SAYISAL SA AT VE SERGĐLE ME ORTAMLARI

Transkript

1 SAYISAL SA AT VE SERGĐLE ME ORTAMLARI REFĐYE ENDEZ Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Enformatik Bölümü ÖZET Bu çalışmada, teknolojinin yaygınlaşan kullanımı ve getirdiği yeni olanakların sanata yansıması ile ortaya çıkan yeni tanımlamalar ele alınacaktır. Makale içinde sayısal sanat kavramı, sayısal sanatın gelişimi ve sınıflandırılması ele alınırken, sergilenme süreçleri ve sayısal sanat eserlerinin sergilenme mekanı ile olan ilişkisi incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Sayısal Sanat;Sanat ve Teknoji; Sergileme; ABSTRACT In this performance, new definitions will be discussed which have been broken through with the spread usage of internet and its bringing up new opportunities reflecting on art. While the concept of digital art in the article, the development and classification of digital art being discussed; exhibition process and the exhibition place of digital art will be examined. Key Words: Digital Art, Art and Technoligies, Exhibition 1.GĐRĐŞ 19.yy sonrasını kapsayan, Endüstri devrimini takip eden süreçte, makineleşme ve sosyo-kültürel değişim dönemin sanat anlayışını ve sanatçıların kullandığı malzemenin değişimini etkilemiştir. Geleneksel sanat malzemelerinin yanında çağın teknik olanakları da sanatın ifade biçimleri arasına katılmıştır. 20. yüzyılın ikinci yarısı, büyük bir sanatsal verimlilik dönemidir: Pop Sanat, Fluxus Happening,, Kavramsal Sanat ve Minimalizm hemen hemen aynı dönemlerde başlamıştır. Bu yaklaşımlar, sanatçıların atölyelerinde üretim yapan yaratıcı deha imajlarının yerine popüler kültüre, gündelik malzemelere, gündelik yaşamın bir parçası olarak çalışan bir sanatçı imajına odaklanan, tamamen yeni bir yaratıcılık kavramına kucak açmıştır (Schubert, 2004) lı yıllarda karşımıza çıkan postmodern hareketler (Pop-art, Fluxus, Kavramsal sanat, Enstalasyon, Body art vb.) sanatın metalaşmış yapısını eleştirmiş ve özellikle sanatta hazır nesne kullanımı ile sanat eseri ve estetik gibi kavramları sorgulamışlardır; bunun sonucunda ortaya çıkan temel unsur, üst yapı-alt yapı ya da sanat ve zanaat arasındaki ayrımdan beslenen modern estetiğin yerini alan post modern estetiktir. Tüm bu süreçler günümüz sanatına zemin hazırlamış ve böylesine postmodern bir izlek üzerinden temellenen mevcut teknoloji kendi sanatını yaratmıştır. Sayısal sanat, çoklu ortam sanatı ya da yeni medya sanatı gibi farklı terimlerle adlandırılan bu sanat biçimi elektronik ortamda üretilen sanat olarak tanımlanır. Sanat ve teknoloji kavramları arasındaki ayrımın ortadan kalktığı bu yeni disiplinde gerçek görüntünün yerini sayısal kopyalar almış, sanat eserinin orijinal biricikliği çoğaltma teknolojisi ile ortadan kalkmıştır. Sanatsal eylemin temel esası bir süreç tasarlamaya dönüşmüş ve bu sürece izleyici ve mekanda dahil olmuştur. 