GENEL BAKIŞ BORU HATTI YENİLEME TEKNOLOJİLERİ

Transkript

1 İSTT ULUSLAR ARASI KAZISIZ TEKNOLOJİLER DERNEĞİ KAZISIZ TEKNOLOJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ KAZISIZ TEKNOLOJİLER GENEL BAKIŞ BORU HATTI YENİLEME TEKNOLOJİLERİ İKİNCİ BASKI 1 TANIM Boru hattı Yenileme Teknolojileri hakkındaki bu bölüm, bir boru hattını, mevcut boru hattının sınırları her ne uzunlukta olursa olsun, iki baca arasi uzunluklarında ya da bundan daha büyük uzunluklarda ıslah etmek amacı ile kullanılan tüm süreçleri içerir. Aşağıda belirleyici karakteristik özellikleri açık bir şekilde verilmiş olan tekniklerin her biri için, bu özette yer alan Daha > linkine tıklayarak, tam ISTT KAZISIZ Araştırma Merkezi Yönergelerine erişilebilir. Uygulamaların bu gurubu aşağıda yer verilen teknikleri içerir: a. Yerinde Uygulanan Kaplamalar (Applied Coating) b. Yerinde Kurleme Kaplama (CIPP Lining) ( Turkiyede uygulama Hasan Vardar-Mesener Insaat) c. Kayarak Kaplama (Sliplining) d. Sıkı geçme kaplamalar (Close Fit Lining) e. Spiral Sarma kaplamalar (Spiral Winding Lining) f. Kesitli / Dilimli Üst Dolgular (Sectional Lining) Burada verilmiş olan Yönergelerin mümkün olduğu kadar tam ve de eksiksiz olmasını temin etmek üzere hemen hemen her çaba sarf edilmiş iken, Eğer bu Yönerge gözden kaçan her hangi bir bilginin söz konusu olduğu düşünüyorsanız ya da söz konusu Yönerge içinde yerlerin her hangi bir bilginin yanlış olduğu kanısında iseniz, lütfen gözden kaçan eksik bilgiyi ya da yanlış verilen unsuru beyan etmek üzere doğruda ISTT ile irtibata geçiniz. ISTT, her hangi bir bu gibi iddiayı doğrulamak amacı ile detaylı araştırma gerektiren her hangi bir bu tür eksik bilgi ya da hatalı bilgiyi düzeltmek için elinden gelen çabayı sarf edecektir. E-posta: info@istt.com

2 2 İSTT ULUSLAR ARASI KAZISIZ TEKNOLOJİLER DERNEĞİ KAZISIZ TEKNOLOJİLER ARAŞTIRMA MERKEZİ KAZISIZ TEKNOLOJİLER GENEL BİR BAKIŞ YERİNDE UYGULANAN KAPLAMALAR İKİNCİ BASKI 1. GENEL BAKIŞ Bu Bölüm, küçük çaplı (insan girişi söz konusu olmayan) basınç boru hatları için püskürtmeli kaplama sistemlerini kapsamaktadır. Bir insan girişi ebatlarındaki borular ve de odalar için püskürtmeli kaplama teknikleri başka yerlerde de kapsanmaktadır. Söz konusu teknolojiler, metalik ya da asbestli çimentodan mamul boru hatlarının iç yüzeylerine, ya epoksi ya da Poliüretan (PU), genel olarak ince çimento gibi ya da ısıtılınca sertleşen / termoset reçine kaplama uygulamasını içermektedir. Kaplamanın fonksiyonu ise, akan suyu boru duvarından ayırmak ve de bu sayede korozyonu ve / veya akan suyun kirlenmesini yok etmek ya da önemli ölçüde azaltmaktadır. Çimento bazlı sistemler, boru duvarını pasif hale getiren ve de korozyonun meydana gelmesini önleyen kaplama / boru ara yüzünde oldukça yüksek oranda bir alkalin ortam yaratmaktadır. Polimer bazlı sistemler ise, ince ve de sızdırmaz bir koruma bariyeri oluşturmaktadır. Sözü edilen tüm bu teknolojilerin daha önceden monte edilmiş olan boru hatlarında kullanılması, zaman içinde birikmiş bulunan korozyon ürünlerin çıkartarak orijinal sondajı muhafaza ederek detaylı bir temizlik işlemin yapılmasına bağlıdır (Tüberkülasyon / Tüberkül oluşumu). Bu durum, aynı zamanda, kaplama malzemesinin yapışabileceği ve de kaplamanın gelecekteki performansında hayati önem arz eden bir etmen olan bir yüzey de oluşturacaktır. Üç sistemin tümünün de, son yıllarda PU bazlı sistemleri geliştirenler daha da kalın yapısal kaplamalar için potansiyeli savunmalarına ve de basınçlı borularda sızmayı ortadan kaldırmak amacı ile daha kalın kaplamaların kullanıldığı boru hattı montaj işlemlerini başarılı bir şekilde tamamlamış olmalarına rağmen, ana boru sisteminin ya da sızıntının yapısal bütünlüğü üzerinde minimal düzeyde etkiye haiz olduğu kabul edilmektedir. Çimento bazlı sistemler ilk olarak 1920li yıllarda, dökme ve de yumuşak demir ve de çelik borular için fabrika uygulamalı koruyucu bir kaplama olarak kullanılmıştır. Amerika Birleşik Devletlerinde bir çimento kaplama müteahhidi olan W. Walsh a göre, söz konusu bu tekniğin gömülü / toprak altı boruların yerinde kaplanmasına kadar genişletilmesi, aynı zamanda şirketinde kurucusu olan Carl Perkins isimli bir şahıs tarafından 1933 yılında başarı ile gerçekleştirilmiştir. Bununla birlikte, söz konusu bu övgüleri hak eden başka kimseler de mevcuttur. CML (Çimento Harcı ile Kaplama) İngiltere, Kuzey Amerika ve de Avrupa nın bir kısmında su şebekelerini ıslah etmek amacı ile yaygın olarak kullanılmıştır. Bununla birlikte, İngiltere de yumuşak suda CML nin performansı üzerindeki endişeler ve de 4 inç (100 mm) ya da daha az çaplı borular içindeki akım kapasitesinin azalması, bu yönteme bir alternatif bulunması için yapılan çalışmalar hız vermiş ve de bunun sonucunda ise epoksi kaplama doğmuştur. Sonuç olarak, İngiltere de çimento harçlı kaplamanın yerini epoksi tamamen alırken, epoksinin mevcut ve de kullanılabilir olmasına rağmen, CML halen Amerika Birleşik Devletleri ve de diğer bir takım ülkelerde halen tercih edilmektedir. İngiltere de ise, şu sırlar Epoksi kaplama, hızlı bakım kapasitesi temelinde bir su şebekesinin 12 saat içinde yeniden hizmete sokulması olasılığına izin veren Poliüretan ile değiştirilmektedir. Bu süreci destekleyen kimseler, aynı zamanda, onun daha geniş çaplı borularda bile daha kolay uygulama imkanı sağladığını iddia etmekteler.

