ORTA ASYA TÜRK TARİHİ. Dr. İsmail BAYTAK. İlk Türk Devletleri KIRGIZLAR

Transkript

1 ORTA ASYA TÜRK TARİHİ Dr. İsmail BAYTAK İlk Türk Devletleri KIRGIZLAR

2 Kırgızlar M.Ö Kırgız = kır-gezmek veya kırk-oguz Çin kaynk. = K i-ku vb. farklı adlar kullanlr. Han lar döneminden itibaren adları şimal komşuları arasında zikredillir.

3 ''KIRGIZLAR 1* 840 Yılında Ötüken'i alarak Uygur Devletine son verdiler. 2* 1207 yılında Cengiz Han tarafından yıkılmıştır. 3* Daha sonra Rusların egemenliğine girmişlerdir. 4* 1916'da Ruslara karşı MİLLİ İSYAN adı verilen bir ayaklanma başlatmışlar, ancak Rus Çarı tarafından ağır bir şekilde cezalandırılmışlardır. 5* 1936'da Sovyetler birliğinin 15 Cumhuriyetinden biri olmuşlar, 1991'de Sovyet Rusya'nın dağılmasıyla Bağımsız KIRGIZISTAN DEVLETİ kurulmuştur. Başkenti BİŞKEK'dir. NOT: Kırgızlar, Orhun Bölgesinden Uygurları kovarak, buradaki Türk nüfusunun azalmasına sebep olmuşlardır. Bu yüzden bu en eski Türk Yurdu, daha sonra Kırgızları yenen Moğolların eline geçerek kolayca Moğollaşacak ve MOĞOLİSTAN olarak anılacaktır. NOT: Kırgızlar, Cengiz Han'a bağlanan ilk Türk Kavmidir.

4 KIRGIZLAR Adlarının menşei ve manası hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüş olan Kırgızlar Çin kaynaklarında K'i-ku, Kie-kıı, Kie-ka-sse vb. adları ile zikredilmekte ve Han'lardan (M.Ö M.S. 220) beri mevcudiyetleri bildirilmektedir. Asya Hunları zamanında Baykal'ın batısında îrtiş nehri havalisinde, bir Türk kavmi olan Ting-ling'ler ile bir arada oturmuşlardır. Fakat Kırgızlar kaynaklarda Türk asıllı gösterilmemekte ve buna göre tahminen asırlarda Türkleşmiş kavimlerden sayılmaktadır. 6. asır sonlarında Çin kaynaklarında Hia-kia-sseu diye zikredilen Kırgızlann Gök-Türk hakanı Mukan zamanında, 560'a doğru, hakanlığa bağlandıktan sonra, arasındaki fetret devrinde müstakil bir hüviyet kazandıkları, T'ang'larla siyasî münasebet kurmalarından ve bir kagan''a sahip olmalarından anlaşılıyor. II. Gök-Türk hakanlığı devrinde tekrar Gök-Türk idaresine alınan Kırgızlar, Moyençor Kagan tarafından Uygur hakanlığına bağlanmış (758), 840 yılında şiddetli bir hücumla Uygur devletini yıkarak Ötüken'de kendi devletlerini kurmuşlardır.

