Disability and Employment of Disabled People: A Review

Transkript

1 0 Disability and Employment of Disabled People: A Review Dost Special Education and Rehabilitation Center Assist.Prof.Dr.Faruk AYIN Developing Skills of Young Disabled People DESYODIP Project Proje Number: TR1-LEO

2 Disability and Employment of Disabled People: A Review Dost Special Education and Rehabilitation Center Assist.Prof.Dr.Faruk AYIN Developing Skills of Young Disabled People DESYODIP Project Proje Number: TR1-LEO

3 PUBLİSHER: Dost Special Education and Rehabilitation Center Address: Şefkat Mahallesi Demet Sokak No:13 Keçiören / ANKARA Tel: 0 (312) & Fax: 0 (312) projedost@yahoo.com With the financial support of the European Union, Lifelong Learning Programme 2

4 Indeks Defining Disability Categories of Disability...5 Disabled People's Issues.. 6 Working with Disability and the Labor Force 12 Employment Policies for People with Disabilities in EU Countries.17 Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities..25 Recommendations. 31 3

5 "Disability is part of the human condition. Almost every one of us will be permanently or temporarily disabled at some point in life. We must do more to break the barriers which segregate people with disabilities, in many cases forcing them to the margins of society." WHO Director-General Dr Margaret Chan. More than one billion people in the world live with some form of disability which may be physical, intellectual or sensory impairment, medical conditions or mental illness. It's equal to fifteen percent of the world's population. Similarly, according to the research including 25 European countries leading by EUROSTAT, in European countries, total number of population with a long-standing health problem or a disability is estimated to account for more than 45 million citizens. In Turkey, the total number of population with disability is around 8,5 million citizens, referring to the 2003 Turkey disability statistics by Administration for Disabled People. There are huge numbers of young disabled people, therefore disabled peoples issues are crucial for all community's welfare. But all before that, we need to learn what is disability and what are the categories of it. Defining Disability A disability is any continuing condition that restricts everyday activities. The Disability Services Act (1993) defines disability as meaning a disability: which is attributable to an intellectual, psychiatric, cognitive, neurological, sensory or physical impairment or a combination of those impairments 4

6 which is permanent or likely to be permanent which may or may not be of a chronic or episodic nature which results in substantially reduced capacity of the person for communication, social interaction, learning or mobility and a need for continuing support services. Disability is a complex phenomena that is both a problem at the level of a person's body, and a complex and primarily social phenomenon. Disability is always an interaction between features of the person and features of the overall context in which the person lives, but some aspects of disability are almost entirely internal to the person, while another aspect is almost entirely external. Categories of Disability The main categories of disability are physical, sensory, psychiatric, neurological, cognitive and intellectual. Besides, many people with disability have multiple disabilities. A physical disability is the most common type of disability, followed by intellectual and sensory disability. Physical disability generally relates to disorders of the musculoskeletal, circulatory, respiratory and nervous systems. Sensory disability involves impairments in hearing and vision. Neurological and cognitive disability includes acquired disability such as multiple sclerosis or traumatic brain injury. Intellectual disability includes intellectual and developmental disability which relate to difficulties with thought processes, learning, 5

7 communicating, remembering information and using it appropriately, making judgments and problem solving. Intellectual disability is the result of interaction between developmentally attributable cognitive impairment, attitudinal and environmental barriers. Psychiatric disorders resulting in disability may include anxiety disorders, phobias or depression. Disabled People's Issues More than one billion people have some form of disability and according to the United Nations (UN) estimates, around 80 percent of disabled people live in developing countries. However, a country s economic, legislative, physical, and social environment may create or maintain barriers to the participation of people with disabilities in economic, civil, and social life. Barriers include inaccessible buildings, transport, information, and communication technology; inadequate standards, services, and funding for those services; and too little data and analysis for evidence-based, efficient, and effective policies. There are other barriers too, like the attitude of those who feel that disability is all about the person who s sitting in a wheelchair or who can t see or who can t talk and can t contribute anything to the community. By those people, disabled people are seen as unfortunate, useless, different, oppressed and sick. These prejudice need to be eliminated by the government policies or other civilian associations through trying to create an awareness about it. There are also accessibility concerns many disabled young people are not getting any kind of access to health facilities or any opportunities for education. Access to these resources is highly important for disabled people to get into society. Across the world, people 6

8 with disabilities have poorer health outcomes, lower education achievements, less economic participation and higher rates of poverty than people without disabilities. This circumstances also led to a low employment rate and this situation may influence welfare and well being of the entire community. And so, disabled peoples problems are need to examine for all community's welfare. Sixty-Sixth World Health Assembly were organized by World Health Organization (WHO) adressed some of health and socioeconomic outcomes of living with disability: Poorer health than the general population: Analysis of the WHO s World Health Survey reveals that half of all disabled people cannot afford health care in contrast to a third of non-disabled people. People with disabilities are more than twice as likely to report finding that health-care providers skills are inadequate to meet their needs. They are three times more likely to report being denied the health care they need and four times more likely to report being treated badly. There are extensive unmet needs for rehabilitation services. Higher rates of poverty than people without disabilities: On average, people with disabilities and households with a disabled member experience higher rates of deprivation including food insecurity, poor housing, lack of access to safe drinkingwater and basic sanitation, and inadequate access to health care and have fewer assets than people without disabilities and households without a disabled member. People with disabilities may face extra indirect and direct costs, for example for personal support or for medical care or assistive devices. Because of these higher costs, people with disabilities and their households are likely to be poorer than nondisabled people with similar income. Low educational achievement: Children with disabilities are less likely to start school than their peers without disabilities, and have lower rates of staying in schools. 7

9 Gaps in completing education are found across all age groups in both low-income and high-income countries, with the pattern being more pronounced in poorer countries. Increased dependency and restricted participation: Reliance on institutional solutions, lack of community living and inadequate services leave people with disabilities isolated and dependent on others. Living in residential institutions is reported to be responsible for people with disabilities lacking autonomy, being segregated from the wider community, and at greater risk of violence, abuse and other human rights violations. Generally, most support for people with disabilities comes from family members or social networks, but exclusive reliance on informal support can have adverse consequences for the carers, including stress, isolation and lost socio-economic opportunities. These difficulties increase as family members age. Reduced economic participation: People with disabilities are more likely to be unemployed and generally earn less even when they are employed. In Organization for Economic Cooperation and Development (OECD) countries, the employment rate of people with disabilities (44%) is slightly over half that for people without disabilities (75%). Given thatwork of decent quality is the most effective means of escaping the vicious circle of marginalization, poverty and social exclusion, unemployment is one of a major problems which obstruct their life. People with disabilities are frequently trapped in this vicious circle, and positive action is needed to assist them in breaking out of it. In developing countries, 80% to 90% of persons with disabilities of working age are unemployed, whereas in industrialized countries the figure is between 50% and 70%.In most developed countries the official unemployment rate for persons with disabilities of working age is at least twice that for those who have no disability. In European Union, there are approximately 40 million persons with disabilities, and of 8

10 these 43% to 54% were of working age in People with disabilities are two to three times more likely to be unemployed than others. In turkey, similarly, 78% of the disabled people doesn t include to working population. 0f 22% of the people with disabilities who is including labor force, 20% are employed. Of 23% of the people with chronic disease is including labor force and of 20% are employed. In this group, 77% of them doesn t include to labor force. 9

11 People with disabilities often encounter barriers to their entry into the work force and lack of accommodations on the job; many have difficulty obtaining appropriate training, education and job skills.however, a social state must reflect social rights, which have been given to normal citizens, to the disabled persons in the same way and should help them so that they might benefit from rehabilitation services, workforce education programs and employment activities. As we know, employment and occupation are key elements in guaranteeing equal opportunities for all and contribute strongly to the full participation of citizens in economic, cultural and social life and to realising their potential. However, all around the world, there is a sizable gap between the working conditions and employment trends of persons with disabilities and those without a disability. Many countries do not have legislation to promote and protect the rights of workers with disabilities. This makes discrimination on the grounds 10

12 of disability legitimate, hindering persons with disabilities from entering the labour market. However, the discrimination often begins a lot earlier in life, when persons with disabilities are denied other opportunities that would facilitate their inclusion into the workforce, such as education or training in employable skills, accessible transportation to get to work, and accessible workplaces. There is a statement of employment rate among disabled people in Europe countries: Table 2. Best and lowest score on employment and unemployment for people with different degrees of disability and for the inactive group in Best score Lowest score EU-average Employment rate considerable Belgium 58.6 Slovakia restricted Employment rate restricted to Sweden 71.7 Romania some extent Unemployment rate-all degree of Hungary 1.3 Germany disability Inactive people with disabilities Sweden 21.6 Hungary Source: LFS special ad-hoc module, 2002 and Applica&Cesep&Alphametrics, 2007 Note: Best score is the highest employment rate, lowest unemployment rate and lowest of inadctivity Disabled people are employed within a broad range and types of jobs but with a large proportion employed in low-skilled jobs. There is a significant association between 11

13 educational achievement and success in employment. Therefore, the disadvantage for disabled people in education and lifelong learning is a matter of major concern, to which attention should be directed as a priority. From this perspective, our need to new educational system and innovative programs regarding disabled people employment could be received by new projects apart from new government policies and non-governmental organizations endevaors. In this sense, projects like DESYODİP, could establish and subscribe a permanent network of highly competent European institutions in the field of new strategies and approaches connected with Long Life Learning programmes and job-insertion project for disabled adult. Working with Disability and the Labor Force: Factors related to disabled people s labor force Gender The Position Paper of Disabled Peoples Internationalon the Millennium Development Goals affirming that Disabilityand poverty influence a person s ability to accesshealth services, education and employment, especially women. Not addressing these barriers severely undermines the effectiveness of anti-poverty programs and reinforces gender disparity and the dependence of persons with disabilities on others for survival. The disadvantages facing women in society are a major source of inequality. Women are discriminated against in health, education and the labour market with negative repercussions for their freedoms. Wide range inequality between women and men, are seen in population with disability as well. Woman with disabilities are seen as one of the most vulnerable and marginalized groups in society, being at a further disadvantage because of the 12

14 combined discrimination based on disability and gender. As it is stated in the Women and Disability: Double Handicap ; both disabled men and women need to allign for recognition of their basic rights, but disabled women must also fight for their special interest. However, it is important to study the living conditions of women and men with disabilities separately, because of biological conditions and role expectations differ between women and men. In general, unemployment rates are slightly higher among women than men. But, Slovenia is the only exception having more women with disabilities in ordinary employment than men. Age Of all the European countries, in Poland, the Czech Republic, Ireland and Slovenia, most people with disabilities employed in ordinary jobs are aged 45 or over. However, in Portugal, France and Spain most people with disabilities employed in ordinary jobs are aged below 45. Burchardt s research, (2005) indicated that employment differencies between age groups (16-26) of people with disability and non-disabled people. Disabled and non-disabled 16-year-olds expected the same level of earnings from a full-time job. Despite these similar aspirations, the experience of disabled and non-disabled young people diverged sharply in early adulthood. Three-fifths of non-disabled young people reported that they got the education or training place or job they wanted after finishing compulsory education, whereas just over half of disabled youngsters said the same. At age 26, disabled people were nearly four times as likely to be unemployed or involuntarily out of work than non-disabled people. Among those who were in 13

