Hüseyin Kavala; Prof. Dr. Nermin Olgun. Kronik Böbrek YetersİzlİĞİ Chronische Niereninsuffizienz

Transkript

1 Hüseyin Kavala; Prof. Dr. Nermin Olun Kronik Böbrek YetersİzlİĞİ Chronische Niereninsuffizienz

2 Yazarlar (Autoren) Hüseyin Kavala, Bahnhof-Apotheke Mannheim Prof. Dr. Nermin Olun, Marmara Üniversitesi Hemșirelik Yüksek Okulu, Istanbul Desteklerinden dolayı teșekkür ederiz (Unser Dank für die Unterstützun an) Prof. P. Rohmeiss, Schwetzinen Dr. I. Yiğit, Mannheim Dr. M. E. Şahin, Mannheim Dr. N. Özdemir-Şahin, Mannheim Dr. S. Güneș-Yiğit, Mannheim Dr. S. Resch, Mannheim Apotheker R. Busch, Bahnhof-Apotheke, Mannheim

3 Gıda değișim tabelaları sizlere ünlük ıda seçiminizde yön östermek amacıyla hazırlanmıștır. Dozaj önerileri ve aplikasyon modelleri için aranti vermiyoruz. Her kullanıcıya, özellikle aldığı preparatların açıklamalarını titiz ve dikkatli bir șekilde incelemesini, mümkünse bir uzmana danıșarak, bu dozaj önerilerini ya da kontrendikasyonların broșür verilerinden sapma österip östermediğini inceletmesini öneriyoruz. Dozaj ve aplikasyon sonucunda ortaya çıkabilecek sağlık sorunları, kullanıcının sorunluğu altındadır. Copyriht Broșürün telif hakları saklı olup, çoğaltılması, farklı dillere tercüme edilmesi, mikro filme çekilmesi, elektronik sistemlere kaydedilmesi ve üzerinde değișiklikler yapılması ya da izinsiz kullanımı yasaktır. Bu hakların ihlali durumunda yasal yollara bașvurulacaktır. Die Nährwerttabellen verstehen sich als praktisches Hilfsmittel für Ihre täliche auswahl. Für Anaben über Dosierunsanweisunen und Applikationsformen kann keine Gewähr übernommen werden. Jeder Benutzer ist anehalten, durch sorfältie Prüfun der Beipackzettel der verwendeten Präparate und eebenenfalls nach Konsultation eines Spezialisten festzustellen, ob die dort eebenen Empfehlunen für Dosierunen oder die Beachtun von Kontraindikationen eenüber den Anaben in dieser Broschüre abweichen. Copyriht Die Broschüre ist urheberrechtlich eschützt. Jede Verwertun außerhalb der enen Grenzen des Urheberrechtsesetzes ist ohne Zustimmun unzulässi und strafbar. Das ilt insbesondere für Vervielfältiunen, Übersetzunen, Mikroverfilmunen und die Einspeicherun und Verarbeitun in elektronischen Systemen.

4 Böbreklerin örevleri Kronik böbrek yetersizliği Kronik böbrek yetersizliğinde tedavi yöntemleri Hemodiyaliz Periton diyalizi Böbrek nakli Kronik böbrek yetersizliğinde beslenme Besin rupları ve beslenme in 100 ramında bulunan enerji, protein, yağ ve karbonhidrat miktarı Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan kolesterol miktarı Su, tuz, potasyum, kalsiyum, fosfor, demir, mineral ve vitaminler Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan tuz miktarı Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan potasyum miktarı Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan kalsiyum miktarı Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan fosfor miktarı Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan demir miktarı Gıda değișim listeleri Sağlıklı yemek pișirme kuralları

5 İçindekiler (Inhaltsverzeichnis) Aufaben der Niere Chronische Niereninsuffizienz Therapiemölichkeiten bei chronischer Niereninsuffizienz Hämodialyse Peritonealdialyse Nierentransplantation Ernährun bei chronischer Niereninsuffizienz ruppen und Ernährun Der Enerieehalt in 100 Gramm essbarem Anteil mit Anabe von Proteinen, Fett und Kohlenhydraten Der Cholesterinehalt in 100 Gramm essbarem Anteil Wasser, Salz, Kalium, Kalzium, Phosphor, Eisen, Mineralien und Vitamine Der Salzehalt in 100 Gramm essbarem Anteil Der Kaliumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil Der Kalziumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil Der Phosphorehalt in 100 Gramm essbarem Anteil Der Eisenehalt in 100 Gramm essbarem Anteil verleichstabellen Reeln zum esunden Kochen

6 BÖBREKLERİN GÖREVLERİ (Aufaben der Niere) Böbreklerimiz çok sayıda örevi aynı anda yerine etirir. Bu örevler șu șekilde özetlenebilir. Zararlı maddeleri vücudumuzdan uzaklaștırmak; yediğimiz ıdalar vücudumuzda kullanılırken bazı yararsız hatta zararlı maddeler kanımızda birikir. Bu maddelerin bazılarının adını hepiniz mutlaka ișitmișsinizdir. Örneğin; üre, kreatinin, ürik asit ibi bu maddelerin hepsinin dıșarı atılması erekir. İște bu maddeleri vücudumuzdan uzaklaștırmak böbreklerimizin örevidir. Eğer böbreklerimiz ișe yaramaz hale elirse bu zararlı artıklar kanımızda birikir ve böbrekler normal örevlerini yapamaz hale elir. Böbrek yetersizlikli hastalarda örülen bulantı, kusma, uyku hali, ileri halsizlik ve nefes darlığı ibi șikayetlerin ortaya çıkmasında bu maddelerin rolü vardır. Vücudumuzda su ve tuz denesi ile tansiyonun ayarlanması; vücudumuzun yarıdan fazlası değișik tuzları da içeren bir su deposudur. Çok su içildiği zaman vücuttaki fazla su idrar yoluyla dıșarı atılır. Aynı zamanda çok tuzlu ıdalar (turșu, siyah zeytin, salamura peynir ibi) veya diğer bir tuz șekli olan potasyumdan zenin meyveler (örneğin; kuru üzüm, muz, portakal veya kayısı) yendiği zaman böbreklerimiz bir bilisayar ibi çalıșarak vücuda fazla elen bu tuzları dıșarı atmaktadır. Eğer böbreklerimiz hastalanırsa yediğimiz içtiğimiz tuz ve suları erektiği kadar dıșarı çıkaramaz. Vücudumuzdaki suyun fazlalığı bacaklarımızın ve öz kapaklarımızın șișmesi, așırı miktarda kilo almamız ve tansiyonumuzun yükselmesi ile kendini belli eder. Bu durum daha da ileri iderse akciğerlerimizde de su birikir ve nefes darlığı ortaya çıkar. Potasyumun vücutta așırı birikmesi ise ileri halsizliğe, felçlere, hatta kalbin durmasına sebep olabilir. Böbreklerin kan yapımı üzerindeki etkisi; Böbreklerimiz kan yapan kemik iliğimizi uyararak kemik iliğine ne kadar kan yapılması erektiği konusunda talimat verirler. Böbreklerimiz ișe yaramaz duruma elirse, kemik iliği erekli emirleri alamayacağı için yeterli miktarda kan yapamaz. Bu nedenle kansızlığın yol açtığı halsizlik, iștahsızlık, baș dönmesi, çabuk yorulma ve çarpıntı ibi yakınmalar böbrek hastalarında sıklıkla örülür. D vitamini yapma, fazla kalsiyum ve fosforu dıșarı atmak; Kemiklerimiz vücudumuzu ayakta tutar ve hareketlerimizi sağlar. Kemik elișiminde böbreklerin rolü önemlidir. Kemiklere sert yapısını veren kalsiyum

7 BÖBREKLERİN GÖREVLERİ (Aufaben der Niere) ve fosfor isimli maddeler ıdalarla alındıktan sonra barsaktan emilir ve kemiklere yerleștirilir. Bu ișleri ayarlayan D-vitaminini yapmak, fazla elen kalsiyum ve fosforu da dıșarı atmak böbreklerimizin örevidir. Eğer böbreklerimiz bu örevi yapamaz ise; vücudumuzda kalsiyum eksikliği ve bunun yanında fosfor fazlalığı bașlar. Kemikler direncini yitirir, eğilir, bükülür, kolay ve çabuk kırılır. Çocuklarda kemik elișmesi iyi yapılamaz; bu yüzden boy kısalığı ve elișme eriliği örülür. Vücudun kimyasal denesini sağlamak; böbreklerimiz vücuda fazla elen bazı hormonları kandan temizleyerek hormonların yol açabileceği zararlı etkileri önlemiș olurlar. Bu sayede diğer pek çok oran bu uyun ortamda verimli ve rahat bir șekilde çalıșabilir. Böbrekler çalıșamaz hale elirse, vücudumuzun kimyasal denesi bozulur ve kalp, akciğer, beyin ibi pek çok oranımız faaliyetlerini deneli bir șekilde yerine etiremez. Ayrıca bazı hormonların kanda așırı birikmesine bağlı yan etkiler örülür. İlaçların artıklarının dıșarı atılması; içtiğimiz ilaçlar yararlı etkilerini österdikten sonra eride kalan artıkları vücut için zararlı olabilir. Bu nedenle ilaç yan ürünlerinin dıșarı atılması erekir. Böbrekler bu ağır iște karaciğere yardım eder ve ilaçların zararlı etkilerini el birliği ile dıșarı atar. Böbreklerimiz ișe yaramaz hale elirse ilaçlar ve zararlı artıkları vücudumuzda birikir. Sonuçta çok sayıda yan etki ve zehirlenme belirtileri ortaya çıkabilir. Bu nedenle böbrek hastalarının kendileri için reçete edilmeyen ilaçları kullanmaması ereklidir. Bu kadar çok örevi üstlenmiș olan böbreklerimiz iflas ettiğinde, modern tedavi yöntemleri ile bu örevlerin hepsini yerine etirmek mümkündür ve bu konuda birden fazla tedavi seçeneği vardır. Bu tedavi seçeneklerine așağıda daha ayrıntılı olarak yer verilecektir. Uyun yöntemler ile böbrekleri hiçbir șekilde çalıșmayan hastalar bile çok rahat ve uzun süreler ile yașayabilir. Bu nedenle böbrek yetersizliğinden korkmadan böbrek hastalıkları konusunda bilinçli olmak önemlidir. Tüm dünyada kronik böbrek yetersizlikli hastalar yalnızca rahat, uzun ve kaliteli bir yașam sürmekle kalmaz, aynı zamanda ișlerini de yaparlar ve topluma üretici olarak katkıda bulunurlar.

8 KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİ (Chronische Niereninsuffizienz) Kronik Böbrek Yetersizliği; değișik nedenlere bağlı olarak böbreklerin kalıcı bir șekilde hastalanması ve örevlerini yapamaz hale elmesi durumudur. Kronik böbrek yetersizliğinin çok değișik nedenleri vardır. Bu nedenler arasında; kronik lomerulonefrit veya kronik pyelonefrit ibi iltihabı hastalıklar, șeker hastalığı ya da yüksek tansiyonun böbrekte yol açtığı zararlar, doğumsal bazı böbrek hastalıkları, böbrek tașları ve yol açtığı enfeksiyonlar, idrar yolundaki tıkanmalar, bazı ilaç ve zehirli maddelerin böbreğe dokunması ibi faktörler sayılabilir. Bu hastalıklar enellikle kalıcıdır ve ilaçlar ile tamamen iyileșmez. Kronik böbrek hastalığında çoğu kez böbrekler hasta oldukları halde son döneme elinceye kadar örevlerini iyi bir șekilde sürdürür. Hastalar da ilaçlarını kullanarak yașantılarına normal bir șekilde devam eder. Bazen de bu böbrekteki hasar ilerler ve böbrek yetersizliğine yol açar. Hastanın kanında üre ve kreatinin ibi bazı zararlı maddeler yükselir. Sağlıklı insanlarda, böbrekler ișe yaramayan üre ve kreatinin ibi bazı zararlı maddeleri idrarla dıșarı atar; böylece vücudu temizler. Böbrek yetersizliği bașlayınca kanı temizleme örevi de aksayacağı için bu zararlı maddeler vücudumuzda birikir. Buna bağlı olarak diğer oranların çalıșması bozulur. Bulantı, kusma, nefes darlığı ibi çok sayıda șikayet ortaya çıkar. Böbrek yetersizliği çok ilerleyecek olursa son dönem böbrek yetersizliği ortaya çıkar ve kanı temizleme örevi hiçbir șekilde yerine etirilemez. Bu durumda kandaki zararlı artıkların düzeyi çok yükselir. Vücudun kimyasal denesi bozulur. Ayrıca kan tuzları normal sınırların dıșına çıkar. Bunlardan en önemlisi potasyum tuzu verilen özel bir tuzdur. Kan potasyumu normalin çok üzerine çıkarsa hayati tehlike ortaya çıkar. Bu așamaya elen hastaların böbreklerine çeșitli tedavi yöntemleri ile yardım etmek ereklidir.kronik böbrek yetersizliği eskiden çok sık olarak ölüme yol açmaktaydı. Ancak ünümüzdeki yeni teknolojiler ile artık çok etkili bir șekilde tedavi edilmektedir. Birçok hasta diyaliz ve böbrek nakli sayesinde hayatını sürdürmektedir. Bu nedenle son dönem böbrek yetersizliğinden korkmamak, ancak bu hastalığa karșı bilinçli olmak erekir.

9 KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİ (Chronische Niereninsuffizienz) KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE TEDAVİ YÖNTEMLERİ (Therapiemölichkeiten bei chronischer Niereninsuffizienz) KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE TEDAVİ YÖNTEMLERİ (Therapiemölichkeiten bei chronischer Niereninsuffizienz) Son dönem böbrek yetersizliği ortaya çıktığında sadece ilaçları kullanarak hastayı tedavi etmek mümkün olamaz. Burada böbreğin örevlerini üstlenecek bașka tedavi yöntemleri ereklidir. Bu yöntemler șunlardır; 1. Diyaliz 2. Böbrek nakli 3. Anemi tedavisi DİYALİZ (Dialyse) Diyaliz özel zarlar kullanarak hastanın kanındaki zararlı maddeleri süzmek ve böylece kanı temizlemektir. Diyaliz iki șekilde uyulanabilir: 1. Hemodiyaliz (makine diyalizi) 2. Periton diyalizi (karın diyalizi)

10 HEMODİYALİZ (Hämodialyse) Hemodiyaliz bir makine aracılığı ile hastanın kanının özel bir filtreden süzdürüldüğü ve içindeki zararlı maddelerin temizlendiği tedavi șeklidir. Bu amaca yönelik olarak süzeç örevi yapabilecek suni zarlar üretilmiștir. İleri teknoloji ile bu zarlar daha sonra özel filtreler haline etirilmiștir. Bu filtrelerin diyaliz makinelerine takılması, kanın bir pompa ile hastadan çekilerek bu zardan süzdürülmesi ile hemodiyaliz erçekleștirilir. Bu süzme ișlemi sırasında filtrenin bir ucundan hastanın kanı irer. Bu kandaki üre, kreatinin ibi zararlı maddeler, potasyum adı verilen ve fazlası zararlı olan bir tuz ile diğer bazı zararlı maddeler dıșarı alınır. Filtrenin diğer ucundan temizlenmiș olarak çıkan kan ise vücuda eri döndürülür. Hemodiyaliz sırasında vücutta fazladan birikmiș suyun çekilmesi ile tansiyon yüksekliği de daha kolay kontrol edilir. Hemodiyalize Hazırlık (Vorbereitun zur Hämodialyse) Hemodiyaliz tedavisine irme kararı alınınca, önce bir kolda damarlara yönelik bir ameliyat yapılır. Burada bir atardamar ile toplar damar arasında pencere açılır. Bu ameliyat için hastayı bayıltmaya erek yoktur ve tüm ișlem yaklașık yarım ile 1 saat içinde tamamlanır. Ameliyattan 2 3 hafta sonra hastanın kolundaki damarlar daha belirin ve kabarık hale elir. Olușan bu damarlara fistül adı verilir.fistül yapılmasının amaçları: 1. Hemodiyaliz sırasında kanı temizleyecek filtreye fazlaca miktarda kan çekmek ereklidir. Normal damarlardan bu kadar kanı almak mümkün olmaz, oysa fistülden bu kan kolayca çekilebilir. 2. Makineye irerken kanı dıșarı çekmek için hastaya özel iğneler takılır ve hastanın canı yanmaz. Hemodiyalizin Uyulanması (Durchführun der Hämodialyse) Böbreği hiçbir șekilde örevini yapamayan ve hiç idrarı olmayan yani böbrek yetersizliği en son așamaya elmiș hastalarda hemodiyaliz haftanın 3 ününde ve 4 er saatlik süreler ile uyulanır. Yani hemodiyaliz tedavisi ören bir hasta haftada 12 saatini makinede eçirir, eri kalan zamanlarında ise serbesttir. Hastalar makinede iken isterlerse uyuyabilir, ders çalıșabilir ya da televizyon izleyebilirler. Hemodiyaliz tedavisi özel merkezlerde yapılır. Diyaliz ile uğrașan deneyimli hekimler ve hemșireler uyulama ișlemi boyunca merkezde bulunurlar. Her hani bir sorun olursa da hastaya erekli yardımı yaparlar. 10

