehir e, oradan da Kayseri ye taģınmıģ ve kısa bir süre sonra da tekrar Ankara ya dönülmüģtür yılında Dr. Fuat (Umay) tarafından Türkiye Çocuk esirgeme Kurumu, Kazım Karabekir PaĢa ve Ekezine Kumandanı Cevat PaĢa ve Konya ili halkının teģebbüsleri ile bir kısım illerimizde öksüzler yurtları açılmıģtır. 16 Yıl içinde Van a gezici hekim gönderilmiģ, halka kinin dağıtılmıģ ve Sivas taki aģı Sayfa No: 3

4 kurumunda kiģilik Çiçek aģısı, litre Kolera, Tifo ve Dizanteri aģıları üretilmiģ ve Veba için de aģı hazırlanmıģtır. Gazi Mustafa Kemal PaĢa daha sonra, Sağlık ve Sosyal alanındaki amacının, milletin sağlığını koruma ve güçlendirme, ölümlerin azaltılması,nüfusun artırılması, sosyal problemlerin ve salgın hastalıkların etkisiz hale getirilmesi olduğunu belirtmiģtir ders yılında ilk defa bayanlar tıp fakültesine öğrenci olarak girdiler. 18 Salgın hastalıklarla savaģta 1922 yılında 337 hekim ve 434 sıhhiye memurunun göreve almıģtır. AĢı konusunda Hıfzısıhha kuruluģu çalıģmalarını baģarıyla sürdürmüģtür. Karantina idaresi milletlerarası bir kuruluģ olmaktan çıkarılıp, doğrudan sıhhiye Vekaleti ne bağlanmıģtır yılında den çok hastanın hastanelerde tedavi edilmiģ ve laboratuarlarda tetkik yapılmıģtır. Sosyal yardım alanında; geçen yıl, yalnızca Doğu illerindeki göçmenlerin yurtlarına gönderilmesi, henüz kurtarılmamıģ Batı Anadolu daki göçmenlerin geçimleri ile yerleģtirme bölgelerindeki incelemelerle sınırlı kalan iģlerin, bu yıl daha kapsamlı ele alınıp yürütülerek iyi sonuçlar alındığını, Batı Anadolu nun düģmanlardan kurtarılması üzerine, hükümetin, buralara yapabileceği yardımın en çoğunu yapmaya çalıģtığını, yetimlerin, yurt bütçelerinin yettiği oranında yurtlara yerleģtirildiğini, devletçe açılan darüleytamlarda e yakın yetimin barındığını, en az yirmi kat daha çok olmak üzere, barınacak yeri olmayan yetim bulunduğunu, bunların iyiliksever Türk milletinin yardımları ile yaģatıldığını, çocuk yuvası, yetim yurtları, darülaceze gibi bazı kurumların yapımına baģlandığını açıklamıģtır Ekim 1923 tarihinde "Mübadele, Ġmar ve Ġskan Vekaleti kurulmuģ ve 5 Haziran 1921 den beri Sıhhiye Vekaletinin görev sahasında olan göçmen ve iskan iģleri de yeni vekalete devredilmiģtir yılının önemli olaylarından birisi; Sıhhiye Vekili Dr. Rıza Nur un da vekili temsilci olarak katıldığı Lozan Konferansı nın 24 Temmuz 1923 tarihinde BarıĢ AnlaĢması ve Eklerinin imzalanmasıyla son bulmuģtur. 21 Lozan AnlaĢması nın IV. bölüm I. kesiminde, Sağlık ĠĢleri adı altında kararlaģtırılan hükümler yer almaktadır. AnlaĢmanın 114. maddesinde; Ġstanbul Sağlık ĠĢleri Yüksek Kurulu nun kaldırılıp, Türk kıyı ve sınırlarının sağlık örgütüyle, Türk Yönetiminin görevli olduğu belirtilmektedir. 22 B. Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetleri Lozan BarıĢ AnlaĢması nın ardından Türk Devleti nin siyasal rejimine verilecek adın konması zamanı gelmiģtir. TBMM KurtuluĢ SavaĢı nı tamamladıktan sonra seçime giderek kendini yenilemiģ ve 13 Ekim de Ankara baģkent olmuģtur. 29 Ekim 1923 tarihinde de Cumhuriyet ilan edilmiģ ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulmuģtur. 15 dakika sonra da Gazi Mustafa Kemal PaĢa oybirliği ile (158 Oyla) CumhurbaĢkanlığı na seçilmiģtir. 23 Cumhuriyet döneminin ilk Sağlık Bakanı tarihinde göreve baģlayan Dr. Refik Saydam dır e kadar zamanın Ģartları içerisinde yürütülen Bakanlık çalıģmaları, Cumhuriyetin kuruluģundan itibaren hızla ilerlemeye yönelmiģ ve yeni bir statü ve güçle hizmet alanı, merkez ve taģra teģkilatı geliģmeye baģlamıģtı. 25 Sayfa No: 4

5 Uzun yıllardır bakımsız kalmıģ bir ülkede yaģayan kiģilerin birikmiģ ve felaket halini almıģ toplumsal sağlık problemlerini önleme ve bir düzenin temelini oluģturma yolunda TBMM döneminde önemli görevler yerine getirilmiģtir. Buna rağmen Türkiye Cumhuriyeti nin çözmek zorunda olduğu en önemli problem, milli felaket denilen sıtma pek çok çocuk ve yetiģkin insanın ölümüne neden olmaktadır. Kalkınmayı baģlatmak ve baģarıya götürmek zorunda olan cumhuriyetin bu çabasındaki baģarısı, öncelikle sağlıklı insan temeline dayanmaktadır. Halbuki Türk halkı, bulaģıcı hastalıkların pençesinde her geçen gün sağlığını biraz daha yitirmiģ, iģiyle gücüyle uğraģamaz, üretemez duruma gelmiģtir. Sıtma, frengi, verem hastalıkları için gerekli ilaçları sağlamak mali yönden zor, yeterince geliģmiģ bir teģkilatlanma içinde bu ilaçları halka ulaģtırmak ve uygulamak baģlı baģına bir problemdir yılında Devlet Bütçesi lira S.S.Y.B. bütçesi lira, Bakanlık bütçesinin devlet bütçesi içindeki oranı %2.21, Bakanlığa ayrılan bütçeden fert baģına düģen harcama 0.25 liradır yılında Türkiye deki yataklı tedavi kuruluģlarının durumu Ģöyleydi; 950 yataklı tedavi 3 devlet hastanesi 635 yataklı 6 Belediye hastanesi, 2450 yataklı 45 özel idare hastanesi, 2402 yataklı 32 özel yabancı ve ekalliyet hastanesi olmak üzere toplam 6437 hasta yatağı 86 hastane bir yatağa düģen nüfus 1920, nüfusa düģen yatak sayısı 5.1 dir. 27 Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı 3 devlet hastanesinde 950 hasta yatağı ile üzerine almıģ olduğu sorumluluğu yürütmeye baģlarken, bir yandan da Ġl Özel idarecilerince her il merkezinde kurulmuģ bulunan ve önceleri "Guraba, sonraları "memleket hastanesi denen kuruluģların sağlık Ģartları ve idarecilik yönünden düzeltilmesi için yol göstermiģ, bütçesine koyduğu yardım ödeneklerinden mali durumları kötü olanlara yardım etmiģtir. 