15 employment, earnings were 11 per cent lower than for their non-disabled counterparts with the same level of educational qualifications. At age 26, the occupational outcomes of 39 per cent of disabled people were below the level to which they had aspired ten years previously, compared with 28 per cent of non-disabled people. The impact of young disabled peopleʼs frustrated ambition was apparent in the widening gap between disabled and non-disabled young people as they moved into their twenties, in terms of confidence, subjective well-being and belief in their ability to shape their own future. Education Young disabled people have not always been encouraged to see themselves as having a valuable role to play in adult society. Thus, it has been a struggle for young disabled people to gain recognition of their potential and to develop positive aspirations for playing useful roles in adult life. It s a fact that disabled young people are less likely to gain educational qualifications than non-disabled young people. There is a strong association between qualification level, and whether a disabled person is economically active (Meager, Bates, Dench, Honey and Williams, 1998). Therefore, the combined effect of lower educational achievement, higher rates of unemployment and worse rates of pay mean that disabled people have a dimmer view of the future than their non-disabled counterparts. Burchardt s (2005) research report show that; parental background is more important than disability status in shaping young people's aspirations; 14

16 despite high aspiration, educational and employment outcomes are significantly worse for disabled young people; the gap between disabled and non-disabled young people's experiences widens as they get older. As Burchardt stated in her report, it s crucial for young disabled people that parental issues and educational opportunities and so, countries need to develop comprehensive parental training and new policies which can solve the education problem of people with disabilities. Type and Severity of Disability The type and severity of disability can affect person s limitations in the core activities of communication, mobility and self-care as well as their likelihood of participating in the labour market. Also, they can cause some problems in working life and militate workers wth disability s performans. Table 3. Distribution of the population with severe, moderate and no disability according to activity status, age groups and 25 59, EU-14, 1996 Age Employment Severity Working Unemployed Inactive Total of Disabilty Severe disability 24% %8 %68 % Moderate disability %46 %8 %46 100% 15

17 No disability %100 Severe disability % Moderate disability %100 No disability %100 Predijuce and Discrimination As we know, disabled people are at a disadvantage when seeking employment. In fact, one of the major problem is employer s attitude and what they think about disability. In many countries, disabled people are facing problems such as discrimination and predujice toward them. According to a research which was conducted by Ravaud, Vadiot and Ville (1992), applicants were 1.78 times more likely to receive a favourable response than their disabled counterparts, and modestly qualified able-bodied applicants were 3.2 times more likely to receive a positive response. This conclusion indicated that employers mostly prefer a highly qualified able-bodied people instead of people with disability. As it is stated in the UN Human Rights and Disabled Persons; Clearly, the disabilities of a person who has not received proper rehabilitation treatment will grow worse and, in some cases, become acute. If he is discriminated against in the work place because of his disability or he is simply afforded no employment opportunity, his dependence and his isolation will be greater. If the educational system does not provide for his specific situation, a disabled person finds himself excluded from it, and without proper instruction his disabilities worsen. 16

18 If the cultural and sporting activities of society are designed solely for a standard category of person, which does not include him, he will be barred from culture and sport. If means of transport, pavements and buildings are inaccessible to such a person, he will be unable to move about freely. In short, it is such barriers and discrimination which to a large extent create or aggravate disabilities and actually set people apart from society, in many cases making them a burden to the community. This demonstrates conclusively the importance of efforts to achieve the maximum degree of autonomy and independence for disabled persons, not only for their benefit, but also for the benefit of society as a whole. That is, it is connected to each other that discriminations and other issues of disabled people. So as to make an appropriate balance for all people in society, disabled people s rights against discrimination and predujice need to secure by policies and laws. Employment Policies for People with Disabilities in EU Countries Statistics from administrative registers show that in most countries, the employment of people with disabilities has increased, though this was not the case in two Eastern European countries: Poland and the Czech Republic. At the same time, unemployment declined in a number of countries (the Czech Republic, Germany, France, Austria, Poland, Slovakia and the United Kingdom) but rose in Belgium, Ireland, Spain, Latvia, Lithuania, Malta and Sweden. Inactivity increased in the Czech Republic, Ireland, Austria and Slovakia, as a counterpart of the decline in employment, and fell in Poland, Sweden and the United Kingdom. The number of people working with disability increased owing to the policies amied at resolve disabled people unemployment issue 17

19 There is two main policies which can practicable for increase employment of disabled people: punishments and encouragement (Aydınaonat, 2012). The main strategy of first policy is create an obligation on employment of disabled people; while second policy aimed at encourage and facilitate to employment of disabled people. In general, obligation and punishment policies are far away from creating a conciousness among employers. However, with encouragement policies, connections between employers and disabled people may recruit and employers may be aware of employment obstacle of disabled people. All around the world, there is numerous policies aim at increase the number of working people who has disability, some of them are obligation and some of them encouragment. According to Semlinger and Schmid (1985) the policies fall into three broad categories: Regulations Regulations attempt to directly affect the behavior of employers by prescribing certain legal obligations for their actions. They affect the demand side of the labor market by requiring employers to hire disabled workers. Quotas for hiring people with disabilities, and the accompanying fines for noncompliance, are common examples of regulations. The other policy includes requiring employees with disabilities for government contracts. Of all the regulation policies, quota is the best-known and current one. This system has developed for promote the employment of people with disabilities and has been occuring in Europe since the end of the First World War. Early legislation provided for employment quotas, whereby employers were obliged to employ a set percentage of disabled war veterans. Today, quota system has become the standard response of practically all European countries, in both the western and eastern part of the continent, to the employment problems which people with disabilities face (Waddington, 1996). 18

20 Europe: Gundersen (2008) identifies three basic models for disability employment quotas in Legislative recommendations Legislative obligations, without effective sanctions Legislative obligation backed by sanctions (levy-grant system) Within this framework the legal existence of quota-systems is no guarantee of full implementation as intended, and there are national differences with regard to the definition of disabled workers counting for quota places. This depends on mechanisms of implementation and enforcement of the legal decision. In Austria, for example, it was estimated that only 30% of companies complied with the quota norm of 4% in In Spain only 14% of business larger than 50 workers were meeting the requirements in 2008 (Spanish National Report). Even in the public sector there have been difficulties in meeting implementation obligations. For example, in Ireland it has been necessary to reiterate the obligation, and a fresh commitment to ensure that the quota for the employment of people with disabilities in the public sector was met was included in an agreement between the government and social partners (Irish National Report). The size of the companies obliged to employ quotas, and the number to be employed, also varies between the countries. At the level of individual companies there may be opportunities for trading quota places. For example, in the Czech Republic companies may reduce the minimum number of disabled people to be employed, or the levy to be paid, if they buy products from other companies with more than 50% disabled employees (Zelderloo, L and Reynaert, 2007). Counterbalances 19

21 Counterbalances are designed to increase the competitiveness of people with disabilities in the labor market. The assumption of such policies is that disabled persons are initially less productive, or require greater training or start-up costs. Counterbalancing policies can consist of wage subsidies, vocational rehabilitation, funds to cover accommodations in the workplace, and supported employment (for example, the use of job coaches). As such they work on the demand side by lessening the extra costs of hiring disabled workers, but also on the supplyside by increasing their productivity. Substitutions Substitutions, unlike regulations and counterbalances, are policies that implicitly assume that people with disabilities can not fully participate in the open labor market, or at least that is the case for a significant subset of people with disabilities. Substitutions refer to sheltered employment or specially arranged jobs in the public or private sector. However, there is lack of policy convergence in relation to sheltered employment. Sheltered employment has been decreasing in countries such as Poland, Sweden and the UK, but at the same time increasing in Austria, Germany, Finland, Italy, Luxemburg and Portugal. Belgium, Italy and Spain report the highest percentages working in sheltered employment (Shima, et. Al.,2008). In Slovenia, for example, the major employers of the disabled are the disability enterprises in sheltered places of employment (Slovenia National Report). Sheltered employment remains a particularly significant feature of labour market intervention for people with intellectual/cognitive impairments, for example 81% of those are employed in sheltered jobs in Germany. Increased employment rates in some countries (e.g. France) appear to be largely consequential on increases in sheltered rather than mainstream employment opportunities. In addition, there is no clear insight or evidence from the country reports into the effectiveness of transition between sheltered jobs and jobs in the open labour market. 20

22 Table.4 Examples of services in ALMP(Active Labor Market Policies) with the aim of promoting integration of disabled people Czech Republic Supported employment especially targeting severely impaired persons, who can then receive long-term support during job search. Training course for employment consultants in relation to disabled persons Estonia A case-management based approach with the aim of training labour market service to provide better support to disabled persons. Finland France Work- orientation guidance A Bill on equal rights with the aim to improve professional integration and vocational training levels making these aspects compulsory for collective bargaining. Germany JOB Jobs Ohne Barrieren, in cooperation with all stakeholders in order promote training and employment of disabled people. This is a follow-up to an earlier campaign with the aim of reducing the number of unemployed disabled persons. Hungary Vocational rehabilitation, including mapping out interest of employers and employees 21

23 Italy Handylavoro, which offers a job-desk with assistance to disabled people Latvia Silent hands an Equal project aiming for employment of deaf persons, including developing preconditions for the social reintegration of women with hearing impairments Spain Income tax-credits to disabled persons. ESF program co-financed subsidies to companies offering long-term contracts to any persons with disabilities UK Pathway support advisors employment supervisors located in medical surgeries Vocational rehabilitation and training programmes Unlike quotas, anti-discrimination laws and disability benefits, employment and training programs aims to increase the productivity of disabled persons (Mont, 2004). This process can involve many things, including assessments of work capacity and aptitude, vocational counselling, short and long-term training, job placement services, and career counselling. Training sometimes takes place in a classroom setting, but can also include on-the-job training. The idea behind these programmes to restore and to develop the capabilities of people with disabilities so they can 22

24 participate in the general workforce. While training services can be similar in many countries, the nature of programs that govern who gets those services and when can be quite different. There is a major distinction between European countries in which participation in such programmes is entirely voluntary, and those in which it may be compulsory before a disability benefit could be granted. In these countries a benefit claim is automatically treated as a request for vocational rehabilitation. The last system promote early intervention, the idea being to assist someone immediately at the onset of a disability and maybe even prevent their withdrawal from the labor market. In Turkey vocational rehabilitation starts after stabilisation of the person s medical condition and rarely in the first year after the disabling condition has commenced-which is often too late. In the North European and the West European countries vocational rehabilitation is important. In other European Member states particularly in the South European region countries there is not a strong emphasis on these measures because current facilities to provide these measures are not sufficient (Aydin, 2005). In UK a group of services called New Deal provide return to work or job finding support programmes to enemployed people also to disabled people. There are other programmes like Expert Patient and Condition Management to help disabled people to manage their condition. Another programme Pathways to Work consist of a series of work focussed interviews. In Austria an occupational employment therapy exist for persons whose work performance based on their handicap is that much reduced, that an employment is not reasonable. It is offered in special institutions and in care homes. People with disabilities learn how to use their capacities and can develop further skill. In Turkey special rehabilitation and job training centers for disabled people have been established since However their success is questionable. The number of participants who participate their training courses are quite low. The total number of labor force training courses for people with disabilities was 128, and 262 individuals participated 23

25 these courses in the period between 1998 and 2002 (Aydın, 2005). Because vocational rehabilitation and job training centers are located in the urban towns, many disabled people who are living in the rural area do not have access to training courses. Even if they live in the same city, due to a lack of accessible transportation it is till hard to join these courses. Is vocational rehabilitation cost-effective? For each person receiving services who finds stable employment who would not have otherwise, the reduction in cash benefits almost certainly exceed the cost of the services. However, undertaking a full-scale benefit-cost analysis is difficult. One confounding influence is that vocational rehabilitation providers may pre-select people they think will be successful. In UK and Hungary national employment or training programmes are paid (in part) by indicators and results: a fixed fee for each proven job entry is normal; failure to secure jobs means reduced income to the programme. The European Social Fund is the main financial instrument for the improvement of the employment situation in the individual member states. The fund finances various support programmes intented to advance the employment situation for disabled people. These interventions include arrangements for a better integration of education, training, job coaching, mentoring of young disabled persons; maintaining of work and reintegration of elderly disabled persons; and supporting of people with severely functional impairments. Standard Rules on theequalization of Opportunities forpersons with Disabilities 24