2. SAYISAL SA AT Sayısal sanat geniş bir çalışma alanını ve süreci kapsayan bir kavramdır. Teknolojinin hayatımızdaki yerinin gün geçtikçe artması ile bilgisayar sanat eyleminin de önemli bir parçası haline gelmiştir. Sanatçı teknolojiyi eserinde konu olarak ele alabileceği gibi; hem yardımcı bir araç, hem de yaratıcı bir ortam olarak kullanabilir. Sayısal sanatın bu çok yönlü özelliği tanımını etkilemiştir. Yaygın kabul gören tanımına göre sayısal sanat, " sayısal teknolojiyi şu üç yoldan en az biriyle kullanan sanat işlerini içerir. Birincisinde ürün ün kendisi sayısaldir; örneğin yazılım sanatı veya ağ sanatında olduğu gibi. Đkincisinde, sayısal teknolojiler sürecin bir parçası olarak kullanılır; söz konusu sanat işi, sayısal teknolojiyle veya onun yardımıyla üretilmiştir. Buna verilecek örnekler arasında bilgisayar destekli tasarım yazılımları veya sayısal çalışan 3D yazıcılar bulunur. Sonuncusunda, sayısal teknolojiyi ve onun sanat ve genel anlamda toplum üzerindeki etkilerini kendine konu edinen sanat işleri söz konusudur. Bu kategoriye giren işler, genelde sayısal sanatın geniş kapsamlı tanımına dahil edilir"(url-1) Bilgisayar tabanlı, sayısal sanat; Sayısal heykel, Yazılım, veritabanı ve oyun sanatı, Sayısal enstalasyon ve sanal gerçeklik Net sanatı olarak sınıflandırılabilir: 2.1. Sayısal Heykel Teknoloji kullanılarak üç boyutlu formlar yaratılması, bilgisayar destekli tasarım ve imalatın

2 gelişmesi ile doğmuştur. CAD/CAM teknolojisisayesinde hızlı prototipleme, kolay erişilebilir ve kısa zamanda sonuç alınabilir şekilde gelişmiştir. Heykeltraşların fiziksel etkenler nedeni ile sınırlı olan imkanları, sanal dünyanın kuralları ile değişmiştir. Sanatçıların ebat, ölçü, form, renk, doku ve malzemeleri bir yazılım programı ile kolayca oluşturabildiği, her türlü bakış açısına göre irdeleyip, değiştirebildiği ve sonsuz sayılarda üretebildiği sanal heykeller, tercih edildiğinde bir bilgisayar dosyası şeklinden fiili bir fiziksel nesne formuna da dönüşebilmektedir (Wands, 2006). Şekil 3. Don Ritter "Fit" 2.3Yazılım, veritabanı ve oyun sanatı. Şekil 1. Charles Csuri, "Frozen Moment" 2.2. Sayısal enstalasyon Çevreden bağımsız bir sanat nesnesi içermeyip belirli bir mekân için yaratılan, mekânın niteliklerini kullanıp irdeleyen ve izleyici katılımının temel bir gereklilik olduğu sanat türüdür. Çağdaş sanat alanında sanatçının mekanının farkındalığına varılması ve sanat eserinin sergilenme mekanından bağımsız olamayacağı fikri oluşmuştur. Eserinin sergileme veya gösterim aşamalarını vurgulayan enstalasyon sanatı birçok sanat disiplininden de destek alır. dijital enstalasyon ise ses, video, internet ve bilgisayar gibi teknolojilerden de destek alır. Yazılım ve oyun sanatı, bir sanatçının ya tek başına ya da bir bilgisayar programcısıyla işbirliği halinde yazdığı çalıştırılabilir kod eserleri şeklinde tanımlanabilir. Sanat eserini yaratan olgu, programın işletilmesi, yani uygulanmasıdır. Yazılım ve oyun sanatı örnekleri arasında etkileşimli çizim ve müzik yazılımını, algoritmaya dayalı ve üretilebilir eserleri, veri dönüşümünü, net sanatını, sanatsal oyunları sayabiliriz. Veritabanı sanatı, eserin özünü oluşturacak şekilde mevcut verilere bağlı olan bir yazılım sanatı varyasyonudur. Yazılım sanatı, bir programın uyguladığı komutlara dayanırken, veritabanı sanatı sanatçının ya veritabanlarına uyumlu ya da kendi veritabanı yarattığı, elde mevcut veriler kümesini yorumlamaya yoğunlaşmaktadır(url -2). Şekil 2. Benjamin Fry," Valence"