28 Cumhuriyetin ilk yıllarında önemli bir sorun olan verem hastalığı ile mücadele ilk olarak 1923 de Bakanlığın istek ve onayı ile Ġstanbul Özel Ġdaresi nce Verem SavaĢ Dispanseri açılmıģtır yılında ülkemizde toplam 554 hekim vardı. Bir hekime nüfus düģüyordu ve nüfusa hekim sayısı 5 ti. 30 Eczacı sayısı 60, bir eczacıya düģen nüfus , nüfusa düģen sağlık teknisyen sayısı 5 idi. 31 Ebe sayısı 136, bir ebeye düģen nüfus , nüfusa düģen ebe sayısı 1.2 dir. 32 HemĢire sayısı ise 42 tü. 33 Bir tıp fakültesi vardı. Uzman hekim ve diģ hekimi yoktu. Ülke nüfusu ise 12.5 milyon du yılından baģlanarak toplum eğitimi çalıģmalarında afiģ, broģür, kitap ve dergiler basılarak dağıtımı yapılmaya baģlanılmıģtır. 35 Bu yıllarda bir taraftan sağlık teģkilatının merkez ve taģradaki yapısal eksiklileri giderilip yeni kadrolar eklenirken diğer yandan da çocuk ölümlerinin azaltılması, halk sağlığı için gerekli sağlık personel sayısının artırılması ve salgın hastalıklarla mücadele konularında etkili tedbirlerin alınması planlanmıģtır. Ülkedeki hekim açığını kapatmak ve dağılımındaki dengesizliği ortadan kaldırmak üzere 1923 yılında Zorunlu Hizmet Kanunu çıkarılmıģ, harcamaları bakanlıkça karģılanacak bir yatılı tıp öğrenci yurdu açılması planlanmıģtır. Zorunlu Hizmet Kanunu çerçevesinde Doğuya ve diğer hekimsiz yerlere gidecek sivil hekimlere özendirici Ģartlar getirilmeye çalıģılmıģtır. Bütçe imkanlarının sınırlı olduğu bir dönemde, bu yerlere gidecek hekimlere maaģlarının %75 hatta %100 fazlası bir maaģ vermesi planlayan Cumhuriyet Yönetimi nin bu politikası sağlık hizmetlerine ne kadar Sayfa No: 5

6 önem verildiğini göstermektedir. Açılması planlanan Numune hastaneleri içinde bütçeye ayrıca ödenek konmuģtur. Cumhuriyetin ilk yıllarında tespit edilen sağlık politikalarında Ģu temel hedefler belirlenmiģtir; Bakanlığın merkez ve taģra teģkilatını geniģletmek, hekim, sıhhiye memuru, ebe ve hemģire sayılarını artırıcı tedbirler almak, meslekte uzmanlaģmıģ olanları devlet sağlık kuruluģlarında tutmak, bulaģıcı ve salgın hastalıklarla savaģmak ve koruyucu tedbirler almak, ilgili kanun, kararname ve tüzükleri çıkarmak, Numune Hastaneleri, sanatoryum ve dispanserleri açmak, Özel Ġdarelere bağlı hastanelerin, Numune hastanelerine dönüģümünü sağlamak, yayın çalıģmalarına önem vermek ve halkı sağlık konusunda bilgilendirmek, diğer sağlık kuruluģlarına yol gösterip, yardım etmek, göçmenler için sağlıklı ortamlar hazırlamak, sosyal yardım kurum ve dernekleriyle yakın iliģki kurmak. 36 Bu hedeflere ulaģmak üzere vekaletin bütçesine ödenek konmuģ ve eldeki sağlık insan gücü kaynağı en etkili, verimli ve ekonomik biçimde kullanılmaya çalıģılmıģtır. TBMM II. Dönem seçin sonrası ikinci toplantı yılı açıģ konuģmasında tarihinde CumhurbaĢkanı GMK PaĢa nüfusumuzun muhafaza ve artmasına önem ve dikkat gösterilmesini istemiģtir Mart 1924 tarihinde çıkarılan Köy Kanunu ile ise Sağlık açısından köylünün, köy muhtarlarının ve ihtiyar meclisin yapması gereken iģler, zorunlu ve isteğe bağlı olarak gruplanıp, ayrıntıları ile açıklanmıģ, zorunlu olanların yerine getirilmemesi durumunda ceza görüleceği belirtilerek yaptırım gücü sağlanmıģtır yılı içinde 50 yataklı Heybeli Ada Verem Sanatoryumu HaydarpaĢa ve Ġzmir BulaĢıcı ve Salgın hastalıklar hastanesi açılmıģtır. HaydarpaĢa ve Ġzmir Hastanelerinin yataklarının %70 ten fazlası veremlilerin kabulü ve tedavisine ayrılmıģtır. 39 Aynı yer Ġstanbul Tıp Fakültesi ne Bağlı olarak bir ebe okulu ve Ġstanbul ġiģli Çocuk Hastanesi bünyesinde 50 kiģilik bir Ebe Öğrenci Yurdu açılmıģ ve mezunları iki yıllık bir mecburi hizmete tabi tutmuģtur yılında Sağlık Bakanlığı nın 1928 yılına kadar olan hedefleri tespit edilmiģ Bu hedefler; devletin sağlık teģkilatını geliģtirmek, doktor sayısını artırmak, Numune Hastaneleri açmak, ebe ve sağlık memuru yetiģtirmek, doğum ve çocuk bakımevlerini açmak, çocuk ölümlerini azaltmak ve nüfusu artırmak, verem Sanatoryumları kurmak, sıtma, frengi, trahom ve diğer bulaģıcı hastalıklarla savaģmak, sağlık teģkilatını köylere kadar yaymak, sosyal yardım teģkilatlarını geliģtirmek, ilgili yasalar çıkartmak, Merkez Hıfzısıhha kurumu kurmak, Hıfzısıhha okulu açmak, Milli Tıp kongreleri düzenlemek. 41, 42 Sağlık politikalarının özellikleri, insancıl, kapsayıcı ve öncelikle koruyucu sağlık olarak belirginleģmektedir. Bu hedeflere ulaģmak, büyük çaba, özveri, disiplin ve para gerektirmektedir de 150 dispanser tamamlanmıģ Ġstanbul da bir sanatoryum açılmıģ, ilçelerdeki 160 olan doktor açığı 96 ya indirilmiģ, 43 ve bakanlık bütçesi TL olarak kabul edilmiģtir. 44 Trahomla ilgili yürütülen savaģta planlı bir çalıģma 1925 yılından itibaren baģlatılmıģtır. Sayfa No: 6

7 1920 yılında 3 milyon trahom hastası körlükle karģı karģıya idi. Bilhassa yetim yurtlarında bu hastalık kısa sürede büyük oranda artıģ gösteriyordu. 45 Ġlk olarak Malatya ve Adıyaman da 10 ar yataklı birer trahom hastanesi yapılmıģ, gezici ve sabit teģkilatlar kurulmuģtur. 46 Çiçek hastalığı da halk sağlığını etkileyen bir hastalıktı te Sivas ta , Ġstanbul da ise kiģilik çiçek aģısı üretilip dağıtılmıģtır. Yeterli dizanteri ve tetanos serumu üretilmiģtir ġubat 1925 te Kızılay HemĢirelik Okulu açıldı yılından baģlayarak; Türk toplumunun sağlık problemlerini tartıģmak, yurtdıģında ve çağdaģ ülkelerde tıp alanındaki geliģmeleri izlemek, bilgi alıģ veriģinde bulunmak üzere genellikle Ankara da yapılan Milli Türk Kongreleri düzenlenmeye baģlanmıģtır. 49 Hukuki düzenlemeler açısından 1926 yılında 3 Mart 1926 da 767 sayılı "Türk Kodelesi Hakkında Kanun, Nisan 1926 da 831 Sayılı "Sular hakkında Kanun Mayıs 1926 da "Sıtma Mücadele Kanunu 52 çıkarılmıģtır yılında 50 Ģer yataklı Elazığ ve Manisa Akliye ve Asabiye Hastanesi açılmıģtır. 