26 Disability issues are high on the international political agenda as they are being seen as human rights issues. General human rights instruments do apply to people with disabilities as well - but in practice disabled people are discriminated, excluded and abused. More specific guidance on the application of universal human rights instruments to disabled people are provided in the UN Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities. 5 th.,6th and 7th rules include accessibility, education and employment of people with disabilities. Rule 5. Accessibility States should recognize the overall importance of accessibility in the process of the equalization of opportunities in all spheres of society. For persons with disabilities of any kind, States should (a) introduce programmes of action to make the physical environment accessible; and (b) undertake measures to provide access to information and communication. Access to the physical environment o States should initiate measures to remove the obstacles to participation in the physical environment. Such measures should be to develop standards and guidelines and to consider enacting legislation to ensure accessibility to various areas in society, such as housing, buildings, public transport services and other means of transportation, streets and other outdoor environments. o States should ensure that architects, construction engineers and others who are professionally involved in the design and construction of the physical environment have access to adequate information on disability policy and measures to achieve accessibility. 25

27 o Accessibility requirements should be included in the design and construction of the physical environment from the beginning of the designing process. o Organizations of persons with disabilities should be consulted when standards and norms for accessibility are being developed. They should also be involved locally from the initial planning stage when public construction projects are being designed, thus ensuring maximum accessibility. Access to information and communication o Persons with disabilities and, where appropriate, their families and advocates should have access to full information on diagnosis, rights and available services and programmes, at all stages. Such information should be presented in forms accessible to persons with disabilities. o States should develop strategies to make information services and documentation accessible for different groups of persons with disabilities. Braille, tape services, large print and other appropriate technologies should be used to provide access to written information and documentation for persons with visual impairments. Similarly, appropriate technologies should be used to provide access to spoken information for persons with auditory impairments or comprehension difficulties. o Consideration should be given to the use of sign language in the education of deaf children, in their families and communities. Sign language interpretation services should also be provided to facilitate the communication between deaf persons and others. 26

28 o Consideration should also be given to the needs of people with other communication disabilities. o States should encourage the media, especially television, radio and newspapers, to make their services accessible. o States should ensure that new computerized information and service systems offered to the general public are either made initially accessible or are adapted to be made accessible to persons with disabilities. o Organizations of persons with disabilities should be consulted when measures to make information services accessible are being developed. Rule 6. Education States should recognize the principle of equal primary, secondary and tertiary educational opportunities for children, youth and adults with disabilities, in integrated settings. They should ensure that the education of persons with disabilities is an integral part of the educational system. General educational authorities are responsible for the education of persons with disabilities in integrated settings. Education for persons with disabilities should form an integral part of national educational planning, curriculum development and school organization. Education in mainstream schools presupposes the provision of interpreter and other appropriate support services. Adequate accessibility and support services, designed to meet the needs of persons with different disabilities, should be provided. 27

29 Parent groups and organizations of persons with disabilities should be involved in the education process at all levels. In States where education is compulsory it should be provided to girls and boys with all kinds and all levels of disabilities, including the most severe. Special attention should be given in the following areas: o Very young children with disabilities; o Pre-school children with disabilities; o Adults with disabilities, particularly women. To accommodate educational provisions for persons with disabilities in the mainstream, States should: o Have a clearly stated policy, understood and accepted at the school level and by the wider community; o Allow for curriculum flexibility, addition and adaptation; o Provide for quality materials, ongoing teacher training and support teachers. Integrated education and community-based programmes should be seen as complementary approaches in providing cost-effective education and training for persons with disabilities. National community-based programmes should encourage communities to use and develop their resources to provide local education to persons with disabilities. In situations where the general school system does not yet adequately meet the needs of all persons with disabilities, special education may be considered. It should be 28

30 aimed at preparing students for education in the general school system. The quality of such education should reflect the same standards and ambitions as general education and should be closely linked to it. At a minimum, students with disabilities should be afforded the same portion of educational resources as students without disabilities. States should aim for the gradual integration of special education services into mainstream education. It is acknowledged that in some instances special education may currently be considered to be the most appropriate form of education for some students with disabilities. Owing to the particular communication needs of deaf and deaf/blind persons, their education may be more suitably provided in schools for such persons or special classes and units in mainstream schools. At the initial stage, in particular, special attention needs to be focused on culturally sensitive instruction that will result in effective communication skills and maximum independence for people who are deaf or deaf/blind. Rule 7. Employment States should recognize the principle that persons with disabilities must be empowered to exercise their human rights, particularly in the field of employment. In both rural and urban areas they must have equal opportunities for productive and gainful employment in the labour market. Laws and regulations in the employment field must not discriminate against persons with disabilities and must not raise obstacles to their employment. States should actively support the integration of persons with disabilities into open employment. This active support could occur through a variety of measures, such as vocational training, incentive-oriented quota schemes, reserved or designated 29

31 employment, loans or grants for small business, exclusive contracts or priority production rights, tax concessions, contract compliance or other technical or financial assistance to enterprises employing workers with disabilities. States should also encourage employers to make reasonable adjustments to accommodate persons with disabilities. States' action programmes should include: o Measures to design and adapt workplaces and work premises in such a way that they become accessible to persons with different disabilities; o Support for the use of new technologies and the development and production of assistive devices, tools and equipment and measures to facilitate access to such devices and equipment for persons with disabilities to enable them to gain and maintain employment; o Provision of appropriate training and placement and ongoing support such as personal assistance and interpreter services. States should initiate and support public awareness-raising campaigns designed to overcome negative attitudes and prejudices concerning workers with disabilities. In their capacity as employers, States should create favourable conditions for the employment of persons with disabilities in the public sector. States, workers' organizations and employers should cooperate to ensure equitable recruitment and promotion policies, employment conditions, rates of pay, measures to improve the work environment in order to prevent injuries and impairments and measures for the rehabilitation of employees who have sustained employment-related injuries. 30

32 The aim should always be for persons with disabilities to obtain employment in the open labour market. For persons with disabilities whose needs cannot be met in open employment, small units of sheltered or supported employment may be an alternative. It is important that the quality of such programmes be assessed in terms of their relevance and sufficiency in providing opportunities for persons with disabilities to gain employment in the labour market. Measures should be taken to include persons with disabilities in training and employment programmes in the private and informal sectors. States, workers' organizations and employers should cooperate with organizations of persons with disabilities concerning all measures to create training and employment opportunities, including flexible hours, part-time work, job-sharing, self-employment and attendant care for persons with disabilities. RECOMMENDATIONS As it is stated in the World Health Organization s (WHO) World Report on Disabilities, people with disabilities have generally poorer health, lower education achievements, fewer economic opportunities and higher rates of poverty than people without disabilities. This is largely due to the lack of services available to them and the many obstacles they face in their everyday lives. In this sense, recommendations are highly crucial for improving innovative policies. Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) 2011 Dünya Engelliler Raporu nda belirttiği gibi bu kapsamda verilecek destekler sadece engelli istihdam eden işletmelere verileceklerden ibaret 31

33 değildir. İşletmelerini engellilerinin erişimine uygun hale getirenlere ve engellilere mesleki eğitim sağlayanlara da benzer destekler verilebilir. International Labour Office, arrange a convention and indicate several recommends for both employers and governments: Vocational rehabilitation and employment opportunities: 1.Disabled persons should enjoy equality of opportunity and treatment in respect of access to, retention of and advancement in employment which, wherever possible, corresponds to their own choice and takes account of their individual suitability for such employment. 2.In providing vocational rehabilitation and employment assistance to disabled persons, the principle of equality of opportunity and treatment for men and women workers should be respected. 3.Special positive measures aimed at effective equality of opportunity and treatment between disabled workers and other worker should not be regarded as discriminating against other workers. 4.Measures should be taken to promote employment opportunities for disabled persons which conform to the employment and salary standards applicable to workers generally. 5.Such measures, should include: (a) appropriate measures to create job opportunities on the open labour market, including financial incentives to employers to encourage them to provide training and subsequent employment for disabled persons, as well as to make reasonable adaptations to workplaces, job design, tools, machinery and work organisation to facilitate such training and employment; 32

34 (b) appropriate government support for the establishment of various types of sheltered employment for disabled persons for whom access to open employment is not practicable; (c) encouragement of co-operation between sheltered and production workshops on organisation and management questions so as to improve the employment situation of their disabled workers and, wherever possible, to help prepare them for employment under normal conditions; (d) appropriate government support to vocational training, vocational guidance, sheltered employment and placement services for disabled persons run by nongovernmental organisations; (e) encouragement of the establishment and development of cooperatives by and for disabled persons and, if appropriate, open to workers generally; (f) appropriate government support for the establishment and development of smallscale industry, co-operative and other types of production workshops by and for disabled persons (and, if appropriate, open to workers generally), provided such workshops meet defined minimum standards; (g) elimination, by stages if necessary, of physical, communication and architectural barriers and obstacles affecting transport and access to and free movement in premises for the training and employment of disabled persons; appropriate standards should be taken into account for new public buildings and facilities; (h) wherever possible and appropriate, facilitation of adequate means of transport to and from the places of rehabilitation and work according to the needs of disabled persons; (i) encouragement of the dissemination of information on examples of actual and successful instances of the integration of disabled persons in employment; 33

35 (j) exemption from the levy of internal taxes or other internal charges of any kind, imposed at the time of importation or subsequently on specified articles, training materials and equipment required for rehabilitation centres, workshops, employers and disabled persons, and on specified aids and devices required to assist disabled persons in securing and retaining employment; (k) provision of part-time employment and other job arrangements, in accordance with the capabilities of the individual disabled person for whom full-time employment is not immediately, and may not ever be, practicable; (l) research and the possible application of its results to various types of disability in order to further the participation of disabled persons in ordinary working life; (m) appropriate government support to eliminate the potential for exploitation within the framework of vocational training and sheltered employment and to facilitate transition to the open labour market. 6.In devising programmes for the integration or reintegration of disabled persons into working life and society, all forms of training should be taken into consideration; these should include, where necessary and appropriate, vocational preparation and training, modular training, training in activities of daily living, in literacy and in other areas relevant to vocational rehabilitation. 7.To ensure the integration or reintegration of disabled persons into ordinary working life, and thereby into society, the need for special support measures should also be taken into consideration, including the provision of aids, devices and ongoing personal services to enable disabled persons to secure, retain and advance in suitable employment. 8.Vocational rehabilitation measures for disabled persons should be followed up in order to assess the results of these measures. 34

36 Recommendation about entegration of disabled people to labor force which indicated by ILO, have given a direction to employers and governments. Apart from these recommendations, policies which may be practicable for governments are: Set targets at an achievable but challenging level. Each country should set a target for the employment rate for disabled women and men, with an ambition to reach at the least the current average employment rate in the EU within the next five years. Establish activation projects with clear goals, including a structured evaluation strategy. This should include analysis of the potential to transfer projects both within the country and across countries. Prevent disabling barriers to employment through a focus on measures that create accessibility in the working-environment. Provide regular and planned updates to include comparable data on the employment situation of disabled women and men, their position at the labour market and changes there in. Ensure that implementation information on existing activation policies is widely available, clear and accessible. Dissemination of information targeted to user groups is important in this context Increase awareness amongst employers to ensure that companies social responsibility is recognised. Focus on how to bridge the gap between school age and the labour market for disabled people, including attention to education, the employment needs of young disabled people and the significance of life-long learning. 35