3 3 Bir insanın girmesinin söz konusu olmadığı atık su kanalları için püskürtmeli kaplama teknolojileri hakkında bir takım geliştirme çalışmaları yapılmış, ne var ki, şu ana kadar bu tür hiçbir yöntem ticari anlamda dikkat çekecek düzeye erişememiştir. Bu durum, kısmen de olsa, amacın genel anlamda korozyonu önlemekten ziyade, borunun harici yüklemeye dayanımını / direncini artırmak olduğu atık su kanalı yenilemenin farklı gereksinimlerinden ileri gelmektedir. Ayrıca, yine kısmen de olsa, materyal uygulanırken ve de iyileştirilirken atık su kanalı içine akışın tamamen durmasını tesis etmekte yaşanan uygulamadaki zorluklardan da ileri gelmektedir. Atık su kanalları için pratik bir püskürtmeli kaplama sistemi, pek çok diğer yenileme tekniklerinin doğasında var olan yanal yeniden bağlantı problemini de ortadan kaldıracaktır. Bir kısım ülkelerde, gaz servis borularından yaygın bir şekilde kullanılmasına rağmen, püskürtme kaplama sistemi gaz şebekelerinde nadiren tercih edilmektedir. Bu Bölüm, tekniğin dünya çapında en genel kullanımı olan içilebilir su şebekelerine püskürtmeli kaplama sisteminin uygulanması üzerine yoğunlaşmaktadır., Genel Bakışa Geri Dön 2. HAZIRLIK Püskürtmeli kaplamanın genel anlamda, mevcut alt katman ile bir yapıştırıcı maddeye dayanan koruyucu bir kaplama olarak kullanılmasını amaçlandığından dolayı, ana borunun detaylı bir şekilde hazırlanması önemlidir. Eski su şebekeleri ve de özellikle dökme demirden imal edilmiş olan su şebekeleri sık sık, bazı durumlarda etkin sondajı orijinal ebadının belirli bir bölümüne kadar daraltabilecek ölçüde, kabuk ve de korozyonun ağır dâhili kalıntılarına sahip olabilirler. Temizlik teknikleri arasında yüksek basınçlı su fışkırtma, pigging (boru hatlarının bir tür alet yardımı ile temizlenme işlemi), dişli çubuk beslemeli sondaj aletleri ve de kesiciler ile zincir dövenleri gibi mekanik olarak işleyen cihazlar yer almaktadır. Boru hattı içinde zaman içinde birikmiş bulunan korozyonun tüm izlerinin çıkartılması ile boru duvarına zarar vermekten kaçınmak arasında genel olarak bir denge gözetilir ve de bir takım daha agresif olan teknikler daha büyük bir itina ile kullanılmak durumundadır. Bir boru içerisinde vinç yardımı ile sokulan boru kazıyıcıları sert kalıntılar ve de nodülleri bulundukları yerden sökmek üzere tasarlanmışlardır ve de orta şaftı üzerine monte edilmiş çok sayıda çelik iki uçlu bıçakları içermektedir. Şaftın her bir ucuna da, gerekli olması halinde, aletin geri çekilmesine imkân veren bir çekme halatı bağlantı halkası yerleştirilmiştir. Tel fırça pik demirler, her bir ucunda bir adet çekme halatı bağlantı halkası yer alan merkezi bir orta şaft üzerinde iki adet dairesel tel fırça içerir ve de kaplama öncesinde boru hattı iç duvarlarına yapışık bulunan gevşek kalıntıları ve de tozu çıkartmak için kullanılır. Söz konusu bu aletler, ayrıca, bir boru kazıcısı tarafından gevşetilen molozları da bulundukları yerden çıkartmak için kullanılabilir. Temizlik pik demirler geniş bir tür aralığında bulunabilirdirler ve de genel olara aşındırıcı bir dış katman ile sert reçineden kalıp olarak çıkartılırlar. Bir kısmında, sert kalıntıları bulundukları yerden çıkartmak amacı ile silindiri çevresinde kalsiyum karbür çiviler bulunur. Bu aletler, şebeke içinde su basıncı yardımı ile normal olarak dolaştırılırlar ve de sürekli boru hatları içinde birkaç kilometre uzunluğundaki mesafelere dahi temizleyebilirler. Ağır bir şekilde kabuk tutmuş bir boru içinde pik demir ile temizleme işlemi, artan ebatlarda pik demirler kullanarak kademe kademe uygulamaya konur.