11 HEMODİYALİZ (Hämodialyse) Hemodiyalizin Yan Etkileri (Nebenwirkunen der Hämodialyse) Yeni ve modern makineler ile diyalize bağlı yan etkiler çok azalmıștır. Hastalarda en sık örülen yakınmalar diyaliz sırasında örülen kas krampları ve tansiyon düșmesidir. Ancak bu iki yan etki de kolayca tedavi edilebilir. Hastalar ilk birkaç hafta hemodiyalize uyum konusunda sıkıntı çekseler bile, daha sonra bu tedavi șekline alıșırlar ve ünlük ișlerini rahatça yapabilirler. hasta için farklıdır. Eğer diyalize irmeden önce yapılan kan tahlillerinde kan potasyum düzeyi yüksek çıkarsa, fazla potasyum içeren ıdaları yemekten kaçınmak erekir. Bu konuda diyet uzmanı, hekim veya hemșirelerden erekli bililer öğrenilebilir. Hemodiyalize iren hastalar için en önemli nokta çok fazla su içmemek veya iki diyaliz arasında așırı kilo almamaktır. Hemodiyalizde Beslenme (Ernährun bei Hämodialyse) Hemodiyaliz tedavisi bașladıktan sonra hastanın beslenmesi diyaliz öncesine öre daha serbest hale elir. Et, süt, peynir ibi proteinli ıdalar serbestçe yenebilir. Potasyum içeren sebze ve meyvelerin hani miktarlarda yeneceği her 11

12 PERİTON DİYALİZİ (Peritonealdialyse) Kanı zararlı artıklardan temizlemek için her zaman yapay zarlardan yapılmıș filtreler erekmez. Bu amaçla insanın kendi karın zarı da filtre yerine kullanılabilir. İnsanın kendi karın zarı olan peritonun kullanıldığı diyaliz șekline periton diyalizi veya karın diyalizi adı verilir. Periton diyalizi uyulaması için özel olarak hazırlanmıș ve çok temiz bir torbada saklanan diyaliz sıvıları kateter veya kanül adı verilen bir boru aracılığı ile hastanın karnına verilir. Bu diyaliz sıvısının karında kaldığı süre içinde kandaki zararlı maddeler karın zarından süzülür ve diyaliz sıvısının içine eçer. Bir süre sonra kirlenmiș olan bu sıvı yine özel borusu ile vücut dıșına boșaltılır ve atılır. Böylece kandaki zararlı maddelerin bir kısmı vücut dıșına atılmıș olur. Daha sonra hastanın karnına temiz bir diyaliz sıvısı yeniden takılır. Bir süre sonra kirlenen bu sıvı da boșaltılarak kan biraz daha temizlenir. Sonra tekrar temiz bir sıvı takılarak ișleme devam edilir. Karın diyalizi bu șekilde tekrarlanarak zararlı maddeler sürekli bir șekilde vücut dıșına alınır ve hasta yașantısını böylece sürdürür. Periton Diyalizine Hazırlık (Vorbereitun zur Peritonealdialyse) Periton diyalizi tedavisine irme kararı verildikten sonra küçük bir ișlem ile karna özel bir kateter yerleștirilir. Bu kateter sürekli olarak karında kalır. Periton Diyalizi Uyulaması (Durchführun der Peritonealdialyse) Periton diyalizi bașlıca iki șekilde uyulanır. 1. Ayaktan sürekli periton diyalizi: Tüm dünyada en yayın olarak uyulanan diyaliz șeklidir. Hasta sabah kalktığı zaman bir ece önceden karnında bıraktığı, kirlenmiș diyaliz sıvısını boșaltılır, bunun yerine temiz bir sıvıyı karnına doldurur. Bu sıvının doldurma ve boșaltma ișlemi yaklașık dakika alır ve karnındaki boruya bağlanan yumușak bir hortum aracılığı ile erçekleștirilir. Boșalmıș olan torbayı hasta elbisesinin altına sardıktan sonra ünlük ișlerini yapmaya devam eder. Böylece dıșarıdan bakınca hastanın periton diyalizi uyuladığı hiçbir șekilde belli olmaz. Karna doldurulan sıvı yaklașık 4 6 saat kadar burada kalır. Daha sonra öğleye doğru hasta sabah taktığı diyaliz sıvısını dıșarıya boșaltır ve yerine yine temiz bir sıvı takar. Tekrar ișinin bașına döner. Yine 4 6 saatlik bir süre eçtikten sonra hasta 3. torbasını da boșaltır ve akșam yatmadan önce karnına temiz bir diyaliz sıvısı takar. Daha sonra yatar ve uyur. Ertesi ün sabah bir ece önceden karnında bulunan sıvıyı boșaltır ve yerine tekrar temiz bir diyaliz sıvısı takar. Bu șekilde yașantısını sürdürür. Çok karmașık ibi örünen bu ișlem aslında oldukça basittir ve çok kısa süreli bir eğitimden sonra hastalar tüm bu yazılanları çok rahatça yapabilirler. 12

13 PERİTON DİYALİZİ (Peritonealdialyse) 2. Aletli periton diyalizi: Bu tür periton diyalizi uyulaması daha da kolaydır. Diyaliz sıvısı değișimleri ayaktan periton diyalizinde olduğu ibidir, ancak burada değișimleri hasta uyurken özel bir makine otomatik olarak yapar. Hasta sabah kalktığı zaman bir ece önceden karnında bulunan diyaliz sıvısını dıșarıya boșaltır, yerine temiz bir sıvı takar. Daha sonra da ün boyunca hiç değișim yapmaz. Yatmadan önce ündüz vakti karnında kalmıș ve kirlenmiș olan diyaliz sıvısını boșaltır. Ve hazırladığı temiz diyaliz sıvı torbalarını bu makineye yerleștirir. Sonra da yatar. Hasta uyurken makine otomatik olarak temiz sıvıları hastanın karnına verir. Kirlenmiș olanları ise dıșarıya alır. Böylece ișlem hem daha temiz bir șekilde erçekleșmiș olur, hem de hastanın ünlük yașantısı diyaliz torbalarını değiștirmek için bölünmez. Aletli periton diyalizi uyulamaları iderek daha yayın bir hale elmektedir. Genel Bililer (Allemeine Informationen) Periton diyalizi uyulamasını hasta kendisi yapar. Bu amaca yönelik olarak bașlanıçta yaklașık bir ay süre ile diyaliz merkezinde hastaya eğitim verilir. Burada en önemli nokta torba değișimleri sırasında temizliğe çok dikkat edilmesidir. Bir müddet süreyle hekim ve hemșirelerin özetiminde hasta değișimlerini kendi bașına yapar. Bu ișlemde iyice ustalaștığına kanaat etirildikten sonra da hasta evinde veya ișinde 3 diyalizini kendisi uyular. Belli aralıklar ile de diyaliz merkezine kontrollere elir. Periton Diyalizinin En Sık Görülen Yan Etkileri (Nebenwirkunen der Peritonealdialyse) Diyaliz sıvısının değișimleri sırasında temizliğe çok dikkat edilmez ise, hastanın karın zarında iltihaplanma örülebilir. Bu duruma peritonit adı verilir. Yeni teknikler ile peritonitin sıklığı çok azalmıștır. Ayrıca, çoğu kez de tedavisi mümkündür. Periton Diyalizi Sırasında Beslenme (Ernährun bei Peritonealdialyse) Periton diyalizi tedavisi ören hastaların beslenmeleri hemodiyaliz hastalarının beslenmelerine benzer. Ama enellikle bu hastalarda çok sıkı su kısıtlaması yapmaya erek yoktur. 13

14 BÖBREK NAKLİ (Nierentransplantation) Hastaya yeni bir böbrek takarak vücuttaki zararlı artıkları temizlemektir. Böbrek nakli de iki ayrı tür vericiden yapılabilir: 1. Canlı vericiden, 2. Kadavradan (yeni ölmüș bir kimseden). Böbrek nakli hastanın vücuduna bir bașka kimseden alınan böbreğin takılmasıdır. Yeni takılan böbreğin takılması ile hasta yașantısını rahat bir șekilde sürdürebilir. Nakil için kullanılacak böbrek kan bağı olan akrabalardan canlı vericilerden veya henüz ölmüș kișilerden (kadavra) temin edilebilir. Sağlıklı olmak koșulu ile hastaya ve böbreğini bağıșlayan kimseye tek bir böbrek rahatça yeter. Kadavra veya canlı vericiden yapılacak her iki ameliyat birbirinin aynıdır. Yalnız canlı nakillerde ameliyatı önceden planlamak mümkündür. O nedenle, hasta ve böbrek vericisi aynı anda ameliyata alınır. Böbrek vericiden çıkarılıp hemen hastaya takılır. Kadavra böbreğinin ise ne zaman çıkacağı belli değildir. O nedenle, kadavra böbrek nakli olmak isteyen hastalar transplantasyon ünitesi ne önceden bașvurur. Yapılan incelemelerde hastalara ait bililer, çıkacak böbrek ile uyumu belirleyecek kan rubuna ve doku rubuna ait özellikler bilisayara kaydedilir. Kadavra böbreği çıktığı zaman önce kadavranın doku rubu tayin edilir. Daha sonra bilisayarda böbrek beklemekte olan hastalardan bu dokuya en çok uyum österenler acil olarak hastaneye çağrılır. Nakil için seçilen hasta önce diyalize alınır. Daha sonra ameliyata eçilir. Normal șartlarda ameliyat 2 4 saat kadar sürer. Tüm bu ișlemler sırasında kadavradan çıkarılan böbrek bir buz kabındaki özel sıvılar içinde saklanır. Böbrek nakli yapılacak çoğu hastanın kendi böbrekleri yerinde bırakılır. Ancak bazen böbreklerini çıkarmak erekir. Zaten yeni böbrek eski böbreklerin yanına değil, ama hemen kasığın üzerine takılır. Dünyanın her yerinde canlı vericiden yapılan nakillerin bașarısı, kadavradan yapılanlara öre daha iyidir. Burada hem çıkarılan böbreğin hiç beklemeden takılması hem de kan akrabaları ile doku uyumunun iyi olması önemli rol oynar. Canlı vericiden yapılan nakillerde böbrek hemen çalıșmaya bașladığı halde kadavra nakillerde bazen 2 4 hafta kadar beklemek erekebilir. Bu süre içinde hasta diyalizine devam eder. Nakil olmuș hastaların belirli ilaçları ömür boyu almaları ereklidir. Böylece, nakledilen böbreğin vücut tarafından reddedilmesi önlenir. Ama bu ilaçların kullanılmasına rağmen nakledilen böbreğin vücutta ne kadar süre ile çalıșacağı konusunda bir aranti verilemez. Nakledilen böbrek ameliyattan sonra çok uzun yıllar 14

15 BÖBREK NAKLİ (Nierentransplantation) çalıșabilir veya kısa bir süre sonra da redde uğrayabilir. Ameliyattan 5 yıl sonra nakledilmiș böbreklerin ortalama %70 ile %80 i çalıșmaya devam etmektedir. Böbrek Naklinin Yan Etkileri (Nebenwirkunen der Orantransplantation) Her tedavi yönteminde olduğu ibi böbrek naklinde de bazı yan etkiler olabilir. Ameliyata ait problemler (ağrı, kanama, idrar sızması ibi) çok azdır ve önemli bir sorun olușturmaz. Ancak reddi önlemek için verilen ve vücudun savunma sistemini baskılayan ilaçların bazı önemli yan etkileri vardır. Örneğin, nakilden sonra tansiyon yükselebilir. İltihabı hastalıklar veya bazen tümörler ortaya çıkabilir. Ancak hastalar yakın tedavi ve bakım altında oldukları için bu problemler enelde bașarı ile tedavi edilir. Takılan böbrek redde uğrarsa hasta tekrar hemodiyalize veya periton diyalizine eri döner. Bașka böbrek bulunursa aynı hastaya 2., 3., 4., 5. ve 6. nakilleri yapmak da mümkün olur. Burada anlatılan her 3 tedavi yönteminin de bazı iyi ve sakıncalı tarafları vardır. 15

16 Hemodiyalizin iyi tarafları (Vorteile der Hämodialyse) Hasta sık olarak hekim kontrolündedir, diyaliz seansları dıșındaki zamanda tamamen serbesttir. Hastalığa tutulmuș diğer insanlarla aynı ortamda tedavi örmesi stresini azaltır. Periton diyalizinin iyi tarafları (Vorteile der Peritonealdialyse) Bir merkeze bağımlı olmaksızın yașamı sürdürme imkanı var, ezme ve seyahat özürlüğü daha fazla, daha fazla su içme imkanı var. Böbrek naklinin iyi tarafları (Vorteile einer Nierentransplantation) Sağlıklı bir insan ibi tam bir özürlüğün olması, daha kaliteli bir yașam sürdürülmesi, diyet kısıtlamalarının hemen hemen hiç olmaması. Hemodiyalizin sakıncalı tarafları (Nachteile der Hämodialyse) Hasta haftanın 3 ünü hastaneye itmek zorundadır. Sıvı kısıtlaması erektirir. Diyaliz uyulamaları sırasında nadir de olsa kramp, tansiyon düșüklüğü ibi problemler yașanabilir. Periton diyalizinin sakıncalı tarafları (Nachteile der Peritonealdialyse) Gün içinde ișlemler dolayısıyla yașantı kesintiye uğrar. Karında sürekli olarak bir kateteri tașımak erekmesi, seyrek de olsa karın zarında iltihaplanma olması. Böbrek naklinin sakıncalı tarafları (Nachteile einer Nierentransplantation) Böbrek vericisinin her zaman bulunamaması, önemli bir ameliyat eçirilmesi, ciddi yan etkileri olan ilaçların ömür boyu kullanılması. 16

17 BÖBREK NAKLİ (Vor- und Nachteile) Son dönem böbrek yetersizliği ortaya çıktığı zaman, mutlaka belirli bir tedavi yönteminde ısrar etmek doğru değildir. Her tedavi șeklinin kendine öre iyi ve sakıncalı tarafları vardır. Bir tedavi yönteminden diğerine eçmek her zaman için mümkündür. Bazı kısıtlamaları olmasına rağmen bu tedavi yöntemleri ile uzun süre yașamak mümkündür. 17

18 Anemi nin, yani alyuvarlar eksikliğinin böbrek rahatsızlıklarıyla ilisi nedir? Alyuvarların (Eritrositlerin) eksikliğine anemi denir. Bunun bir çok sebepleri vardır. Örneğin vitamin, demir ve protein eksikliği ibi. Gelișmiș ülkelerde bundan dolayı anemi, beslenme eksikliği nedeniyle sıkça örünmektedir. Deneli bir beslenmeyle bu eksiklik iderilirse, vücutta tekrar yeterli sayıda alyuvar olușur. Kronik böbrek rahatsızlığı bulunan insanlarda böbrekler de bu hususta bir rol oynar. D3 Vitamini böbreğin içinde aktif hale etirilir ve dolayısıyla vücudun diğer taraflarında eksik kalır. Böbrek dokusunda kan olușturma hormonu Eritropoetin (EPO) artık yeterli derecede olușturulamaz. Bu EPO eksikliği, bir böbrek rahatsızlığnını henüz bașlanıcında da bir rol oynayabilir. Hafif bir aneminin önemi, son yıllarda yapılan bilimsel araștırmalarla daha belirin bir șekilde ortaya çıkmıștır. Örneğin hafif anemi halinde, kalp kası değișikliğe uğrayabilir ve buna bağlı olarak da bu durum onun fonksiyonuna etki eder. Hatta sağlıklı olanlar için anemi, daha yüksek ölüm riski olduğu anlamına elir. Ayrıca EPO eksikliği nedeniyle sebebiyet verilen anemi, demir ve vitamin eksik- Was hat die Anämie, d. h. der Manel an roten Blutkörperchen, mit Nierenerkrankun zu tun? Eine Anämie bezeichnet den Manel an roten Blutkörperchen (Erythrozyten). Es ibt verschiedene Ursachen, z. B. Manel an Vitaminen, Eisen und Eiweiß. In Entwicklunsländern tritt deshalb häufi die Anämie durch Nahrunsmanel an sich auf. Gleicht man mit der Ernährun diesen Manel aus, werden wieder enüend rote Blutkörperchen ebildet. Bei Menschen mit einer chronischen Nierenerkrankun spielt auch die Niere selbst eine Rolle, denn das Vitamin D3 wird auch in der Niere für die Wirkun aktiviert. In dem Gewebe der Nieren wird auch nicht mehr enüend Erypthropoietin (EPO) ebildet, das Hormon zur Blutbildun. Dieser EPO-Manel kann schon zu Beinn einer Nierenerkrankun eine Rolle spielen. Die Bedeutun einer leichten Anämie wird durch die wissenschaftlichen Erkenntnisse in den letzten Jahren immer deutlicher, z. B. verändert sich die Herzmuskulatur und damit die Funktion. Eine Anämie bedeutet soar für Gesunde, dass ein höheres Risiko besteht zu sterben. Zusätzlich kann die durch EPO-Manel verursachte Anämie wiederum aufrund von Eisen- 18