5 Ancak orada fazla kalamadılar. 920'de bütün Moğolistan'ı ele geçiren K'itan'lar (Çin'de Liao sülalesi) Kırgızları Ötüken bölgesinden çıkarıpp, eski yurtlarına sürdüler. K'itan'lar ve devamları olan Kara Hitayların Yenisey havalisine kadar sokulamadıkları anlaşılıyor. Cengiz Han önce Moğolistan'ı idaresi altında birleştirmek istediği için, Merkit ve Naymanlarla olan savaşları sırasında Kırgızlan da itaate almıştır (1207) ki bu suretle Kırgızlar Cengiz Han Moğollarına itaat eden ''ilk Türk kavmi'' olmaktadır. 1217'de Moğollar'a karşı direnmek istedikleri için, ertesi kış, ordusunu Yenisey buzu üzerinden geçiren, Cengiz'in oğlu Çoçi tarafından idare edilen Kırgızların artık ''hakan''ları olmamış, Tolui ulus'u (Cengiz Han'ın oğlu Tolui'nin hissesine düşen arazi ve halkına dahil edilen ülkelerinde sadece birer reis tarafından idare edilen iki kısım halinde yaşamağa devam etmişlerdir. Kırgız kavminin, Uygur Hakanlığını yıkarak işgal ettiği Ötüken'de tutunamayıp, buranın Moğol K'itan'lara geçmesine ve tam idrak ve intibak edemediği anlaşılan ''Orhun kültürü''nün ortadan kalkmasına sebep olmak, dolayısıyla eski Türk hakanlar yurdunu, bir daha geri gelmemek üzere, Moğollara kaptırmak suretiyle Türk tarihinde oynadığı menfi rol dikkatten kaçmamıştır. Durumun o devir Türk çevresinde de böyle değerlendirildiği, Karlukların, Ötüken'de Kırgız hakimiyetini reddetmelerinden bellidir.

6 Kırgızlar veya Kırgız Türkleri, çoğunluğu Kırgızistan'da yaşayan Türk halkı. Kırgızlar veya Kırgız Türkleri Asya'nın en kalabalık, en köklü boylarından biri olarak binlerce yıl yaşamış, günümüzde Kırgız Devleti olarak varlığını devam ettirmektedir. Asya nın en kalabalık, en köklü boylarından biri olarak tarih boyunca kendisinden sık sık söz ettirmiş bir toplum olarak karşımıza çıkar.

7 Tarihleri M.Ö. 201 yılına kadar giden ve asırlarca varlıklarını devam ettiren Kırgızlar genellikle Orhun bölgesinde kurulan büyük Türk devletlerine bağlanmışlardır. Tarih kaynaklarında ilk olarak Hun döneminde karşımıza çıkarlar. Bozkır Türklerinin Mete Han dönemindeki federatif birlikleri döneminde Altay dağları eteklerinde yaşayan "Kırgızlar", Mete Han ın tüm Türk Boylarını bir araya getirerek kendi otoritesi altında toplamasıyla Hun Birliğine dahil olmuşlardı. Kırgızların Hun Federatif Birliğine katılmaları şüphesiz kendi rızalarıyla değil Mete Han ın otoritesi ve askeri gücüyle gerçekleşti. Yaklaşık 300 yıl Hun Devleti bünyesinde yaşayan Kırgızlar, Büyük Hun İmparatorluğunun zayıflaması ve bölünmesi ile M.Ö. 50 li yıllardan itibaren bağımsız olarak yaşadılar ve tam anlamıyla bir devlet kuramamış olsalar da herhangi bir devletin tabiiyetini kabul etmeden kendi Kağanlarına itaat ederek varlıklarını sürdürdüler. MÖ II-I. yüzyıllarda Tanrı dağları ile Tannu-Ola arasındaki bölgede Kien-Kun adında bağımsız bir devlet kuran Kırgızlar bu devletin yıkılmasıyla siyasi hâkimiyetlerini kaybedince, uzun yüzyıllar varlıklarını göçebe olarak sürdürmüşlerdir. Kırgızların bağımsız yaşamaları Büyük Göktürk Birliği dönemine kadar devam etti.

8 Asya Hun Devleti zamanında İrtiş nehri civarında Baykal Gölü nün batısında Töleş boylarının ilki olan Ting-ling ler ile bir arada yaşıyorlardı. Daha sonra Yenisey Nehri civarına geçtiler. Türklerin bilinen en eski yazılı belgeleri olan Yenisey ve Orhon Yazıtları'nda Kırgızlar, tarihleri çok eskiye dayanan Türk kavimleri arasında zikredilmektedir. Kırgızlarla ilgili ilk bilgilere Çin kaynaklarında rastlıyoruz. Bu kaynaklara göre; Kırgızların anavatanı Güney Sibirya da Yukarı Yenisey havzasıdır. İrtiş/Beyaz Irmağı, Sibirya'da bir nehir, ana kaynağı Obi Nehri'dir.