4 4 Köpük pik demirler, genel olarak bir boru hattı içerisinde hava ta da su basıncı ile itilir, ancak bir çekme halatı kullanılarak çekilebilen versiyonları da mevcuttur. Genel olarak, her hangi bir malzemeden mamul boruların içinde bulunan tozu ya da sıvıları çıkartmak amacı ile kullanır ve de ayrıca hat kurulaması için de uygun bir seçenektir. Bir takım modellerin, boru hattı lokasyonu ve de izlemesi için verici yuvalarına sahiptir. Köpük pik demirleri sıklıkla çift yönlüdürler ve de dirsekler, valflar ve de çatal bağlantıları gibi boru hattı kısımlarının içinde rahatlıkla geçebilecek kadar esnek bir yapıya sahiptir. Onlar, ayrıca, azaltılmış boru çapları ve de kısmi tıkanıklıkları gibi engelleri aşmak için de kullanılabilir. Lastik şeritli ve de saplı silecekler, boruların içinde bulunan ince malzemeyi ve de akışkanları temizler. Söz konusu lastik şeritli ve de saplı silecekler, her bir ucunda bir çekme halatı bağlantı kablosuna haiz olan bir merkezi / orta şaft üzerinde monte edilmiş iki adet kalın kauçuk diski içerirler. Köpük pik demirler ya da Lastik şeritli ve de saplı silecekler genel olarak püskürtme kaplama malzemesinin uygulanacağı temiz ve de kuru bir yüzey oluşturmak için hazırlık prosesinin en son aşaması olarak kullanılırlar. 3. ÇİMENTO HARCI İLE KAPLAMA Çimento harcı ile kaplama uygulaması, su şebekesi yenileme işinde yaygın bir biçimde kullanılan ve de göreceli olarak diğer uygulamalara nazaran daha pahalı olmayan bir yöntemdir. Çimento harcı belli başlı iki fonksiyonu yerine getirir - çimentonun alkalitesi demir borunun korozyonunu engeller ve de göreceli olarak daha düz iç yüzey ise hidrolik pürüzlülüğü azaltır ve de ayrıca akış karakteristiklerini geliştirir. Tüm bunların yanı sıra, çimento harcı ile kaplama uygulamasının pek çok yeni pik demir ve de dökme demir borulara da uygulandığını ve de aynı zamanda korozyonu da önlediğine dikkat edilmelidir. Kaplama, ana borunun çürüyeceği oranı azaltmaktan başka yapısal bir işlevi yerine getirmez, bu nedenle de, söz konusu teknik, sızdırmanın mevcut olduğu ya da korozyonun boru duvarının kalınlığını önemli ölçüde azalttığı borular için uygun değildir. Yukarıda da açık bir şekilde beyan edildiği üzere, mevcut borunun detaylı bir biçimde hazırlanması elzemdir. Ayrıca, sıva / demir ara yüzünde alkaline bir ortam oluşturmak amacı ile sıvayı yeterli kalınlıkta uygulamak çok önemlidir. Betonarme yapılarda çelik güçlendirme ile olduğu gibi, metalin yetersiz bir şekilde kaplanması, sıvanın çatlamasına ve de yer yer dökülmesine neden olacak korozyonun başlamasına imkan sağlayacaktır. Subterra nın diyagram aydınlatması Döner kafalı bir püskürtme makinesi ile çimento harcının uygulanması

5 5 Genel olarak uygulama, ya yüzeyden gelen hortumlar ile beslenen, ya da bilhassa daha geniş borularda, önceden karıştırılmış harcı içeren kendi besleme hunisine sahip olan bir püskürtme makinesi ile gerçekleştirilir. Makinenin ileri hız kontrolü, sıvanın tutarlı bir kalınlığını tesis etmek için önemlidir. Püskürtme uygulamasının akabinde malalama uygulaması gelir. Bu işlem ise, püskürtme makinesine bağlanmış döner ıspatulalar yardımı ile ya da bazı zamanlarda makinenin hemen arkasından çekilen ve de gerek duyulan iç çap eninde basit bir boru şeklindeki kalkan yardımı ile gerçekleştirilebilir. Hangi sistem kullanılırsa kullanılsın, ekipmanı ana borunun tam ortasına oturtmak, böylece de bütün çeperin etrafında kaplamanın sabit bir kalınlıkta uygulanması mümkün olacaktır. 4. EPOKSİ VE DE POLİÜRETAN KAPLAMA Epoksi ve de Poliüretan kaplama, korozyon koruması sağlamak ve de düz bir sondajı gerçekleştirmek için aynı fonksiyonlara sahip olan çimento harcı ile kaplama yönteminin alternatifleri olarak görülebilir. Borunun hazırlanan iç yüzeyine yapıştırılacak reçine için amaç, suyun nüfuz etmesini ve de korozyonu önleyen bir kaplama oluşturmaktır. Kaplamalar genel olarak çimento harı ile kaplama uygulamalarından daha da incedir ve de bu nedenle önemli ölçüde sondaj çapının azalmasına neden olmaz. Onlar ayrıca, çimento bazlı malzemelerden çok daha hızlı bir şekilde sertleşirler. Bununla birlikte, kaplama