19 BÖBREK NAKLİ (Nierentransplantation) liği halinde, daha da artabilir (örneğin Vitamin B12 ve aktif Vitamin D3 eksikliği hallerinde). Böbrek rahatsızlıklarında bu vitamin eksiklikleri, beslenmeyle ancak küçük bir oranda düzeltilebilir. Bundan dolayı eskiden bu amaçla sıkça kan verilirdi. Demir ve vitaminlerin yanısıra 14 yıldan beri artık ilaç olarak EPO, kronik böbrek hastalığından muzdarib olan hastalara bașarıyla verilmektedir. Bu alanda henüz bașlanıç derecesinde bulunan bir böbrek rahatsızlığı halinde bile, hastalara yardımcı olunabileceği tesbit edilmiștir: Böbrek fonksiyonlarının kaybı, belirin derecede frenlenebilir. Bu demektir ki, diyaliz önlenebilir veya en azından diyalize bașlanılması eciktirilebilir yani daha sonraya atılabilir. oder Vitamin-Manel verstärkt werden (z. B. Manel an Vitamin B12 und aktivem Vitamin D3). Nur zum kleinen Teil kann man diesen Manel bei Nierenkranken mit der Ernährun ausleichen. Früher wurden deshalb häufi Bluttransfusionen eeben. Neben Eisen und Vitaminen wird nun seit über 14 Jahren sehr erfolreich EPO als Medikament bei chronisch nierenkranken Patienten einesetzt. Auch hier konnte nachewiesen werden, dass auch Menschen mit beinnender Nierenerkrankun davon profitieren: Der Verlust der Nierenfunktion kann deutlich ebremst werden und das bedeutet, Dialyse zu verhindern oder zumindest zeitlich hinauszuschieben. 19

20 KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE BESLENME (Ernährun bei chronischer Niereninsuffizienz) Kronik böbrek yetersizliğinde beslenme neden önemlidir? (Die Bedeutun der Ernährun bei chronischer Niereninsuffizienz) Böbrek yetersizliğinde beslenmeye dikkat edilmesi iki yönden yarar sağlar: 1. Hani nedene bağlı olursa olsun uyulanacak beslenme proramı böbrek hastalığının ilerlemesini yavașlatabilir. 2. Yetersizliğin ileri dönemlerinde uyun beslenme uyulaması ile, hastayı rahatsız eden değișik sorunlar ( bulantı, kusma ibi) azalır ve üremiye bağlı laboratuar bozuklukları (kanda üre yüksekliği, potasyum yüksekliği ibi) daha hafif olur. Altta yatan neden ne olursa olsun kronik böbrek yetersizliğinde uyulanacak beslenme ve tedavi șekilleri birbirine benzerlik österir. Beslenme konusunda bili sahibi olmak niçin ereklidir? (Welche Informationen brauchen Sie bei der Ernährun?) Hayatımızı sürdürebilmek için değișik besinleri uyun miktarlarda almak zorundayız. Bu besinler ile vücudumuzun büyümesi, elișmesi ve oranlarımızın çalıșabilmesi için erekli enerjiyi sağlarız. İyi ve deneli beslenemezsek bazı hastalıklar ortaya çıkar. Örneğin: Fazla miktarda hamur iși ve tatlı yersek șișmanlarız. Așırı miktarda tuz alırsak tansiyonumuz yükselir. Hayvansal kaynaklı yağları ereğinden fazla yersek damar sertliği elișebilir. Yenilmesi erekenden daha az ıda yenirse, beslenme yetersizliği ortaya çıkar. Bu nedenle sağlıklı olmak isteyen veya kronik bir hastalığı (kronik böbrek yetersizliği ibi) herkesin besinler ve beslenme șekli hakkında bilinçli olması ereklidir. 20

21 KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE BESLENME (Ernährun bei chronischer Niereninsuffizienz) BESİN GRUPLARI VE BESLENME (ruppen und Ernährun) BESİN GRUPLARI VE BESLENME (ruppen und Ernährun) Vücudumuza Enerji Sağlanması ve Kalori Kavramı (Enerieewinnun in Ihrem Körper und die Bedeutun der Kalorien) Beslenmenin asıl amacı ün boyunca harcadığımız enerjiyi sağlamaktır. Bu enerji yediğimiz farklı besinlerin vücutta yakılması sonucu elde edilir. in yakılması ile açığa çıkan enerji veya yakıt miktarına kalori adı verilir. Gündelik yașantımızı sürdürebilmek için bu kaloriyi kullanırız. Beslenmemiz sırasında kaloriyi enellikle yağlardan ve karbonhidrat olarak isimlendirilen șeker, ekmek, pilav, makarna ve değișik hamur iși ıdalardan sağlarız. Ayrıca, protein adı verilen ve enellikle etlerde, yumurta, süt ve süt ürünlerinde bazen de bitkilerde bulunan yapıtașları da kalori elde edilmesinde kullanılır. Değișik yapıdaki yiyeceklerin vücudumuzda kullanılması (yakılması) ile farklı miktarlarda kalori (enerji) elde edilir. Örneğin, 1 ram yağın yakılması ile 9 kalori, 1 ram karbonhidratın yakılması ile 4 kalori ve 1 ram proteinin yakılması ile yine 4 kalori açığa çıkar. Yağlı ıdalar, hamur ișleri ve tatlılar daha fazla enerji içerdikleri için bunların yakılması ile daha çok kalori alınır. Bu tür ıdaları fazla yiyenlerde șișmanlık örülür. Farklı ıdaların enerji ve besin (karbonhidrat, yağ, protein) açısından içeriklerinin bilinmesi önemlidir. Bu sayede kiși alacağı besinlerin miktarını ayarlayabilir. Burada önce temel besin maddeleri olan karbonhidrat, yağ ve proteinlerden daha sonra da yașamamız için zorunlu olan su, tuz ve diğer vitaminler hakkında bililer yer alacaktır. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Kalori (Bedeutun der Kalorien bei chronischer Niereninsuffizienz) Enerji (kalori) ereksiniminiz yașınıza, kilo-nuza ve ünlük faaliyet durumunuza öre değișir. Ancak ortalama olarak bir ünde vücudunuzun her k ı için kalori almalısınız. Örneğin 60 k ağırlığında iseniz (60 x 35=2100) bir ünde ortalama kalori almanız erekecektir. Her hastanın kalori ereksinimi diğerinden farklıdır. Zayıf iseniz fazla miktarda kalori almalısınız. Kilolu iseniz hem az kalori almalı, hem de ezersiz yaparak mevcut kalorileri yakmalısınız. Böbrek hastalarının hem çok zayıf, hem de çok kilolu olmaları sakıncalıdır. Sağlıklı insanlarda olduğu ibi, böbrek hastalarında da erekli enerji öncelikle karbonhidrat ve yağlardan sağlanır. Eğer belirli miktarda kaloriyi sağlayabilecek besin alınmaz ise vücut enerji ereksinimini karșılayabilmek amacıyla kendi yapı tașlarını (vücut proteinlerini) yakacaktır; buna bağlı olarak ileri derecede halsizlik, zayıflık ve iltihablı hastalıklara karșı dirençsizlik ortaya çıkar. 21

22 KARBONHİDRATLAR (Kohlenhydrate) Ekmek, pilav, makarna, bisküvi, șeker, pirinç, patates, fasulye ve nohut ibi tahıllarda, sebze ya da meyvelerde fazla miktarda bulunan besin türüdür. Karbonhidratlar, yağlar ile birlikte vücuda enerji sağlamak için kullanılır. Gereğinden fazla alınan karbonhidratlar vücudumuzda yağa dönüșür ve bu șekilde depolanarak șișmanlığa neden olur. Karbonhidratların temelini olușturan bitkisel ıdalarda fazla miktarda lif (posa) de vardır. Bu lifler kabızlığı, barsak tümörlerinin elișimini ve kan yağlarının yükselmesini önlemede çok yararlıdır. O nedenle sebze ve meyvelerin bol miktarda yenilmesi sağlıklı bir beslenme șeklidir. Yine aynı nedenle, meyve suyu içmek yerine, meyvenin kendisinin yenilmesi daha yararlıdır. Bu lifleri fazla miktarda içerdiği için, kepekli ekmek yenilmesi de değișik sindirim bozuklukları için yararlı olur. Normalde bir ünde alınan karbonhidrat miktarı ortalama ramdır. Yoğun bir karbonhidrat kaynağı olan șekerin ve çok tatlı yiyeceklerin fazlaca alınması diș çürümelerine, damar sertliğine ve șișmanlığa yol açar. Bu tür besinler sağlıksızdır; tatlı ıdaları fazla miktarda yemekten kaçınmalıdır. Yapay Tatlandırıcılar (Süßstoffe) Fazla kalori alımı ve șișmanlığı önlemek için, șeker yerine değișik tatlandırıcılar (sakarin ve benzerleri) yayın olarak kullanılmaktadır. Bu maddelerin çok yüksek dozda alınması halinde mesane tümörüne yol açabileceği konusunda șüpheler vardır, ancak bir ünde 3 4 bardak çay veya kahveyi tatlandırmak için kullanılan miktarlarda herhani bir yan etki ortaya çıkmaz. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Karbonhidratlar (Bedeutun der Kohlenhydrate bei chronischer Niereninsuffizienz) Diyetinizdeki karbonhidratlar iki yönden önem tașır: 1. Ön planda karbonhidrat içeren bazı ıdalar (ekmek, makarna, pirinç, bulur ve özellikle kuru baklailler, örneğin, fasulye, nohut, mercimek, bakla vb.) aynı zamanda proteinde içerir. O nedenle ünlük protein hesabı yaparken bu ıdaları da dikkate almalısınız. Karbonhidrat içeren besinlerde bir miktar proteinin de bulunduğunu daima akılda tutunuz. Kuru baklaillerdeki protein miktarı ile ette bulunan protein miktarı benzerlik österir. O nedenle, size yoğun protein kısıtlaması önerilmiș ise, kurubaklailleri az miktarda alınız veya bu besinleri fazla miktarda yerseniz o ün yiyeceğiniz et miktarını azaltınız. 22

23 KARBONHİDRATLAR (Kohlenhydrate) 2. Türk vatandașları arasında karbonhidrattan zenin ıdalar (özellikle de ekmek) çok tüketilir ve ünlük enerjinin önemli kısmı karbonhidratlardan sağlanır. Bu nedenle kilo durumunuza öre, yiyeceğiniz ıdaların miktarına dikkat etmelisiniz. Çok iștahsız bazı hastalar ekmek, makarna, yufka, pasta, börek ve pilav ibi karbonhidratlı ıdaları yeterince alamaz. Bu durumda șeker, değișik tatlılar, bal, reçel, pekmez ibi yoğun karbonhidrat kaynaklarını kullanabilirsiniz. Ancak söz konusu tatlı ıdaların çok așırı alınmasının sağlıksız olduğunu unutulmamalıdır. Hemodiyalize Giren Bir Hasta İseniz (Wenn Sie hämodialysepflichti sind) Almanız ereken kalori dolayısıyla yağ ve karbonhidratlı ıda miktarı beslenme durumunuz ile yakından ililidir. Şișman iseniz așırı yağlı, hamur iși ıdalardan, pilav, makarna, șeker ibi besinlerden kaçınmalısınız. Şeker yerine sakarin ibi tatlandırıcıları kullanabilirsiniz. Kilo vermek için önemli bir noktanın ezersiz ve beden hareketleri yapmak olduğunu unutmayınız. Bu șekilde yediğiniz besinler daha kolay yakılır ve kilo almazsınız. Tersine zayıf iseniz yukarıda sayılan ıdaları fazla miktarda almalısınız. Ancak zayıf olsanız bile ezersiz ve beden hareketlerini yapmaya devam edin. Tüm diyaliz hastalarının hareketli olmaları ve bolca yürüyüș yapmaları yararlıdır. 23

24 YAĞLAR (Fette) Günlük kullanımda yağ dediğimiz zaman tereyağı, mararin ve sıvı bitkisel yağlar ile kırmızı et, tavuk, balık, süt ve süt ürünleri ibi ıdalarda bulunan yağları anlarız. Yağ alınmasının asıl amacı vücuda enerji sağlamaktır. Sağlıklı bir erișkin ünde yaklașık 60 ram kadar yağ alır. Yemek alıșkanlıklarına ve ailenin ekonomik durumuna öre değișmek üzere, bu yağın bir kısmı et, tavuk, balık, yumurta, süt ve süt ürünlerinden, kalanı ise, tereyağı, mararin ve sıvı bitkisel yağlardan elde edilir. Yağlar vücutta deri altında ve karın zarında depolanır. 60 k lık bir insanda yaklașık 9 k kadar yağ vardır. Şișmanlık yağ depolarının artması sonucu ortaya çıkar. Yağların kendi içinde pek çok alt rubu vardır. Bunlar içinde adı en sık duyulan ve toplum sağlığı açısından önem tașıyanı kolesteroldür. Kolesterol (Cholesterin) Vücudumuzda çok önemli örevleri olan özel bir yağdır. Bir kısmı karaciğerde yapılır. Kalanı ise besinler ile alınır. Kan kolesterol düzeyi belirli miktarı așınca damar sertliği, kalp krizi ve felçler için önemli risk olușturur. Kan kolesterolünün %200 m ın altında olması ereklidir. Kolesterol yükselmesine değișik faktörler etki eder. Bunlar: 1. Ailevi faktörler: Bazı ailelerin fertlerinde kan kolesterolü yüksektir. 2. Yaș ve cinsiyet: Erkek ve kadınlarda 20 yașından itibaren kolesterol düzeyi artmaya bașlar. Menopoz öncesinde kadınlarda kolesterol daha düșük olduğu halde, menapoz sonrasında erkeklerden bile daha fazla artar. 3. Kilo durumu: Şișmanlarda kolesterol düzeyi daha yüksektir. 4. Diyet: Fazla yağlı ve kolesterol içeren ıdalarla beslenenlerde kan kolesterolü artar. Yumurta sarısı ve beyin kolesterol yönünden en zenin kaynaktır. Düșük kolesterollü beslenmeye bașladıktan 2 ile 3 hafta sonra kan kolesterolü de azalmaya bașlar. Alınan kolesterol miktarını olabildiğince azaltmak için yemeklerde ve öğünlerde tereyağı yerine zeytinyağı, mısırözü yağı ve ayçiçek yağı ibi bitkisel sıvı yağları seçiniz. Kolesterol bitkisel ıdalarda yoktur, sadece hayvansal kaynaklı yağlarda bulunur. Bu nedenle etleri yemeğe hazırlanırken, etrafındaki yağları iyice temizlemelisiniz. Bir ünde alınan kolesterol miktarı 300 m dan daha az olmalıdır. Bu amaçla: Balık ve tavuğun beyaz etini, kırmızı ete tercih ediniz. Etli yemeklere ayrıca yağ eklememeye özen österiniz. 24

25 YAĞLAR (Fette) Katı yağ kullanmak zorundaysanız yumușak mararinleri (buzdolabında sertleșmeden yumușak kalanları) tercih ediniz. Oran etlerini (sakatatlar: karaciğer, beyin, böbrek, dalak, dil, yürek ve ișkembe) çok seyrek (ancak 2 3 ayda 1 kez ve az miktarda) yiyiniz. Sucuk, salam, sosis, pastırma ibi yiyeceklerden ve hazır ıdalardan kaçınınız. Süt ve süt ürünlerini (peynir, yoğurt, ayran vb.) tüketirken yağsız olanlarını tercih ediniz; dondurmayı seyrek olarak yiyiniz Siara içmeyiniz Tüm bu önlemler ile kolesterolünüz düșmez ise, kolesterol düșürücü ilaçlar yarar sağlar. Kan kolesterol düzeyini azaltmanın en etkili yollarından biri de düzenli ezersiz yapmaktır. Haftada hiç değilse 3 ün, en az 40 dakikalık süre ile yapılan ezersiz bu konuda yeterli olur. Ezersiz ayrıca stresi azaltır, yüksek tansiyonun normalleșmesini sağlar. Daralmıș damarların hemen yanında yardımcı damarların elișmesine de katkıda bulunur ve kilo verilmesini sağlar. 60 kilo ağırlığında bir kiși bir saat yürüyerek yaklașık kalori harcar. UNUTULMAMASI GEREKİR: Düzenli bir șekilde yapılan ezersiz sağlıklı kalmanın önde elen șartlarından biridir. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Yağlar (Die Bedeutun der Fette bei chronischer Niereninsuffizienz) Diyetinizdeki yağ miktarı da iki yönden önem tașır: 1. Yağlar en önemli kalori kaynağı olduğu için kilo durumunuza öre alacağınız yağ miktarını ayarlamak ereklidir. Zaten șișman iseniz, fazla miktarda yağlı ıda yemeniz durumunda kilonuz daha da artacaktır. Bunun için, az yağlı ıdaları tercih etmelisiniz. Aksine, zayıf iseniz, yağlı ıdaları fazlaca yiyerek kilo alabilirsiniz. 2. Bazı yağlarda fazla miktarda bulunan kolesterol sağlığınızı olumsuz yönde etkileyebilir. Kan kolesterolünün yüksek olması böbrek hastalıklarının daha hızla ilerlemesine yol açar. Bu nedenle, besinlerinizin kolesterol yönünden kısıtlı olmasına dikkat ediniz. Hayvansal kaynaklı yağlar (tereyağı, içyağı, kuyruk yağı vb.) fazla miktarda kolesterol içerdiği için sağlıksızdır. Kolesterolünüz yüksek ise, zeytin yağları ve çiçek yağlarını tercih etmeli ve daha önceki bölümlerde bahsedilen diğer önlemler ile kolesterolü düșürmeye çalıșmalısınız. Yüksek kolesterol kalp ve damar hastalıklarının ortaya çıkması için önemli bir risk faktörüdür. 25