3 2.4 et sanatı Sayısal enstalasyon, sayısal heykel gibi sanat pratiklerinin aksine geleneksel sanat formlarıyla kökensel bir bağlantısı olmayan net sanatı tamamen bilgisayar ortamında üretilen ve var olabilen sayısal sanat pratiğidir."net sanatı, Đnterneti birincil medya olarak kabul ederek üretilen her türlü sanat, kültür etkinliği veya olay olarak tanımlanabilir. Zaman zaman da bu işlemi yapmak için kullandığı medya yı, yani interneti, amaç haline getiren bir sanat kavramı diye özetlenebilir" (Kutup,2011 ). Küresel bir izleyici kitlesine ulaşma, izleyici ile iletişim ve etkileşim kurabilme, bu eserlerin üretiminde ve sergilenmesinde internetin temel medya olarak kullanılması bu disiplinin internet teknoloji gelişmeleriyle gelişip öne çıkmasını destekler niteliktedir. Bu özelliği ile net sanatının gelişimi internet teknolojilerinin gelişimiyle paralellik gösterir. "Net sanatının öne çıkması netscape ve internet explorer gibi grafik tarayıcıların geliştirildiği 1990'lı yılların ortasında gerçekleşti'(wands 2006). ossilloskop kullanan Laposky öncelikle yüksek kaliteli lenslerle ve yüksek kalite filmlerle oluşan görüntüyü fotoğraflayıp daha sonra renkli filtreler içine adapte ettiği görüntülerle etkileyici renklere sahip çalışmalar yaptı.bu örnekler teknolojinin sanatsal pratiklerde ilk kez kullanılması bakımından önemlidir. Şekil 4. Ben Laposky,"Electronic abstraction" Nam Jun Paik video teknikleri kullanarak sanat eserleri yaratan ilk sanatçılardan biridir yılında, galeriye gelenlerin ses üretmek için taktıkları manyetik kaset başlığı şeritleri kullanarak Random Access i sergiledi. Bu eser izleyici etkileşimi açısından önemli bir örnektir. Đzleyiciye ses dizilerini değiştirerek kendi komposizyonlarını oluşturma imkanı sağlamıştır. Şekil3.. JODĐ (Sanat Kolektifi) SAYISAL SA ATI KISA TARĐHÇESĐ Sayısal sanatın gelişimi, sanatçıların, geleneksel sanat üretim biçimlerinin dışında teknolojinin olanaklarını da birer araç olarak benimsemeleri ile başlatılabilir. ilk örnekler sayısal sanat yada yeni medya sanatı olarak adlandırılamaz ama süreci anlamak açısından önemli bir yer teşkil eder. Fotoğraf ile birlikte başlayan; bilgisayarla üretilmiş grafikler,robotlar ve resim yapan makinelerle devam eden bu sürecin ilk örneklerini aşağıdaki kronolojik sırayla örneklenebilir. Ben Laposky, 50 li yıllarda oskiloskop üstüne dalga formlarından elektronik görüntüler yarattı, daha sonra bunları fotoğrafladı adete yakın