9 Hun Devletinin M.S. 216 yılında tam anlamıyla yıkılmasıyla Türk Dünyası için esaret dönemi başlamıştı. Hunların yıkılmasından sonra 300 yıl Juan-Juan ve Çin Devletlerinin içerisinde azınlıklar halinde yaşamak zorunda kalan Asya Türkleri, varlıklarını yüzyıllar boyunca diğer devletlerin bünyesinde devam ettirdiler. Kırgızlar, bu süre zarfında Boyunduruk altına girmeyen tek Türk Boyu olmuştur. Mesken edindikleri Altay Dağı eteklerinde devletsiz ancak kendi Kağanlarının idaresinde varlıklarını sürdürmüş, teşkilatlı bir devlet yapısına sahip olamasalar da kültürel yozlaşmalardan, sosyopolitik engellerden uzak durmuşlardı. Esaret altındaki Türk Dünyası, 552 yılında Bumin Kağan liderliğinde yeniden ayağa kalkmıştı. Juan-Juan devleti içerisinde yaşayan Aşina Sülalesi, yıllardır aradığı fırsatı bulmuş ve büyük Göktürk İmparatorluğunun temellerini atmışlardı. Yüzyıllarca esaret altında yaşayan Türk Dünyası, yeni Devletlerinin öncülüğünde bir araya gelerek güç birliği yaptılar. Kırgızlar, önceleri bu güç birliğine katılmayarak Altay Dağı eteklerindeki buyruksuz yaşantılarını devam ettirmeyi tercih etseler de Göktürk lerin 3. Kağanı olan Mukan Kağan ın 568 yılında Kırgızları Türk Birliğine dahil etmesiyle varlıklarını Göktürk İmparatorluğu bünyesinde devam ettirdiler.

10 Göktürk Devleti önce ikiye bölünmüş, Kırgızlar da Doğu Göktürk Devletinin hakimiyeti altında kalmaya devam etmişti. Doğu Göktürklerin 630 yılında yıkılmasıyla Kırgızlar tekrar özgün ve bağımsız yaşantılarına geri döndüler. Bu süre zarfında Çin politikalarıyla çalkalanan, bölünüp güç kaybeden Türk Dünyasının aksine Kırgızlar, hakimiyet politikalarının esiri olmayı ve büyük devlet teşkilatlanmalarının içerisinde yer almayı reddedip kendi mütevazi ama bağımsız yaşantılarına devam etmeyi tercih ettiler. Kırgızların, Doğu Göktürk Devletinin yıkılmasıyla başlayan bağımsız yaşantıları İkinci Göktürk Devleti dönemine kadar devam etti. Birinci Göktürk Devleti döneminde Türk Birliği içerisine girmeyi kabul etmeyen Kırgızlar, İkinci Göktürkler Döneminde kendi rızalarıyla Göktürk Devletinin hakimiyetini kabul ettiler (690). İkinci Göktürk Devletinin hakimiyeti döneminde Devlete bağlı bir boy olarak varlıklarını sürdüren Kırgızlar, İkinci Göktürk Devletinin de yıkılmasıyla tekrar bağımsız hareket etmeye başladılar. Göktürklerden sonra Türk Coğrafyasına sahip çıkan Uygurlar Asya bozkırlarında yeni bir Devlet kurmuşlardı. Kırgızlar, Göktürk Devletine olan bağlılıklarını Uygur Devletine göstermeyerek tarih boyunca alışılagelmiş şekilde kendi kağanlarının liderliğinde bağımsız olarak yaşamayı tercih ettiler. Kırgızlar, Göktürk Birliği döneminden sonra mütevazi yaşayış şeklini terk edip yayılmacı bir politika izlemeye başladılardı ve Uygur Devletinin hakimiyetini kabul etmeyerek Uygurların Kuzey bölgelerindeki geniş bir coğrafyada yaşayarak güçlenmişlerdi. Zira Asya artık mütevazi bir yaşam sürülebilecek bir coğrafya olmaktan çıkmıştı. Bağımsız küçük toplulukların istilalara maruz kaldığı dönemlerde Kırgızlarda güçlenerek kalabalık süvari ordularıyla önemli bir güç haline geldiler.