üzerinde her hangi bir bozukluk korozyonun başlamasına neden olur ve de çimento harcının aksine, çürümeyi kimyasal olarak engeleyecek hiçbir alkalite mevcut değildir. Ayrıca, reçineler, çimento bazlı malzemeler ile mukayese edildiğinde, göreceli olarak daha pahalıdır. İlgili Ulusal Makam tarafından su şebekelerinin kaplamsı için onaylanmış olan reçineler, doğru oranda uygun bir şekilde karıştırılmış olmaları ve de doğru bir şekilde sertleşmiş olmaları şartıyla, taşınan suyun kalitesine zarar vermez. Bu amaçla, belirli bir formülasyon resmi olarak akredite edilmediği müddetçe, su borularının kaplanması için reçine kullanılmamalıdır. İngiltere deki ulusal onay kurumları olarak DWI ve de Amerika Birleşik Devletleri ndeki ulusal onay kurumlar için ise NSF örnek olarak verilebilir. İngiltere de söz konusu bu teknolojiler, yalnızca yayınlanan yönergeler uyarınca faaliyet gösteren onaylı müteahhitler tarafından kullanılabilir. Subterra nın diyagram aydınlatması Epoksi reçinenin uygulanması Reçine, genellikle yüksek hızlı bir döner enjektöre sahip olan bir püskürtme makinesi tarafından uygulanır. Kaplamanın kalınlığı, akış oranı ve de makinenin ileri yöndeki hızı ile kontrol edilir. Pek çok sistemde, reçine esası ve de sertleştirici ayrı hortumlar aracılığı ile beslenir ve de püskürtme memesinin / enjektörünün hemen arkasında yer alan statik bir mikser / karıştırıcı ile bir araya getirilir. İdela olarak, su şebekesinin devre dışında kalma süresinin minimize etmek ve de ayrıca sertleşme öncesinde reçinenin kirlenmeye maruz kalması riskini azaltmak amacı ile sertleşme süresi mümkün olduğu kadar kısa olmalıdır. Bununla birlikte, çok da hızlı şekilde gerçekleşen bir sertleşme durumu ise statik mikserin / karıştırıcının ya da enjektörün bloke edilmesi riskini de beraberinde getirir. Çimento harcı ile kaplamadan farklı olara, reçine püskürtme işlemi sonrasında düzleştirilmez ya da malalanmaz ve de yüzey kalitesi ise uygulanan tekniğe ve de kullanılan malzemenin özelliklerine bağlıdır.

6 6 Subterra nın resim aydınlatması Epoksi kaplama püskürtme kafası Sarkmayı engelleyen tiksotropik malzemeler ve de su bazlı bir yapı malzemesi (high build) de dâhil olmak üzere çeşitli reçine formülasyonları mevcuttur. Bir takım su şebekeleri, tercih edilen bir malzemeye ya da bir kısım uygulamalar için onaylanmış bir malzeme listesine sahiptir ve de detaylar kontrat şartnamesi içinde yer alacaktır. 5. ÖZET 1. Bilhassa püskürtme kaplama sistemleri ile mevcut borunun önceden teferruatlı bir şekilde hazırlığının yapılmış olması önemlidir ve de kabuk giderme, temizleme ve de silme işlemleri için çok çeşitli teknikler mevcut durumdadır. 2. Küçük çaplıdan orta çaplıya kadar boru hatları için püskürtme kaplama sistemleri tekniklerinin, ilke olarak, içilebilir su şebekelerinin yenilenmesinde kullanılması amaçlanır. İçme suyu ile temas halinde olması muhtemel tüm malzemelerin ilgili düzenleyici kurum ve de kuruluşlar tarafından usulüne uygun olarak onaylanması zorunludur. 3. Çimento harcı ile kaplama yöntemi göreceli olarak daha ucuzdur ve de ana borunun korozyona karşı korunması için kimyasal koruma sağlamanın yanı sıra, düz bir sondaj işlemine de imkân sağlar. Bununla birlikte, malzemenin gerek duyulan kalınlığı sondaj çapında önemli ölçüde bir daralma meydana getirebilir ve de kaplamanın kullanım ömrü, diğer pek çok yenileme tekniklerinden daha kısa olabilir. 4. Epoksi kaplamanın uygulanması ve de sertleşmesi genel olarak çimento harcı ile kaplamadan daha hızlıdır ve de minimal düzeyde sondaj iç çapı daralmasına neden olur, ancak kaplama üzerinde korozyonun başlamasına neden olabilecek her hangi bir pürüzden kaçınmak için, uygulama ve de sertleşme sırasında dikkatli kalite kontrolü elzemdir. 5. Ne, çimento harcı ile kaplama yöntemi; ne de, epoksi püskürtme kaplama yöntemi yapısal bozuklukları söz konusu olan ya da sızdırma yapan boru hatları için uygun değildir. 6. Diğer yenileme teknikleri ile mukayese edildiğinde püskürtme kaplamanın maliyeti, alternatif sistemlerinin göreceli, sağlamlığı, yapısal kapasitesine ve de uzun ömürlülüğü karşısında tartıp biçilmelidir.