26 PROTEİNLER (Proteine) Büyüme ve elișmenin sağlanması, dokuların onarımı ve vücut savunması için en önemli besin türüdür. Kısmen vücuda enerji sağlamak için de kullanılır. Proteinler bașlıca et, süt, yoğurt, peynir ve yumurta ibi hayvansal kaynaklı ıdalardan alınır. Bunun yanında kuru baklailler (fasulye, bakla, nohut, mercimek), buğday, patates ve pirinç ibi bazı besinlerde de protein vardır. Ancak bitkisel proteinler hayvansal proteinler kadar yararlı değildir. Proteinler vücutta değișik örevler için kullanıldıktan sonra yıkılır. Yıkılma sonucunda üre ve kreatinin ibi bazı maddeler açığa çıkar. Bu maddeler vücut için zararlıdır ve sağlıklı kișilerde böbrekler tarafından idrarla dıșarı atılır. Böbrek yetersizliği varsa söz konusu maddeler yeterince dıșarı atılamaz ve kanda birikir; buna bağlı olarak da bazı hastalık belirtileri ortaya çıkar. Bu belirtilerin hepsine birden, kısaca ÜREMİ denir. O nedenle böbrek hastalarında protein kısıtlaması yapılır. Yağların ve karbonhidratların yıkılması ile sayılan bu zararlı maddeler meydana elmez. Sağlıklı erișkinin bir ünde alması ereken protein miktarı yaklașık olarak k bașına 1 ram kadardır. Örneğin 70 k lık bir kiși 70 ram dolayında protein almalıdır. Değișik türdeki etlerde ortalama %20 oranında protein vardır. Yani kișinin 20 ram protein alabilmesi için yağsız ve kemiksiz 100 ram et yemesi erekir. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Proteinler (Die Bedeutun der Proteine bei chronischer Niereninsuffizienz) Kronik böbrek yetersizlikli hastalarda beslenmenin en önemli bölümü protein içeren (et, süt, yumurta vb.) ıdaların kısıtlanmasıdır. Proteinin vücutta kullanılması sonucunda ortaya çıkan üre, kreatinin, ürik asit ibi zararlı yıkım ürünleri hasta böbrekler tarafından dıșarı atılamaz ve vücutta birikir. Bunlara bağlı olarak halsizlik, bulantı, kusma, ağızda kötü koku, nefes darlığı ibi üremik belirtiler ortaya çıkar. Proteinli ıdalar az alınırsa, bu maddelerin kandaki düzeyleri fazla yükselmez ve üremiye ait belirtiler daha hafif olur. Proteinli ıdalar, ayrıca fazla miktarda fosfor da içerirler; az protein alınırsa kan fosforu da düșer. Protein kısıtlaması amacıyla çoğu kez, yaklașık 40 ram (vücudun k ı bașına 0,5 0,6 ram) protein içeren ıdalar önerilir. Ancak her hastanın beslenmesi diğerinden farklı olabilir. Alacağınız protein miktarı için bir bașka hastaya değil hekim ya da diyetisyene danıșınız. 26

27 PROTEİNLER (Proteine) Böbrek yetersizliği beslenmesinde protein miktarı zaten kısıtlı olduğu için, aldığınız ıdaların hepsinin değerli proteinler içeren (hayvansal kaynaklı; et, süt, yumurta ibi) ıdalar olmasına özen österiniz. Ayrıca hayvansal kaynaklı proteinler, bitkisel olanlara öre üreyi ve diğer zararlı maddeleri daha az yükseltirler. Protein yönünden en zenin ve değerli ıdalardan biri yumurtadır. Yumurtanın sarısı fazla miktarda kolesterol de içerir ve bazı kalp hastaları ve kan yağları yüksek olan hastalar için uyun olmayabilir; ancak yumurta akı her ün alınması ereken önemli bir ıdadır. Bazı hastalar kan üre düzeylerini iyice düșürebilmek amacıyla, besinlerindeki protein kaynaklarını tamamen keserler. Bu çok yanlıș bir davranıștır, çünkü vücudun proteine de mutlaka ereksinimi vardır. O nedenle tam önerilen miktarda proteinli ıdayı (ne eksik ne de fazla) almalısınız.daha önceki bölümlerde tablolarda verilen ıdaların protein miktarlarına bakarak ne miktarda proteinli ıda yiyebileceğinizi planlayabilirsiniz. Tereddüde düștüğünüz bir nokta olursa çekinmeden hekiminize veya diyet uzmanınıza danıșınız. Hemodiyalize Giren Bir Hasta İseniz: (Wenn Sie hämodialysepflichti sind) Diyaliz sırasında vücudunuzdan protein yapımında yer alan bazı özel maddeleri kaybedebilirsiniz. O nedenle, almanız ereken protein miktarı sağlıklı insanlara öre biraz daha fazladır (k bașına yaklașık 1,5 ram). Bu proteinlerin hayvansal kaynaklı olmasına dikkat ediniz. Ne miktarda hayvansal kaynaklı besin almanız erektiğini diyetisyeniniz veya hekiminiz size bildirecektir. 27

28 in 100 ramında bulunan enerji, (Der Enerieehalt in 100 Gramm essbarem Anteil mit Ana BALIKLAR (Fisch) Alabalık (Forelle) Kalkan (Steinbutt) Sardalya (Sardinen) Uskumru (Makrele) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate ,3 10, ,8 14, ,2 8, ,9 7,3 DİĞER DENİZ ÜRÜNLERİ (Meeresfrüchte) Istakoz (Hummer) Karides (Garnelen) Midye (Muscheln) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate 91 16,9 1, ,1 0, ,4 2,2 28

29 in 100 ramında bulunan enerji, protein, yağ ve karbonhidrat miktarı (Der Enerieehalt in 100 Gramm essbarem Anteil mit Anabe von Proteinen, Fett und Kohlenhydraten) protein, yağ ve karbonhidrat miktarı be von Proteinen, Fett und Kohlenhydraten) ET VE ET ÜRÜNLERİ (Fleisch und Fleischprodukte) Böbrek (Niere) Dana eti (orta yağlı) (Kalbfleisch, halbfett) Keçi eti (Zieenfleisch) Koyun eti (orta yağlı) (Lammfleisch, halbfett) Pastırma (çemenli) (Dörrfleisch) Sucuk (Knoblauchwurst) Sosis (Wurst) Salam (Salami) Tavuk (bütün, derili) (anzes Hähnchen, mit Haut) Beyaz et (derisiz) (Hähnchenfleisch, ohne Haut) But (derili) (Hähnchenschenkel, mit Haut) But (derisiz) (Hähnchenschenkel, ohne Haut) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate ,8 3, ,1 12, ,0 9, ,5 21, ,5 13, ,4 40, ,3 29, ,8 38, ,6 15, ,2 1, ,7 18, ,1 4,3 29

30 SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ, Yumurta (Milch und Milchprodukte, Eier) Beyaz Peynir (yağlı) (Schafskäse, vollfett) Beyaz peynir (yağsız) (Schafskäse, maer) Kașar peyniri (türkischer Gouda) Lor peyniri (yağsız-tuzsuz) (türkischer Frischkäse) Süt (inek, yağlı) (Kuhmilch, fett) Süt (inek, yağsız) (Kuhmilch, maer) Yoğurt (Johurt) Yumurta (bütün, ) (anzes Ei, ) Yumurta (beyaz) (Eiweiß) Yumurta (sarı) (Eielb) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate ,5 21, ,0 0, ,0 31, ,3 0,4 61 3,3 3,3 34 3,4 0,2 62 3,0 3,4 80 6,0 5, ,1 Çok az ,4 32,9 30

31 in 100 ramında bulunan enerji, protein, yağ ve karbonhidrat miktarı (Der Enerieehalt in 100 Gramm essbarem Anteil mit Anabe von Proteinen, Fett und Kohlenhydraten) KURU BAKLAGİLLER VE YAĞLI TOHUMLAR (Hülsenfrüchte und Nüsse) Kuru fasulye (weiße Bohnen) Mercimek (Linsen) Nohut (Kichererbsen) Susam (Sesam) Ceviz (Walnüsse) Fındık (Haselnüsse) Antep fıstığı (Pistazien) Yer fıstığı (Erdnüsse) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate ,3 1, ,7 1, ,5 4, ,2 53, ,8 64, ,6 62, ,3 53, ,2 48,7 31

32 SEBZELER (Gemüse) Biber (yeșil, taze) (frische rüne Paprika) Biber (kırmızı, taze) (frische rote Paprika) Börülce (Vinabohnen) Domates (Tomaten) Eninar (Artischocke) Fasulye (Bohnen) Havuç (Möhren) Salatalık (Gurken) Kabak (Winterkürbis) Ispanak (Spinat) Karnabahar (Blumenkohl) Kereviz (Sellerie) Lahana (beyaz) (Weißkohl) Lahana (kırmızı) (Rotkohl) Marul (Kopfsalat) Patates (Kartoffeln) Patlıcan (Auberine) Pırasa (Lauch) Semizotu (Gartenportulak) Soğan (yeșil) (Lauchzwiebeln) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate 23 1,2 0,2 4,8 94 3,7 2,3 18, ,0 0,8 21,8 23 1,1 0,2 4,7 53 3,0 0,2 7,8 33 1,9 0,2 7,1 35 1,1 0,2 9,7 14 0,6 0,1 3,2 20 1,1 0,1 4,2 27 3,2 0,3 4,3 28 2,7 0,2 5,2 41 1,8 0,3 8,5 25 1,3 0,2 5,4 32 2,0 0,2 6,9 15 1,2 0,2 2,5 85 2,1 0,1 17,1 26 1,2 0,2 5,6 53 2,2 0,3 11,2 33 2,0 0,4 3,8 37 1,5 0,2 8,2 32

33 in 100 ramında bulunan enerji, protein, yağ ve karbonhidrat miktarı (Der Enerieehalt in 100 Gramm essbarem Anteil mit Anabe von Proteinen, Fett und Kohlenhydraten) MEYVELER (Obst) Ayva (Quitte) Armut (Birne) Çilek (Erdbeeren) Elma (Apfel) Incir (taze) (frische Feien) Incir (kuru) (etrocknete Feien) Karpuz (Wassermelone) Kavun (Honimelone) Kayısı (taze) (frische Aprikosen) Kayısı (kuru) (etrocknete Aprikosen) Kiraz (Kirschen) Kivi (Kiwi) Limon (Zitrone) Mandalina (Mandarine) Muz (Banane) Portakal (Orane) Şeftali (Pfirsich) Üzüm (taze) (frische Pflaumen) Üzüm (kuru) (etrocknete Pflaumen) Vișne (Sauerkirschen) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate 60 0,4 0,1 15,3 41 0,7 0,4 15,3 38 0,7 0,5 8,4 60 0,2 0,6 14,5 80 1,2 0,4 20, ,3 1,3 69,1 27 0,5 0,2 6,4 35 0,8 0,3 7,7 52 1,0 0,2 12, ,0 0,5 66,5 71 1,3 0,3 17,3 39 0,3 0,1 10,0 28 1,1 0,3 8,2 47 0,8 0,2 11,6 86 1,1 0, ,0 0,2 12,2 39 0,6 0,1 9,7 68 0,6 0,3 13, ,5 0,2 77,4 59 1,2 0,3 14,0 33

34 TAHILLAR (Getreide) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate Buğday unu (Weizenmehl) ,8 1,1 74,7 Bulur (Weizenrütze) ,8 1,2 78,1 Ekmek (Brot) 276 9,1 0,8 56,4 Irmik (Weizenrieß) ,4 0,9 77,0 Makarna (Nudeln) ,5 1,2 75,2 Mısır (hașlanmıș) (ekochter Mais) 91 3,3 87,6 Mısır unu (Maismehl) 368 7,8 2,6 76,9 Pirinç (Vollreis) 370 6,7 0,4 80,4 Şehriye (Reisnudeln) ,8 4,6 72,0 Tarhana 320 (etrockneter, ewürzter Johurttei) 12,2 4,4 56,4 Yufka (Blättertei) 270 8,9 0,5 63,9 34

35 in 100 ramında bulunan enerji, protein, yağ ve karbonhidrat miktarı (Der Enerieehalt in 100 Gramm essbarem Anteil mit Anabe von Proteinen, Fett und Kohlenhydraten) ŞEKER VE TATLILAR (Zucker und Süßspeisen) Akide șekeri (Bonbon) Bal (Honi) Bisküvi (tatlı) (süßer Biskuit) Çikolata (șekerli) (Schokolade) Çikolata (șekersiz) (Diät-Schokolade) Dondurma (sütlü) (Milcheis) Pekmez (üzüm) (einekochter Traubenmost) Reçel (Marmelade) Sütlaç (türkischer Milchreis) Tahin helva (türkische Nachspeise) Tel kadayıf (fıstıklı) (türkische Nachspeise) Toz șeker (Zucker) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate , ,3 78, ,6 7,9 85, ,4 35,1 57, ,9 39,7 46, ,5 10,6 20, ,6 0,1 70, ,6 0,1 70, ,4 2,7 38, ,5 28,0 53, ,3 9,1 46, ,5 35

36 YAĞ VE YAĞLI ÜRÜNLER (Fette und fettreiche Produkte) Ayçiçeği yağı (Sonnenblumenöl) Krema (Sahne) Mararin (Mararine) Mayonez (Mayonnaise) Mısırözü yağı (Maisöl) Tereyağı (Butter) Zeytin (siyah) (schwarze Oliven) Zeytin (yeșil) (rüne Oliven) Zeytin yağı (Olivenöl) Enerji Enerieehalt kcal Protein Proteine Yağ Fette Karbonhidrat Kohlenhydrate , ,2 11,7 4, , ,9 33,4 23, , ,9 81,1 0, ,8 21,0 1, ,5 13,5 2, ,0 36

37 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan kolesterol miktarı (Der Cholesterinehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan kolesterol miktarı (Der Cholesterinehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) Kolesterol Cholesterin m Balıklar (çeșitli) (Fisch) Balık yumurtası (havyar) (Kaviar) 300 Beyaz peynir (yağlı) (Schafskäse, fett) 90 Beyin (Hirn) 2000 Bitkisel yağlar (Pflanzenöle) Böbrek (Nieren) 375 Çikolata (Schokolade) 13 Dana eti (Kalbfleisch) 90 Istakoz (Hummer) Karaciğer (Leber) 300 Kașar peyniri 90 (Kaschar-Käse, türkischer Schnittkäse) Koyun eti (Lammfleisch) 70 Krema (liht) (Sahne, liht) 70 Krema (tam yağlı) (Sahne, fett) 150 Krem șanti (türkische Nachspeise) 190 Mararin (süt içermeyen) (Mararine, ohne Milchanteil) Peynir (yağsız) (Schafskäse, maer) Sığır eti (Rindfleisch) Soya fasulyesi (Sojabohnen) Süt (yağlı) (Milch, fett) Süt (yağsız) (Milch, fettarm) Tam yumurta (anzes Ei) Tavuk (but, derisiz) (Hähnchenkeule, ohne Haut) Tavuk (bütün) (anzes Hähnchen) Tavuk (öğüs eti, derisiz) (Hähnchenbrust, ohne Haut) Tereyağ (Butter) Yoğurt (yağlı) (Johurt, vollfett) Yoğurt (yarım yağlı) (Johurt, halbfett) Yürek (kalp) (Herz) Yumurtanın beyazı (Eiweiß) Yumurtanın sarısı (Eielb) Kolesterol Cholesterin m