4 Şekil 7. Bernhard Leitner, "Head Spaces" Şekil 5. Nam Jun Paik "Random Access Study Đn Perceptıon bilgisayar grafiğinin ilk örneklerindendir Leon Harmon ve Ken Knowlton,elektronik semboleri kullanarak Study Đn Perceptıon adlı çalışması sergilendi. Bilgisayar üretimi baskı olan bu eser bir Stromberg Carlson 4020 mikrofilm baskı makinası ('charaton' tüpü ve vekörleri sayesinde karakter üreten bir makina) kullanarak 3.5 mm'lik 8 kare mikrofilmden oluşturulmuştu. Kareler daha sona yazıcıda basılmış ve yeniden fotoğraflandırılarak büyütülmüştür (Wands,2006). Đlk örneklerin izleyici ile karşılaşması ; 1965 de Almanya Stuttgart ta Technische Hochschule Ve New York Howard Wise Gallery de ilk bilgisayar sanatı sergileri açılmasıyla başlar. 1968'de Londra da Sibernetik Serendipity: Computer And Arts (sibernetik karışılaşma: bilgisayar ve sanat) Çağdaş Sanatlar Enstitüsü nde düzenlenmiştir. Aynı yıl New York'ta MoMA, Mekanik Çağın Sonunda Görüldüğü gibi Makina isimli sergi acılmış Bu sergileri yine New York MoMA' da 1970 tarihli "Information" ve 1972 Londra Whitechabel Galerisi'nde "Sistemler" sergisi izlemiştir. Sanatçı ve mühendislerin ortak çalışmasıyla gercekleşen bu sergiler izleyeciyle sayısal sanatın karşılaşması açısından önemli örneklerdir. Ayrıca teknolojinin yalnızca mühendislik alanında değil, sanatçıların farklı ve yeni sanat biçimleri oluşturmakta kullanabileceği bir ortam olarak da kullanılabileceğini gösteren ilk projelerdendir. Şekil 6. Leon Harmon ve Ken Knowlton "Study Đn Perceptıon" 1987 te Bernhard Leitner, stereo kulaklıklarla dinlenen işlenmiş elektronik seslerden şekillenen bir dizi işitsel heykelden oluşan Head Spaces i piyasaya sürmüştür. Şekil 8. Sibernetik Karışılaşma Afiş'i

5 Sayısal Sanat Ve Sergi Ortamları 18. yüzyıldan bu yana mimari olarak değişim sürecine giren sergi mekânlarının, 1960 sonrası sanatsal anlayışın etkisiyle biçim ve anlam bakımından da büyük değişimler geçirmeye başlamıştır. 20. yüzyılın başındaki erken modernitede sergiler salon adı verilen alanlarda gerçekleştirilmekteyken, 1950 li yıllardaki postmodern süreçle birlikte, mekânın sanatın çerçevesini oluşturduğunu düşünen sanatçılar, galerileri eserlerinin tamamlayıcısı olarak görmeye, daha da açıkçası artık birer "hayvanat bahçesi" olarak gördükleri modern sergileme biçimlerini radikal bir eleştiriye tabi tutmaya başlamışlardır. Sanatçıya göre artık mekân sanatı, sanatçıyı ve izleyiciyi bütün gücüyle içine almaktadır. Sanat müzeleri, artık sanat yapıtının saklandığı değil, üretildiği bir mekan olarak yeni bir rol üstlenmeye başlamıştır. Sanat biçimlerinin değişmesiyle birlikte, sanatın sergilenme koşulları da değişmiştir. Dolayısıyla, müzelerin günümüzde kamusal birer kurum olarak sanat üretiminde araçsal bir konuma gelmesi, 1950'lerden beri gelişen postmodern sürecin bir sonucudur; Yani, artık üst-seçkinci kültür ve popüler kültür arasındaki modern ayrımın ortadan kalktığı ve orjinal-biricik olanın yerini kopyanın-çokluğun aldığı ve buna paralel olarak sanat ile zanaat arasındaki ayrımın da buharlaştığı bir yeni estetik düzlemde, sanatın tasarımsal boyutu, izleyeni de yaratım sürecine dahil eden bir bağlamda yeniden tanımlanmıştır. Bunda hiç kuşkusuz en önemli olgu, yaratımlarını takip edilmesi gereken birer paradigma olarak gören modern "deha" öznelere artık postmodern düzlemde ihtiyaç duyulmamasıdır. Modern özne ve onun Hakikat tasarımlarının "meta