53 Diyarbakır da ise Kuduz Hastanesi hizmete girmiģtir yılında Türkiye deki yataklı Tedavi kurumların çalıģmaları Ģöyleydi; 167 kurumu ve 9561 yataklı yatarak ayakta olmak üzere toplam kiģi tedavi edilmiģtir. Tedavi edilen hastaların genel nüfusa oranı %0,6 dır. Laboratuar ve röntgen muayene sayısı tır. 55 Bu yılda 2 sağlık koleji eğitim veriyordu. 56 Türkiye de köklü bir verem savaģı 1927 yılından sonra baģlamıģtır. Ġlk koruyucu tedbir bu yılda alınmaya baģlanmıģ, BCG aģısı uygulanmıģtır. Veremli analardan doğan çocuklardan 100 ü ise ağızdan verilmek üzere aģılanmıģtır. 57 Ġstanbul da kurulan Verem SavaĢ Derneği ise veremle savaģta önemli katkılarda bulunmuģtur. 58 Bu yılda i memur, ü serbest doktor olmak üzere toplam sağlık personeli sayısı dir. 59 Konya da bir kuduz hastanesi açılmıģtır. 60 Hukuki düzenlemeler çerçevesinde; tarihinde "Eczaneler ve Eczacılar Hakkında Kanun çıkarılmıģtır. 61 Ġlk defa 1927 yılında HaydarpaĢa Tıp Fakültesi nden bayan doktor mezun olmaya baģlanmıģtır de Adana da bir sıtma Enstitüsü kurulmuģ ve bu enstitü kısa sürede malantolojinin en iyi öğretildiği bir merkez durumuna gelmiģ, 63 çıkarılan kanun ile burada asker ve sivil tüm doktorlar sıtma stajı yapmıģtır. 64 Hukuki düzenlemeler kapsamında günümüzde de geçerli olan de "Tababet ve ġuabatı Sanatlarının Tarzı Ġcrasına Dair Kanun mayıs 1928 de 1262 sayılı "Ġspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu 66 çıkarılmıģtır. 17 Mayıs 1928 tarihli "Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfzıssıhha Müessesi Hakkında Kanun çıkarılarak; halk sağlığının korunup geliģtirilmesinde yardımcı olmak üzere her tür bilimsel araģtırma ve incelemenin yapılması, aģı ve serum üretilmesi, vekaletçe gönderilecek gerekli incelemelerin yapılması, Sayfa No: 7

8 dıģarıdan gelen hazır ilaç ve diğer sağlık maddelerinin kontrol edilmesi, halk sağlığı, sosyal sağlık problemleri ve bulaģıcı hastalıklarla ilgili tüm iģlerle uğraģılması, bilgi isteyen kurumlara görüģ bildirilmesi, sağlık personelinin halk sağlığı konusunda eğitilmesi düzenlenmiģtir yılında Ġran da gelen çiçek salgını, 68 Mısır ve Orta Doğu ülkelerinde görülen Veba salgınları alınan tedbirlerle ülkemizde geniģlemesi engellenmiģtir. 69 Adana, Çorum, Erzurum, Kars ve Malatya da Ana ve Çocuk Sağlığı nın korunması amacı ile Doğum ve Çocuk Bakımevleri açılmıģtır döneminde izlenecek sağlık politikasının baģlıca hedefleri Ģu Ģekilde tespit edilmiģtir; doğum öncesi ve doğumda süt çocukları ve okul çağı çocuklarında ölümleri azaltmak, doğumu teģvik etmek, salgın hastalıklarla savaģ teģkilatını geliģtirmek ve savaģ alanını yaygınlaģtırmak, doktor ve diğer sağlık personeli sayısını artırmak, sağlığın korunmasına öncelik vermek ve gerekli kanunları çıkarmak, öncelikli konulara önem verilerek kaynakları değerlendirmek ve savurganlıktan kaçınmak, Milli Kongreleri sürdürmek ve milletlerarası kongrelere katılmak, üniversiteyi çağdaģlaģtırmak, yayın çalıģmalarını artırmak ve halkı bilgilendirmek, sağlık hizmetleri veren tüm kurum ve kuruluģlarda devlet kontrolünü sağlamak, milletlerarası iģbirliği sağlamak, dost ülkelere yardımda bulunmak yılında yabancı ülkeler arasındaki istatistiklere göre Türkiye sıralamada 6. sırada yer almıģtır. Diplomalı ebe sayısı 700 e ulaģmıģtır. Ankara ve Bursa da 2 dispanser açılmıģ ve verem savaģına büyük Ģehirlerden baģlaması gerektiği vurgulanmıģtır. Bakanlık bütçesi TL olarak kabul edilmiģtir. 72 Çıkarılan 1593 Sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu na göre her doğan çocuğun, okul ve kuruluģlara giren her yurttaģın ve lüzum görülen bölgelerdeki halkın çiçek aģısı yaptırılması yükümlülüğü getirilmiģtir. 73 Türkiye de aģılama hizmetlerinin rutin olarak verilmesine 1930 da baģlanmıģ, önce çiçek sonra sırasıyla difteri, boğmaca, tetanos, BCG, polio ve kızamık aģıları uygulamaya girmiģtir. 74 Kuduzla mücadeleye devam edilmiģ, Ġzmir de bir kuduz hastanesi açılmıģ, zührevi hastalıklar, sıtma ve benzeri hastalıklarla mücadeleye devam edilmiģtir Sayılı Kanunun 162. maddesi gereğince, nüfusu 10 binden fazla olan belediyeler, çocuk sağlığını korumak amacıyla "süt çocuğu muayene ve müģavere evleri ismi altında dispanserler açmakla yükümlü kılınmıģlardır. Belediyeler ekonomik nedenlerle bu görevi yerine getirememiģ, yalnızca Ġstanbul Özel Ġdaresi ve Belediyesince Bakanlıkça verilen emir gereğince BeĢiktaĢ, Edirnekapı ve Üsküdar da üç dispanser açılmıģtır yılında Türkiye de 1182 toplam hekim vardı. Bir hekime nüfus, nüfusa da 8 hekim düģüyordu. 127 Eczacı, 1268 Sağlık memuru, 202 hemģire ve 400 ebe vardı sayılı kanunun 10. maddesine dayanılarak bugünkü Yüksek Sağlık ġurası nın ilk Ģekli olan "DanıĢma Kurulu kurulmuģtur yılı sağlık mevzuatı düzenlemeleri içinde Sayfa No: 8