38 SU, TUZ, POTASYUM, KALSİYUM, FOSFOR, DEM (Wasser, Salz, Kalium, Kalzium, Phosphor, Eisen, Mineralien 1. SU (Wasser) Hastalığınızın henüz bașladığı erken dönemlerde kanda üre ve diğer zararlı maddelerin çok yükselmemesi için alınacak en iyi önlem fazla miktarda su içmenizdir. Böylece fazla miktarda idrar çıkaracak, üre ile diğer zararlı maddeleri de bu idrar ile vücuttan dıșarı atabileceksiniz. Burada, mutlaka saf su içmeniz erekmez; ıhlamur, çay, meșrubat, çorba vb. sıvı ıdalar da ünlük idrar miktarınıza arttırabilir. Ancak böbrek hastalığınızın çok ilerlediği son dönemlerde, yani diyaliz tedavisinin bașlayacağı ünlerde, idrar miktarınız iyice azalır. Ne kadar su içilirse içilsin, idrar daha fazla artmaz. Alınan fazla suyun birikmesi durumunda, vücudunuzda șișlikler, nefes darlığı kalp yetersizliği ve tansiyon yüksekliği ibi sorunlarınız ortaya çıkabilir. Bu dönemde bir ün önce çıkardığınız idrar miktarına 500 ml (yaklașık 3 su bardağı) kadar su eklerseniz almanız ereken sıvı miktarını bulabilirsiniz. Örneğin, bir ün önce 1 litre kadar idrar yaptıysanız, içmeniz ereken su, diğer sıvı içecekler ve çorba ibi yiyeceklerin toplam miktarı 1,5 litreden fazla olmamalıdır. Vücutta fazla miktarda su olup olmadığını her ün tartılabilir ve bacaklarınızda, parmakla bastığınız zaman iz bırakan șișliklerin varlığını da kontrol edebilirsiniz. Bir-iki ün içinde kilonuzun hızla artması ve vücudunuzda șișliklerin ortaya çıkması aldığınız suyun çok fazla olduğunu ve yeterince atılamadığını österir. Bu așamada en kısa zamanda diyaliz tedavisine bașlamanız erekli olacaktır. O nedenle içtiğiniz suyu çıkaramadığınızı fark ettiğiniz zaman öncekine öre daha az miktarda su içiniz ve hemen hekiminize veya kontrol olduğunuz sağlık merkezine bașvurunuz. Vücudumuzun yarıdan fazlası sudan meydana elir. 65 k ağırlığındaki sağlıklı bir insanın vücudunda yaklașık k su vardır. Su hem oranların yapısında yer alır., hem de kanın sıvı kısmını olușturur. İnsanlar haftalarca aç kalabildiği halde, susuzluğa bir kaç ünden fazla dayanamaz. Su ve diğer sıvı ıdalar yenilen değișik besinlerle, içilen su ve diğer içecekler ile vücuda irer; idrar, dıșkı, solunum ve terleme ile kaybedilir. Sağlıklı kișilerde alınan ve değișik yollarla kaybedilen sıvılar arasında bir dene vardır. Eğer alınan sıvı çok fazla ise ve yeterince atılamazsa (bu durum en sık böbrek yetersizliğinde örülür) vücutta su birikir. Böylece el, ayak, öz kapakları ve vücudun değișik yerlerinde șișlikler olușur ve bașta nefes darlığı olmak üzere, değișik oranlara ait hastalık belirtileri ortaya çıkar. Bunun tersine kaybedilen sıvı çok fazla ise (örneğin ishal veya șiddetli kusma ibi durumlarla) ve bunu karșılayacak 38

39 SU, TUZ, POTASYUM, KALSİYUM, FOSFOR, DEMİR, MİNERAL VE VİTAMİLER (Wasser, Salz, Kalium, Kalzium, Phosphor, Eisen, Mineralien und Vitamine) İR, MİNERAL VE VİTAMİLER und Vitamine) kadar sıvı alınamazsa, tansiyon düșüklüğü, idrar miktarının azalması, ileri derecede halsizlik ve șuur bulanıklığı ibi belirtiler örülür. Vücudumuzdaki suyun erek fazlalığı, erekse eksikliği belirli bir süre içinde tedavi edilemezse hayati tehlike ortaya çıkar. 2. TUZ (Salz) Tuz, vücudumuzdaki suyun denesine (alınmasına, atılmasına ve vücut içindeki dağılımına) katkıda bulunur; kan basıncının belirli düzeylerde tutulmasını sağlar ve elektriki özellikleri ile de değișik oranların örev yapmasında hayati rol oynar. Vücudumuzdaki tuz denesini ayarlayan en önemli oran böbreklerimizdir. Sağlıklı böbrekler besinlerle alınan tuz miktarına öre, idrarla atılan tuzu arttırıp-azaltarak deneyi sağlar. Kandaki tuz miktarının kısa süre içinde normale öre çok artması veya azalması, șuur bulanıklığı, kas krampları ve havale nöbetleri ibi belirtilere yol açar. Sürekli olarak fazla tuz alınması da tansiyon yüksekliğine neden olur. Tuz yediğimiz çeșitli besinlerin içinde bulunur. Ayrıca yemeklere veya içeceklere fazladan eklenir. Bir ünde alınan tuz miktarı yemek alıșkanlıklarına öre büyük farklılıklar österir; ortalama 6 10 ram dolayındadır. Eğer sofraya elen yemeklere tuz eklenmez ise, ünlük alınan miktar 10 ramı eçmez. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Tuz (Salz und chronische Niereninsuffizienz) Böbrek yetersizliği ortaya çıkınca (yeterli miktarda atılamayacağı için) vücudunuzda tuz birikir. Biriken tuz, suyun da birikmesine yol açar; tansiyonunuzu yükseltir ve kalp yetersizliğine neden olabilir. O nedenle böbrek hastalarında çoğu kez tuz kısıtlaması yapmak erekli olur. Bu kısıtlamada ünlük alınan tuz miktarı 3 4 ram civarındadır. Tuz kısıtlaması sırasında șu noktalara dikkat ediniz: 1. Yemeklerin veya salatanın üzerine tuz ekleme alıșkanlığından vazeçiniz. Tuzsuz ekmek yiyiniz; diğer besin maddelerini tabloda belirtilen az tuzlu ıdalarda seçiniz. 2. Zeytin, turșu, pastırma ve konserve ibi çok tuz içeren besinleri yemeyiniz. 3. Çok az tuzlu yemeniz erekiyorsa ekmeğiniz de mutlaka tuzsuz olmalıdır. Yemeklerinize soğan, sarımsak, karabiber, kimyon, tarçın ve limon ibi çeșni verici maddeleri ekleyerek damak zevkinizi tatmin ediniz. Böylece tuz isteğinizi azaltabilirsiniz. Diğer yandan, tüm böbrek hastalarının mutlaka tuz kısıtlaması yapması erekmez. Bazı böbrek hastaları tamamen normal, hatta normalden 39

40 de daha tuzlu yemekleri serbestçe yiyebilir. Ne kadar tuz almanız erektiği tedaviniz sırasında size bildirilecektir. Hemodiyalize Giren Bir Hasta İseniz: (Wenn Sie hämodialysepflichti sind) Fazla miktarda tuz almayınız aksi halde çok susayacak ve fazlaca su içeceksiniz. Bu durum hem tansiyonunuzu yükseltecek, hem de çok su içmenize yol açarak iki diyaliz arasında aldığınız kiloyu arttıracaktır. O nedenle rahat ve sağlıklı olabilmek için çok az miktarda tuz almaya kendinizi alıștırınız. Bu amaçla yemekleri tuzsuz olarak pișirmeli, üzerine ilave tuz koymamalı, turșu, zeytin, peynir ibi fazla tuz içeren ıdaları almamalı ve tuzsuz ekmek yemelisiniz. Tuz Perhizi (Salz-Diät) Tuz, suyu vücutta tutan bir maddedir. Vücudumuzdaki tuz miktarının çok artması, su miktarını da arttırır ve yukarıda da belirttiğimiz su fazlalığı belirtilerine yol açar. Bu nedenle bazı kalp, böbrek ve karaciğer hastalarında ve yüksek tansiyonlu kișilerde alınan tuz miktarının azaltılması erekir. Hafif derecede tuzperhizinde: fazla miktarda tuz içeren besinlerden (turșu, zeytin, konserve, hazır çorbalar, cips vb.)kaçınılır, tuzsuz ekmek yenilir, ancak yemeklere normal miktarda tuz atılır. Bu durumda bir ünde alınan tuz miktarı 4 4,5 ram civarındadır. Orta derecede tuz perhizinde: çok az tuz içeren besinler seçilir. Ek olarak hem tuzsuz ekmek yenir, hem de yemeklere tuz atılmaz; böylece bir ünde alınan tuz miktarı 2 3 ram civarına indirilir. İleri derecede tuz perhizinde ise: orta derecedeki tuz perhizine ilave olarak diyette öncelikle meyve ve meyve suları kısıtlanır. Diğer ıda maddelerindeki tuzu da olabildiğince azaltabilmek için tüm besinler iyice yıkanır ve su içinde bırakılır, ancak daha sonra kullanılır. Bu șekilde ünlük alınan tuz miktarı 1 ram veya altındadır. İleri derecede tuz perhizi uzun süreli kullanım için uyun değildir. 40

41 41

42 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan (Der Salzehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) Armut (Birne) Balık (Fisch) Bamya (taze) (frische Okraschoten) Bamya (kuru) (etrocknete Okraschoten) Beyin (Hirn) Bezelye (kuru) (Erbsen) Biber (Paprika) Börülce (Vinabohnen) Buğday (Weizen) Buğday unu (Weizenmehl) Ceviz (Walnüsse) Çilek (Erdbeeren) Dana eti (Kalbfleisch) Domates (Tomaten) Elma (Apfel) Ekmek (Weißbrot) Karaciğer (Leber) Karpuz (Wassermelone) Karnabahar (Blumenkohl) Tuz Salz m Erik (Pflaume) Eninar (Artischocke) Fasulye (taze) (frische Bohnen) Fasulye (kuru) (etrocknete Bohnen) Fasulye (konserve) (Bohnen aus der Dose) Fındık (Haselnüsse) Havuç (Möhren) Hazır çorbalar (Fertisuppen) Salatalık (Gurken) Hindi (Pute) Ispanak (Spinat) İncir (taze) (frische Feien) İncir (kuru) (etrocknete Feien) Kabak (Winterkürbis) Kayısı (taze) (frische Aprikosen) Kayısı (kuru) (etrocknete Aprikosen) Pırasa (Lauch) Pirinç (Vollreis) Portakal (Oranen) Tuz Salz m

43 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan tuz miktarı (Der Salzehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) tuz miktarı Tuz Salz m Kavun (Honimelone) 30 Ketçap (Ketchup) 2605 Kereviz (Sellerie) 250 Kiraz (Kirschen) 5 Koyun eti (Lammfleisch) 175 Lahana (Rotkohl) 1462 Limon (Zitrone) 5 Makarna (Nudeln) 5 Mandalina (Mandarinen) 5 Marul (Kopfsalat) 22 Mercimek (Linsen) 75 Midye (Muscheln) 722 Muz (Banane) 3 Nohut (Kichererbsen) 65 Patlıcan (Auberine) 5 Patates (Kartoffeln) 8 Beyaz peynir (Schafskäse) 625 Kașar peyniri (Kaschar-Käse, türkischer Gouda) 1775 Tuz Salz m Reçel (Marmelade) 30 Salça (Tomatenmark) 96 Salatalı turșusu (einelete Gewürzurken) 3382 Soğan (kuru) (Zwiebel) 125 Süt (Milch) 125 Şeftali (Pfirsich) 3 Sehriye (Reisnudeln) 12 Şeker (Zucker) 3 Tahin (türkische Nachspeise aus Sesam) 287 Tavuk (Hähnchen) 175 Tereyağ (Butter) 2065 Üzüm (taze) (frische Pflaumen) 8 Üzüm (kuru) (etrocknete Pflaumen) 67 Vișne (Sauerkirschen) 5 Yer fıstığı (Erdnüsse) 125 Yoğurt (Johurt) 125 Yufka (Blättertei) 2500 Yumurta (Eier)

44 3. POTASYUM (Kalium) Potasyum, kanımızda bulunan özel bir tuzdur. Kaslarımızın ve özellikle kalp kasının kasılmasında çok önemli rol oynar. Oranlarımızın örevlerini tam olarak yerine etirebilmesi için kandaki potasyumun belirli düzeylerde bulunması zorunludur. Potasyum düzeyinin hem düșmesi, hem de yükselmesi tehlikelidir. Potasyum böbrekler ile atıldığından dolayı böbrek yetersizliğinde kandaki düzeyi yükselir; bu durumda halsizlik, iștahsızlık, adale kuvvetsizliği ve felçler örülür. Potasyumun daha fazla yükselmesi halinde ise kalp aniden durabilir. Potasyum vücuda çeșitli besinlerle, (özellikle de sebze ve meyvelerle) alınır; bu nedenle böbrek hastalarının en çok dikkat etmeleri ereken nokta, aldığı besinlerdeki potasyumun miktarıdır. Hastalar değișik besinlerin potasyum miktarı hakkında bili sahibi olmalıdır. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Potasyum (Kalium und chronische Niereninsuffizienz) Böbrek yetersizliğinin ileri dönemlerinde kan potasyum düzeyi yükselir ve hayati tehlike ortaya çıkabilir. Beslenmenizde en çok dikkat etmeniz ereken nokta, aldığınız besinlerdeki potasyumun miktarıdır. Kan potasyumunun normalden yüksek değerlere çıkması sonucunda kalp aniden durabilir. Öncelikle kan potasyumunuzun nasıl olduğu konusunda hekiminizden bili alınız. Bazı hastalarda potasyum çok yükselmediği halde, bazı hastalarda sürekli yüksek seyredebilir. Bu durumdan kaçınabilmek için değișik besinlerdeki potasyum miktarını iyi bilmeli ve beslenmenizi ona öre düzenlemelisiniz. deki potasyum miktarı hakkında önceki bölümde tabloda ayrıntılı bili verilmiștir. Ayrıca erek olursa kan potasyum düzeyinizi düșürmek için bazı ilaçlar da size verilecektir. Hazır meyve sularının fazla miktarda potasyum içerdiğini unutmamalısınız. Bir öğünde, yüksek potasyum içeren besinleri bir arada almayınız. Örneğin kıymalı patates yemeği, bulur pilavı, havuç salata, kuru kayısı hoșafı vb. bir yemek listesi birden fazla potasyumu yüksek ıdayı içerdiği için tehlikelidir; kullanılmamalıdır. Önemli bir noktada; Diyet tuzu adı altında eczanelerde satılan değișik tuzlar enellikle potasyum içerir. Bunları hekim, diyetisyen veya hemșirenize danıșmadan kesinlikle kullanmayınız. Diyet tuzları böbrek hastalarında çok tehlikeli olabilir. 44

45 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan potasyum miktarı (Der Kaliumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) Hemodiyalize Giren Bir Hasta İseniz; (Wenn Sie hämodialysepflichti sind) Kan potasyumunuza her șeyden daha çok dikkat etmelisiniz. Eğer yapılan kan incelemelerinde potasyumunuz yüksek çıkıyor ise, yüksek potasyum içeren (süt, patates, muz, portakal, kurutulmuș meyveler ve baklailler ibi) bazı besinlerden kaçınmalısınız. Bazen tüm dikkatinize rağmen potasyumunuz yüksek çıkabilir. Bu durumda hekiminiz size yiyeceklerdeki potasyumun emilmesini enelleyen ilaçlar verecektir. Aynı zamanda hemodiyalize iren hastaların kan fosfor düzeyi de yüksek olur. Bu durum kemiklerde zayıflığa neden olur. Kan fosforunu düșürebilmek için bașta süt içeren ıdalar olmak üzere diğer fosforu yüksek içeren ıdaları da olabildiğince az alınız ve hekiminizin verdiği ilaçları düzenli kullanınız. Fosfor bağlayıcı ilaçları her zaman yemek sırasında alınız ve yediğiniz besinlerdeki fosfor içeriğine öre dozunu değiștiriniz. Yani fosfordan zenin ıdaları aldığınız öğünde önerilenden 1 2 tablet daha yüksek dozda alınız. 45

46 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan (Der Kaliumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ (Milch und Milchprodukte, Eier) BALIK VE ET ÜRÜNLERİ (Fleisch und Fisch) Potasyum Kalium m Beyaz peynir (yağlı) (Schafskäse) 68 Eritme peyniri (yağlı) (Schmelzkäse, fett) 59 Gouda peyniri (yağlı) (Gouda, fett) 76 Kamember peyniri (yağlı) (Camembert, fett) 109 Kașar peyniri 105 (Kaschar-Käse, türkischer Schnittkäse) Lor peyniri (tuzsuz, yağsız) 33 (Frischkäse, türkische Art, unesalzen, ohne Fett) Meyveli yoğurt (Fruchtjohurt) 144 Otlu peyniri (Kräuterkäse, türkische Art) 95 Süt (yağlı) (Milch, fett) 182 Yoğurt (yağlı) (Johurt, fett) 176 Yumurta (bütün) (anzes Ei) 82 Yumurta (beyaz) (Eiweiß) 51 Dana eti (orta yağlı) (Kalbfleisch, halbfett) Dana eti (yağsız) (Kalbfleisch, ohne Fett) Domuz eti (Schweinefleisch) Geyik sırtı (Rehrücken) Hindi eti (Putenfleisch) Koyun eti (orta yağlı) (Lammfleisch, halbfett) Levrek (Zander) Sosis (Würstchen) Tavșan (kemiksiz) (Hase, ohne Knochen) Tavuk eti (Hähnchenfleisch) Uskumru (Makrele) Potasyum Kalium m