7 7 EK 1 YERİNDE UYGULANAN KAPLAMALAR - YAPISAL OLMAYAN İNCE Aşağıda yer verilen unsurları da kullanarak ek bilgi elde edilebilir: 1) ISTT konferans notları 2) Diğer konferans notları 3) Standartlar / Yönergeler - Kılavuzlar 4) ISTT üyesi müteahhitlerin listesi 5) Diğer müteahhitler Detaylar ISTT den: info@istt.com adresinde doğrudan elde edilebilir. Aşağıda yer alan tablo her bir teknolojinin belli başlı özelliklerini özetlemektedir: İlke ÇİMENTO HARCI İLE KAPLAMA Çimento harcının ince tabakası demir borular pasif hale getirir ve de korozyonu önler. EPOKSİ PÜSKÜRTME KAPLAMA Püskürtme kafada karıştırılmış çözücüsüz iki parça epoksi reçinenin 1 mm lik bir bariyer tabakası. POLİÜRETAN PÜSKÜRTME KAPLAMA Epoksi ile benzerdir, fakat poliüretan reçine kullanır. Boru Türleri CI, DI, STEEL, A / C Çap Aralığı (mm) Erişim Giriş / Her 200 metrede ve de Vanalarda bir adet çıkış çukurlar Hazırlama Çekme kazıcısı, su jeti ve de sondaj makinesi kullanarak agresif temizlik Maks. uzunluk 200 m Bağlantılar Etki yok Donatılar Tümünü kaldır / yerinden çıkart Devre Dışı 48 saat dk. 16 saat dk. 2 saat dk. Kullanım tecrübesi Geniş Alan / Kapsamlı Şu anki kullanım Esasen A. B. D. de Avantajlar Dezavantajlar Seçim Göstergeleri Borular > 300 mm EK 2 YERİNDE UYGULANAN KAPLAMALAR - YARI YA DA TAMAMEN YAPISAL KALIN POLİMER TABANLI Epoksi ve de poliüretan tabanlı kaplamalar bir insanın rahatlıkla girebileceği ölçülerde girişi olan borular, tüneller, menhollar ve de diğer su ve de atık su yapılarının ıslah edilmesi ve de korozyon koruması için yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. İki parça halindeki malzemeler, % 100 katılar, çözücüsüz formülasyonlar, 5 mm ye kadar kalınlıkta elle ya da püskürtme ile uygulanır. Kaplama ile alt katman arasında iyi bir yapışmayı tesis etmek için dikkatli bir yüzey hazırlığına ihtiyaç duyulur.

8 8 Bir takım poliüretan tabanlı kaplama materyallerinin imalatçı firmaları, bunların yarı ya da hatta tam yapısal bir şekilde hareket ettiklerini söyleyerek, küçük çaplı boruların içerisinde şu anda daha kalın kaplamaları uygulayabildiklerini iddia etmektedirler. Boru içlerinde tespit edilen sızıntıları yok etmek için kalın kaplama PU reçinelerinin uygulandığı testler, son yıllarda başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir yılının sonunda, İngiltere de bir poliüretan imalatçı firması, 3 mm kalınlığında ya da daha kalın reçine tabakaları içeren yarı yapısal bir kaplama sistemini piyasaya sürmüştür. Söz konusu firma, su şebekeleri içinde kullanıldığında, bu tür bir sistemin şunları sunduğunu iddia etmektedir: Hızlı sertleşme, böylece de su şebekesinin aynı gün içinde devreye sokulabilmesi imkânı Derz aralıklarını ve de küçük deliklerin birleştirilebilmesi olasılığı, böylece de sızıntı durumlarının önlenebilmesi Küçük çaplı pik demir borularda rastlanan en yaygın problem olan çevresel sorunların birleştirilerek çözülebilmesi imkânı Servis bağlantılarını bloke etmeyen bir sistem, bu nedenle onları eski haline geri getirmek için yerel bir kazı işlemi gerektirmez. Söz konusu sistem, İngiltere genelinde çok sayıda su şirketi tarafından oldukça yaygın bir şekilde test edilmiş ve de kullanılmıştır. ÇİMENTO BAZLI Shotcrete ve de Gunite gibi teknikleri kullanarak bir insan girebilecek kadar geniş girişi olan tünellere ve de borulara beton işlemi püskürtme yolu ile uygulanabilir. Karışım içinde bir araya getirilmiş ya polimer ya da çelik tellerin kullanımı ile ya da beton işleminin uygulanması öncesinde boru duvarı üstünde güçlendirme kumaşının katmanlarını yerleştirerek püskürtülen katman içinde güçlendirme yapılır. Bu işlem, katmanın yarı ya da tam bir yapısal kaplama olarak işlev görmesine izin verir. Ferro çimento, mükemmel çatlama / yarılma kontrolü sağlayan püskürtülen katman içine çok ince bir çelik ağın yerleştirildiği söz konusu bu teknolojilerin bir değişkenidir. Söz konusu bu malzeme gelişmekte olan ülkelerde geniş bir yelpazede obje imal etmek amacı ile yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Söz konusu malzeme, ayrıca, hem yer çekimi hem de basınç uygulamaları için kullanılan borular ve de tüneller içinde yapısal bir kaplama olarak da kullanılmıştır.