11 Köklü boy yapısı ve kalabalık nüfusu ile kimi zaman kendi idarelerinde, kimi zaman Türk Devletlerinin bünyelerinde varlıklarını sürdürmüş, özgün halleriyle günümüze kadar ulaşmışlardır. Kırgız kelimesi ilk olarak MS VIII. yüzyılda yazılmış olan Orhun Yazıtlarında geçmektedir. 840 yılında Uygur Devleti ni yıkan Kırgızlar ÖTÜKEN de bir devlet kurdular. Bir süre Göktürk ve ardından Uygur egemenliğinde kaldılar.

12 Bugün Issık Göl havalisinde, Tekes, Talas ve Çu ırmaklarının yukarı taraflarında, Altay, Pamir, Tanrı Dağlarında yaşayan Kırgız Türkleri VI. Yüzyılın sonlarından itibaren Çinliler tarafından Hakas ismi ile zikredilmiştir.

13 840 yılı, Kırgızların tarihi için bir dönüm noktası özelliğini taşır. Bu tarihe kadar bağımsız ve mütevazi bir yaşam tarzı benimseyen Kırgızlar artık tam anlamıyla bir Devlet kurmuş olacaklardır. Göktürk Devletinin külleri üzerine kurulan Uygur Devleti, Çin politikalarıyla zayıflamış ve düşmanlarının taarruzları neticesinde yıkılma sürecine girmişti. Kırgızlar, bu dönemde kalabalık Süvari birlikleriyle Uygur Devletine karşı istila hareketlerine giriştiler. Birkaç yıl boyunca arka arkaya devam eden istilalar neticesinde Uygur Devletini yıkıp, kadim Türk Coğrafyası olan Ötüken de Kırgız Hanlığını kurdular (840). Kırgızlar, tarihlerinde ilk kez bağımsız ve tam anlamıyla teşkilatlı bir devlet yapısına sahip olmuştu. Aynı tarihlerde Kırgızların güney batısında başka bir Türk Devleti filizlenmişti. Uygur Devletine bağlı boylar bir araya gelerek Karahanlılar Devletini kurdular. Birbirine komşu olan bu iki büyük Türk Devleti uzun yıllar savaşmadan yaşamayı başardılar. İlerleyen yıllarda Karahanlılar Batıya doğru ilerleyerek Aral Gölüne, Hazar Denizine, Maveraünnehir e hakim oldular. Kırgızlar ise kadim Türk Coğrafyası olan Ötüken de varlıklarını devam ettirdiler. Kırgızlar ile Karahanlılar arasındaki iyi ilişkiler neticesinde Müslümanlığı kabul eden Karahanlıların telkin ve teklifleriyle Kırgızlarda İslamiyeti kabul ettiler. Kırgızlar da Karahanlılar gibi zamanla kalabalık kitleler halinde İslamı kabul etmiş, İslamın etkileri toplum nezdinde yayılmıştı. Öyle ki 9. Yüzyılın sonunda 200 bin aile İslamı kabul etmişti. Bu sayı Kırgız nüfusunun yaklaşık olarak %60 ına tekabül etmektedir.

14 Kitanlar tarafından Orhun bölgesinden çıkartıldılar. Kıtanlar? Güney Mançurya halkından olan (Moğol kavimlerinden oluşmaktadır) Kıtan kabilesi reisi Yel Abavgi, 907'de Kıtanlar Hanlığını kurdu. Çin tarihinde Liao Sülalesi olarak geçen bir kabile. Kıtaylar, tarihte Kitanlar(Çi'dan, Khitan vs.) olarak bilinirler.