37 36

38 Engellilik ve Engelli İstihdamına Yönelik Genel Bir Bakış Dost Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Assist.Prof.Dr.Faruk AYIN Genç Engellilerin Yeteneklerinin Geliştirilmesi DESYODIP Projesi Proje Number: TR1-LEO YAYINLAYAN: 37

39 Dost Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Adres: Şefkat Mahallesi Demet Sokak No:13 Keçiören / ANKARA Tel: 0 (312) & Fax: 0 (312) projedost@yahoo.com Avrupa Birliği nin finansal desteğiyle, Yaşamboyu Öğrenme Programı 38

40 İÇİNDEKİLER Engelliliğin Tanımlanması 40 Engel kategorileri...41 Engelli Bireylerin Yaşadığı Sorunlar..42 Çalışan Engelliler ve İş Gücü:Engelli bireyin İş Gücü ile Bağlantılı Olabilecek Faktörler 48 Avrupa Ülkelerinde Engelli Bireyler İçin Uygulanan İstihdam Politikaları...54 Engelli Bireyler İçin Eşit Fırsatlar Yaramayı Amaçlayan Standart Kurallar...59 Öneriler.66 39

41 Engellilik, insan olmanın bir parçasıdır. Neredeyse hepimiz hayatın bir noktasında geçici ya da kalıcı olarak engelli olacağız. Bizler, engelli bireyleri ayrıştıran ve çoğu zaman onları toplumun fazlalığı haline getiren bariyerleri yıkmak için daha çok çabalamalıyız. Dünya Sağlık Örgütü-Margaret Chan Dünya üzerinde neredeyse bir milyardan fazla insan, fiziksel, zihinsel, bedensel, tıbbi ya da ruhsal bazı engellerle yaşamaktadır. Bu oran, dünya nüfusunun %15 ine karşılık gelmektedir. Benzer şekilde, EUROSTAT tarafından yürütülen, 25 Avrupa ülkesinin katılımıyla gerçekleştirilen araştırmaya göre, uzun süredir devam eden bir sağlık problemi veya bir engelle yaşayan insanların 45 milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir Türkiye istatistiklerine göre, Türkiye deki engelli nüfusun ise 8,5 milyon civarında olduğu düşünülmektedir. Bu oranlar, genç engelli bireylerin sayısının ne kadar büyük olduğunu göstermekle birlikte, engelli bireylerin problemlerinin tüm toplumun refahı için önemli bir yer teşkil ettiğine işaret etmektedir. Fakat tüm bunlardan önce engel i tanımlamak ve kategorilerini incelemek doğru olacaktır. Engelliliğin Tanımlanması Engel, günlük hayatı sınırlayan ve devamlılığı olan her türlü durumdur. Engelli hizmetleri Kanunu (1993) engeli şu şekilde tanımlamaktadır: Zihinsel, psikiyatrik, bilişsel, nörolojik, duyusal ya da fiziksel bozulma veya bu durumların kombinasyonu Kalıcı olan veya kalıcı olma olasılığı olan Kronik ya da epizodik bir doğası olan 40

42 Kişinin iletişim kapasitesini, sosyal etkileşimini, öğrenim veya hareket kabiliyetini sınırlayan bazı durumlarla sonuçlanan ve devamlı destek servislerine ihtiyaç duymalarına sebep olan durumlardır. Engel, kişinin bedensel düzeyde yaşadığı karmaşık bir problemdir ve aynı zamanda toplumsal bir sorundur. Engellilik ise, kişinin yaşadığı genel bağlam ve kişinin kendi özellikleri arasındaki sürekli etkileşimdir. Fakat bazı görüşler, engelliliğin yalnızca içsel bir durum olduğunu savunurken diğer görüşlere göre tamamiyle dışsal bir durumdur. Engel kategorileri Engel türleri; fiziksel, duyusal, psikiyatrik, nörolojik, bilişsel ve zihinsel engel olarak sınıflandırılabilir. Bunun yanında birçok engelli insan, çoklu engellere sahip olabilir. Fiziksel engel, en yaygın engel türüdür ve bunu zihinsel ve duyusal engel takip eder. Fiziksel engel, genellikle kas-iskelet sistemi, dolaşım, solunum ve sinir sistemi bozuklukları ile ilgilidir. Duyusal engel, işitme ve görme bozukluklarını içerir. Nörolojik ve bilişsel engel multipl skleroz veya travmatik beyin hasarı gibi rahatsızlıkların sebep olduğu bozuklukları kapsar. Zihinsel engel ise; düşünce süreçleri, öğrenme, iletişim, bilgileri hatırlama ve uygun şekilde kullanma, karar verebilme ve problem çözme süreçleri ile ilgili zorlukları içeren zihinsel ve gelişimsel engelleri içerir. Bu engel türü, gelişimsel atfedilebilecek bilişsel bozukluk, davranışsal ve çevresel engellerin arasındaki etkileşimin bir sonucudur. Bir engel ile sonuçlanan psikiyatrik bozukluklara, anksiyete bozukluğu, fobiler veya depresyon örnek verilebilir. 41

43 Engelli Bireylerin Yaşadığı Sorunlar Bir milyardan fazla insan herhangi bir engele sahiptir ve Birleşmiş Milletler in tahminlerine göre engelli bireylerin yaklaşık %80 i gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Fakat, bir ülkenin ekonomik, yasal, fiziksel ve sosyal çevresi, engelli bireylerin ekonomik, sivil ve sosyal hayata katılımlarını engelleyen bazı bariyerlerin yaratılması veya sürdürülmesine sebep olabilir. Bu bariyerler; erişimin mümkün olmadığı binalar, ulaştırma, bilgi ve iletişim teknolojileri, yetersiz standartlar, hizmetler, bu hizmetler için finansman sağlama ve kanıta dayalı, verimli ve etkin politikalar için çok az veri ve analize sahip olmayı içerebilir. Bunun yanında, engelli bireyi yalnızca tekerlekli sandalyede oturan, göremeyen, konuşamayan ve topluma herhangi bir katkıda bulunamayan biri olarak gören insanların tavrı gibi başka bariyerler de söz konusudur. Engelli bireyler, bu insanlar tarafından talihsiz, işe yaramaz, farklı, ezilen ve hasta olarak görülürler. Bu önyargılar, uygulanacak hükümet politikaları ve bu konuda çalışan sivil toplum örgütleri tarafından elimine edilmelidir. Erişim problemi de engelli bireylerin yaşadığı en büyük sıkıntılardan biridir. Birçok genç engelli birey eğitim ve sağlık imkanlarına erişememektedir. Bu kaynaklara erişim, engelli bireyin topluma dahil olabilmesi için önemli sorunlar teşkil etmektedir. Tüm dünyada engelli bireyler, diğer bireylere kıyasla daha zayıf sağlık koşullarına, daha düşük bir eğitim düzeyine, daha az ekonomik katılıma ve daha yüksek yoksulluk oranına sahiptirler. Bu koşullar, aynı zamanda engelli bireylerin istihdam oranının düşmesine de sebep olmaktadır ve burum, tüm toplumun refahını ve iyi halini etkileyebilir. Bundan dolayı, engelli bireylerin problemleri tüm toplumun refahı için ele alınmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü tarafından organize edilen 66. Dünya Sağlık Toplantısı nda bir engele sahip olmanın getirdiği bazı sonuçlar sağlık durumu ve sosyoekonomik durum açısından ele alınmıştır: 42

44 Genel populasyona oranda daha zayıf sağlık durumu: Dünya Sağlık Örgütü nün Dünya Sağlı Araştırması, engelli olmayan bireylerin üçte birine karşılık, engelli bireylerin yarısı, sağlık giderlerini karşılayamamaktadır. Engelli bireylerin kendileriyle ilgilenen sağlık görevlilerinin, ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kaldığının rapor etmeleri, diğer bireylere oranla iki kattan daha fazla muhtemeldir. Bunun yanı sıra, ihtiyaçları olan sağlık hizmetinin karşılanmama olasılığı üç kat daha fazla ve kötü muameleye maruz kalma olasılıkları dört kat daha fazladır. Ayrıca rehabilitasyon merkezlerinin ihtiyaçlarının karşılanması konusunda da yetersiz kalınmaktadır. Diğer bireylere kıyasla daha yüksek yoksulluk oranları: Genellikle, engelli bireyler ve engelli bir bireye sahip ailelerin beslenme, konaklama, temiz su ihtiyacı, temel temizlik ihtiyaçları, sağlık hizmetlerine sınırlı erişimi içeren- yoksunluk oranları daha yüksek olmakta ve diğer birey ve ailelere oranlan malvarlıkları daha az olmaktadır. Engelli bireyler, bazı hizmetler için ek bir ücret ödemek zorunda kalabilirler (kişisel destek, sağlık hizmetleri veya yardımcı cihazlar için ekstra ödemeler gibi). Bu yüksek maliyetler sebebiyle engelli bireyler ve engelli bir üyeye sahip ailelerin, eşit gelire sahip ama engelli olmayan bireylere kıyasla yoksulluk oranları daha yüksektir. Düşük eğitim başarısı: Engele sahip çocukların okula başlama ve devam etme oranları diğer çocuklara göre daha düşüktür. Tamamlayıcı eğitimdeki boşluklar, tüm yaş grupları için söz konusudur ve düşük gelirli ülkelerde daha sık görülmekle birlikte, yüksek gelirli ülkelerde de görülmektedir. Artan bağımlılık ve sınırlı katılım: Yatılı hizmet sunan kurumlara olan güven, engelli bireylerin sosyal hayattan yoksun kalmalarına ve yetersiz hizmetlerle karşılaşmalarına sebep olmakta, bu durum engelli bireyleri yalnızlaştırmakta ve diğer 43

45 insanlara bağımlı hale getirmektedir. Yatılı kurumların, engelli bireyleri özerklik yoksunluğu ve toplumdan dışlanma gibi sorunlarla karşı karşıya bıraktığı ve toplumun geri kalan kısmından ayrıştırılmalarını sağlayarak şiddete, istismara ve diğer insan hakları ihlallerine daha açık konuma getirdikleri rapor edilmiştir. Engelli bireylere en çok destek sağlayanlar genellikle aileler ve sosyal ağlar olmaktadır. Fakat engelli bireyin dış kaynakların desteğine aşırı ihtiyaç duyması, bakım veren kişilerin stres yaşamalarına, yalnızlaşmalarına ve sosyo-ekonomik fırsatlardan yoksun kalmalarına sebep olabilir. Aile bireyleri yaşlandıkça, bu zorluklar daha da artmaktadır. Düşük ekonomik katılım: Bir engele sahip bireylerin işsiz kalma olasılıklarının daha yüksek olduğu ve iş sahibi olsalar bile diğer bireylerin gelirinden daha düşük bir gelire sahip oldukları bilinmektedir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ne (OECD) üye olan ülkelerde engelli bireylerin istihdam oranı (%44), diğer bireylerin istihdam oranının yarısının biraz üzerindedir (75%). İyi kalitede bir işe sahip olmak, ötekileştirme, yoksulluk ve dışlanmanın meydana getirdiği kısır döngüden uzaklaşmanın en etkili yoludur, bu sebeple işsizlik engelli bireylerin hayatlarını zorlaştıran en büyük sorunlarından biri olarak görülebilir. Engelli bireyler genellikle bu kısır döngünün içinde sıkışıp kalırlar ve uygun politikalar, onların bu döngüden kurtulmaları konusunda yardımcı olmalıdır. Gelişmekte olan ülkelerde, çalışma çağında olan engelli bireylerin %80-%90 ı işsizken, bu oran sanayileşmiş ülkelerde %50-%70 arasında seyretmektedir. En gelişmiş ülkelerde ise çalışma çağındaki engelli bireylerin resmi işsizlik oranı, diğer bireylere oranla iki kat daha fazladır. Avrupa Birliği ülkelerinde, neredeyse 40 milyon engelli birey vardır ve bu bireylerin %43 ile %54 ü çalışma çağındadır. Bu ülkelerde ise engelli bireylerin işsiz kalma olasılıkları diğer bireylere oranla 2-3 kat daha yüksektir. Türkiye de de özürlülerin işgücüne katılmaları ile ilgili verilere bakıldığında 44