9 9 İSTT ULUSLAR ARASI KAZISIZ (YER ALTI) TEKNOLOJİLERİ DERNEĞİ KAZISIZ (YER ALTI) TEKNOLOJİLERİNİ ARAŞTIRMA MERKEZİ KAZISIZ (YER ALTI) TEKNOLOJİLERİNE GENEL BİR BAKIŞ YERİNDE KURLEME(CIPP) KAPLAMA SİSTEMLERİ İKİNCİ BASKI TURKIYE UYGULAMASI HASAN VARDAR MESENER INSAAT 1. GENEL BAKIŞ Kayarak kaplama yöntemi ve de onun değişkenleri için başlıca alternatif, neredeyse 30 yılı aşkın bir süredir pek çok ülkede içinde insan girmesi söz konusu olmayan atık su kanalı yenileme piyasasında baskın konumda bulunan ve de bazı zamanlarda yerinde kaplama, yumuşak kaplama ya da yerinde sertleşen boru (CIPP) şeklinde ifade edilen, yerinde sertleşen kaplamadır. Kısa ve öz olması için, söz konusu bu uygulama, bu tür sistemleri tedarik eden firmaların tamamı bu terimi kullanmasa da, yerinde sertleşen tüm kaplama tekniklerini CIPP sistemleri şeklinde ifade etmektedir. Belli başlı türler ise aşağıda listelenmiştir. YERİNDE SERTLEŞEN KAPLAMA SİSTEMİNİN TÜRLERİ Kaplama Tüp / Boru Malzemesi Polyester Keçe Elyaf ile güçlendirilmiş Polyester Keçe Cam Elyafı Yapılı Kumaş Dairesel Biçimde Dokunmuş Polyester Elyaf Hortum Dokunmuş Hortum Artı Keçe Dokunmuş Hortum Artı Keçe Artı Yapılandırılmış Cam Elyaf Kumaşı Sertleşme Türü Reçine Başlıca Uygulama Yorum Isı ya da Pe, Ve, Ep Yer Çekimi Orijinal sistem, atık su kanalları için Ortam Boruları halen en çok kullanılan sistemdir Isı Ve, Ep Basınç Boruları Yarı ve de tam yapısal değişkenler Isı Pe, Ve, Ep / Yer çekimi ve de basınç Yer çekimi uygulamaları için azaltılmış kalınlığa izin verir. Işık Özel Yer Çekimi Azaltılmış kalınlık artı hızlı sertleşme Isı ya da Ep Basınç Yarı yapısal yapışmaya bağlıdır Ortam Isı Ep Basınç Yarı yapısal - yapışmaya gerek duymaz Isı Ep Basınç Tam olarak yapısal Şu anda piyasada çok sayıda rekabetçi sistem mevcut olmasına rağmen, tüm bu sistemlerin ortak özelliği, polyester ya da epoksi reçine ile emprenye edilmiş bir kumaş borunun kullanımıdır. Söz konusu kumaş boru / tüp mevcut boru hattının içine yerleştirilir ve de boru duvarına karşı şişirilir, daha sonra ise ya ortam sıcaklığında, ya da daha yaygın olarak en küçük çaplı borular hariç olmak üzere tümünde, sıcak su ya da buhar sirkülasyonu yaptırarak sertleştirilir. Bazı türler reçineyi sertleştirmek amacı ile ültraviyole ışık kullanır. Araya ekleme / yerleştirme işlemi mevcut iki yoldan her hangi bir tanesi kullanılarak başarı ile gerçekleştirilir. Bu yollardan bir tanesi, kaplama malzemesini ana boru duvarına karşı otomatik bir

10 10 biçimde iten sıkıştırılmış hava ya da su kullanarak hortumun borunun içerisinde ters çevrilmesidir. Diğer yol ise, şişirilmemiş kaplama malzemesinin boru içine vinç yardımı ile sokup, söz konusu kaplama malzemesi boru içinde doğru konuma gelince şişirmektir. Sözünü ettiğimiz her iki teknik arasındaki fark ise, ilk seçenekte, montaj işlemleri esnasında kaplama malzemesi ve de boru duvarı arasında genel olarak hiçbir rölatif hareket yoktur, ancak ikinci seçenekte ise, koruyucu bir tabaka ya da ön kaplama malzemesini kullanılmadığı müddetçe, kaplama malzemesi ve de ana boru duvarı arasında sürtünme / temas nedeniyle zarar oluşması potansiyeli söz konusudur. CIPP sistemleri, ölçülebilir yapısal güce sahip olan ve de çeşitli yükleme koşullarını uyum sağlaması amacı ile tasarlanabilecek bir sıkı geçme bir boru içinde başka bir boru oluşturur. Kaplama malzemesinin halka bükülme direnci, ana boru ve de çevreleyen toprak tarafından sağlanan baskı ile artırılır, ancak yer çekimi boru hatları için tasarlanan sistemler kaplama malzemesi ve de alt katman arasında bir yapıştırıcı maddeye dayanmaz. Yapısal desteğin bir kısım ölçüleri için ana boruya dayanan sistemler bazen interaktif kaplama teknikleri olarak da bilinirler. Pişirilmiş kilde mamul bir boru içinde yer alan çoklu çatlaklar / yarıklar - Bu resim, yerinde sertleşen kaplama teknikleri kullanılarak yenilenebilen çok ciddi hasarların temsili bir görüntüsüdür. Sondaj daralmasını minimize etmenin yanı sıra, yerinde sertleşen kaplama malzemelerinin özünde varolan bir diğer avantajı ise, hemen hemen tüm şekillerdeki borulara, onları dairesel olmayan kesit yüzeylerini yeniden kaplamak için uygun hale getirerek uyum sağlama yeteneğidir. Kaplama malzemesi çeperinin doğru bir şekilde ölçülmüş olması ve de sertleşme sırasında malzemenin önemli ölçüde çekerek daralmaması şartları ile darı - sıkı geçen bir kaplama malzemesi sonuç vermelidir. Onların esas sınırlılıkları ise duvar kalınlığıdır ve de bu nedenle, özellikle dairesel olmayan borularda daha geniş ebatlar ya da zor yükleme koşulları için gerekli olabilecek malzemenin miktarı, ağırlığı ve de maliyetidir. Yer çekimi boru hatlarında, kaplama işlemi sonrasında yan parçalar uzaktan kumandali robot ile yeniden açılabilirler, ancak fazla reçinenin branşlara girmemesini tesis etmek amacı ile montaj işlemleri sırasında azami özen gösterilmelidir. CIPP sistemleri, ayrıca, ana boru içinden kaplama yan parçalar için mevcuttur. CIPP kaplama sistemlerinin en büyük dezavantajı ise, montaj işlemleri v de sertleşme sürecinde ana boru hattının devre dışı bırakılması ihtiyacının söz konusu olmasıdır. Akışın çok düşük olduğu yer çekimi borularında, her hangi bir giren boruyu kapatmak ve de sistem içinde depolamaya güvenmek mümkün olabilir. Diğer durumlarda, akış yönünün değiştirilmesi ya da aşırı pompalama gibi farklı çözüm yollarına başvurulmasına genel olarak gerek duyulur.