anlatılar" olarak ölümü ilan edilmiştir ve yeni postmodern özneler, izleyeni ve mekanı da yaratım sürecine dahil eden herhangi bir sabit-katılaşmış bir "hakikat" tasarımı yerine, kendiliğinden-o an-oluş halinde bir tamamlanmamışlık üzerinden ilerleyen tasarımlarını bir "süreç" olarak ortaya koymaya başlamışlardır. Yukarıda bahsedildiği gibi bir dönüşüm süreci geçiren müze ve galeri kavramı teknoloji ile değişen ve gelişen sanat disiplinlerine adapte olabilmek için yeni gereksinimlere ihtiyaç duyar. Etkileşimsel uygulamalar, projeksiyonlar, ekranlar ve robotlar gibi teknolojilerden yararlanan galeriler izleyiciyi deneyimsel olarak pek çok uygulamayı yeniden keşfetme olanağı vermiştir. Sayısal sanat eserlerinin izleyiciyle olan bağını mekansal unsurlarda destekler. Eseri yeniden üretmek için onunla etkileşime giren kullanıcı(izleyici) ses ve hareketleri aracılığıyla mekanı etkinleştirir. Rafael Lozano nun Pulse Tanki ve Voice Array isimli çalışmaları bu etkileşimden yararlanan önemli örneklerdendir. Rafael Lozano nun Pulse Tanki isimli çalışması hem izleyici katılımı hemde mekanın eseri desteklediği bir çalışmadır. Đzleyicilerin parmaklarını tankın kenarındaki dört silindirden birinin içine soktuğunda bilgisayar, katılımcıların nabzını ölçer ve solenoid (sarmal bobin) sayesinde katılımcının kalp atış hızını tanka yansıtır. nabız hızının alıcılar tarafından ölçülüp, su dolu bir tankta dalgalara dönüştürüldüğü interaktif bir yerleştirme de oluşan dalgalardan ve dalgaların etkileşiminden bir ışık gösterisi ortaya çıkar (Borusan Contemporary). Şekil 9. Rafael Lozano "Pulse Tank" Rafael Lozano-Hemmer, Voice Array isimli eserinde ise, ziyaretçiler bir diyafona konuştuğunda, sesleri otomatik olarak ışık parıltıları haline gelir. Işık dizisinin ilk adımında, yanıp sönen benzersiz bir ışık örüntüsü, tekrarlanacak biçimde kaydedilir. Her yeni kayıt, daha önceki kayıtları bir konum aşağı iter ve zamanla tüm kayıtlar bir arada duyulur. Daha sonra, dizinin dışına itilen ses tek başına duyulur (Borusan Contemporary). Şekil 10. Rafael Lozano" Voice Array"

6 Teknoloji sayısal sanat eserlerinde üretim ortamı yada sanatçıyı yeni sorular sormaya yönelttiği bir konu olmasının yanı sıra sergilenme ortamı olarak da kullanılır. Ekmel Ertan,theCube çalışması kavramsal olarak ters-yüz edilmiş (içi dışına çıkmış) bir galeri metaforunu kullanmaktadır. Kübün üç yüzündeki kodlar akıllı mobil cihazlar vasıtasıyla izleyiciyi sanal galeriye bağlar. thecube galeriyi sokağa, kamusal alana taşır, tam anlamıyla kamusallaştırarak gelip geçenlere teklifsizce sunar. Şekil 11 Ekmel Ertan"The Cube" Đzleyicilerin thecube ün bağlı olduğu sanal galeriye ulaşarak eserleri izleyebilmeleri için akıllı bir mobil cihaza sahip olmaları gerekmektedir. BlackBerry, iphone veya Android tabanlı akıllı telefonlar yaygın ve ücretsiz olan QR-kod okuma yazılımı ile kübün yüzünün fotoğrafını çektiklerinde galerinin bağlı salonlarına ulaşırlar ve sergilenen eseri izleyebilir veya dinleyebilirler. Bir odadan diğerlerine geçmeleri ve örneğin Lahey deki küpten galeriye girip Antalya da sergilenen eseri izlemeleri de mümkündür (URL3). 