46 benzer şekilde yaklaşık %78 nin işgücüne dahil olmadığı görülmektedir. İşgücüne dahil olan yaklaşık %22 lik oranın ise yalnız yaklaşık % 20 si istihdam edilmektedir. Süreğen hastalığı olanların % 23 ü işgücüne katılmakta yaklaşık % 20 si istihdam edilmektedir. Bu grupta işgücüne dahil olmayanların oranı ise yaklaşık % 77 dir. Aşağıdaki tabloda, Avrupa Ülkelerinde engelli bireylerin işgücüne katılımları ile ilgili cinsiyet farklılıklarını da içeren bu oran daha net görülebilir: Tablo 1: Avrupa ülkelerinde çalışan, çalışmayan ve aktif olmayan engelli birey oranları (2002) 45

47 Engelli bireyler, genellikle işgücüne girme konusunda bazı engellerle karşılaşmakta ve iş hayatı ile ilgili destek yoksunluğu yaşamaktadırlar. Birçok engelli birey, uygun eğitimi alma ve yeteneklerini geliştirme konusunda sıkıntı yaşamaktadır. Fakat, sosyal bir devlet tıpkı diğer bireylere tanınan haklar gibi ayrım gözetmeyerek engelli bireylerin de sosyal haklarını korumalıdır ve onların rehabilitasyon servislerinden, iş gücü eğitimi programlarından, istihdam olanaklarından yararlanmalarına yardımcı olmalıdır. Bilindiği gibi istihdam ve iş sahibi olma; herkes için eşit şartlar yaratma ve o toplumdaki bireylerin kendi potansiyellerinin farkına varmalarını sağlayarak ekonomik, kültürel ve sosyal hayata tam olarak katılmalarını sağlama konusunda anahtar etmenlerdir. Fakat, çalışma koşulları ve istihdam eğilimleri konusunda engelli ve engelli olmayan bireyler arasında tüm dünyada oldukça büyük bir boşluk söz konusudur. Çoğu ülke, çalışan engelli bireylerin haklarını koruma ve teşvik politikaları konusunda herhangi bir yasaya sahip değildir. Bu durum, engelli bireylerin iş gücüne olan katılımlarını engelleyerek onlara yapılan ayrımcılığı meşru kılmaktadır. Ancak; ayrımcılık, engelli bireylerin işgücüne dahil olmalarını kolaylaştıracak fırsatlar (eğitim, işgücü yeteneklerini geliştirme, işe giderken kullanacağı 46

48 erişilebilir toplu taşıma ve erişilebilir çalışma alanları gibi) reddedildiği zaman, onların hayatında çok daha önceden yerini almaya başlamıştır. Tablo 2 de Avrupa ülkeleri arasında engelli istihdamı konusunda en yüksek ve en düşük oranlara sahip ülkeler gösterilmektedir: Tablo 1. Farklı engel derecelerine sahip ve aktif olmayan gruplar için en düşük ve en yüksek derecelerde çalışma-çalışmama oranları. En yüksek En düşük AB Ortalaması İstihdam oranı oldukça düşük Belçika 58.6 Slovakya ülkeler İstihdam oranı nispeten düşük İsveç 71.7 Romanya ulkeler İşsizlik oranı - özürlülüğün bütün Macaristan 1.3 Almanya derecelerinde İstihdamda etkin olmayan İsveç 21.6 Macaristan özürlüler Kaynak: İşgücü Araştırması özel modülü, 2002 ve Applica & Cesep & Alphametrics, 2007 Not: En yüksek puanlar en fazla istihdam oranını, en düşük işsizlik ve inactivity oranını göstermektedir. Engelli bireyler, geniş bir yelpazeye ve türe sahip işlerde istihdam edilmektedir, ancak büyük bir kısmının çalıştığı işler düşük vasıf gerektiren işler olmaktadır. Bu noktada eğitimin 47

49 önemi vurgulanmalıdır. Engelli bireylerde istihdam oranı ile eğitimin getirdiği kazanımlar arasında güçlü bir ilişki söz konusudur. Bundan dolayı, engelli bireylerin eğitim konusundaki dezavantajı ve yaşam boyu öğrenimlerini sağlayabilmek, öncelikli olarak dikkat verilmesi gereken bir sorundur. Bu açıdan bakıldığında, engelli bireylerin istihdamını arttıracak yeni eğitim sistemlerine ve yenilikçi programlara olan ihtiyaç, hükümet politikaları ve sivil toplum örgütlerinin çabalarının yanı sıra, projelerle de sağlanabilir. DEVOMDA ve benzer nitelikteki projeler, yeni stratejiler geliştirme ve yaşam boyu eğitim programları ile bağlantılı yaklaşımlara sahip olan ve engelli bireylerin istihdam projeleri konusunda çalışan, son derece yetkin Avrupa kurumları arasında kalıcı bir ağ oluşturabilir ve bunun bir parçası olabilir. Çalışan Engelliler ve İş Gücü: Engelli bireyin İş Gücü ile Bağlantılı Olabilecek Faktörler Cinsiyet Engelli Bireylerin Uluslar Arası Milenyum Kalkınma Hedefleri Durum Raporu şunu beyan etmektedir: Engel ve yoksulluk, bir kişinin-özellikle kadın ise- sağlık servislerine, eğitime ve istihdama erişimini etkilemektedir. Bu bariyerleri tanımlamamak, yoksulluk karşıtı programların etkinliğini zayıflatmaktadır ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ile engelli bireylerin hayatta kalabilmek adına diğerlerine olan bağımlılığını güçlendirmektedir. Kadınların toplumda karşı karşıya kaldığı dezavantajlar, eşitsizliğin önemli bir kaynağıdır. Kadınlar, sağlık, eğitim ve iş gücü konularında ayrımcılığa uğramaktadır ve bu durum onların özgürlükleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir. Kadın-erkek eşitsizliği, engelli bireylerin oluşturduğu popülasyonda da görülmektedir. 48

50 Engelli bir kadın, hem engel hem de cinsiyet sebebiyle ayrımcılığa uğraması sebebiyle ek bir dezavantaja sahip olduğu düşünülmekte ve bu sebeple engelli kadınlar toplumun en hassas ve marjinalize edilen grubu olarak görülmektedir. Kandın ve Engel (1985) kitabında da belirtildiği gibi, hem engelli erkek hem de engelli kadın kendi temel haklarının farkına varılmasına ihtiyaç duymaktadır, ancak engelli kadının aynı zamanda kendi özel ilgileri konusunda da savaşması gerekir. Fakat, için engelli kadın ve erkeklerin biyolojik koşulları ve onlardan beklenen roller farklı olduğu yaşam koşullarının da ayrı ayrı çalışılması gerekmektedir. Genel olarak, ülkeler iş gücü konusunda engelli erkeklere engelli kadınlara kıyasla daha fazla istihdam olanağı sunarken; Slovenya, engelli kadın istihdamının engelli erkek istihdamından fazla olduğu tek ülkedir. Yaş Tüm Avrupa ülkeleri arasından; Polonya, Çek Cumhuriyeti, İrlanda ve Slovenya da kalıcı bir işe sahip engelli bireylerin çoğu 45 yaş ve üstündedir. Fakat, Portekiz, Fransa, ve İspanya da çalışan engelli bireylerin çoğu 45 yaş altındadır. Burchardt (2005), yaş arasındaki engelli bireyler ile yaptığı araştırmada engelli ve engelli olmayan bireyler arasındaki iş gücü farklılıkları şu şekilde belirtmiştir: Engelli ve engelli olmayan 16 yaşındaki bireylerin tam zamanlı bir işten elde edecekleri gelirin aynı olması bekleniyordu. Bu benzer beklentilere rağmen, engelli ve engelli olmayan bireylerin erken yetişkinlikteki tecrübelerinde keskin farklılıklar meydana geldi. Herhangi bir engele sahip olmayan gençlerin beşte üçü, zorunlu eğitimi tamamladıktan 49

51 sonra istedikleri eğitimleri alabildiklerini ve istedikleri işe girebildiklerini rapor ederken, engelli gençlerin yalnızca yarısı aynı şeyi söyledi yaşındaki engelli bireylerin diğer gençlere kıyasla dört kez daha fazla işsiz kalma veya gönülsüz olarak işten ayrılma olasılıkları vardı. Çalışanların geliri ise kendileriyle aynı eğitim seviyesine sahip engelli olmayan bireylere kıyasla %11 daha azdı. 26 yaşındaki engelli bireylerin %39 unun mesleki sonuçları, 10 yıl önce olmak istedikleri konumun altındaydı, bu oran engeli olmayan 26 yaşındaki bireylerde %28 idi. Genç engelli bireylerin amacına ulaşamamış hırsları; güven duygusu, öznel iyilik halleri ve geleceklerini şekillendirebileceklerine dair inançları bakımından, 20 li yaşlarına adım atmış genç engelli ve engelli olmayan bireyler arasındaki büyük uçuruma bakıldığında oldukça görünürdü Eğitim Genç engelli bireyler, kendilerini toplum içinde değerli bir role sahip olduklarını görmeleri konusunda cesaretlendirilmezler. Bundan dolayı kendi potansiyellerinin farkına varmaları ve yetişkinlikte işlevsel bir role sahip olmak için kendilerine olumlu amaçlar geliştirmeleri, genç engelli bireyler için gayret gerektiren konulardır. Genç engelli bireylerin yaşıtlarına kıyasla eğitimlerinden daha az kazanım elde ettikleri bilinen bir gerçektir. Bu noktada, engelli bireylerin ekonomik olarak aktif olup olmadığı ile hangi vasıflara sahip olduğu arasında güçlü bir ilişki olduğu 50

52 söylenebilir (Meager, Bates, Dench, Honey and Williams, 1998). Düşük eğitim kazanımı, düşük istihdam oranları ve düşük maaş dengeleri de, herhangi bir engele sahip olmayan yaşıtlarına göre daha kötü bir geleceğe sahip olduklarını göstermektedir. Burchardt ın (2005) araştırma raporuna göre; Genç engelli bir bireyin geleceğini şekillendirmesinde ebeveyn desteği, engel düzeyinden daha etkili bir faktördür. Yüksek beklentilere rağmen, genç engelli bireylerin eğitim kazanımları ve istihdam oranları oldukça düşüktür. Engelli ve engelli olmayan bireylerin hayat deneyimleri arasındaki büyük uçurumun yaş ilerledikçe arttığı görülmüştür. Burchardt ın raporunda da belirttiği gibi aileler ve eğitim olanakları genç engelli bireylerin geleceği için kilit noktadır, bu yüzden eğitim ve istihdam problemlerinin ülkeler tarafından kapsamlı aile eğitimleri düzenlenerek ve yeni düzenlemeler gerçekleştirilerek çözülmesi gerektiği göz önüne alınmalıdır. Engel türü ve düzeyi Sahip oldukları engelin türü ve düzeyi; kişinin iletişim aktivitelerini, aktiflik düzeyini ve kişisel bakımını etkilediği gibi, iş gücünde yer alma olasılığını da etkileyebilecek faktörlerdir. Aynı zamanda engel düzeyi, iş hayatında da bazı problemlere sebep olabilir; örneğin kişinin çalışma performansını etkileyebilir. Aşağıdaki tabloda yaşları arasındaki engelli bireylerin engel düzeylerine göre istihdam durumları gösterilmektedir. 51