11 Diger CIPP sistemleri, - başka yerlerde de görülebilecek - geniş çaplı (bir insan girebilecek kadar geniş olan) borularda kullanım için uygundur. 2. CIPP UYGULAMALARI 11 Atık Su Kanalları Evet Gaz Boru Hatları Evet CIPP sisteminin belirli türleri spesifik olarak, yer çekimi atık su kanallarından ziyade gaz boru hatlarında kullanım için tasarlanmıştır. İçilebilir Su boru hatları Evet İçilebilir su ile temas halinde olan tüm malzemeler için ilgili düzenleyici kurum ya da kuruluşun onayına ihtiyaç duyulur. Pek çok CIPP sistemleri içilebilir su şebekelerinin yenilenmesi işi için amaçlanmamıştır, ancak bu amaç için tasarlanmış ya da adapte edilmiş ve de onaylanmış bazı CIPP sistemleri söz konusudur. Kimyasal / Endüstriyel Boru Hatları Evet Fevkalade agresif dışarı akan atık sulara ve / veya yüksek sıcaklıklara dayanım göstermesi için doğru reçine formülasyonu seçilmelidir. Düz Boru Hatları Evet Bükümlü boru hatları Evet Büküm yarı çapına, kullanılan kumaş türüne ve de kaplama malzemesi kalınlığına bağlı olarak bükümün iç taraf yüzü üzerinde kumaşın buruşması ya da kırışması söz konusu olabilir. Dairesel Boru hatları Evet Dairesel olmayan boru Evet hatları Çeşitli enkesitleri olan boru hatları Yan parçalı / Yanal bağlantıları olan boru hatları Biçiminde bozulma meydana gelmiş boru hatları Yerinde değiştirme (uygun ebatlı) Basınçlı boru hatları Olası (Yoruma bakınız) Evet Olası (Yoruma bakınız) Hayır Olası (Yoruma bakınız) Bir kısım CIPP sistemleri, iki baca arası içinde boru hattının çevresi ya da çeperi içinde değişiklikleri uyum sağlaması için kumaş tüpün / borunun özel olarak yapılmış olmasına izin verir. Diğer sistemler ise, enkesit içindeki küçük varyasyonlara uyum sağlaması amacı ile uzayabilen bir kumaş kullanır. Dikkat edilmelidir ki, CIPP kaplama malzemeleri sertleşme öncesinde esnek olduğundan ve de neredeyse hemen her tür ana boru şekline uyum sağlayabildiğinden ötürü, bu durumda kritik ölçüt borunun çevresi ya da iç çeperidir. Yaygın olarak kabul gören bir kural ise, % 10 dan daha az biçim bozulmasına maruz kalmış atık su kanalları her hangi bir ön yeniden yuvarlama işlemini gerek duyulmaksızın kaplanabilir. Yumurta ya da elips şeklinde olma durumu, kaplama malzemesinin hidrostatik basınç gibi harici yüklere karşı koyma yeteneğini azaltır ve de tasarım sırasında bu husus mutlak surette göz önünde tutulmalıdır. Pek çok CIPP sistemleri esasen yer çekimi boru hatları için üretilmişlerdir, ancak bir takım patentli / özel teknikler basınçlı borular için kullanılabilirdir. Ayrıca, A ve de B notlarına da bakınız. Bir insan girebilecek kadar geniş olan boru hatları Evet Esas olarak bir insanın girmesi söz konusu olmayan boru hatları için kullanılmasına rağmen, bir takım sistemler, ayrıca, geniş çaplı atık su kanallarını ve de menfezlerin /alt su kanallarının yenilenmesi için de uygundur. Kaplama malzemesinin duvar kalınlığı, ağırlığı ve de maliyeti belli başlı kısıtlamalardır.