47 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan potasyum miktarı (Der Kaliumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) potasyum miktarı KURUBAKLAGİLLER (Hülsenfrüchte) Kuru fasulye (Bohnen) Nohut (Kichererbsen) Mercimek (Linsen) Barbunya (kleine esprenkelte Bohnenart) Bezelye (Erbsen) Soja fasulyesi (Sojabohnen) Susam (Sesam) Börünce (kuru) (etrocknete Vinabohnen) Potasyum Kalium m SEBZELER (Gemüse) Domates (Tomaten) Salatalık (Gurken) Fasulye (taze) (frische Bohnen) Kabak (Sommerkürbis) Patlıcan (Auberine) Patates (Kartoffeln) Karnabahar (Blumenkohl) Pırasa (Lauch) Sarımsak, baș (Knoblauchzehe) Kereviz (Sellerie) Ispanak (Spinat) Yeșil biber (rüne Paprika) Bamya (taze) (frische Okraschoten) Bamya (kuru) (etrocknete Okraschoten) Eninar, pișmiș (etrocknete Artischocken) Bezelye, pișmiș (ekochte Erbsen) Potasyum Kalium m

48 TAHIL VE TAHIL ÜRÜNLERİ (Getreide und Getreideprodukte) YAĞLI TOHUMLAR (Ölhaltie Saaten) Beyaz ekmek (Weißbrot) Brötșen (Brötchen) Buğday unu (Weizenmehl) Bulur (Weizenrütze) Çavdar ekmeği (Roenbrot) Çavdar unu (Roenmehl) Etimek (Zwieback) Galeta (Schiffszwieback) Makarna (pișmemiș) (Nudeln, unekocht) Bulur (Weizenrütze) Kraker (sade) (Kräcker, einfach) Pirinç (pișmemiș) (Vollreis, unekocht) Mısır (hașlanmıș) (ekochter Mais) Patlamıș mısır (șekersiz) (Popcorn, ohne Zucker) Potasyum Kalium m Antep fıstığı (tuzsuz) (Pistazien, ohne Salz) Ay çekirdeği (Sonnenblumenkerne) Badem (Mandeln) Ceviz (Walnüsse) Fındık (Haselnüsse) Yer fıstığı (Erdnüsse) Potasyum Kalium m

49 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan potasyum miktarı (Der Kaliumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) MEYVELER (Obst) Potasyum Kalium m Mandalina (Mandarinen) 127 Portakal (Oranen) 170 Greyfurt (Grapefruit) 136 Muz (Banane) 371 Karpuz (Wassermelone) 101 Kavun (Honimelone) 252 Kayısı (taze) (frische Aprikosen) 250 Kayısı (kuru) (etrocknete Aprikosen) 980 Kiraz (Kirschen) 190 Kivi (Kiwi) 245 Üzüm (kuru) (Rosinen) 764 Vișne (Sauerkirschen) 192 Hurma (Datteln) 648 Pestil (erik) (Fladen aus etrocknetem Pflaumenmus) 940 Pestil (kayısı) (Fladen aus etrockneten Aprikosen) 1260 İncir (taze) (frische Feien) 195 İncir (kuru) (etrocknete Feien) 641 Elma (Apfel) 120 Armut (Birne) 125 Ayva (Quitte) 198 Çilek (Erdbeeren) 165 Şeftali (Pfirsich) 201 ŞEKER VE YAĞLAR (Zucker und Fette) Şeker (Zucker) Reçel (Marmelade) Çikolata (sade) (Schokolade, einfach) Çikolata (fındıklı) (Haselnuss-Schokolade) Dondurma, sütlü (Milcheis) Zeytinyağı (Olivenöl) Mararin (Mararine) Tereyağ (Butter) Mayonez (Mayonnaise) Krema (Sahne) Tahin (emahlene Sesamkörner) Pekmez (einekochter Traubenmost) Potasyum Kalium m

50

51 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan potasyum miktarı (Der Kaliumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) İÇECEKLER (Getränke) Ahududu suyu (Himbeersaft) Ananas suyu (Ananassaft) Çay (Tee) Domates suyu (Tomatensaft) Elma suyu (Apfelsaft) Greyfurt suyu (Grapefruitsaft) Nescafe (Nescafé) Kakao (Kakao) Kola (Cola) Mürver suyu (Holundersaft) Portakal suyu (Oranensaft) Üzüm suyu (Traubensaft) Potasyum Kalium m KALSİYUM (Kalzium) Kalsiyum kemiklerimizin yapısında yer alan ve kaslarımızın kasılmasını sağlayan önemli bir maddedir. Bașta süt, peynir ve yoğurt olmak üzere değișik ıdalarla alınır. Kalsiyumun barsaktan emilmesini böbrekte yapılan D vitamini sağlar. Bu nedenle böbrek hastalarında (yeterli miktarda D vitamini yapılamayacağı için) kalsiyum eksikliği sık örülür. Kalsiyum eksikliğinde kaslarda istemsiz kasılmalar ile șuur bozukluğu özlenir, uzun dönemde kemikte zayıflık ortaya çıkar. Bazı durumlarda ise, kan kalsiyumu normalden daha yüksektir; bu hastalarda iștahsızlık, bulantı, kusma, șuur bulanıklığı ve kaslarda üçsüzlük örülür. Ortalama olarak bir ünde ıdalarla vücuda iren kalsiyum miktarı 0,5 1 ramdır. Böbrek hastalığının seyri sırasındaki kemik zayıflığını en iyi yollarından biri yeterli miktarda kalsiyum almaktır. Bunu sağlayabilmek için tabloda belirtilen ve yüksek miktarda kalsiyum içeren besinleri uyun miktarlarda alınız. Eğer bu önlem ile kalsiyum miktarınız yükselmez ise kalsiyum içeren ilaçları almanız size önerilebilir. Ancak deneyimlerimize öre, bu ilaçları birkaç kez aldıktan sonra hastalarımız bırakmaktadır. Bu tür davranıșlar ileride kemik zayıflığı ile sonuçlanabilir. O nedenle önerilen ilaçlarınızı almaya özen österiniz. Diğer taraftan, az da olsa bazı böbrek hastalarında kan kalsiyumu normalden daha yüksek seyredebilir, bu durumda fazla miktarda kalsiyum içeren besin ve ilaçlar sorunlara yol açabilir. O nedenle, kalsiyumlu besin ve ilaçların alınması konusunda size önerilenleri dikkatle uyulayınız. 51

52 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan (Der Kalziumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ (Milch und Milchprodukte, Eier) BALIK VE ET ÜRÜNLERİ (Fisch und Fleisch) Kalsiyum Kalzium m Süt (yağlı) (Milch, vollfett) 119 Süt (yağsız) (Milch, fettarm) 123 Yoğurt (yağlı) (Johurt, vollfett) 111 Yoğurt (az yağlı) (Johurt, fettarm) 120 Yumurta (bütün) (anzes Ei) 46 Yumurta (beyaz) (Eiweiß) 11 Beyaz peynir (yağlı) (Schafskäse, vollfett) 437 Kașar peyniri 700 (Kaschar-Käse, türkischer Schnittkäse) Otlu peynir (türkischer Kräuterkäse) 497 Lor peyniri (tuzsuz, yağsız) 32 (türk. Frischkäse, unesalzen und maer) Alabalık (Forelle) Dana eti (orta yağlı) (Kalbfleisch, halbfett) Geyik sırtı (kemiksiz) (Rehrücken, ohne Knochen) Hindi eti (Putenfleisch) İstakoz (Hummer) Kalkan (Steinbutt) Karidez (Garnele) Koyun eti (orta yağlı) (Lammfleisch, halbfett) Levrek (Zander) Sardalya (Sardine) Sazan balığı (Karpfen) Sığır eti (orta yağlı) (Rindfleisch, halbfett) Tavșan (kemiksiz) (Hase, ohne Knochen) Tavuk eti (Hähnchenfleisch) Turna balığı (Hecht) Uskumru (Makrele) Sosis (Würstchen) Kalsiyum Kalzium m

53 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan kalsiyum miktarı (Der Kalziumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) kalsiyum miktarı KURUBAKLAGİLLER (Hülsenfrüchte) Kuru fasulye (weiße Bohnen) Nohut (Kichererbsen) Mercimek (Linsen) Barbunya (kleine esprenkelte Bohnenart) Bakla (iç) (Saubohnenkerne) ŞEKER VE TATLILAR (Zucker und Süßspeisen) Bal (Honi) Çikolata (sütlü) (Vollmilchschokolade) Çikolata (fındıklı) (Haselnuss-Schokolade) Dondurma (Speiseeis) Nuat (Nouat) Reçel (Marmelade) Kalsiyum Kalzium m Kalsiyum Kalzium m SEBZELER (Gemüse) Domates (Tomaten) Salatalık (Gurken) Fasulye (Bohnen) Kabak (Kürbis) Patlıcan (Auberine) Patates (Kartoffeln) Karnabahar (Blumenkohl) Pırasa (Lauch) Sarımsak (baș) (Knoblauch, eine Zehe) Kereviz (Sellerie) Ispanak (Spinat) Yeșil biber (rüne Paprika) Bamya (Okraschoten) Kalsiyum Kalzium m

54 YAĞLAR (Fette) MEYVELER (Obst) Mararin (Mararine) Tereyağ (Butter) Krema (Sahne) TAHIL ÜRÜNLERİ (Getreideprodukte) Beyaz ekmek (Weißbrot) Buğday unu (Weizenmehl) Bulur (Weizenrütze) Ekmek (Brot) Kraker (sade) (Kräcker) Patlamıș mısır (șekersiz) (Popcorn ohne Zucker) Pirinç unu (Pirinç unu) Çavdar ekmeği (Roenbrot) Çavdar unu (Roenmehl) Kalsiyum Kalzium m Kalsiyum Kalzium m Armut (Birne) Ayva (Quitte) Çilek (Erdbeeren) Elma (Apfel) Greyfurt (Grapefruit) İncir (taze) (frische Feien) Karpuz (Wassermelone) Kavun (Honimelone) Kayısı (taze) (frische Aprikosen) Kayısı (kuru) (etrocknete Aprikosen) Kiraz (Kirschen) Mandalina (Mandarinen) Muz (Banane) Portakal (Orane) Şeftali (Pfirsich) Üzüm (taze) (frische Trauben) Vișne (Sauerkirschen) Kalsiyum Kalzium m

55 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan kalsiyum miktarı (Der Kalziumehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) 5. FOSFOR (Phosphor) Fosfor da kalsiyum ile birlikte kemiklerin dayanıklı olmasını sağlar; ayrıca tüm oranlarımızın çalıșması için enerji sağlanmasında çok önemli rol oynar. Bașta hayvansal kaynaklı ıdalar (kırmızı et, tavuk eti, süt, peynir, yoğurt, yumurta) ve bakliyat (kuru fasulye, bakla, nohut, mercimek) olmak üzere, doğada çok yayın olarak bulunur. Fosfor besinlerle vücuda irer, fazlası böbrekler tarafından idrarla atılır. Böbrek yetersizliğinde ereken miktarda fosfor atılamadığı için, vücutta birikir. Böbrek yetersizliğinde yeterli miktarda atılamadığı için, çoğu kez kan fosforu yüksek bulunur. Bu durumda kemik zayıflığı, kolayca olușan kırıklar, kașıntı, kas üçsüzlüğü ve eklem ağrıları ibi sorunlar ortaya çıkabilir. Kan fosforunu düșürmek için verilen ilaçları her zaman aynı dozda kullanmayınız. Tabloda belirtilen ve fosfor içeriği yüksek olan ıdaları fazla aldığınız zaman fosfor düșürücü ilaçları da önerilenden 1 2 tablet daha yüksek dozda kullanınız. Fosfor bağlayıcı ilaçları her zaman yemek yerken alınız. Proteinli ıdaların az yenilmesi fosfor düzeyinizi de azaltacaktır. Tabloda değișik ıdalardaki fosfor miktarı hakkında bili verilmiștir. Ayrıca yediğiniz besinlerdeki fosforun barsaktan emilmemesi için hekiminiz size bazı ilaçlar verecektir. Bunların bir kısmı da yukarıda sözü eçen kalsiyumlu ilaçlardır. Diğer bazı özel șuruplar ve ağızda emilen tabletler de ıdalar ile alınan fosforun kana eçmesini önler. Hastalığın daha ilerlediği dönemlerde diyaliz tedavisi erekir ve kan fosforu diyaliz makinesi ile dıșarı alınır. 55

56 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan (Der Phosphorehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ (Milch und Milchprodukte, Eier) BALIK VE ET ÜRÜNLERİ (Fisch und Fleisch) Fosfor Phosphor m Beyaz peynir, %50 yağlı (Schafskäse, 50 % Fett) 279 Erime peyniri (Schmelzkäse) 941 Gouda peyniri (Gouda) 844 Kașar peyniri 560 (Kaschar-Käse, türkischer Schnittkäse) Lor peyniri (tuzsuz, yağsız) 105 (Frischkäse, salzarm, fettarm) Otlu peynir (türkischer Kräuterkäse) 395 Süt (yağlı) 250 ml (Milch, vollfett) 227 Süt (yağsız) (Milch, maer) 231 Yoğurt (yağlı) (Johurt, fett) 87 Yoğurt (az yağlı) (Johurt, maer) 94 Yumurta (bütün) (anzes Ei) 158 Yumurta (beyaz) (Eiweiß) 11 Adatavșanı eti (kemiksiz) (Kaninchen, ohne Knochen) Alabalık (Forelle) Dana eti (orta yağlı) (Kalbfleisch, halbfett) Geyik eti (kemiksiz) (Hirsch, ohne Knochen) Hindi eti, derisi dahil (Putenfleisch, mit Haut) İstakoz (Hummer) Koyun eti (orta yağlı) (Lammfleisch, halbfett) Levrek (Zander) Sardalya (Sardinen) Sazan balığı (Karpfen) Sığır eti (Rindfleisch) Sosis (Würstchen) Tavșan (kemiksiz) (Hase, ohne Knochen) Tavuk eti (Hähnchenfleisch) Turna balığı (Hecht) Uskumru (Makrele) Fosfor Phosphor m

57 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan fosfor miktarı (Der Phosphorehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) fosfor miktarı KURUBAKLAGİLLER (Hülsenfrüchte) Bakla (iç) (Saubohnenkerne) Barbunya (kleine esprenkelte Bohnenart) Bezelye (Erbsen) Kuru fasulye (weiße Bohnen) Mercimek (Linsen) Nohut (Kichererbsen) Soya fasulyesi (Sojabohnen) Fosfor Phosphor m SEBZELER (Gemüse) Bamya (taze) (frische Okraschoten) Domates (Tomaten) Fasulye (taze) (frische Bohnen) Ispanak (Spinat) Kabak (Kürbis) Karnabahar (Blumenkohl) Kereviz (Sellerie) Marul (Kopfsalat) Patates (Kartoffeln) Patlıcan (Auberine) Pırasa (Lauch) Salatalık (Gurken) Sarımsak, baș (Knoblauchzehe) Yeșil biber (rüne Paprika) Fosfor Phosphor m

58 TAHIL VE TAHIL ÜRÜNLERİ (Getreide und Getreideprodukte) YAĞLAR (Fette) Bulur (Weizenrütze) Çavdar ekmeği (Roenbrot) Ekmek (Brot) Etimek (Zwieback) Kraker (sade) (Kräcker) Makarna (Nudeln) Mısır (hașlanmıș) (ekochter Mais) Patlamıș mısır (șekersiz) (Popcorn ohne Zucker) Pirinç (Vollreis) Fosfor Phosphor m Fosfor Phosphor m İçyağı, sığır-kuzu 11 (auselassenes Rinder- oder Hammelfett) Mararin (Mararine) 16 Mayonez (Mayonnaise) 26 Tereyağ (Butter) 24 58

59 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan fosfor miktarı (Der Phosphorehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) MEYVELER (Obst) Armut (Birne) Ayva (Quitte) Çilek (Erdbeeren) Elma (Apfel) Greyfurt (Grapefruit) İncir (taze) (frische Feien) Karpuz (Wassermelone) Kavun (Honimelone) Kayısı (kuru) (etrocknete Aprikosen) Kayısı (taze) (frische Aprikosen) Kiraz (Süßkirschen) Kivi (Kiwi) Mandalina (Mandarine) Muz (Banane) Portakal (Orane) Şeftali (Pfirsich) Üzüm (taze) (frische Trauben) Vișne (Sauerkirschen) Fosfor Phosphor m ŞEKER VE TATLILAR (Zucker und Süßspeisen) Bal (Honi) Çikolata (sütlü) (Vollmilchschokolade) Dondurma, sütlü (Milcheis) Reçel (Marmelade) Şeker (Zucker) YAĞLI TOHUMLAR (Nussfrüchte, ölhaltie Samen) Antep fıstığı (Pistazien) Ayçekirdeği (Sonnenblumenkerne) Badem (Mandeln) Ceviz (Walnüsse) Fındık (Haselnüsse) Kabak çekirdeği (Kürbiskerne) Kestane, kavrulmuș (Kastanien, eröstet) Fosfor Phosphor m Fosfor Phosphor m