53 Tablo 3: Engel derecesine göre aktiflik oranları Yaş Çalışma durumu Çalışan Çalışmayan Aktif olmayan Toplam Engel düzeyi bireyler bireyler bireyler Ağır düzeyde engeli 24% %8 %68 %100 olan bireyler yaş Orta düzeyde engeli olan bireyler %46 %8 %46 100% Engeli olmayan bireyler %100 Ağır düzeyde engeli olan bireyler % yaş Orta düzeyde engeli olan bireyler %100 Engeli olmayan bireyler %100 Önyargı ve Ayrımcılık Bilindiği gibi, engelli bireyler iş ararlerken diğer bireylere oranla daha dezavantajlı bir grup olarak görülür. İşverenin bu konudaki tavrı ve engellilik konusundaki düşünceleri de, esas 52

54 problemlerden bir tanesidir. Engelli bireyler çoğu ülkede önyargılara ve ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar. Ravaud, Vadiot ve Ville (1992) tarafından yürütülen araştırmaya göre; herhangi bir işe başvuran insanlar, aynı pozisyon için başvuruda bulunan engelli bireylere göre 1.78 oranında daha olumlu bir cevap almaktadırlar. Ayrıca ortalama düzeyde vücut sağlığına sahip olan bir bireyin işe kabul edilme olasılığı da 3.2 oranında daha yüksek bir ihtimaldir. Bu sonuç, işverenlerin engelli bireyler yerine daha iyi vücut kabiliyetine sahip olan bireyleri işe alma eğilimleri daha fazladır. Avrupa Birliği İnsan Hakları yönetmeliğinde belirtildiği gibi; Uygun rehabilitasyon tedavilerini alamayan engelli bireylerin durumlarının kötüye gittiği, bazı durumlarda akut belirtilere dönüştüğü açıktır. Eğer ki iş yerinde sahip olduğu engel yüzünden ayrımcılığa maruz kalıyor veya hiç istihdam edilemiyorsa, bu bireyin bağımlılığı ve yalnızlaşması daha da büyüyecektir. Eğer eğitim sistemi özel durumuna ilişkin bir program içermiyorsa, bu birey kendisini dışlanmış hissedecektir ve uygun düzenlemeler yapılmazsa bu bireyin durumu daha da kötüye gidecektir. Eğer kültürel ve sportif faaliyetler, kendisinin dahil olmadığı, standart bir gruba göre düzenlendiyse, bu kişi kültürel ve sportif faaliyetlerden yararlanamayacaktir. Eğer yollar ve binalar, ulaşım anlamında bu tarz bir birey için uygun ve erişilebilir değilse, özgürce hareket edebilme kabiliyetinden de mahrum kalacaktır. Kısaca; asıl engelleri yaratan veya kötüleştiren, engelli bireyleri toplumun dışına iten ve bazı durumlarda onları toplum için yalnızca bir yük haline getiren şey, maruz kaldıkları bariyerler ve yapılan ayrımcılıktır. Sonuç olarak bu durum, engelli bireylerin kendi özerklik ve özgürlüklerini kazanmaları için sarfedilecek çabaların, yalnızca kendileri için değil, toplumun yararı için de bir kazanç sağlayacağını göstermektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, engelli bireylere uygulanan ayrımcılık ve yaşadıkları diğer problemler birbirlerine bağlı değişkenlerdir. Toplumdaki tüm bireyler adına uygun bir 53

55 denge yaratmak için, yapılacak düzenlemeler ve yasalar ile engelli bireylerin hakları ayrımcılığa ve önyargılara karşı korunmalıdır. Avrupa Ülkelerinde Engelli Bireyler İçin Uygulanan İstihdam Politikaları Resmi kayıtlardan alınan istatistikler, engelli bireylerin istihdam düzeyinin Polonya ve Çek Cumhuriyeti dışındaki Avrupa ülkelerinde arttığını göstermektedir. Aynı zamanda, genel olarak işsizlik oranları da birçok Avrupa ülkesinde ( Çek Cumhuriyeti, Almanya, Fransa, Avusturya, Polonya, Slovakya ve İngiltere) azalmıştır, buna karşılık Belçika, İrlanda, İspanya, Letonya Litvanya, Malta ve İsveç gibi ülkelerde işsizlik oranının arttığı görülmektedir. Aktif olmayan bireylerin sayısı ise, Çek Cumhuriyeti, İrlanda, Avusturya ve Slovakya da istihdam oranlarının azalmasıyla artmış, Polonya, İsveç ve İngiltere de ise bu oran düşmüştür. Çalışan engelli bireylerin sayısının ise, engelli bireylerin istihdam sorununu çözmeyi amaçlayan politikalar sayesinde arttığını söylemek mümkündür. Engelli istihdamını arttırmak için uygulanabilecek iki temel politika aracı vardır: cezalar ve teşvikler. Birinci aracın temel stratejisi engelli istihdam etmeyi zorunlu hale getirmek ve engelli istihdam etmeyenleri cezalandırmak; ikinci aracınki ise engelli istihdam etmeyi özendirmek ve kolaylaştırmaktır (Aydınaonat, 2012). Genellikle, zorunluluk ve ceza politikaları, işverenlerin engelli bireylerin istihdamı konusunda farkındalık yaratmaktan çok uzaktır. Ancak teşvik politikaları ile işverenler ile engelli bireyler arasındaki bağlar kuvvetlendirilebilir ve işverenlerde bu konuda bir farkındalık yaratılması sağlanabilir. Tüm dünyada, çalışan engelli bireylerin sayısını arttırmayı amaçlayan sayısız politikalar vardır, bunlardan bazıları zorunluluk getiren, bazıları ise bu konuda teşvik sağlayan politikalardır. Semlinger ve Schmidt e göre, bu politikalar 3 temel kategoriye ayrılır: 54

56 Düzenleyici Politikalar Düzenlemeler, işverenlerin eylemleri konusundaki yasal zorunluluklarını tanımlayarak, onların davranışlarını doğrudan etkileme girişimidir. Bu politika, işverenlerin engelli bireyleri işe almasını talep ederek işgücü piyasasının talep kısmını etkilemektedir. Engelli bireylerin istihdamı için geliştirilen kota sistemi ve uyulmadığı takdirde eşlik eden cezalar, düzenlemelerin yaygın örneklerindendir. Diğer bir politika da engelli bireylerin devlet tarafından sözleşmeli olarak istihdam edilmesidir. Tüm düzenleme politikaları arasında kota sistemi en bilinen ve en yaygın olan sistemdir. Bu sistem, engelli bireylerin istihdamını arttırmak için geliştirilmiştir ve Avrupa da 2. Dünya Savaşı ndan beri kullanılmaktadır. İlk İstihdam kotası kanunu, işverenlerin belli bir yüzdede savaş gazilerini istihdam etmeleri zorunluluğu şeklinde idi. Günümüzde kota sistemi, engelli bireylerin karşılaştığı istihdam problemi için hem doğudaki hem de batıdaki tüm Avrupa ülkelerinde standart bir tepki haline gelmiştir (Waddington, 1996). Gundersen (2008), Avrupa daki kota sistemleri için 3 temel model tanımlamıştır: Yasal öneriler İşlevsel yaptırımları olmayan yasal zorunluluklar Yaptırımlarla desteklenen yasal zorunluluklar (levy-grant sistemi) Bu taslak ile kota sisteminin yasal varlığı, planlandığı gibi tam anlamıyla uygulanamayabilir ve kotalar için tanımlanan çalışan engelliler konusunda ulusal farklılıklar söz konusu olabilir. Bu durum, yasa kararının yürütülmesi ve uygulama zorunluluklarının yapısına göre değişir. Örneğin Avusturya da 2002 yılında kota kuralının %4 üne uyan şirketler, %30 luk bir kısmı oluşuruyordu. İspanya da 50 de çok çalışanı olan firmaların yalnızca %14 ü bu kuralı karşılıyordu (İspanya Ulusal Raporu). Kamu sektöründe bile bu kuralın uygulanmasında zorluklar yaşanıyordu. 55

57 Örneğin İrlanda da bu zorunluluğu defalarca vurgulamak gerekmekteydi ve kamu sektöründe engelli bireylerin istihdamını sağlayan kota sistemine olan bağlılık, hükümet ve partnerler arasında yapılan bir anlaşma ile sağlanmaktaydı (İrlanda Ulusal Raporu). İstihdam kotalarına uymak zorunda olan şirketlerin büyüklüğü ve çalışan sayıları ülkeden ülkeye değişmektedir. Daha bireysel şirketlerde kotanın uygulandığı alanların değişimi için bazı fırsatlar söz konusu olabilir. Örneğin Çek Cumhuriyeti nde şirketler, çalışanlarının %50 den fazlasının engelli bireyler olduğu şirketlerden ürün satın alıyorlarsa, çalışan engelli bireylerin minimum sayılarını azaltabilir veya ödemeler için vergi koyabilirler (Zelderloo, L and Reynaert, 2007). Denkleştirme Politikaları Denkleştirme politikaları, engelli bireylerin işgücü piyasasındaki rekabet yeteneklerini arttırmak amacıyla tasarlanmıştır. Bu tarz politikalar, engelli bireylerin başlangıçta daha az üretici olduklarını, daha çok eğitime veya başlangıç maliyetlerine ihtiyaç duyduklarını varsayarlar. Denkleştirme politikaları; ücret destekleri, mesleki iyileştirme, işyerinde konaklamayı kapsayan ödenekler ve destekleyici istihdam (örneğin iş koçlarının kullanılması) gibi faaliyetlerden oluşabilir. Bu faaliyetler, engelli bir bireyi işe almanın ekstra maliyetlerini azaltarak talep kısmında etkili olabileceği gibi, engelli bireylerin verimliliğini arttırarak arz kısmında da etkili olabilir. Yer Değiştirme Politikaları 56

58 Yer değiştirme politikaları, düzenleme ve denkleştirme politikalarından farklı olarak engelli bireylerin dolaylı olarak işgücü piyasasında tam anlamıyla yer alamadıklarını veya piyasanın önemli bir altkümesi yerine geçtiklerini varsaymaktadır. Bu politikalar, korunaklı istihdam veya kamu sektörü ile özel sektör için özel olarak düzenlenmiş işlere tekabül etmektedir. Fakat, politika korunaklı istihdama ilişkin bir politika eksikliği söz konusudur. Korunaklı istihdam, Polonya, İsveç ve İngiltere gibi ülkelerde azalmaktayken; Avusturya, Almanya, Finlandiya, İtalya, Lüksemburg ve Portekiz gibi ülkelerde artmaktadır. Belçika, İtalya ve ispanya korunaklı istihdamın en yüksek olduğu ülkeler olarak rapor edilmiştir (Shima ve ark., 2008). Örneğin Slovenya da engelli bireylerin büyük bir çoğunluğu korunaklı işyerlerinde çalışmaktadırlar (Slovenya Ulusal Raporu). Korunaklı istihdam, mental/bilişsel retardasyonu olan bireyler için işgücü piyasası müdahalesi konusunda önemli bir özellik olarak kalmıştır. Örneğin Almanya da bu bireylerin %81 i korunaklı işlerde istihdam edilmiştir. Fransa gibi ülkelerde de artan istihdam oranları, temel istihdam politikaları yerine, korunaklı istihdam olanakları ile büyük oranda artış göstermiştir. Ayrıca, ülke raporlarında açık işgücü piyasasında korunaklı işler ile diğer işler arasında etkililik farkının var olduğuna dair herahngi bir kanıt bulunmamaktadır. Aşağıda engelli bireylerin işgücü piyasasındaki yerini arttırmak için geliştirilen politikaların verildiği bir tablo bulunmaktadır. Bu tablo, bazı ülkelerin bu konuda aktif olarak hangi politikaları yürüttüğü konusunda bir fikir oluşturabilir. Tablo 4: Engelli bireylerin işgücü piyasasındaki yerini arttırmayı amaçlayan aktif işgücü piyasası politikaları örnekleri 57