9 önemli bir yıl olmuģtur. Bugün bile en önemli Sağlık kanunu olan Umumi Hıfzısıhha Kanunu 24 Nisan 1930 da kabul edilmiģtir. 78 Bakanlığın sağlık eğitimi ve propagandası çalıģmaları kapsamında; Özel Ġdareler teģvik edilerek Ankara, Bursa, Ġstanbul, Ordu, Trabzon, Konya ve Aksaray gibi yerlerde sağlık müzeleri oluģturulmuģtur yılında Balıkesir de bir Doğum ve Çocuk Bakımevi açıldı. 80 Bu yılda çıkan kolera salgını konusunda gerekli tedbirler alınmıģ ve aģılama çalıģmaları yapılmıģtır. YurtdıĢından getirilen bulaģıcı hastalıklar ve sağlıklı yaģamla ilgili 15 film halka ücretsiz gösterilmiģtir. 81 Okullarda çocuk bakımı ve sağlık konularında dersler konulmuģtur yılında veremle savaģ çalıģmalarında Heybeliada Sanatoryumu nu yatak sayısı 130 a, HaydarpaĢa da ki BulaĢıcı Hastalıklar Hastanesi nde veremlilere ayrılan yatak sayısı da 75 e çıkarılmıģtır. Verem daha çok büyük Ģehirlerde yaygın olduğu görülmüģtür. 83 Sağlık Bakanı sağlık problemlerini devlet kanalıyla çözümlemek ve sağlık hizmetlerini devlet kontrolünde yürütmek için çaba harcadıklarını ifade amacıyla; "Her sene hem de meydan muharebesi yapar gibi uğraģıyoruz demiģ ve tüm bunları kendileri için görev saydıklarını belirtmiģtir. 84 Bu yıl içinde Verem SavaĢ Derneği Erenköy de Verem SavaĢ HemĢire Okulunu kurdu yılı Cumhuriyetin kuruluģunun 10 yıldönümüdür. Refik Saydam Merkez Hıfzısıhha Enstitüsü nde simple metodu ile kuduz aģısı üretimine baģlanmıģtır. Ġstanbul Emrazı Asabiye ve Akliye Hastanesi nin yatak sayısı 1500 e çıkarılmıģtır. Van da ise Doğum ve Çocuk Bakımevi açılmıģtır. 86 Ġl Özel idareleri ve Belediyelere ait muayene ve tedavi evlerinin sayısı 90 a yükselmiģtir. 87 Cumhuriyet imizin onuncu yılında yurdumuzdaki doktor sayısı 1.211, sıhhat memuru 1.306, hemģire 257, ebe 402 dir yılları arasında yatılı tıp öğrenci yurdundan toplam 137, küçük sıhhat memuru okullarından toplam 139 ve ġiģli Çocuk Hastanesi ndeki yatılı ebe öğrenci yurdundan 77 kiģi mezun olmuģtur. Yurdumuzdaki, eczacı sayısı 121 dir. Bir doktora , hemģireye , sıhhat memuruna , ebeye kiģi düģmektedir. 88 Bakanlığa bağlı hastane ve dispanser sayısı 339 olup, buralardaki toplam yatak sayısı dir. Harcamaları Genel Bütçeye ait 9 doğumevi olup bunların toplam yatak sayısı 205 tir. Bunlar; Ankara, Konya, Malatya, Kars, Erzurum, Van, Balıkesir gibi illerimizde bulunmaktadırlar Mayıs 1933 te Hususi Hastaneler Kanunu çıkarılmıģtır Mayıs 1933 te çıkarılan kanunla üniversite reformu yapılmıģ, Ġstanbul Darülfünunu kaldırılıp Mazıf Vekâletince yeni bir üniversite kurulması sağlanmıģtır. 91 Bu reformdan sonra eczacılık ve diģ hekimliği tıp fakültesi gibi bağımsız fakülte ve okul olmuģlardır. Aynı yıl Türk HemĢireler Derneği kurulmuģtur yılında yabancı ülkelere aģı yardımı yapılmıģtır te Trabzon da bir dispanser açılmıģtır. Merkez Hıfzısıhha Enstitüsü nde tetanos, difteri, gazlı gangren, Ģarbon, menengokok, dizanteri ve hemolitik serum üretimi, yapılmıģtır. ÇeĢitli bakteriyolojik ve kimyasal analiz ve Sayfa No: 9

10 kontroller yapılmıģtır. Farmakoloji Ģubesi kurulmuģ, yerli ve yabancı ilaçlar ile diğer hayati ilaçların kontrolüne geçilmiģtir te doğum oranı binde 38.3, ölüm oranı binde 19.4 olmuģtur. Bakanlığa bağlı toplam 43 kurum ve 5860 yatakta hizmet sunulmuģtur. Bunlardan 13 devlet hastanesinde 3495 yatak, 9 doğumevinde 215 yatak, 1 göğüs hastalıkları hastanesinde 150 yatak, 3 ruh ve sinir hastalıkları hastanesinde yatak, 12 trahom hastanesinde 150 yatak ve 5 kuduz hastanesinde 250 yatak hizmet vermiģtir. Türkiye çapında 176 kurum yatak vardır. Bir yatağa düģen nüfus 1240 olmuģtur yatak ayaktan toplam hasta tedavi edilmiģtir. Laboratuar ve röntgen muayene sayısı olmuģtur. Bir ebeye düģen doğurgan nüfus 8.400, ebe sayısı 451, hekim sayısı 1625, hekim baģına nüfus ve nüfusa düģen hekim sayısı 10, eczacı sayısı 135, sağlık teknisyeni sayısı da 1365 olmuģtur. Yıl içinde Bakanlığa gelen giden evrak kaydı yapılmıģtır. 94 Yeni bir anlayıģla çalıģacak "Etimesgut içtimai Hıfzısıhha Numune Dispanseri Etimesgut bucak merkezi ve köylerine koruyucu ve tedavi edici ve çevre hizmetlerini bir arada veriyordu. 10 hasta yatağı olan dispanser Ankara Numune Hastanesi ve Ankara Doğumevi arasında bir sevk sistemi kurulmuģtu. ÇalıĢanlarda ekip anlayıģı benimsenmiģti ve bir istatistik ve kayıt sistemi oluģturulmuģtu. Bu uygulama ülkemizde taģra-kırsal kesim sağlık teģkilatlanmasında önce sağlık merkezi, sonra sağlık ocağı adı altında hizmet birimlerinin temelini oluģturmuģtur yılında BudapeĢte Uluslararası Tıp Kongresi nce madalyon ve diploma ile ödüllendirilen Prof. Dr. Hulusi Behçet, kendi adı ile anılan hastalığın buluģuyla tıp literatüründeki ünlü isimler arasında yer almıģtır. 96 Bu yılın en önemli olayı, 9 Haziran 1936 tarihinde çıkarılan 3017 sayılı sıhhat ve içtimai muavenet vekaleti teģkilat ve memur un kanunu ile vekaletin merkez ve taģra teģkilatı ve diğer birimlerin, sağlık personelinin görevlerinin belirlenmesidir. Bu kanunla vekaletin kuruluģ aģamasındaki boģluklar doldurulmuģ ve teģkilat yapısı günün Ģartlarına göre yeniden düzenlenmiģtir. Bu kanuna dayanılarak Bakanlıkta Muamelat ve Zat ĠĢleri Genel Müdürlüğü, da Merkez Hıfzısıhha Merkezi nde çeģitli antijen aģı ve serum üretimleri artarak devam etmiģtir. 98 Nüfusun çoğunu teģkil eden ilçe merkezlerinden 20 sinde muayene ve tedavi evi açılmıģtır. 99 Böylece toplam sayı 180 olmuģtur dan sonra verem hastalığından ölümler azalmaya baģlamıģtır Yılından beri Sağlık Bakanı Dr. Refik Saydam tarihinde 21 yıllık Ģerefli bir hizmetten sonra görevinden ayrılmıģ ve bakanlığa Dr. Hulusi AlataĢ tarihinde baģlamıģtır yılında Hıfzıssıhha Merkezi nde kuduz serumu üretilmeye baģlanmıģtır. 103 Enstitü tarafından yılda üç kez "Türk Hijyen ve Tecrübi Biyoloji Dergisi çıkarılmaya baģlanmıģtır tarihli 3542 sayılı kanunla 1926 tarihli Paris Milletlerarası Sağlık SözleĢmesi ne Sayfa No: 10