3.SONUÇLAR VE ÖNERĐLER Teknoloji ile iç içe geçmiş sanat anlatım biçim olan sayısal sanat elektronik ortamda üretilen görsel yada işitsel eserlerdir. Bilgisayar destekli tasarım, yazılım, internet gibi teknolojilerden destek alan sayısal sanat;üç boyutlu formların yaratımında teknoliden yararlanan sayısal heykel, ses video, internet gibi teknolojilerden destek alan sayısal enstelasyon, yazılım ve bilgisayar programlaması ile oluşturulan yazılım veri tabanı sanatı, interneti temel üretim kaynağı olarak kullanan net sanatı olarak sınıflandırılır. Sayısal sanat ve teknoloji arasındaki ilişki (bağ) sadece üretim sürecinden ibaret değildir. Teknolojinin estetik kavramı ve sanat eserinde yarattığı değişim kopya-orjınal, sanat-zanaat gibi ayrımların yanı sıra tasarımsal süreç ve izleyiciyi de eserin bir parçası haline gelmesidir. Sayısal sanat eserlerinde önemli bir yer utan etkileşim faktörü bu değişimin en belirgin örneklerindendir.etkileşim ve izleyici ile bütünleşme izleyicinin katılımıyla var olma-oluşma- tamamlanma gibi temel ihtiyaçlar bu eserlerin sergilenme ortamlarında da değişimlere sebep oluştur. dolayısıyla sayısal sanat eserlerinin sergilenme ortamları da teknolojiden bağımsız düşünülemez. Projeksiyonlar, dokunmatik ekranlar, ses sistemleri gibi sanatçı tarafından belirtilen ve eseri destekleyen malzemelere ihtiyaç duyulur. Sergilenme ortalarında ki değişim yalnızca teknolojik malzeme açısından bir gereksinim değildir. eserin(izleyicinin katılımıyla) mekanı yeniden şekillendirmesi bakımından fiziksel uygunlukta bu eserler için belirleyici bir unsurdur. Sayısal sanat biçimlerinin dünyada yaygın bir şekilde kabul görmüş ve bir çok sanatçı tarafından üretimlerinde kullandığı bir disiplindir. Ancak ülkemizde halen gelişmekte olan bir sanat biçimidir. Çoğunlukla teknoloji ile ilgilenen genç sanatçılar tarafından izlenmektedir. Birçok sanat müzesi, galeri ve çağdaş sanat merkezi, sayısal sanata karşı farkındalığa varmakta ve bu disiplinin sanat eserlerini sergilemektedirler. 4.KAYNAKLAR Schubert, Karsten Küratörün Yumurtası. Ed. Tomur Atagök. çev. Rana Smith. Đstanbul: Đstanbul Sanat Müzesi Vakfı. Đnternet ve, Yeni Medya ve net.art Nejat Kutup Đzmir Ekonomi Üniversitesi Tizgöl, Kemal Sanatçı Đçin Sınırsız Bir Mekan Yaratma Alanı Enstalasyon. YTÜ Sanat-Tasarım Dergisi Germaner, Semra 1960 Sonrası Sanat, Akımlar, Eğilimler, Gruplar, Sanatçılar (Đstanbul: Kabalcı Yayınevi 1996) Wands, Bruce Dijital Çağın Sanatı. çev. Osman Akınhay. Đstanbul: Akbank Yayınları URL1http:// tr htm URL2http:// URL3 Wands, Bruce Dijital Çağın Sanatı. çev. Osman Akınhay. Đstanbul: Akbank Yayınları. Yücel, D. (2008). Dijital Sanat Pratiklerinin Müzeolojik Bağlamda Değerlendirilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal

7 Bilimler Enstitüsü GÖRSEL KAYNAKLAR pity/ nic-abstractions-oscillons (Benjamin Fry," Valence") ollections.seeitemincollection&collectionid=60a8 6da3-62a ab88- a8dbf9d36e75&itemid=b432b e-43edacb1-f5989b056a6c (Don Ritter "Fit")