60 6. DEMİR, MİNERALLER VE VİTAMİNLER (Eisen, Mineralien und Vitamine) Demir kan yapımında çok önemli rol oynar. Demiri değișik besinlerle ile alırız. Alım azlığında veya kaza, ameliyat, barsak kurtları, mide kanamaları, kadınlarda adet kanamaları ya da doğum ibi çok değișik nedenlerle ortaya çıkan kan kayıplarında fazla miktarda demir kaybettiğimiz zaman kansızlık, halsizlik, iștahsızlık, yutma üçlüğü, tırnak kırılması ve çocuklarda büyüme, elișme eriliği ibi belirtiler ortaya çıkar. Diğer bir taraftan, bazen çok sık kan verilmesiyle veya demir içeren ilaçların ereğinden fazla kullanılmasıyla vücutta demir fazlalığı da ortaya çıkabilir. Demir fazlalığı çok nadir olduğu halde, demir eksikliği dünyada en sık rastlanılan besinsel eksikliktir. Bilinçli bir beslenme ile bu durumun önüne eçilebilir. Erișkin için bir ünde vücuda alınması erekli demir miktarı ortalama 1 m kadardır. Bu miktar adet ören, çocuk emziren kadınlarda ve ebelerde 2 3 m dır. Demir dıșında, değișik mineraller (manezyum, çinko, iyot, flor, kükürt vb.) ve folik asit; A, D, E, K, B rubu (B1, B2, B6, B12) ve C vitamini ibi vitaminler oranlarımızın düzenli ve sağlıklı çalıșabilmesi için ereklidir. Bu maddelerin eksikliği veya fazlalığında değișik hastalık belirtileri ortaya çıkar. Kronik Böbrek Yetersizliği Beslenmesinde Demir ve Vitaminler (Eisen und Vitamine bei chronischer Niereninsuffizienz) Böbrek yetersizliğine bağlı iștahsızlık nedeniyle bazen de bulantı ve kusmaya bağlı olarak yeterli düzeyde beslenemezseniz vücudunuzda demir, B ve C vitaminleri ile diğer bazı vitaminler eksik kalacaktır. Bu demir ve vitaminlerin ilaçlarını alarak eksiklerin tamamlanması erekir. Böbrek hastalarında D-vitamini yeterince yapılamaz, bu durum da kemik ağrılarına, zayıflığına ve bazen de kemik kırıklarına yol açabilir. Bu nedenle size sık olarak özel D-vitamini içeren ilaçlar verilecektir. Bu ilaçlar kan kalsiyumunu normale etiri ve kemiklerinizi kuvvetlendirir. Böbrek yetersizliğinde A vitamini düzeyi artmıș olduğundan, bu vitamini içeren ilaçlar zararlı olabilir. Size hekiminiz tarafından önerilen ilaçları ve vitaminleri düzenli șekilde alınız; ancak kendi bașınıza veya diğer hastaların önerileri doğrultusunda rasele vitamin ilaçları kullanmayınız. 60

61 DEMİR, MİNERALLER VE VİTAMİNLER (Eisen, Mineralien und Vitamine) Hemodiyalize Giren Bir Hasta İseniz: (Wenn Sie hämodialysepflichti sind) Hemodiyaliz sırasında bir miktar demir kaybedilir. Buna bağlı kansızlığı önleyebilmek amacıyla sık olarak demir hapları verilir. Bu ilaçlarınızı düzenli kullanmaya özen österiniz. Demir haplarının dıșkı renini koyulaștırabileceğini, bazen de mide yakınmalarına yol açabileceğini unutmayınız. Ağızdan tedavi ile demir eksikliği iderilemez ise, hekiminiz diyaliz sırasında size demir iğneleri uyulanmasını önerecektir. Demire benzer șekilde pek çok vitamin ve mineral de diyaliz sırasında vücuttan uzaklașır. Bu nedenle çok sayıda vitamini bir arada içeren tabletleri kullanmanız erekli olacaktır. Bu vitaminler diyaliz sırasında vücuttan kaybedildiği için vitamin ilaçlarınızı diyalizden sonra almaya özen österiniz. Diyaliz hastalarında böbrekler D vitamini yapamazlar. Bu nedenle kalsiyum düșüklüğü, kemik ağrıları, zayıflığı, ve bazen de kemik kırıkları örülebilir. O nedenle hekiminiz size sık olarak özel D vitamini içeren ilaçları verecektir. Bu ilaçlar kan kalsiyumunu normale etirir ve kemiklerinizi kuvvetlendirir.diyaliz hastalarında A vitamini zararlı olabilir; onun için hekim kontrolü olmaksızın rasele vitamin ilaçlarını kullanmayınız. 61

62 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan demir miktarı (Der Eisenehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) Baklailler (Hülsenfrüchte) Balık (Fisch) Börülce (taze) (Vinabohnen) Buğday unu (beyaz) (Weizenmehl) Ceviz (Walnüsse) Dalak (Milz) Fındık, fıstık (Haselnüsse, Erdnüsse) Ispanak (Spinat) Kabak çekirdeği (Kürbiskerne) Karaciğer (Leber) Koyun eti (Lammfleisch) Makarna, pirinç, mısır (Nudeln, Reis, Mais) Maydonoz (Petersilie) Meyve (kuru) (Trockenobst) Demir Eisen m 6 8 0,5 2,1 2,3 0,7 5 3,1 10, ,1 10,0 8,0 1,2 0,8 3 6,2 3 5 Demir Eisen m Meyve (taze) (Frischobst) 0,3 1 Patates (Kartoffeln) 0,3 1 Pastırma (türkische Fleischspezialität) 13,0 Peynir (beyaz) (Schafskäse) 0,5 Peynir (kașar) 1,0 (Kaschar-Käse, türkischer Schnittkäse) Sığır eti (Rindfleisch) 2,8 Sosis (Würstchen) 1,3 Sucuk (Knoblauchwurst) 12,9 Süt (Milch) 0,1 0,4 Tavuk (Hähnchen) 0,9 Yumurta (beyaz) (Eiweiß) Yulaf, çavdar (Hafer, Roen) 3 6 Yumurta (bütün) (anzes Ei) 2,1 62

63 Çeșitli besinlerin 100 ramında bulunan demir miktarı (Der Eisenehalt in 100 Gramm essbarem Anteil) GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Farklı besinlerde pratik ölçülerin kaç rama denk eldiğini österen tablo (Praktische Verleichsmaße) Bitkisel yağ (Pflanzenöl) Buğday unu (Weizenmehl) Kırmızı Mercimek (rote Linsen) Mararin (Mararine) Nișașta (Stärke) Pirinç (Vollreis) Reçel (Marmelade) Şeker (Zucker) Şehriye (Reisnudeln) Tuz (Salz) Tatlı kașığı Teelöffel 5 cl Çorba kașığı Esslöffel 10 cl Çay bardağı Teelas 125 cl

64 Farklı besinlerin her biriminin hani miktara denk eldiğini österen tablo (Durchschnittliche Gewichtsrößen) Ekmek (1 ince dilim) (eine Scheibe Brot) 1 adet zeytin (eine Olive) 1 kibrit kutusu kadar Peynir (ein streichholzschachtelroßer Käse) 1 adet dikdörtken bisküvi (ein viereckier Biskuit) 1 adet orta boy yumurta (ein mittelroßes Ei) 1 adet orta boy domates (eine mittelroße Tomate) 1 adet orta boy limon (eine mittelroße Zitrone) 1 adet küçük boy patates (eine kleine Kartoffel) 1 adet orta boy elma (ein mittelroßer Apfel) Ağırlık Gewicht ,

65 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Ekmek ve unlu besinlerin değișimi (Verleichstabelle Brot und Getreideprodukte) Böreklik yufka (Hafertei für Börek) Buğday unu (çorbada) (Weizenmehl) Bulur (pilav olarak)* (Weizenrütze) Ekmek (buğday, kepek, çavdar, yulaf, mısır) Brot (Weizen, Kleie, Roen, Haferflocken, Mais) Eriște (Suppennudeln) Etimek (Zwieback) Galeta (20 cm uzunluğunda) (Schiffszwieback) Hamburer ekmeği (Hamburerbrötchen) Hașlanmıș mısır (ekochter Mais) İrmik (çiğ) (Weizenrieß) Kepek (Kleie) Kuskus (Couscous) Leblebi (eröstete Kichererbsen) Makarna (Nudeln) Mercimek (çorbada) (Linsen) Nișașta (Stärke) Patates* (Kartoffeln) Patlamıș mısır (Popcorn) Ölçü Maß Miktar Mene ¼ adet 50 1 kase 20 2 çorba kașığı 15 1 ince dilim 25 2 çorba kașığı 2 adet 3 çorba kașığı ½ adet 25 Yarım küçük boy 2 3 çorba kașığı 20 3 çorba kașığı 25 2 çorba kașığı 15 1 çay bardağı dolusu çorba kașığı 15 1 kase 15 2 çorba kașığı 20 1 orta boy su bardağı 20 * Bu yiyecekler diyette potasyum sınırlaması varsa önerilmez. Ayrıca tarhana fosfordan da zenindir. 65

66 Ekmek ve unlu besinlerin değișimi (Verleichstabelle Brot und Getreideprodukte) Pirinç (çorbada) (Vollreis) Pirinç (pilav olarak) (Reis) Sandviç ekmeği (Sandwichbrot) Şehriye (çorbada) (Reisnudeln) Simit (susamsız) (türkische Brezel) Tuzlu bisküvi (esalzene Biskuits) Tarhana (çorbada)* (Tarhana) Kestane (Kastanie) Yufka ekmeği (Haferbrot) Ölçü Maß Miktar Mene 1 kase 15 4 çorba kașığı 30 1/3 adet 25 1 kase 15 1/3 adet adet 20 1 kase 15 2 orta boy 30 1/8 adet 25 * Bu yiyecekler diyette potasyum sınırlaması varsa önerilmez. Ayrıca tarhana fosfordan da zenindir. 66

67 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Süt değișimi (Verleichstabelle Milchprodukte) Așağıdaki tabloda belirtilen miktardaki süt ve yoğurt ortalama olarak 4 ram protein, 6 ram karbonhidrat, 4 ram yağ içerir ve 76 kalorilik enerji sağlar.yani bir su bardağı süt içilmediği zaman onun yerine 1 su bardağı kadar yoğurt yenilebilir. Günümüzde az yağlı süt ve süt ürünleri de yayın șekilde kullanılmaktadır. Az yağlı süt değișimi: 4 ram protein, 6 ram karbonhidrat ve 2 ram yağ içerir, 58 kalorilik enerji sağlar. Sütü aynı zamanda sütlaç veya muhallebi ibi sütlü tatlılar șeklinde alabilirsiniz. Bu durumda bir porsiyon muhallebi, 1 süt + 1 ekmek değișimi șeklinde düșünülmelidir. Süt (Milch) Yoğurt (Johurt) Ölçü Maß Miktar Mene 1 orta boy su bardağı orta boy su bardağı

68 Et değișimi (Verleichstabelle Fleisch) Bir et değișimi yaklașık olarak 6 ram protein, 5 ram yağ ve m arasın da kolesterol içerir. Karbonhidrat içermez ve 69 kalorilik enerji sağlar. Balık eti (Fischfilet) Beyaz peynir (orta yağlı) (Schafskäse, halbfett) Biftek (Beefsteak) Çökelek, lor (türkisches Gebäck) Eritme peyniri (Schmelzkäse) Kașar peyniri (ve benzeri) (Kaschar-Käse, türkischer Schnittkäse) Köfte (Hackfleischbällchen türkische Art) Kușbașı et (Fleischstücke) Kıyma (Hackfleisch) Pirzola (kemiksiz) (Kotelett, ohne Knochen) Salam (Salami) Sosis (Würstchen) Tavuk eti (derisiz) (Hähnchenfleisch, ohne Haut) Yumurta (Ei) Bu ruptaki yiyecekler, protein, demir, B12 vitamini, çinko ve diğer B rubu vitaminleri ve ayrıca kolesterol yönünden zenindir. Ölçü Maß Miktar Mene 1 yumurta kadar kibrit kutusu kadar 30 1 avuç içi büyüklüğünde 30 ¼ su bardağı adet üçen șeklinde 15 ⅔ kibrit kutusu kadar adet (yumurta büyüklüğünde) parça 30 1 köfte kadar 30 1 küçük boy 30 1 dilim 50 1 adet 50 1 yumurta büyüklüğünde 30 1 adet

69 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Kurubaklail değișimi (Verleichstabelle Hülsenfrüchte) 1 kurubaklail değișimi yaklașık ram karbonhidrat, 5 6 ram protein içerir, yağ içermez kalorilik enerji sağlar. Barbunya (pișmiș) (esprenkelte Bohnenart) Börülce (pișmiș) (frische Vinabohnen) Kuru bakla (pișmiș) (Saubohnen, ekocht) Kuru fasulye (pișmiș) (weiße Bohnen) Kuru nohut (pișmiș) (Kichererbsen, ekocht) Yeșil mercimek (pișmiș) (rüne Linsen, ekocht) Ölçü Maß Miktar Mene 3 silme çorba kașığı silme çorba kașığı silme çorba kașığı silme çorba kașığı silme çorba kașığı silme çorba kașığı Not: Kurubaklail değișimi 1 et rubu + 1 ekmek rubu yerine yenileb 69

70 Sebze değișimi (Verleichstabelle Gemüse) Sebzeler içerdikleri kalori miktarına öre 2 ruba ayrılırlar: A Grubu Sebzeler: Bu rup sebzeler 1 ram protein, 6 ram karbonhidrat içerir; yağ içermez ve 28 kalorilik enerji sağlar. Enerji değerleri düșük olduğundan, çiğ olarak, istenildiği kadar yenilebilir. Tüm yeșil yapraklı sebzeler, salatalık domates, turp, bamya, biber, taze kabak, taze fasulye, karnabahar, lahana, kereviz vb. bu ruba irer. Pișmiș olarak, her 2 değișim A rubu sebze, 1 değișim B rubu sebzenin kalorisine eșdeğerdir. Bu rup yiyeceklerde kolesterol yoktur. Genellikle, koyu yeșil renkli sebzeler, vitaminler ve mineraller yönünden zenindir. Yeșil yapraklılarla, sarı sebzeler (havuç, kayısı, domates) A vitamini yönünden zenindirler. Marul, maydanoz, ıspanak, havuç, eninar, lahana, domates potasyum yönünden zenindir. Koyu yeșil yapraklı sebzeler ve domates, C vitamini bakımından turunçiller kadar zenindirler. Yeșil yapraklı sebzeler, folik asit yönünden de zenindirler. Kurutulmuș yeșil fasulye, yeșil biber, patlıcan, pazı, ebeümeci, pırasa, bezelye, bakla ve eninarda, diğer sebzelere öre daha yüksek oranda posa vardır. Kan șekeri, kan yağları ve kolesterolü yüksek hastaların bu yiyeceklerden mutlaka her ün 2 porsiyon yemeleri tavsiye edilir. Sebzeler; etli, etsiz veya salata olarak yenilebilir. Etli sebze yemeğinin içine yağ konulmamalıdır ve bu yemek içinde yenen et, 1 değișim et olarak hesaplanmalıdır. Sebze yemeği içine konulan kıyma veya et tamamen yağsız olmalıdır. Bamya (Okraschoten) Domates (Tomaten) Domates suyu (Tomatensaft) Ebeümeci (Malvenemüse) Ölçü Maß Miktar Mene 4 çorba kașığı (pișmiș) 75 1 orta boy (çiğ) büyük su bardağı (çiğ) çorba kașığı (pișmiș)

71 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Hıyar (Gurken) Ispanak (Spinat) Karnabahar (Blumenkohl) Kırmızı turp (roter Gartenrettich) Kuru soğan (Zwiebel) Kereviz (Sellerie) Kırmızı lahana (Rotkohl) Lahana (Rosenkohl) Maydonoz (Petersilie) Patlıcan (Auberine) Taze kabak (Kürbis) Taze fasulye (frische Bohnen) Yeșil sivri biber (rüne Paprika) Yeșil soğan (rüne Zwiebel) Ölçü Maß Miktar Mene 1 orta boy çorba kașığı (pișmiș) çorba kașığı (pișmiș) orta boy orta boy 75 1 küçük boy 100 ⅛ orta boy çorba kașığı (pișmiș) orta boy 75 4 çorba kașığı (pișmiș) çorba kașığı (pișmiș) çorba kașığı (pișmiș) orta boy orta boy 75 71

72 B Grubu Sebzeler: Bu rup sebzelerin her birimi 2 ram protein, 7 ram karbonhidrat içerir; yağ içermez ve 36 kalori sağlar. Bakla (Saubohnen) Bal kabağı (Kürbis) Bezelye (Erbsen) Eninar (Artischocke) Havuç (Möhren) Pırasa (Lauch) Şalam (Rübenkohl) Ölçü Maß Miktar Mene 4 çorba kașığı (pișmiș) parça çorba kașığı (pișmiș) orta boy (pișmiș) orta boy (çiğ) çorba kașığı (pișmiș) orta boy (çiğ) 150 Meyve değișimi (Verleichstabelle Obst) Bu listede 1 meyve değișimi; 10 r karbonhidrat içerir, yağ ve protein içermez ve 40 kalorilik enerji sağlar. Meyveler, vitamin, mineral ve barsak faaliyetlerini olumlu yönde etkileyen posa yönünden zenin yiyeceklerdir. Meyvelerin içerdikleri vitamin çeșitleri ve miktarları farklıdır.genellikle turunçil rubu (limon, portakal, mandalina) ve çilek C vitamini yönünden zenindir. Kayısı A vitamini içerir. Muz, portakal ve elmada, yüksek miktarda potasyum vardır. Bu nedenle kan potasyumu yüksek seyreden hastalar, değișim sırasında 72