11 katılınmıģtır. Aynı yıl Ġstanbul Emrazı Asabiye ve Akliye Hastanesi nin yatak sayısı 2000 e çıkarılmıģtır. Konya da ise Köy Ebe Okulu açılmıģtır Kasım 1938 de Gazi Mustafa Kemal PaĢa nın ölümü ile Atatürk dönemi sona ermiģtir. II Dönemi Sağlık Hizmetleri Bu dönemde nüfusumuz 1940 ta , 1950 de olmuģtur yılında S.S.Y.B. ca, milli sağlık teģkilatımızı günün gereklerine uyacak biçimde organize etmek ve sağlık hizmetlerini halka daha yararlı biçimde sunmak üzere bir plan hazırlanmıģtır de uygulamaya konulacak olan ve "Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı adıyla bilinen bu planda ülkemiz 7 ana bölgeye ayrılmıģtır. Her bölgede 500 yataklı birer hastane açılması ve var olan hastanelerin iyi hizmet üretecek biçimde düzenlenmesi, her bölgede 300 yataklı çocuk hastaneleri, çocuk bakımevleri, 200 yataklı doğumevleri açılması, yaģlı ve düģkünler için yurtlar oluģturulması, çocuk ölümlerinin azaltılması, özürlü vatandaģlara güç kazandıracak kurumların açılması, tropikal hastalıklar için enstitüler kurulması, sağlık personeli yetiģtirecek okullar açılması, halkın sağlığı ile yakından ilgilenmek ve kontrol altında tutabilmek üzere her 40 köy için bir 10 yataklı sağlık merkezi oluģturulması, Merkez Hıfzıshha Kurumu nun geliģtirilmesi ve ilaç sanayiinde dıģa bağımlılığın önlenmesi, sıtmalı bölgelerdeki bataklıkların havadan ilaçlanması ve ayrıca özel bir kanunla hastalık sigortası için "Sağlık Sandıkları kurulması planlanmıģtır. 106 Ancak geçen zaman içinde plan, gereği gibi uygulanmamıģ, sağlık merkezlerinin bir kısmı yapılmıģsa da, bunun etkililikten uzak hizmet verip, uygulama ilçelerden öteye yaygınlaģtırılamamıģtır. 107 Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı nın merkez teģkilatı bu dönemde geliģme göstermiģtir da 4862 sayılı Kanun gereğince DanıĢma ve Ġnceleme Kurulu BaĢkanlığı, ZatiĢleri ve Muamelat Genel Müdürlüğü, Eczacılık ve Tıbbi Müstehzarlar Genel Müdürlüğü kurulmuģ, sıtma Ģubesi ise müstakil olmuģtur döneminde sağlık personel durumu Ģöyle idi da 2387 olan hekim sayısı, 1950 de 6845 e, 340 eczacı 980 e, 1493 sağlık teknisyeni e 405 hemģire 737 e, 616 ebe e yükselmiģtir de Ġran, te Suriye ve Irak tan geçen geniģ bir çiçek salgını olmuģtur. AĢı ve koruyucu tedbirlerle 1944 te salgın tamamıyla durdurulmuģtur. 109 AĢı ihtiyacını karģılamak üzere R.S.H. Enstitüsü nde yeni bir laboratuar kurulmuģ, arasında lt. aģı üretilmiģtir de Mısır ve Suriye ye lt. kolera aģısı sevk edilmiģtir da da Uzak Doğu da çıkan kolera salgını sırasında Çin e bir milyon kiģilik kolera aģısı gönderilmiģtir. 110 Kuduzla mücadele kapsamında; kuduz aģı istasyonlarının artırılmasıyla kuduz hastanelerinin sayısı 1945 te 3 e düģürülmüģtür. 111 Tesbit edilen ölümlü vaka 1940 ta 13, 1945 te 5 ve 1950 de 24 olarak tesbir edilmiģtir. 112 Frengi mücadelesinde; 1940 ta mevcut 170,177 frengili sayısı 1950 de 118,169 a düģmüģtür. Lepra (Cüzzam) konusunda ilk hastane 1941 yılında Elazığ da açılmıģtır. Tifus (kara humma) konusunda 1940 ta 799, 1950 de 225 vaka tespit edilmiģtir te salgın Sayfa No: 11

12 halini almıģtır. Bunun üzerine RSMH. Enstitüsü nde tifüs laboratuarı kurularak gerekli aģı üretimi yapılmıģtır te , 1950 de de adet aģı uygulanmıģtır. Ayrıca hastalığın bulaģmasında önemli rol oynayan bit ile mücadele konusunda da geniģ çapta ve ensektisit uygulanması yapılmıģ ve 1946 dan itibaren vakalar azalmıģtır. Gerekli tedbirler sebebiyle hiç görülmeyen veba hastalığına 9 Mart 1947 de Urfa nın Akçakale Ġlçesi Harbetülgazel köyünde rastlanılmıģ, 18 vaka ve 3 ölümle bu salgın önlenmiģ ve 1947 den sonra yurdumuzda hiçbir veba vakası görülmemiģtir. Sıtma hastalığı milli bir felaketti. Dalak ve kan muayeneleri bataklıkların kurtulması, sivrisinek yetiģtiren jitlerin ve çeltik sahalarının kontrol altına alınması ve ücretsiz kinin dağıtımı ile 1940 yılına kadar sürdürülen mücadelede sıtmalı oranı %50 lerden %11 e kadar düģürüldü te 4707 sayılı olağanüstü "Sıtma SavaĢ Kanunu ve ġubat 1946 da sıtma savaģını devamlı yürütmeyi öngören 4871 sayılı "Sıtma SavaĢ Kanunu yürürlüğe girdi. Sıtma ile mücadelede 1946 da teknik DDT, 1949 da mazot ve petrol kullanılmaya baģlanılmıģtır. Verem SavaĢı çalıģmaları kapsamında 1940 ta 3 dispanserle kiģi muayene edilmiģ, bunlardan 890 hasta tespit edilmiģ 9828 radyolojik, 1539 laboratuar tetkiki yapılmıģtır. Bu sayı 1950 de 41 dispanser, muayene edilen, hasta, radyolojik ve laboratuar tetkikine ulaģılmıģtır. Bakanlığın yılları arasında yaptığı ölüm tespitlerinde veremden ölenler daima ilk üç sırada yer almıģ ve genel ölümlere oranı da ortalama %13.5 olarak tespit edilmiģtir te Samsun ve Denizli de Verem Mücadele derneği kurulmuģtur te Adana ve EskiĢehir, 1946 da Rize ve Ġstanbul Fatih ve 1947 de Adapazarı nda dispanserler açılmıģtır yılından itibaren Verem SavaĢı Eğitim ve Propaganda haftaları düzenlenmiģtir. 113 Trahomla mücadele de 1940 ta 13 hastanede 180 yatak, 25 dispanser, 36 tedavi evi kiģi muayene edilmiģ ve yeni trahomlu tespit edilmiģtir yılında ise 16 hastanenin 225 yatağı, 40 dispanser, 115 tedavi evinde kiģi muayene edilmiģ ve yeni trahomlu tespit edilmiģtir. Kanser savaģ konusunda ilk teģkilatlanma 1947 yılında Türk Kanser AraĢtırma ve SavaĢ Kurumu nun kurulmasıyla baģlamıģtır döneminde Refik saydam merkez Hıfzısıhha Enstitüsü çalıģmalarında da geliģmeler oldu. 4 Ocak 1941 gün ve 3959 sayılı kanun ile RSMH Enstitüsü nün görev, yetki ve sorumlulukları yeniden belirlendi de Tifüs AĢısı Laboratuarı kuruldu ve cov metodu ile tifüs aģısı ve aynı yolla ilk olarak akrep serumu hazırlanmaya baģlanmıģtır yılında Biyolojik Kontrol Laboratuarı kurulmuģ ve Enstitü bünyesinde bir aģı istasyonu hizmete açılmıģtır. Ayrıca deri içi yolu ile uygulanan BCG-aĢısı üretimine geçilmiģtir de ilk defa boğmaca aģısı üretimine geçilmiģ ve viroloji ve virüs aģıları kurulmak ilk olarak inflüenza virüsü tipleri üzerinde araģtırmalara baģlanmıģ, bu arada tavuk vebası ve New-Castle virüsleri üzerinde çalıģmalar yapılmıģtır yılına kadar aģı üretimi 18 çeģitle, serum üretimi 10, antijen ve allerjen üretimi 6, bakteriyolojik analiz ve kontrol 7, kimyasal analiz ve kontrolü de 6 çeģide ulaģmıģtır. Sağlık istatistikleri çalıģmalarında, yıllarındaki doğum oranı binde 33.8, ölüm oranı binde 17,6 olmuģtur. Cumhuriyetin 10 ve 25. yıldönümlerinde ve 1948 de Sağlık dergisinin fevkalâde nüshalarında istatistiki yılıklar yayımlanmıģtır. 114 Sayfa No: 12