15 Kırgız Hanlığı, 920 yılına kadar gücünü koruyarak bölgesinde önemli bir güç olmaya devam etti. Ancak 920 yılında Doğuda büyük bir tehlike baş gösterdi. Moğol kökenli Karahıtaylılar kalabalık ve güçlü ordusuyla batıya doğru istila hareketine girişmişti. Kırgızlar Karahıtaylılarla pek çok kez mücadele etmiş olsalar da yoğun Karahıtay akınları nedeniyle Batıya doğru göç etmek zorunda kaldılar. Karahıtaylılar Batıdaki komşuları olan Karahanlı Devleti içinde önemli bir tehlikeydi. Bu tehlikeye karşı koyabilmek için Karahanlıların himayesini kabul edip Karahıtay akınlarına karşı birlikte mücadele ettiler.

16 Bu bölge Türk yurdu olmaktan çıkarak Moğolistan yurdu haline geldi de Moğolların egemenliği altına girdiler. Cengiz Han tarafından yıkılmıştır. Moğol hakimiyetini kabul eden CENGİZ HAN a bağlanan ilk Türk kavmidir.

17 Karahıtay tehlikesine karşı Karahanlı Hakimiyetini kabul eden Kırgızlar kendi devlet idarelerinden vazgeçmemiş ancak Karahanlı Hanının talimatları doğrultusunda hareket etmeyi kabul etmişti. Yaklaşık 200 yıl Karahanlı hakimiyetin de kalan Kırgızlar, Karahanlılarla birlik olmalarına rağmen Karahıtaylıların ilerleyişine engel olamadılar yılına gelindiğinde Kırgız topraklarını tamamen istila eden Karahıtaylılar aynı zamanda Karahanlı Devleti nide yıkmış, toprakları üzerinde kesin bir hakimiyet sağlamıştı. Doğuda beliren Karahıtay tehlikesi, beraberinde başka bir Moğol tehlikesiyle devam etti. Cengiz Han, tüm Moğol kökenli boyları bir araya getirerek acımasız ve büyük bir ordu oluşturmuştu. Batıya doğru ilerleyen bu muazzam Moğol Ordusu Kırgız Devletinin kesin olarak yıkılmasına ve yaşadıkları coğrafyadaki tüm hakimiyeti kaybetmelerine sebep oldu (1207). Kırgız Devleti yıkılmıştı ancak Kırgızlar bu yenilgiyi kabul etmeyerek yeniden bir Devlet Düzeni oluşturmak için çaba sarf etmeye devam ettiler. Asya ya hakim olan Cengiz Han, Kırgızlar üzerinde baskı kurarak hakimiyeti altına almak istiyordu. Kırgızların Cengiz Han a karşı verdikleri son bağımsızlık mücadelesi Cengiz Han tarafından korkunç bir şekilde bastırılınca kesin olarak Moğol hakimiyeti altına girdiler (1217).

18 Kırgızların Moğol Hakimiyetinden çıkmaları 200 yıl sonra mümkün olabildi. Asya da artık bir Türk Hakimiyetinden söz etmek mümkün değildi. Zira Karahanlılar ve Selçuklular ile başlayan Batıya doğru göç hareketi, pek çok Türk Boyunun Asya dan ayrılmasına, Asya daki Türk Devletlerinin zayıflamasına sebep olmuştu. Asya daki nüfusu azalan Türkler artık ya küçük devletler kurabiliyor ya da diğer devletlerin himayesinde varlığını devam ettirebiliyorlardı. Batıya doğru göç hareketlerine katılmayan az sayıda boydan biri olan Kırgızlar, Moğol hakimiyeti altında yaşadığı dönemde milli yapılarını koruyarak varlıklarını devam ettirdiler. Nihayet 1399 Yılında, başka bir Moğol kökenli kavim olan Oyratlarla birleşerek Moğol Hakimiyetine karşı isyan ettiler ve tekrar bağımsızlıklarına kavuştular.