59 Çek Cumhuriyeti Özellikle ciddi bozukluklara sahip, daha sonra iş araştırması esnasında uzun süreli destek verilecek bireyleri hedefleyen destekleyici istihdam politikaları. İstihdam danışmanlarına engelli bireyler konusunda verilecek eğitimler Estonya Engelli bireylere daha fazla destek sağlamak için eğitimin işgücü piyasasına hizmeti amacı ile geliştirilen kriz yönetimine dayalı yaklaşım Finlandiya Fransa İş oryantasyonu rehberliği Mesleki entegrasyonu ve mesleki eğitim düzeylerini geliştirmeyi hedefleyen ve toplu bir uyum yaratmak adına bu yaklaşımları zorunlu kılan sistem (A Bill) Almanya JOB Jobs Ohne Barrieren: engelli bireylerin eğitimi istihdamını arttırmayı amaçlayan kişi ve kuruluşların işbirliğini sağlayan sistem. JOB, çalışmayan engelli bireylerin sayısını azaltmayı amaçlayan bir kampanyanın devamı niteliğindedir. Macaristan İşveren ve çalışanların çıkarlarını göz önünde bulunduran mesleki eğitim İtalya Letonya Handylavoro: Engelli bireylere asistanlık hizmeti sunan çalışma Silent hands: işitme engelli bireylerin istihdamını amaçlayan proje (işitme engelli kadınların topluma kazandırılması için gerekli koşulların geliştirilmesini içerir) İspanya Engelli bireyler için vergi kredileri ödemesi: Her türlü engele sahip bireylerle uzun süreli sözleşmelere imza atan şirketlere para desteği sağlayan ESF programı İngiltere Yol gösterici destek sağlayan danışmanlar: tıbbi 58

60 muayenehanelerde görev yapan istihdam süpervizörleri Engelli Bireyler İçin Eşit Fırsatlar Yaramayı Amaçlayan Standart Kurallar Engellilik problemleri, insan hakları dahilinde ele alındıkça uluslar arası gündemde daha üst sıralarda yer almaktadır. Genel insan hakları konuları, engelli bireyler için de uygulanmaktadır, fakat pratikte engelli bireyler ayrımcılığa maruz kalmakta, dışlanmakta ve istismar edilmektedir. Engelliler için evrensel insan hakları belgelerinin uygulanması konusunda daha spesifik bir yönlendirme, Birleşmiş Milletler Engelliler İçin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar tarafından verilmektedir. 5,6 ve 7. Kurallar; erişilebilirlik, eğitim ve istihdam konularını ele almaktadır. 5. Kural: Erişilebilirlik Devletler, toplumun her alanındaki fırsat eşitliğinin sağlanması sürecinde erişilebilirliğin baştan sona öneminin farkında olmalılardır. Bu süreçte devletlerden tüm engelli bireyler için; a. Fiziksel çevre koşullarını erişilebilir kılmayı kolaylaştıracak için eylem planları hazırlayıp sunmalı, b. Bilgi ve haberleşme konusunda erişebilirliğin sağlanması için bazı önlemler almalılardır. Fiziksel çevreye erişim 59

61 o Devletler, fiziksel çevrenin yarattığı zorlukları ortadan kaldırmak için önlemler almalıdır. Bu önlemlerin; standartları belirleyen kural ve prensipleri tespit ederek bunları geliştiriyor olmalarının yanı sıra, evler, binalar, kamuya ait ulaşım servisleri, diğer ulaşım vasıtaları, caddeler ve açık hava ortamları gibi toplumun içinde yaşadığı çeşitli alanlara kolaylıkla ulaşmayı teminat altına alacak yasaları çıkarmayı a göz önünde bulunduruyor olmaları gerekmektedir. o Devletler; fiziksel çevre koşullarının dizaynı ve yapılmasından uzmanlar olarak sorumlu bulunanlara engelli bireylerle ilgili politikalar ve ulaşılabilmenin üstesinden gelecek önlemlerle ilgili yeterli bilgileri vermeyi teminat altına almalıdırlar. o Ulaşılabilme için gerekli olan ihtiyaçlar, planlama aşamasının başlangıcından itibaren, çevre koşullarını dizayn edilmesi ve yapılması işleminin içine dahil edilmelidir. o Erişilebilirliğin standartları ve normları geliştirilirken, engelli bireylerle ilgili kuruluşlara danışılması gereklidir. Kamuya ait yapı projeler tasarlanırken planlama safhasının başlangıcından itibaren bu kuruluşlar her bölgeden katılarak bu konunun içinde yer almalı ve böylelikle maksimum düzeyde erişimin garanti altına alınması sağlanmalıdır. Bilgi ve haberleşmeye erişim o Engelli bireyler, durumun uygun olması halinde aileleri ve yakınları; aldıkları tanılar, sahip oldukları haklar, verilen hizmetler ve programlar konusundaki tüm bilgileri her safhada kullanabilme imkanına sahip olmalıdırlar. Bu türden bilgiler engelli bireylerin ulaşabileceği şekilde düzenlenmelidir. o Devletler; farklı gruptaki engelliler için danışma hizmetlerini ve dokümantasyonu sağlayacak stratejiler geliştirmelidirler. Görme zorluğu 60

62 olanlara yazılı bilgileri ve dokümantasyonu sağlayabilmek için; körler alfabesi, daktilo, büyük harfler ve diğer uygun teknolojiler kullanılmalıdır. Benzer şekilde, işitme ya da anlama güçlüğü olan bireyler için de konuşma kolaylığı sağlayıcı uygun teknolojiler kullanılmalıdır. o İşitme engelli çocukların eğitimleri sırasında ya da aileleri ve toplum içinde bulunmaları esnasında İşaret Dilinin kullanılmasına önem verilmelidir. İşitme engelli bireyler ile toplumun diğer bireyleri arasındaki iletişimi kolaylaştırmak için İşaret Dili tercümanlık hizmetleri sağlanmalıdır. o Başka türden iletişimsel güçlükleri olan engelli bireylerin ihtiyaçlarına da önem verilmelidir. o Devletler, verdikleri hizmetleri elde edilebilir hale getirmek için, medyayı özellikle televizyonu, radyoyu ve basını teşvik etmelidirler. o Devletler; halka sunulan bilgisayarlı yeni bilgileri ve hizmet sistemlerini, engelli bireyler için ya önceden elde edilebilir ya da ihtiyaç halinde elde edilebilir şekilde adapte etmelidirler. o Hizmet sistemlerini elde edilebilir hale getirecek önlemlerin hazırlanması sırasında engelli bireylerle ilgili kuruluşlarla bilgi alışverişinde bulunulmalıdır. 6. Kural: Eğitim Devletler; engelli bireylere bir bütün halinde ve herkesle aynı haklara sahip olacak şekilde ilk, orta ve yüksek eğitim fırsatı verilmesi prensibini kabul etmeli ve engellileri bireylerin eğitiminin, eğitim sistemlerinin ayrılmaz bir parçası olmalarını sağlamalıdırlar. 61

63 Engelli bireylerin eğitilmesinden uzman eğitimciler sorumlu tutularak, eğitim sistemlerinin hazırlanması, müfredat programlarının geliştirilmesi ve okulların organize edilmesinde engelli bireylerle ilgili eğitimin bunları tamamlayan bir unsur olması sağlanmalıdır. Engelli bireylerin diğer çocuklarla eğitim gördüğü okullarda eğitim sistemi, tercümanlık hizmetleri ile diğer yardımcı hizmetlerin sağlanması öngörülür. Farklı engel türlerine sahip kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak için organize edilmiş yardım servisleri kurulmalı ve tam ulaşılabilirlik sağlanmalıdır. Ailelerden oluşan gruplar ve engelli bireylerle ilgili kuruluşlar, eğitim sürecinin her safhasında yer almalıdırlar. Eğitimin zorunlu olduğu ülkelerde, ciddi düzeyde engele sahip olanlar da dahil olarak, her türden ve her seviyede engele sahip olan kız ve erkek çocuklarına eğitim şartı getirilmelidir. Aşağıdaki gruplara ise özellikle dikkat edilmelidir: o Engele sahip çok küçük çocuklar o Engele sahip okul öncesi çocuklar o Engele sahip yetişkinler, özellikle çocuklar Karışık eğitim verilen okullarda engelli bireyler için sunulan eğitim hükümlerinin uygulanabilmesi için devletler; o Çok geniş bir toplum kitlesi tarafından anlaşılan ve okul seviyesinde kabul edilen açık olarak belirlenmiş bir politikaya sahip olmalıdırlar. o Müfredat programının esnekliğine, buna eklentiler yapılabilmesine ve bunların adaptasyonuna imkan tanımalıdırlar. 62

64 o Kaliteli materyallerin kullanılması, öğretmenlere sürekli kurslar verilmesi ve yardımcı öğretmenlerin yetiştirilmesi yolunda tüm gereksinimleri karşılamalıdırlar. Bütünleşik eğitim ve topluma yönelik programlar, engelli bireylere maliyet etkinliği tahsilini ve eğitimini sağlama konusunda tamamlayıcı yaklaşımlar olarak görülmelidirler. Milli eğitim programları toplumları engelli bireylere yerel eğitim verilmesini sağlamak için, kaynaklarını kullanmaları ve bunları geliştirmeleri yolunda teşvik etmelidirler. Genel eğitim sisteminin engelli bireylerin ihtiyaçlarını yeterli düzeyde karşılayamadığı durumlarda, özel eğitim düşünülebilir. Özel eğitim, öğrencileri genel eğitim sistemine hazırlamayı amaçlamalıdır. Böyle bir eğitimin kalitesi genel eğitimle aynı standartlarda ve aynı öğretme arzusunda olmalı ve iki eğitim birbirleriyle bağlantılı olmalıdır. En azından, engelli öğrenciler eğitim kaynaklarından herhangi bir engele sahip olmayan öğrencilerle eşit oranda yararlanmalıdırlar. Devletler, özel eğitimin kademeli olarak genel eğitim sistemine entegre edilmesini amaçlamalıdırlar. Son zamanlarda bazı örneklerde özel eğitimin bazı engelli öğrenciler için verilecek eğitimin en uygun şekli olduğu onaylanmıştır. İşitme/görme engelli bireylerin iletişim ihtiyaçları nedeniyle, eğitimleri onlara uygun okullarda veya özel sınıflar ile onlara ayrılmış birimlerde daha uygun şekilde karşılanabilir. Özellikle başlangıçta, işlevsel iletişim becerilerini geliştirecek ve görme/işitme engelli bireylerin en üst düzeyde bağımsızlığını sağlayacak kültürel farklılıklara duyarlı eğitime özel bir dikkat verilmelidir. 7. Kural: İstihdam 63