13 Tedavi edici sağlık hizmetleri kapsamında 1939 da Bursa, 1942 de Aydın, 1943 te Gaziantep, 1944 te EskiĢehir ve MaraĢ Doğum ve Çocuk Bakımevleri açılmıģ, 1950 de bu sayı 13 e ulaģmıģtır da Ġzmir Çocuk Hastanesi, 1942 de Orhaneli ve Kandıra, 1943 te Ġskilip, 1944 de Saimbeyli, 1945 te Akdağmadeni, NevĢehir, TavĢanlı ve Vezirköprü sağlık merkezleri faaliyete geçmiģtir de sağlık merkezi sayısı 22 olmuģtur. Trahom hastanelerinin sayısı 1949 ta 13 e, 1950 de 16 ya çıkarılmıģtır. Kuduz hastanesi sayısı azaltılarak 1945 te 3 e düģürülmüģtür. Aynı yıl zührevi hastalıklar hastanesi sayısı 7 tane idi de Elazığ da bir cüzzam hastanesi hizmete girmiģtir. Ġstanbul Baltalimanı Kemik Hastalıkları Hastanesi 1943 te faaliyete baģlamıģtır. Türkiye deki yataklı tedavi kurumlarının toplam sayısı 1940 ta 108, 1945 te 197, ve 1950 de 201 ve yatak sayıları sırası ile , ve idi de bir yatağa nüfus ve nüfusa düģen yatak sayısı 9 dur. Bu kurumlarda 1940 ta yatarak, ayakta toplam kiģi tedavi edilmiģ ve laboratuvar ve röntgen tetkiki yapılmıģtır de ise yatarak, ayakta toplam kiģi tedavi edilmiģ ve toplam Laboratuar ve röntgen tetkit sayısı ya ulaģmıģtır. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ise 1940 ta toplam 48 kurum ve 7135 yatağı ile, 15 devlet hastanesinde 4130 yatakla, 1 sağlık merkezi ve 10 yatakla, 10 doğumevi ve 265 yatakla 1 göğüs hastanesi ve 250 yatakla 3 ruh ve sinir hastalıkları hastanesinde 2100 yatakla, 3 trahom hastanesinde 180 yatakla ve 5 kuduz hastanesinde 200 yatakla hizmet vermiģtir. Bu sayıları 1950 de toplam 118 kurum ve yatağa, 41 devlet hastanesinde 7571 yatağa, 22 sağlık merkezine 220 yatağa, 13 doğumevlerinde yatağa, 18 göğüs hastalıkları hastanesinde 2107 yatağa, 3 ruh ve sinir hastalıkları hastanesinde 2800 yatağa, 1 kemik hastalıkları hastanesinde 150 yatağa,1 lepra hastanesinde 200 yatağa, 16 trahom hastanesinde 225 yatağa ve kuduz hastanesine 225 yatağa ulaģmıģtır. (344) 1940 ta 8 alan nüfusa düģen yatak sayısı 1950 de 8,5 olmuģtur ta olan poliklinik sayısı 1950 de olmuģ ve %55,92 lik artıģ sağlanmıģtır. Yatan hasta sayısı ise 1940 ta iken 1950 de ya yükselmiģ ve %70,8 lik bir artıģ sağlanmıģtır. Sağlık eğitim kapsamında; gün ve 3959 sayılı kanunla Hıfzısıhha Mektebi ayrı kuruluģ haline gelmiģ, bu okul yılları arasında 7 burs düzenlenmiģ ve 153 kiģiyi eğitmiģtir. Bu dönemde 12 de araģtırma yapmıģtır. 115, 116 Bu dönemin önemli bir görevi de "ĠĢçi Sigortalar Kurumu nun kuruluģudur tarih ve 4792 sayılı kanunla dan geçerli olmak üzere "iģçi Sigortalar Kurumu kurulmuģtur. Kanun gereğince iģ kazaları ve meslek hastaları sigortası oluģturulmuģtur. TeĢkilatlanmada sağlık müģavirliği yer almıģtır yılları arasında yalnızca iģ verenden iģ kazaları ve meslek hastalıkları sigortası %0,5-5 olarak alınmıģtır. ĠĢçi Sağlığı konusunda 1938 de Etibank a bağlı Ergani de Maden Hastanesi nin, 1936 da Zonguldak ta Amele Birliği Hastanesi olarak açılıp de Ereğli Kömür ĠĢletmelerine devredilen Zonguldak Hastanesi nin ve yine 1948 de yalnızca iģ kazalarına bakan PaĢabahçe Sağlık Ġstasyonu nun hizmet verdiği görülmektedir. Sosyal Sigortalar Kurumu nun ilk hastanesi 1949 da açılan NiĢantaĢı Hastanesi dir. Henüz hastalık sigortasının kabul edilmediği dönemde iģ kazasıyla meslek hastalıkları yada iģçi hastanesi adıyla anılıyordu. SSK ġiģli,okmeydanı Hastanesi, NiĢantaĢı Doğumevi ve Dispanserinin çekirdeği olmuģtur. 117 Sayfa No: 13

14 Dünya daki değiģikliklere paralel olarak bu dönemde sağlık alanında milletlerarası iliģkilere de önem verilmiģtir. BirleĢmiĢ Milletler üyesi olan Türkiye de BirleĢmiĢ Milletlerin bir kurtuluģu olan Dünya Sağlık TeĢkilatı nın Anayasası nı Haziran 1947 de 5062 sayılı Kanunla onaylayarak bu teģkilata üye olmuģtur. Dünya Sağlık TeĢkilatı Anayasa sı 07 Nisan 1948 de yürürlüğe girerek TeĢkilat resmen kurulmuģtur. Bu nedenle her yıl 07 Nisan Dünya Sağlık Günü olarak kutlanmakta ve ele alınan bir sağlık konusu iģlenmektedir da ayrıca BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım TeĢkilatı nın (FAO) Türk Milli FAO teģkilatı kurulmuģtur. Türkiye de de Dünya Sağlık TeĢkilatı na dolar katkı payı ödeniģ ve dolar yardım almıģ ve 5 adet burs kullanmıģtır. BirleĢmiĢ Milletler Çocuklara yardım Fonu na ise dolar katkı payı ödemiģ ve herhangi bir yardım almamıģtır. Türkiye de ilaç üretimine 1949 da basit imalathane halinde faaliyete bulunan 65 adet laboratuar faaliyette bulunuyordu. 118 III Dönemi Sağlık Hizmetleri 10 yıllık bu dönemde nüfusumuz den e yükselmiģtir. Genel nüfusta yıllık artıģ binde 21.7 den 28.5 e çıkmıģtır. Bütçe ile ilgili olarak 1950 de liralık devlet bütçesinin %4.07 si yani lirası Sağlık Bakanlığı na ayrılmıģtır. Bu durum 1955 te ve 1960 ta lira Devlet Bütçesi, 1955 te lira ve 1960 ta lira Sağlık Bakanlığı olarak gerçekleģmiģtir. Sağlık Bakanlığı bütçesinin devlet bütçesine oranı 1955 te %5.18 ve 1960 ta %5.27 olmuģtur. Bakanlık bütçesinden fert baģına düģen harcama 1950 de 2.91, 1955 te 6.39 ve 1960 ta lira olmuģtur yılları arasında Türkiye de koruyucu sağlık hizmetleri ikinci plana itilip, yataklı tedavi kurumlarının geliģmesi önem kazanmıģtır. Ancak personel açığı nedeni ile yataklı tedavi kurumlarında hizmet sunumu gerilemiģtir. 