19 Kırgızların, aslen Moğol kökenli olan Oyratlarla birleşerek giriştikleri bu hareket başarıya ulaşmıştı ve Moğol hakimiyetinden çıkmışlardı ancak bu bağımsızlık hareketi çok uzun sürmedi. Aynı tarihlerde Asya da başka bir Türk boyu olan Özbekler bulunuyordu. Özbekler Kırgızlara nispeten sayıca daha kalabalık ve daha güçlü durumdaydılar. Özbek Hanlığı kendileri gibi bir Türk Boyu olan Kırgızları hakimiyetleri altına alarak güçlenmek istiyorlardı. Bu amaçla Kırgızlar üzerinde baskı kurup biat etmek zorunda bıraktılar. Bu baskılara karşı koyabilecek gücü olmayan Kırgızlar Özbeklerin hakimiyetini kabul etmek zorunda kaldılar ve Moğol Hakimiyetinden henüz çıkmışken Özbek Hakimiyeti altına girdiler (1425).

20 Moğol hakimiyeti altında kalmaktansa bir Türk Devleti olan Özbeklerin hakimiyetinde kalmak daha kabul edilebilir durumdu belki ancak Moğollar bu kez Özbek Devletini yıkıp tüm Özbek boylarını Moğol hakimiyeti altına almışlardı (1480). Kırgızlar tekrar Moğol hakimiyeti altına girmişlerdi. Bu kez özgürlüklerine kavuşmaları daha uzun sürecektir yılında tekrar başlayan Moğol Hakimiyeti ancak 1703 yılında sona erecektir.

21 Moğolların Asya hakimiyetleri 17. yy ın sonuna kadar devam etti. Güçlü ve Kalabalık Moğol orduları Asyanın yegane hakimi durumundaydılar ancak doğudan ilerleyen Müslüman Emirliklerin Moğolların hakimiyetini zayıflatmasıyla güçlerini kaybetmeye ve Asya nın doğusuna doğru çekilmeye başladılar. Müslüman emirliklerin Moğolları zayıflatmasıyla Moğol hakimiyetinden kurtulan Kırgızlar, vatanları olan Tanrı Dağlarına doğru göç hareketine giriştiler. Bu tarihlerde Tanrı Dağı civarında küçük bir devlet olan Hokandlar hüküm sürmekteydi. Uzun yıllar Moğol hakimiyeti altında yaşayan Kırgızlar henüz bir devlet kurabilecek güce sahip değillerdi. Bu sebeple Hokand Hanlığının himayesini kabul ederek tekrar ana yurtlarında yaşamaya başladılar.

22 Hokand Devleti sayıca nüfusu az ve güçlü sayılamayacak bir devletti. Kalabalık Kırgız Boyları, Hokand Devletine tabi olunca Hokand nüfusunun önemli bölümünü teşkil eder hale geldiler. Zamanla nüfus ve askeri olarak hakimiyeti yavaş yavaş ellerine geçirmeye başladılar. Nihayet Hokand Devleti tam anlamıyla Kırgızların hakimiyetine geçince Kırgızlar yeni vatanları olan Hokand Devletiyle yeniden güçlenmeye ve Tanrı Dağlarına hakim olmaya başladılar (1703).

23 Kırgızların hakimiyetiyle güçlenen ve bölgesinde önemli bir unsur haline gelen Hokand Devleti, Kırgızlara tam anlamıyla bağımsız bir yaşam sürem olanağı tanımıştı. Yaklaşık 100 yıl bağımsız ve güçlü bir devlet yapısıyla varlıklarını varlıklarını devam ettirdiler lü yıllara doğru gelindiğinde Hokand Devletinin hakimiyet sürdüğü coğrafyada başka bir Türk Beyliği kendini göstermeye başlamıştı. Aslen Türk Kökenli olan ancak zamanla Araplaşan Buhara Emirliği Hokand Devleti için bir tehdit unsuru haline gelmişti. Zira Asya da sayıca az olan Türk Boyları, güçlenmek için nüfuslarını genişletmek ve kendileriyle aynı soydan gelen toplumları bünyelerine katarak büyümek isteyeceklerdi. Buhara Emirliği de kendileri gibi Türk Kökenli olan Hokand Hanlığını ele geçirip hem coğrafyasını genişletmek hem de halkını kendilerine tabi ederek güçlenmek arzusundaydı de Buhara Emirliği ile Hokand Devleti arasındaki bu mücadele 1822 yılına kadar kanlı şekilde devam etti. Her iki devlette denk güçlere sahipti ve birbirlerine karşı kesin bir üstünlük sağlayamadılar. Öyle ki hem Kırgızlar, hem Buhara Emirliği galip gelebilmek için Osmanlı Devletinin hakimiyetine tabi olmak için elçiler göndermekteydi. Bu iki Türk Devleti arasındaki mücadele Türklerin Asya daki hakimiyetine son verip Türk Coğrafyasının Slavların eline geçmesine sebep olacak süreci başlattı.