65 Devletler; engelli bireylerin en doğal haklarını özellikle istihdam alanında kullanmak zorunda oldukları prensibini kabul etmelidirler. Hem kırsal hem kentsel alanlarda işgücü piyasasında üretken ve kazançlı bir istihdam için eşit imkanlar yaratmak zorundadırlar. İstihdam ile ilgili kanunların ve tüzüklerin, engelli bireylere karşı ayrım yapmayan ve onların istihdam edilmeleri yolunda engeller koymayan bir yapıda olmaları zorunluluğu vardır. Devletler, engelli bireylerin açık iş piyasasına girmelerini aktif bir şekilde desteklemelidirler. Bu aktif destek; mesleki eğitim, teşvik odaklı kota planları, ayrılmış veya tayin edilmiş istihdam, küçük işletmeler için kredi veya bağışlar, özel sözleşmeler veya öncelikli üretkenlik hakları, vergi imtiyazları, sözleşme kabulü veya çalışan engelli bireylere teknik veya finansal yardımda bulunmak gibi faklı alanlarda alıanacak önlemleri içerebilir. Devletlerin faaliyet programları: o Her türden engelli bireyin kullanıp çalışabileceği özelliklere sahip işyerlerinin, binaların ve müştemilatının dizayn edilerek yapılmasını sağlayacak önlemleri, o Yeni teknolojilerin kullanılmasını; aletler ve donamlar gibi yardımcı cihazların üretilmesinin ve geliştirilmesinin desteklenmesini ayrıca engelli bireylerin istihdam edilmelerine ve sürekli olarak çalışmalarına imkan verecek olan cihaz ve donanımların elde edilmesini kolaylaştıracak önlemleri almayı, o Uygun eğitim verilerek, engelli bireylerin bunlara yerleştirilmesi ve de personel yardımı ile yardımı ile tercümanlık hizmetleri konusunda sürekli destek verilmesi hükmünü kapsamalıdırlar. Devletler; çalışan engelli bireylere karşı toplumdaki önyargılarını ve olumsuz tutumların yok edilerek, toplumun bilinçlendirilmesi yolunda kampanyalar başlatmalı ve bunları desteklemelidirler. 64

66 İşveren olarak devletler; sakatların kamu sektöründe istihdam edilebilmelerini sağlayacak uygun çalışma şartlarını oluşturmalıdırlar. Devletler, işçi sendikaları ve işverenler; adil istihdam olanakları, teşvik politikaları, maaş oranları yaratmak, yaralanmaları ve sakatlıkları engellemek ve yaralanmaları olan çalışanların rehabilitasyonunu sağlamak için çalışma ortamını geliştirecek önlemler almak konularında işbirliği yapmalılardır. Asıl amaç, her daim engelli bireyin açık iş piyasasında istihdamını sağlamak olmalıdır. Açık piyasada ihtiyaçları karşılanamayan engelli bireyler için ise korunaklı veya desteklenmiş istihdamı sağlayan küçük bir birim alternatif olarak düşünülebilir. Bu tarz programların kalitesinin, engelli bireylerin iş piyasasında istihdam edilmelerini sağlayan imkanlar konusundaki uygunluk ve etkililikleri bakımından belirlenmesi önemli bir konudur. Özel ve resmi olmayan sektörlerdeki eğitim ve istihdam programlarında engelli bireylerin de kapsam içine alınmasını sağlayacak önlemler yasallaştırılmalıdır. Eğitim ve istihdam olanaklarını, boş zaman yaratmayı, part-time çalışmayı, iş paylaşımını, kendi namı hesabına çalışmayı ve refakatçiler bulunmasını sağlayacak önlemlerin alınması sırasında devletler, işçi sendikaları ve işverenler, engelli bireylerle ilgili kuruluşlarla işbirliği içersinde çalışmalıdırlar. ÖNERİLER 65

67 Dünya Sağlık Örgütü nün Dünya Engellilik Raporu nda (2011) belirtildiği gibi, engelli bireyler diğer bireylere göre genellikle daha yoksul bir sağlık düzeyine, daha düşük eğitim kazanımlarına, daha az ekonomik imkanlara ve daha yüksek yoksulluk oranlarına sahiptirler. Bu duruma büyük oranda onların erişebileceği hizmetlerin yokluğu ve günlük hayatlarında karşılaştıkları birçok problemler neden olmaktadır. Bu bakımdan bu konudaki öneriler yeni politikalar geliştirmek açısından oldukça önemlidir. Uluslararası Çalışma Örgütü, 1983 yılında düzenlenen toplantıda engelli bireylerin istihdamını arttırmaya yönelik hem işverenlere hem de devletlere birkaç öneride bulunmuştur: Mesleki eğitim ve istihdam olanakları konusunda öneriler: 1. Engelli bireyler, erişim bakımından kendi seçimleriyle uyumlu olarak ve bireysel uygunlukları da hesaba katılarak, mümkün olan her yerde istihdam konusundaki avantajlar göz önünde bulundurularak fırsat ve muamele eşitliğinden yararlanmalıdırlar. 2. Engelli bireylere verilen mesleki eğitim ve istihdam yardımları konusunda kadın ve erkeklere eşit imkan ve muamele prensibi gözetilmelidir. 3. Engelli bireyler ve diğer çalışanlar arasında imkan ve muamele eşitliği yaratmayı amaçlayan pozitif eylem planları, diğer çalışanlara karşı ayrımcılık yaratmamalıdır. 4. Alınacak önlemler, istihdam ve maaş standartları genel olarak çalışanlarca kabul edilebilir olan önlemler olmalı ve engelli bireylerin istihdam imkanlarını arttırıcı nitelikte olmalıdır. 5. Bu önlemler şunları içermelidir: a. Açık iş piyasasında iş imkanları yaratmak için alınacak uygun önlemler, işverenleri engelli bireyler için eğitimler sağlamaları ve bunu takiben 66

68 istihdamlarını gerçekleştirmeleri konusunda yüreklendirmeleri için finansal anlamda teşvik edici olmayı içerir. b. Açık istihdama erişimi mümkün olan engelli bireyler için farklı korunaklı istihdam çeşitlerinin kurulması için devlet desteği sağlamak uygulanabilir değildir. c. Organizasyon ve yönetim ile ilgili soruları kapsayan korunaklı istihdam ve üretkenlik çalıştayları arasındaki işbirliğini desteklemek. d. Sivil organizasyonlar tarafından yürütülen engelli bireyler için mesleki eğitim, mesleki rehberlik, korunaklı istihdam ve yerleştirme hizmetleri konusundaki çalışmalara uygun devlet desteğini sağlamak e. Engelli bireyler tarafından kurulan veya onlar için yapılan işbirliğinin kurulması ve geliştirilmesi konusunda destekleyici olmak ve eğer uygunsa bu işbirliğini genel olarak tüm çalışanlara açık hale getirmek f. Küçük çaptaki işletmeciğin, kooperatiflerin ve engelli bireyler için düzenlenen veya onların düzenlediği üretkenlik çalıştaylarının kurulması veya geliştirilmesi için uygun devlet desteğini sağlamak ve eğer uygun ise bu oluşumları diğer çalışanlara da açık hale getirmek g. Eğer gerekiyorsa kademeli olarak fiziksel, iletişimsel ve yapısal engelleri ve seyahat ve erişimi etkileyen zorlukları ortadan kaldırmak ve engelli bireyin eğitim aldığı ya da çalıştığı çevre içinde özgür bir şekilde hareket edebilmesini sağlamak adına yeni kamu binaları veya tesisler için uygun önlemler alınmalıdır h. Mümkün ve uygun olan her yerde engelli bireylerin ihtiyaçlarına göre rehabilitasyon aldıkları ve çalıştıkları yerlere veya bu yerlerden ulaşımlarını kolaylaştırmak i. Engelli bireylerin başarılı bir şekilde iş hayatına entegre olduğu gerçek öykülerin yaygınlaştırılması konusunda yüreklendirici olmak 67

69 j. İç vergilerden veya diğer her türlü ödemeler için muafiyet (eğitim materyalleri, rehabilitasyon merkezlerinin ihtiyaç duyduğu ekipmanlar, çalıştaylar, işverenler ve engelli bireyler ve engelli bireyin istihdamını güvence altına alan ve koruyan özel araç ve gereçler için uygulanır) k. Yarı zamanlı çalışmanın koşulları ve diğer iş düzenlemeleri (direkt olarak tam zamanlı çalışamayacak, belki de tam zamanlı çalışması hiç uygun olmayan engelli bireyin bireysel kapasitesi ile uyumlu şekilde olmalıdır) l. Engelli bireylerin çalışma hayatına katılımlarını daha ileri düzeylere taşımak amacıyla araştırma ve sonuçların farklı engel türlerinde kullanılması m. Mesleki eğitim taslağı ve korunaklı istihdam politikaları taslaklarına dahil olabilecek sömürü potansiyelini ortadan kaldırmak ve engelli bireylerin açık iş piyasasına intikal etmelerini kolaylaştırmak konusunda uygun devlet desteğini sağlamak. 6. Engelli bireylerin iş hayatına ve topluma entegrasyonu için geliştirilen programlar konusunda, tüm eğitim biçimleri dikkate alınmalıdır. Bunlar, gerekli ve uygun olduğu yerlerde mesleki eğitim, modüllü eğitim, günlük hayat aktiviteleri konusunda eğitim, okur-yazarlık ve mesleki eğitim ile ilişkili diğer alanları içermelidir. 7. Engelli bireylerin iş hayatına ve buna bağlı olarak topluma entegrasyonlarını sağlamak adına özel desteğe olan ihtiyaç dikkate alınmalıdır. Bu ihtiyaç, araç-gereçler ve engelli bireylerin uygun istihdam avantajları, bunların garantiye alınması ve sürdürülmesi konusundaki devamlı personel hizmetlerini içerir. 8. Engelli bireyler için mesleki rehabilitasyon önlemleri alınacak bu önlemlerin sonuçlarının değerlendirilmesi amacıyla izlenmelidir. 68

70 Uluslararası Çalışma Örgütü nün belirlediği bu öneriler, engelli bireylerin iş hayatına entegrasyonu konusunda işverenlere ve devlete yol gösterici olmuştur. Bu tavsiyelerin yanında devletler için uygulanabilcek diğer politikalar şunlar olabilir: Ulaşılabilir fakat zorlayıcı hedefler koymak. Her ülke engelli kadın ve erkeklerin istihdam oranı için en azından son beş yıldır Avrupa nın ortalama istihdam oranına erişecek şekilde bir hedef koymalıdır. Açık amaçlarla oluşturulan yapılandırılmış değerlendirme süreçlerine sahip aktivasyon projeleri oluşturmak. Bu projeler ülke içi ve ülkeler arası proje transferi potansiyelinin analizini içermelidir. Engelli olmanın getirdiği istihdam konusundaki bariyerleri önlemek. Bu önlemler, çalışma ortamının fiziksel özelliklerini iyileştirmek ve engelli birey için uygun hale getirmeyi içermelidir. Engelli kadın ve erkeklerin istihdamları, işgücü piyasasındaki pozisyonları ve pozisyon değişikleri üzerine karşılaştırmalı data verilerini içeren düzenli ve planlanmış güncellemeler yapmak. Varolan aktivasyon projelerinin geniş ölçüde kullanılabilir, açık ve erişimi mümkün olduğundan emin olmak. Kullanıcı gruplarının ulaşmasının hedeflendiği bilginin yaygınlaştırılması bu bağlamda önemlidir. Şirketlerin sosyal sorumlulukların farkında olduğundan emin olmak adına işverenler arasında farkındalığı arttırmak. Engelli bireylerin dikkat ve eğitim süreçlerini içeren okul çağı ve işgücü piyasası arasındaki uçurumu kapatmak için, genç engelli bireylerin istihdam ihtiyaçları ve yaşam boyu öğrenimlerinin önemine odaklanmak. 69

71 70

72 Dost Special Education and Rehabilitation Centre Keçiören Municipality Necmettin Erbakan University Maribor University CIF France Austria 71