120 Bu dönemde ĠĢçi Sigortalar kurumunun 1952 yılında sağlık hizmeti vermeye baģlaması ile 121 Refik Saydam dönemindeki "Ülkedeki Sağlık Hizmeti ve Sağlık Personeli Ġstihdamının Sağlık Bakanlığı nca yerine getirilmesi anlayıģının dıģına çıkıldı. ĠĢçi Sigortaları Kurumu nun sadece sigortalıya yapılan sağlık hizmetini finanse eden bir kurum olması gerekirken, Sağlık teģkilatı ve hastaneler kurulmasına izin verilmesi hatalı bir hareket olarak kabul edilir. 122 Dr. Behçet Uz un yıllarındaki görevinde de bir sağlık planı hayata geçirilmeye çalıģıldı. Bu Program Milli Sağlık Planı na göre daha dar kapsamlı idi. Sadece Sağlık merkezlerine yer veriliyordu. Ülke 16 Sağlık bölgesine ayrılıyor ve köy gruplarında ebe ve sağlık memuru görevlendirilmesinden vazgeçiliyordu. Daha önceki planda da yer alan finansman konusunun yine Milli Sağlık Bankası modeli ile çözülmesi düģünülüyordu. Programa göre bir "Sağlık Sigortası Sistemi oluģturulacak; sağlık sigortasını Banka kuracak ve iģletecekti. 123 Bu program da önceki gibi kanunlaģtırılamadı ve hayata geçirilemedi. Son dönemlerde sağlık merkezlerinin sayısı giderek artmıģ 1960 ta 283 e çıkarılmıģtır. 124 Bu arada taģra-kırsal kesim sağlık hizmetlerinde ortaya çıkan çok baģlılığı ortadan kaldırmak üzere "Kaza Sağlık Ġdareleri gündeme gelmiģ ve 1954 yılında uygulamaya geçilmiģtir. 125 Sayfa No: 14

15 Bu dönemde Özel Ġdare Hastaneleri Sağlık Bakanlığına bağlı Devlet Hastaneleri haline getirilmiģtir yılından itibaren hastanelerde döner sermaye sistemi uygulanmaya baģlandı. 127 Bu dönemde çevre sağlığı hizmetleri kapsamında su ve gıda kontrolleri yapılmıģtır. BulaĢıcı hastalıklarla savaģ konusunda arasında toplam çiçek, BCG, tifo, tifüs, boğmaca, difteri ve yalnızca 1960 ta kolera aģısı uygulanmıģtır. BulaĢıcı hastalıklar kapsamında, çiçek hastalığı ile mücadelede yapılmıģtır yılındaki Ġran, Irak, Suriye ve Lübnan da görülen çiçek epidemisi alınan tedbirlerle ve yapılan çalıģmalarla ülkemizi fazla etkilememiģtir den sonra tek bir vak a görülmemiģtir. Kuduz hastalığından 10 yıldaki ölümlü vak a sayısı da 120 olmuģtur. Frengi ile mücadele için 1957 de Frengi Tedavi Yönetmeliği çıkarılmıģtır de olan frengili sayısı 1960 ta e gerilemiģtir. Cüzzam ile mücadele için 27 Haziran 1957 de Ankara da Cüzzam SavaĢ ve AraĢtırma Derneği kuruldu ve 1960 ta lepra mücadelesi baģlatıldı ta lepralı kaydı vardı. Tifüs vakaları ise 1950 de 225 iken 1960 ta 10 gerilemiģtir yılında Ġstanbul da toplanan Milletlerarası Tropikal Hastalıklar ve Malatya Kongresi nde sıtmanın bütün dünyada yok edilmesi tartıģıldı ve bu fikir 1955 te DST Asamblesi nde kabul edilerek hükümetlere çağrıda bulunuldu. Türkiye bu çağrı gereği 1957 baģından itibaren DS TeĢkilatı ve UNlCEF le yapılan iģ birliği ile ülkemizde sıtma eradikasyon programının uygulanmasına geçildi. Ve 1960 da 7402 sayılı sıtma imhası hakkında kanun kabul edildi. 128 Verem savaģı konusunda 1950, 1953 ve 1960 yıllarında Verem DanıĢma komisyonu toplanarak değerli kararlar almıģtır. 19 Mayıs 1953 te Ankara Atatürk Sanatoryumu hizmete açıldı. Bu yılda Trakya bölgesinde Edirne ilinde UNĠCEF le iģbirliği ile BCG kampanyası baģlatıldı ve 1959 a kadar BCG aģısı uygulandı de 41 dispanserde muayeneden hasta tespit edilmiģ, radyolojik, laboratuar tetkiki yapılmıģtır. Bu sayı 1960 ta 106 dispanserde muayeneden hasta tespitine, radyolojik, mikrofilim ve laboratuar tetkikine ulaģılmıģtır. Verem savaģ dispanseri sayısı 1952 de 11, 1959 da 67 olmuģtur. Trahomla mücadele, devam eden kararlılıkla sürdürülmüģtür. Refik Saydam Merkez Hıfzısıhha Enstitüsü nde 1950 de yeniden BCG aģı laboratuarı hizmete açıldı ve Ġnflüenza Laboratuarı Dünya Sağlık TeĢkilatı tarafından Milletlerarası Bölge Ġnflüenza Merkezi olarak tamamlanmıģ ve inflüenza aģısı üretimine baģlanmıģtır. Ana ve Çocuk Sağlığı çalıģmalarının geliģtirilmesi için 1954 te DST ile birlikte Ankara da bir Ana ve Çocuk Sağlığı Tekamül Merkezi kurulmuģ ve bu konuda görev alacak personel için üçer aylık kurslar düzenlenmiģtir ve 1954 te UNlCEF ce tahsis edilen dolar ile Ankara da Atatürk Orman Çiftliği pastörize Süt fabrikası kuruldu, 1959 da NEB ce Okul Beslenme Projesi baģladı dan itibaren UNICEF katkıları ile süt tozu ve diğer besleyici gıda maddeleri temini yapıldı te 1, 1958 de 8 ve 1960 ta 26 AÇS merkezi ve 1958 de 4, 1960 ta da 19 AÇS Ģubesi ile çalıģma yapılmıģtır. 129 Sağlık istatistikleri açısından da Türkiye nin doğum oranı binde 44, ölüm oranı da binde 12.6 olmuģtur ten itibaren Tedavi Kurumları Genel Müdürlüğü nce derlenen tıbbi istatistikler Sağlık Propagandası ve Tıbbi Ġstatistikler Genel Müdürlüğü ne devredilmiģtir ve Sağlık kuruluģlarına ait formlar sadeleģmiģtir te Sayfa No: 15