24 1840 lı yıllardan itibaren Asya içlerine doğru akınlar düzenleyen Slavlar 1846 yılında Kazalinsk kalesine ulaşmışlardı. Oldukça stratejik bir nokta olmasına karşın ciddi şekilde korunmayan bu kale Slavlara büyük bir stratejik avantaj kazandırmıştı. Slavlar Kazalinsk kalesine sahip olmalarının verdiği avantajla Türk illerine istila hareketlerine giriştiler yılında Hokand Devletine bağlı olan Çimkent e kadar ilerleyip şehri zaptettiler. Hokand Hanı Alim Kul, Slav istilacıları geri püskürtmek ve Çimkent i geri almak için hareket geçtiğinde Buhara Emiri Ömer Han Hokandın Başkentine saldırmıştı. Slavlara karşı mücadele için yola çıkan Alim Kul, Buhara Emirinin Hokand Başkentine saldırdığını öğrenince geri dönmek zorunda kaldı. İki Türk Devletinin mücadelelerinden Slavlar karlı çıkmıştı. Alim Kul un seferi yarım bırakarak geri dönmesi ile Çimkent Slavların kontrolüne girmişti (22 Eylül 1864). Slav orduları Çimkent i aldıktan sonra Asya içlerine doğru ilerlemeye başladılar. Slavların İç Asya da hakimiyet alanlarını genişletmeleri Asya daki son Türk Devleti olan Hokand Devleti ve Buhara Emirliğinin zayıflamasına ve güçlerini kaybetmesine sebep oluyordu. Slavlar ise güçlenerek Türk Yurtlarını birer birer işgal ediyorlardı.

25 Hokand Hanı Alim Kul, Çimkenti tekrar geri almak için 23 Mayıs 1865 yılında yeniden bir sefer düzenledi. Alim Kul un bu Şehit olmasıyla Asya daki son Türk Hakimiyeti dönemi de sona erdi. Slavlar Alim Kul un ölümü üzerine Hokand Başkenti Taşkent i kuşatarak Hokand Devletine son verdi. Kırgızlar bu mağlubiyetten sonra bu kez Slav hakimiyeti altına girmek zorunda kaldılar. İki Türk Devletinin birbirleriyle mücadelesinden karlı çıkan Slavlar zamanla tüm Kuzey Asya ya hakim hale gelerek Asya daki Türk Varlığına son verdiler. Türklerin Asya daki varlıklarının tekrar ortaya çıkması ancak 20. yy da Sovyet Rusya nın bölünmesiyle gerçekleşebilecekti.

26 1700 lü yıllarda Kalmuk, Cungar, Oyrat baskılarından dolayı Altayların kuzeyindeki yerlerini terk ederek Tanrı Dağlarına göç etmişler, daha sonra bu bölgede kurulacak olan Hokand Hanlığına bağlanmışlardır. XVIII. Yüzyılın başında Hokand Hanlığının yönetimine giren Kırgızlar, bu hanlıkta nüfusun önemli bir kısmını teşkil ettikleri için, başta ordu olmak üzere, devletin çeşitli kurumlarında söz sahibi olmuşlar.1876 da Hokand Hanlığı ortadan kaldırıldıktan sonra da Rus hâkimiyetine girmek, zorunda kalmışlardır.