73 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Ahududu (Himbeeren) Ananas (Ananas) Armut (Birne) Avokado (Avocado) Ayva (Quitte) Böğürtlen (Brombeeren) Çilek (Erdbeeren) Dut (Maulbeeren) Elma (Apfel) Erik (kırmızı) (rote Pflaumen) Erik (yeșil) (rüne Pflaumen) Erik (kuru) (etrocknete Pflaumen) Greyfurt (Grapefruit) Hurma (Dattelpflaumen) İncir (taze) (frische Feien) seçecekleri meyvelerin potasyum içeriğine dikkat etmelidir. Meyvelerin lezzeti içerdikleri asit ve șekerden ileri elir. Meyveler olunlaștıkça asit miktarları azalmakta, șeker miktarları artmaktadır. Meyveleri taze olarak ve kabuğu ile yemek, posa açısından önemlidir. Meyveler ayrıca komposto veya meyve suyu olarak da alınabilir. Ölçü Maß Miktar Mene ½ su bardağı 75 1 ince dilim küçük boy 100 ½ adet 125 ½ orta boy 75 ½ su bardağı 75 1 su bardağı 150 ½ su bardağı küçük boy adet adet adet 25 ½ küçük adet adet 50 73

74 İncir (kuru) (etrocknete Feien) Karpuz (Wassermelone) Kavun (Honimelone) Kayısı (taze) (frische Aprikosen) Kayısı (kuru) (etrocknete Aprikosen) Kiraz (Kirschen) Kivi (Kiwi) Limon (Zitrone) Mandalina (Mandarine) Muz (Banane) Nar (Granatapfel) Portakal (Orane) Şeftali (Pfirsich) Üzüm (taze) (frische Weintrauben) Üzüm (kuru) (Rosinen) Vișne (Sauerkirschen) Portakal, mandalina suyu (Oranen-, Mandarinensaft) Elma suyu (Apfelsaft) Üzüm suyu (Traubensaft) Vișne suyu (Sauerkirschsaft) Nar suyu (Granatapfelsaft) Ölçü Maß Miktar Mene ½ adet 15 1 dilim dilim dilim 100 ½ adet adet 75 1 adet orta boy orta boy 100 ¼ büyük boy 50 ½ adet 75 1 orta boy orta boy adet çorba kașığı adet 75 1 çay bardağı çay bardağı 100 ½ çay bardağı 60 ½ su bardağı 80 ½ su bardağı 80 74

75 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) Yağ değișimi (Verleichstabelle Fett) 1 yağ değișimi, 5 ram yağ, protein ve karbonhidrat içermez ve 45 kalorilik enerji verir. Zeytinyağı ve bitkisel yağlar kolesterol içermezler. Tereyağı, kuyrukyağı, krema, mayonez, zeytinyağı, ayçiçek yağı, pamuk yağı, soya yağı, mısırözü yağı, hașhaș yağı vb. bu ruba irer. Yağlar en önemli enerji kaynağıdırlar. Mararinlerde A vitamini ve D vitamini bulunmaktadır. Yağlar bitkisel ve hayvansal kaynaklardan elde edilmektedirler. Bitkisel yağlar oda sıcaklığında sıvıdır, hayvansal yağlar (tereyağı, kuyrukyağı, içyağı) ve hidrojenle katılaștırılmıș bitkisel mararin ise, oda sıcaklığında katı durumdadır. in içindeki kolesterol ve katı yağlar (tereyağı, mararin vb.), krema ve mayonezin içerdiği doymuș yağ asitleri, kan kolesterolü ve lipitlerinin yükselmesine neden olur. Bu nedenle kalp damar hastalığı riski tașıyan diyabetli kișiler, lipit ve kolesterolü yüksek olanlar, bu yiyecekleri yemekten kaçınmalıdırlar. Ölçü Maß Miktar Mene Sıvı yağ (zeytin yağı, ayçiçek yağı, mısırözü yağı) 1 tatlı kașığı 5 (Flüssie Öle: Olivenöl, Sonnenblumenöl, Maisöl ) Katı yağ (tereyağ, mararin) (Fette: Butter, Mararine ) 1 tatlı kașığı 5 Zeytin (siyah, yeșil) (Oliven: schwarz, rün) 5 adet 15 Mayonez (Mayonnaise) 2 tatlı kașığı 10 Fındık, fıstık (Haselnüsse, Erdnüsse) 6 adet 10 Kaymak (Sahne) 1 çorba kașığı 10 Krem peynir (Streichkäse) 1 su bardağı

76 Tatlı ve șeker değișimi (Verleichstabelle Zucker, Süßspeisen) Her bir değișim yaklașık olarak 5 ram karbonhidrat içerir, protein ve yağ içermez ve 20 kalorilik enerji sağlar. Akide șekeri (Bonbons) Bal (Honi) Kesme șeker Büyüklüğüne öre (Würfelzucker) Reçel-marmelat (Marmelade) Pekmez (dick einekochter Obstsaft) Toz șeker (Zucker) Ölçü Maß Miktar Mene 2 adet 10 2 tatlı kașığı adet 6 1 çorba kașığı 10 1 çorba kașığı 10 1 tatlı kașığı 5 76

77 GIDA DEĞİŞİM LİSTELERİ (verleichstabellen) İçecekler (Getränke) Piyasada satılan içecekler alkollü veya alkolsüz olabilir. Eğer hastada su kısıtlaması erekmiyorsa alkolsüz içecekler rahatlıkla içilebilir. Ayrıca, maden suyu içen böbrek hastalarının, bu tür suların cinsine öre değișmek üzere, fazla miktarda mineral (sodyum, potasyum, kalsiyum vb.) içerdiğini de dikkate almaları ereklidir. Bir bardak çay, kahve m potasyum içerir. 200 ml lik bir bardak portakal suyunda 400 m potasyum vardır. Alkollü içecekler: ilave bir sorunu olmayan hastalar, çok istiyorlarsa, seyrek olarak az miktarda alkollü içki alabilir; ancak; 1. Sıvı kısıtlaması önerilen hastalar alkol ile aldıkları sıvıyı ayrıca hesap etmelidir. 2. Değișik sorunları olan böbrek hastaları için alkol çok sakıncalı olabilir. Alkol fazla miktarda kalori içerir (1 ram alkolde 7 kalori vardır), o nedenle zayıflaması istenen kișiler alkollü içki almamalıdır. Aynı zamanda alkollü içkiler karaciğer için de çok sakıncalıdır. Böbrek hastalarının önemli bir bölümünde karaciğer sorunları da olabileceğinden rastele alkollü içki içmemeli ve bu konuda her hasta hekimine danıșmalıdır. 77

78 Alkollü içecekler Alkoholhaltie Getränke Beyaz șarap (Weißwein) Bira (Bier) Kırmızı șarap (Rotwein) Şampanya (Champaner) Cin, votka, viski (Gin, Wodka, Whisky) Miktar Mene ml Enerji değeri Enerieehalt kcal Alkolsüz içecekler Alkoholfreie Getränke Alkolsüz bira (alkoholfreies Bier) Diyet kola (Diät-Cola) Kola (Cola) Maden suyu (Mineralwasser) Meyvalı-sodalı içecekler (Fruchtschorlen) Miktar Mene ml Enerji değeri Enerieehalt kcal

79

80 SAĞLIKLI YEMEK PİŞİRME KURALLARI (Reeln zum esunden Kochen) Değișik yiyeceklerin besin içerikleri hakkında bili sahibi olmak önemlidir. Bunun yanı sıra bu yiyeceklerin besin değerlerini kaybetmeden hazırlanması da ereklidir. Çünkü, bazı pișirme ve hazırlama yöntemleri ıdaların besin değerinde azalmaya neden olabilir. Et, Balık, Tavuk: Bu tür yiyeceklerde, kızartma yöntemi kullanılmamalıdır. Et veya etten yapılan yiyecekler (köfte vb.) ve tavuk, ızara, hașlama veya fırında pișirilmelidir. Izara veya kuru ısıda yapılan yiyecekler, çok yüksek ısıda pișirilmemeli ve çok fazla çevrilmemeli, ortaya yakın ısı tercih edilmelidir. Çok yüksek sıcaklık ve ızara sırasında etlerin çok fazla çevrilmesi, etin proteinlerini katılaștırarak etin suyunun kaybına ve lezzetinin azalmasına neden olur. Ayrıca protein ve B1 vitamini de bir miktar azalır. Izara sırasında etler çok fazla çevrilmemelidir. Hașlama ișlemi ya çok az suyla, ya da bol su ile yapılabilir. Her iki yöntemde de etler soğuk suya konulmalıdır. Fırında pișirmede ise, etler soğuk fırına konulmalı, ortaya yakın bir ısı derecesinde pișirilmelidir. Balık; ızara, fırın veya buğulama yöntemi ile pișirilebilir. Buğulama șeklinde pișirilen balık yağsız ise, 1 k balığa 1 2 çorba kașığı bitkisel sıvı yağ konulabilir. Buğulama yönteminde balıklara istenirse soğan, domates, biber vb. ibi sebzeler de ilave edilebilir. Etler buzlukta yağlı kağıda sarılarak 2 C de birkaç hafta saklanabilir. Çok miktarda et alınmıșsa önce kıyma daha sonra parça etler tüketilmelidir. Etli, tavuklu sebze yemekleri: Et veya kıyma, yağsız olarak alınmalıdır. Sebze yemekleri kıymalı, kușbașı etli,tavuk etli pișirilebilir. Eğer yemekte kullanılacak et yağsız ise veya tavuk eti derisiz ise, etli sebze yemeğinize isterseniz bir miktar bitkisel yağ koyabilirsiniz (1 k sebze için 2 çorba kașığı sıvı yağ). Kıyma veya kușbașı etle yaptığınız her türlü sebze yemeğinizi tavuk eti ile de yapabilirsiniz. Kurubaklail yemekleri: Kurubaklaillerin sindirimi zor olduğu için, kırmızı mercimek dıșındaki baklailler oda ısısındaki suda 8 10 saat kadar ıslatılır, sonra bekletildiği su içersinde pișirilir. Bazen az yapacağı düșüncesiyle kurubaklailler hașlanarak suyu dökülür, bu suyun atılması yanlıștır. Kurubaklaillerde az olușturan, dıș kabuklardır. Kabuklarda ne ıslatılarak, ne de hașlanıp suyu dökülmekle ayrılmaz. Dolayısıyla kuru baklaillerin hașlanarak suyunun dökülmesi, az olușmasını önleyemez. Kabukların ayıklanması halinde az olușumu da önlenir. Bu suyun atılması ile, kurubaklaillerin B rubu vitamin ve minerallerde kayıplar olur. Bu nedenle kurubaklailler yıkandıktan sonra ıslatılmalıdır. Eğer hastada potasyum kısıtlaması isteniyorsa, hașlama suyunun dökülmesi ve pișirme sırasında tekrar su ilave edilmesi erekir. Sert 80

81 SAĞLIKLI YEMEK PİŞİRME KURALLARI (Reeln zum esunden Kochen) sular kuru baklaillerin pișmesini üçleștirir. Pișirmeyi kolaylaștırmak için tencereye soda eklememelidir, çünkü bu durumda vitamin kaybı ortaya çıkar. Kurubaklail yemeklerine, pișirme sırasında bitkisel sıvı yağ konulmalıdır. 2 su bardağı çiğ kurubaklailden yapılan yemeğe 2 3 çorba kașığı sıvı yağ konulması yeterlidir. Sebze Yemekleri: Sebze ve meyveler vitamin ve minerallerden zenindir. Vitaminler içinde en dayanıksız olanı C vitaminidir. Sebze ve meyveler kesildikten veya soyulduktan sonra C vitamininde hemen kayıplar bașlar. Sebzeler pișirileceğinde ayıklanıp hemen sıcakla temas ettirilirse bu kayıp önlenmiș olur. Yemek piștikten sonra bekletilirse (özellikle de bekletme yerinin ısısı yüksek ise) C vitaminindeki kayıp miktarı artar. Pișirilmiș sebzeler 24 sat buzdolabında bekletildiği zaman C vitamininde ortalama %40 80 arasında kayıp olur. Yemeğin pișme suyu atılırsa suda eriyen C vitamini ve B rubu vitaminleriyle, vitaminlerdeki kayıp oranı da artar. Ancak bu su aynı zamanda yüksek miktarda potasyum da içermektedir. O nedenle potasyumu yüksek olan hastalar sebzelerin hașlama suyunu dökmelidirler. Sebze yemekleri etsiz pișiriliyorsa, bitkisel sıvı yağ, özellikle zeytinyağı kullanılmalıdır. Sebze yemeklerinin yapımı sırasında soğan kullanılıyorsa, yağ yakılmadan soğan ve sebzeler çiğ olarak tencereye konulmalı, mümkün olduğu kadar az suda ve kısık atește pișirilmelidir. 1 k için kullanılacak yağ miktarı 2 3 çorba kașığını eçmemelidir. Sebze ve meyveleri hazırlama ve pișirmede șu noktalara dikkat etmek erekir. Köklü olanların kökü alındıktan sonra, diğerleri ise doğrudan doğruya, önce yıkanır, sonra doğranır. Doğranan sebze ve meyve bekletilmez. Kabuklu sebzelerde vitaminler enellikle kabuğa en yakın yerde olduğu için çok ince soyulması önem tașır. Doğranan sebze ve meyveler pișirilirken kaynar suya atılır. Böylece C vitamini kaybı olmaz. Sebze ve meyve hiçbir zaman soğuk suda pișirilmeye bașlanmaz. Sebze ve meyve pișirilirken yeterince su konur ve olabildiğince az süreyle pișirilir. Pișme süresinin uzatılması halinde besin kaybı artar. Sebze pișirilirken kesinlikle soda eklenmez. Salataların sirkesi, limonu ve yağı servis yapılırken eklenir. Pilav, makarna, börekler: Pilav yapılmadan önce pirinç enellikle sıcak suda uzun süre bekletilir, bu son derece yanlıștır. Bu ișlemde, pirinçte çok miktarda vitamin ve mineral kayıpları olușur. Pilav yapılmasında doğru olan yöntem, soğuk suda yıkanıp süzülmesinden sonra, kaynamakta olan suya atılarak 81

82 pișirilmesi ve suyunun çektirilmesidir. Pirinç kesinlikle kavrulmamalıdır. 2 su bardağı pirinç için 2 3 çorba kașığı bitkisel yağ yeterlidir. Makarna da hașlandıktan sonra suyu dökülmemeli ve mutlaka pilav ibi, pișirme sırasında suyu çektirilmelidir. Makarnaya da bitkisel sıvı yağ konulmalı ve miktarı 1 paket makarna için 2 3 yemek kașığını eçmemelidir. Makarnada sos olarak daha çok, sebzeli soslara ağırlık verilmelidir. Börekler yağda kızartılmamalı, fırında pișirilmiș börekler tercih edilmelidir. Bu tür börekleri yumușatmak için, kat aralarına yağ yerine süt-yumurta karıșımı kullanılması daha uyun olur. Kalorisinin düșüklüğü nedeniyle, ıspanaklı, pırasalı, kabaklı vb. ibi sebzeli börekler tercih edilmelidir. için belirlenmiș olan yağ miktarı, yemeklerin pișirilmesi sırasında kullanılacak yağ miktarıdır. Bu yağın enellikle bitkisel sıvı yağ olmasına dikkat ediniz. Sıcak, soğuk tüm yemeklerinizde özellikle zeytinyağını kullanmaya özen österiniz. Eğer sıcak yemeklerde zeytinyağını sevmiyorsanız, diğer bitkisel sıvı yağları kullanabilirsiniz. Beslenme proramınız içersinde yer alan et, balık, tavuk, süt, yoğurt, peynir ibi yiyeceklerin içerisinde doymuș yağ bulunduğu için, ayrıca dıșardan tereyağı ve mararin ibi doymuș yağlardan almanıza erek yoktur. Doymuș yağlar, kan yağlarınızın yükselmesine neden olacağından, kullanmamanız erekir. Yağlar: Tereyağı, mararin, zeytinyağı ve diğer bitkisel sıvı yağlar uzun süre yüksek ısıya maruz kalırsa vücut için zararlı maddeler ortaya çıkar. Bu durum daha çok kızartma yaparken yağın așırı ısınması ile olușur. Bol yağda yapılan kızartmalarda bu olay daha az örülse de, kullanılan yağın atılmayıp tekrar ısıtılması halinde olușan zararlı madde miktarı da artar. Bu nedenle kızartma ișlemi bittikten sonra, yağın artık maddelerinin temizlenmesi amacıyla iyice süzülmesi ve bu yağın en fazla üç kez kullanılması istenir. Yağlar ıșık ve madeni kaplarda çabuk bozulur; bu nedenle cam șișeler içinde, ıșık almayan karanlık ve serin yerlerde muhafaza edilmelidir. Beslenme proramınız içinde, sizin 82

83

84