16 dönemine ait SSYB ve Tıbbi istatistik yıllıkları çıkarılmıģtır. 130 Yataklı Tedavi kurumları faaliyetleri içerisinde 1950 de Doğum ve Çocuk Bakımevleri sayısı 13 e 1960 ta 20 ye çıkmıģtır de Ankara Dr. Sami Ulus Çocuk Hastanesi açılmıģtır de 22 alan Sağlık Mezilezi sayısı da 1960 ta 283 e ulaģmıģtır. Trahom hastanelerinin sayısı da 1950 de 16 ya çıkarılmıģtır te Elazığ da bir kuduz hastanesi hizmete girmiģtir. Türkiye de hasta yatağı sayısı sayısal yönden eksiktir. Dünya Sağlık TeĢkilatı nın geliģmekte olan ülkeler için tavsiye ettiği norm de 30 dur. Bu durum 1955 te 14.4 idi Bu dönemde SSYB na yataklı tedavi kurumlarının durumu Ģöyledir: 1950 de 118 olan toplam kurum sayısı 1960 ta 442 ye ve toplam yatak sayısı den e, devlet hastanesi 41 den 94 e ve yatakların sayısı den ya, sağlık merkezi 22 den 283 e ve yatak sayıları 220 den ye; doğumevi sayısı 132 ten 20 ye ve yatak sayıları den e, göğüs hastalıkları hastanesi sayısı 18 den 31 e ve yatak sayıları den e, ruh ve sinir hastalıkları hastanesi 3 ve yatak sayıları den a, kemik hastalıkları hastanesi 1 den 4 e ve yatak sayıları 150 den 925 e, 1 lepra hastanesinde yatak sayısı 200 den ye, trahom hastanesi 16 dan 6 ya ve yatak sayıları 225 ten 150 ye ve kuduz hastanesi 3 ten 1 e ve yatak sayısı 225 ten 50 ye ulaģmıģtır. Türkiye de yataklı tedavi kurumlarının kurum sayısı 1950 de 201 den 1960 ta 566 ya, yatakların sayısı da den ye, bir yatağa düģen nüfus sayısı den 600 e ve nüfusa düģen yatak sayısı 9.0 dan 16.6 ya ulaģmıģtır. Bu dönemde Türkiye de yataklı tedavi kurumlarında 1950 de yatakta ayakta toplam hasta tedavi edilip laboratuvar ve röntgen tetkiki yapılırken bu sayı 1960 ta yatakta ve ayakta olmak üzere toplam hasta tedavi edilip laboratuvar ve röntgen tetkiki yapılmıģtır. 131 Sosyal hizmetler kapsamında 1959 da SSYB bünyesinde B.M. Kalkınma Programı nın (UNDP) dolar katkısı ile Sosyal Hizmetler Enstitüsü kurulmuģtur yılında 6283 Sayılı HemĢirelik Kanunu çıkarılmıģ ve HemĢirelik Bürosu kurulmuģtur yılında ilkokul mezunu yaģ arasındaki adaylar bir buçuk yıllık teorik pratik eğitimden sonra hemģire yardımcısı olarak atanmıģlardır. Ebe yetiģtirmek üzere 1952 de Ġzmir, 1953 de Erzurum, 1954 te Malatya, 1955 de Antalya, Aydın ve Edirne, 1956 da EskiĢehir ve Manisa, 1958 de Gaziantep ve Isparta ile 1959 da Ankara Doğumevi ve Kayseri Köy Ebe Okulları açıldı. Ayrıca 1954 te Keçiören Çocuk Esirgeme Kurumu Özel HemĢire Koleji açıldı. Köy Enstitülerinin sağlık memuru ve köy ebesi bölümleri 1954 te kaldırılmıģtır. SSYB na bağlı sağlık koleji sayısı 1950 de 62 den 1960 ta 8 e ulaģmıģ ve toplam 1322 si erkek 1017 si bayan olmak üzere 2339 kiģi mezun olurken; 1952 de 2 olan sağlık okulu (köy ebe okulu) sayısı 1960 ta 14 olmuģ ve toplam 2157 ebe mezun olmuģtur te hekimlerimizin %52,8 i uzman hekimdi de 910 olan diģ hekimi sayısı 1960 ta olmuģtur. Ebe sayısı da 1950 de idi. 134 Milletlerarası KuruluĢlarla iģbirliği ile; hemģirelik, ana ve çocuk sağlığı, sıtma eradikasyonu, trahomla savaģ ve lepra ile savaģ, halk sağlığı eğitimi, sosyal hizmetler, süt Sayfa No: 16

17 pastörizasyonu, okul beslenme projeleri uygulanmıģtır. Avrupa konseyi ile iliģkilerde sağlık alanında ilk iliģki 1951 de Sosyal ve Tıbbi Yardım Eksperler komitesinin çalıģmalarına katılmamızla baģlamıģtır te "Avrupa Kamu Sağlığı Komitesi çalıģmalarına katılmıģtır yılında "Tıbbi ve Ġspençiyari Müstahzar Ġmalathaneleri Talimatnamesi tanzim edilmiģtir de 69 ilaç laboratuarı ve fabrikası vardı ve 1727 si yerli 3618 i yabancı toplam 5342 hazır ilaç sayısı söz konusuydu. 27 ecza deposu ve 638 eczane vardı ta ise, 133 ilaç laboratuarı ve fabrikada 4675 i yerli ve 7313 ü yabancı toplam hazır ilaç mevcuttu ve 91 ecza deposu ile 1205 eczane hizmet veriyordu de ilk Türk ilaç fabrikası EczacıbaĢı ilaç fabrikası 1952 de kuruldu. Bunu Ġbrahim Ethem ve diğerleri izledi yılında sefere hazırlık görevini yapan birim savunma sekreterliği adını almıģtır te Ege Tıp Fakültesi nde bir Yüksek HemĢire Okulu kuruldu da Florance Ninghtingele HemĢirelik Koleji ve Hastanesi nin temeli atıldı. 137 SSK Sağlık Hizmetleri kapsamında bu dönemde tarihinde 5502 sayılı Hastalık ve Analık Sigortası Kanunu çıkarılmıģ, 1951 yılından itibaren %2 iģveren ve %2 iģçi olmak üzere toplam %4 oranında prim kesilmeye baģlanmıģ ve 1952 tarihinden itibaren Sağlık hizmetleri verilmeye baģlanmıģtır. Bu amaçla 1950 de Ġstanbul Eyüp Hastanesi, 1951 de Ġstanbul Süreyya PaĢa Sanatoryumu ve Ġzmit Hastanesi, 1952 de Ġstanbul da Sultanahmet hastanesi ve Bakırköy Doğumevi ve Dispanseri, 1953 te Adana Dispanseri, Ankara Hastanesi, Samsun Hastanesi, Soma Dispanseri, 1954 te Malatya Dispanseri ve Mersin Sağlık Ġstasyonu, Tunçbilek Dispanseri, 1955 te Adana Hastanesi, Soma Dispanseri, 1956 da Elazığ Dispanseri ve Gaziantep Dispanseri, 1957 de Aydın Hastanesi, 1958 de Ġzmir ve Trabzon hastaneleri ve 1959 da Erzurum Hastanesi hizmete açılmıģtır Mayıs 1960 tarihinde Silahlı Kuvvetlerin yönetime el koyması ile Demokrat Parti Dönemini sona ermiģtir. IV. Planlı Kalkınma Dönemi Sağlık hizmetleri 27 Mayıs 1960 da yönetimi ele alan ordu, "sağlık alanında sağlık örgütlenmesinin yeniden yapılanması; milli ilaç sanayi, tıp araç ve gereçleri sanayiinin kurulması; yeterli sağlık personelinin yetiģtirilmesi gibi hizmetleri hayata geçirmek ve o zaman kullanılan terim ile sağlık hizmetlerini "devletleģtirmek istemektedir lı yılların sağlık politikalarına ve örgütlenmesine damgasını vuran geliģme, 1961 yılında "Sağlık Hizmetlerinin SosyalleĢtirilmesine Dair Kanun un yürürlüğe girmesi ve 1963 yılında uygulanmaya baģlamasıdır. 139 Bu kanunla kırsal alana daha yaygın ve iyi hizmet sunma amaçlanmıģ, sağlık hizmetlerinin bir devlet görevi olduğu kabul edilmiģtir. Kanunda, tedavi hizmetlerinin, yoksulluğu belgelenen yurttaģlara devletçe ücretsiz sunulacağı belirtilmektedir. Sağlık hizmetlerinden yaralanmanın, sosyal adalete uygun biçimde gerçekleģtirilmesini sağlayan bu kanuna uygun bir programla, sosyalleģtirme çalıģmaları baģlatılmıģ, yurdumuzda sosyalizasyon uygulanacak bölgeler belirlenmiģtir. Bu bölgelerdeki her ilçede Sayfa No: 17