27 Moğolların hakimiyetinden sonra Rusların egemenliği altına girdiler. 1916'da Ruslara karşı MİLLİ İSYAN adı verilen bir ayaklanma başlattılar. İlk olarak Rus Japon Savaşından sonra, I. Dünya Savaşı başlamış ve tüm harcamalar halktan vergi adı altında toplanmıştır. Bunca sömürüye, acıya dayanamayan Kırgız, Kazak halkı yılında millî mücadele başlatmıştır. 1991'de Sovyet Rusya'nın dağılmasıyla Kırgızistan Devleti ni kurdular.

28 NOT: Kırgızlara ait beyitlik Manas Destanı dünyanın en uzun destanıdır. Canlı bir halk edebiyatı örneğidir. En uzun Türk Destanı olan Manas Destanı, Kırgızlar a aittir. Yenisey Yazıtları en önemli yazılı edebiyat eserleridir. Manas Destanı, Kırgızların millî destanıdır. Mani dinini yaşayan Karahitaylar ile Müslüman Karahanlılar arasındaki mücadelede Kırgızların durumunu ve Manas adlı kişinin başından geçenleri anlatan destandır. Ünlü Türkolog Wilhelm Radloff ( ), Manas Destanı'yla ilgili ilk derlemeyi yapr

29 En yaygın görüşe göre Manas Destanı'nın asıl kaynağı; Mani dinine mensup olan Karahitaylarla Müslüman olan Karahanlılar arasında, XII. yüzyıl başlarında meydana gelen siyasi ve askeri mücadeleler sırasında Kırgızların yaşadıkları olaylardır. Bazı kaynaklar XVI. yüzyılda yaşamış Manas adlı bir tarihi kişilikten söz ederken, bazı araştırıcılar da Manas destanındaki olayların XVIII. yüzyılın ortalarına değin uzandığı görüşünü ileri sürmektedirler. Kırgız Türkleri arasında geniş bir kahramanlık destanı olan Manas Destanı, Müslüman Kırgızlarla Putperest Kalmuklar arasındaki mücadeleleri anlatır. Destan üç bölümden oluşmaktadır. Bunlar; Manas, oğlu Semetey ve torunu Seytek ile ilgili bölümlerdir. Destanın derlenen en hacimli şekli Sayakbay Karalayev'in Manas-Semetey- Seytek üçlemesi olup dizedir. Destanın çeşitli Manasçılardan derlenen 60'tan fazla anlatımının toplam dize sayısının olduğu kaydedilmektedir.

30 Manas destanında kahramanlık konusu geniş bir yer tutar. Nogay boyundan çıkan Manas, yalnız kendi yerini, kendi boyunun özgürlüğünü, Kalmuk baskıncılarından korumakla kalmaz, parçalanan bütün Kırgız halkını birleştirip onların özgürlüğü ve eşitliği için çalışan bir bahadır olur. Onun adıyla bütün halkın birliği, iradesi, gücü birleştirilip dile getirilir. Manas destanının oluşturduğu gelenek içerisinde, destanı aktarma biçimine göre kavramlar da gelişmiştir. Halk arasında ve sözlü halk edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlara ırçı veya comokçu denmiştir. Kırgız edebiyatında Manas destanı söyleyen ozanlar ikiye ayrılmıştır. Bunlar comokçu ve camakçı'lardır. Comokçular, Manas destanını kendi devirlerinde yaşamış olan ozanlardan duyup kendilerine göre yorumladıktan sonra okuyan kişilerdir. Manas destanının bazı bölümlerini büyük comokçulardan dinledikten ve belleklerine yerleştirdikten sonra ona eklemeler yaparak veya kısaltarak okuyan ozanlar ise camakçılardır. Ayrıca Manas destanının birinci bölümünü (Manas) veya üç bölümünü (Manas, Semetey, Seytek) eksiksiz okuyanlara manasçı, destanın sadece ikinci bölümünü (Semetey) okuyanlara ise semeteyci denir.