12 12 3. TASARIM & SPESİFİKASYON / ŞARTNAME Kaplama malzemesi spesifikasyonları / şartnameleri ve de tasarım prosedürleri ülkeden ülkeye değişiklik gösterdiğinden ve de periyodik değişime tabi olduğundan dolayı, tüm Ulusal standartlara referans yer verilmesi, bu uygulamalarin kapsamı dışındadır. Tesis edilmiş yerel kriterlerin mevcut olmadığı ülkelerde, en yaygın olarak kullanılan standart, İngiltere de WRc tarafından yayımlanan WIS içinde kapsanan Yerinde Sertleşen Borular ile Kaplama tarafından Yer Çekimi Atık Su Kanallarının Yenilenmesi için Şartname, Mart 1995: Sayı / Baskı:2 dir. Farklı yük koşulları altında dairesel ve de dairesel olmayan kesitlerin gerek duyulan duvar kalınlığını belirlemek için tasarım prosedürleri, WRc Atık Su / Kanalizasyon Islah Çalışmaları Manüeli içinde verilmektedir. Basınç (gaz ve de su) uygulamaları için spesifikasyonlar / şartnameler, ilgili şebeke şirketleri ve de onaylama kurumları tarafından belirlenmiştir. Pek çok ülke, içilebilir su ile temas etmesi büyük olasılık söz konusu olan tüm materyaller için sıkı şartlar ve de akreditasyon prosedürlerine sahiptir. 4. UYGULAMA/YERLESTIRME - GENEL Tüm yenileme sistemlerinde olduğu gibi, teferruatlı bir temizlik ve de hazırlama süreci elzem ön koşullardır. Bir insanın girmesinin söz konusu olmadığı atık su kanalları ve de diğer boru hatlarında, yeniden kaplama işleminin hemen öncesinde CCTV tarafından denetim gerçekleştirilmelidir - önceki araştırmalar yanıltıcı ya da yanlış yönlendirici olabilir. Bir insan girebilecek kadar geniş olan atık su kanalları da CCTV tarafından ya da manüel bir biçimde araştırılabilir. Tüm kum ve de birikinti tabakaları tamamen temizlenmeli ve de bu durumun ne ölçüde gerçekleştirildiğini tespiti amacı ile temizlik işlemin akabinde bir denetimin gerçekleştirilmesi önerilir. Bozuklukların daha da derinleşmesine ve de tamiri imkânsız hale gelmesine yol açabileceğinden ötürü, püskürtme / fışkırtma ekipmanlarını kullanırken aşırı basınç kullanımından kaçınmaya azami özen gösterilmelidir. Zorla içeri giren bağlantılar, kireç bağlama ve de diğer sert çöküntüler mekanik ya da yüksek basınçlı su ile tıraşlama ekipmanı tarafından çıkartılmalı ve de akabinde bu işlemin meydana getirdiği molozları da çıkartmak için bir temizlik işlemi de uygulanmalıdır. Kaplama malzemesi boru içine yerleştirilirken düşmesi söz konusu olabilecek borunun her hangi bir gevşek / serbest parçacığının çıkartılması da büyük önem arz etmektedir. Bu işlem, bağlantı halatı ile çekilen ya da vinç vasıtası ile boru içinde işlem göre kaplama malzemeleri için özellikle kritiktir, zira borunun kırık bir parçası kaplama malzemesi borunun içinde itilirken üzerine düşebilir ve de bu durumda kaplama malzemesi şişirildiğinde, kaplama malzemesi ve de boru duvar arasında sıkışıp kalabilir. Ters çevrilen kaplama malzemeleri, boru kumaşına daha az sıkıntı veriri, ancak problemler halen söz konusudur. Pek çok CIPP sistemleri, montaj işlemleri ve de sertleşme sırasında akım yönünün başka yöne çevrilmesini gerektirir. Boru hattının sistemine ve de karakteristik özelliklerine bağlı olarak bu süre birkaç saat olabilirken, bir güne kadar da uzayabilir. Yan parça / Yanal bağlantılar, yeniden açılıncaya dek kaplama malzemesin tarafından bloke edilecektir ve de eğer ki kol sisteminde yetersiz kapasite durumu söz konusu ise atık su ile dolmuş kısmın tahliye edilmesi için önlem alınmalıdır. Bloke edilmiş bir yan parça içinde atık suyun birikmesi, kaplama malzemesi üzerinde, atık su kanalının derin olması halinde önemli olabilecek harici bir basınç meydana getirir. Aşırı yük kafasını sınırlamak üzere bir takım önlemlerin alınması gerekli olabilir.

13 CIPP sistemlerinin kazısız olmasına ve de yarılma durumlarını minimize etmek amacı ile tasarlanmış olmasına rağmen, montaj / kurulum prosedürü boyunca, özellikle de giriş menholünde yüzey üstünde araçlara ve de çeşitli ekipmana ihtiyaç duyulur. Bu nedenle, trafik düzenlemesine de ihtiyaç duyulması söz konusu olabilir. Sertleşmemiş reçine içindeki stiren çözücüsü varlığı güçlü / keskin bir kokusu olan yoğun bir buharı dışarı yaydığından ötürü, polyester reçine bazlı CIPP sistemleri ile kısa süreli çevresel karışımlar söz konusu olabilir. Bununla birlikte, yüksek yoğunluklarda bu buhar sağlık açısında risk teşkil etmesine rağmen, CIPP montajları / kurulumları çevresinde bu tür yüksek seviyeler genel olarak bulunmaz. Aslında, stiren buharı 1 ppm değerinden daha az yoğunluklarda insanlar tarafından algılanabilirdir ve de bir tehlike teşkil eden söz konusu seviyelerin altında koku dayanılmaz bir hale gelir. Bununla birlikte, sıkıntıya neden olabilecek her hangi bir durumdan kaçınmak için, çalışma alanının etrafından yeterli havalandırmanın sağlanması elzemdir. Bu problem yanlızca reçine sertleşinceye kadar söz konusudur. Polyester reçineler sertleşinceye dek, filtrelemesi olan ya da yedek bağlantıları mevcut olan bir boru hattı ile ilişki içinde olabilen su tarafından olumsuz yönde etkilenebilir. Bazı durumlarda, bir ön kaplama malzemesinin kullanılması (ileri kısımlara bakınız) sözü edilen bu kirlilik problemleri ile başa çıkılmasında yardımcı olabilir ATIK SU KANALLARI İÇİNDE MONTAJ / KURULUM - TERMAL / ISI İLE SERTLEŞME Aşağıda yer alan kısım, atık su kanalları içinde termal / ısı ile sertleşene CIPP kaplama malzemelerinin montajı için tipik bir prosesi açıklamaktadır. Her bir müseccel sistem kendi yöntem bilimine haizdir ve de aşağıda yer alan açıklamanın amacı, en iyi uygulamanın ifade edilmesinde ziyade, rehberlik etmektir. Yer çekimi boru hatları için termal / sı ile sertleşen kaplama malzemelerinin büyük bir kısmı, genel olarak polyester keçe ile emprenye edilmiş iğneleme yöntemi ile üretilmiş polyester keçe olan dokunmamış (non wowen) bir kumaşı muhteva eder. Bir takım sistemler keçe ve de cam elyafı gibi kompozit bir materyali kullanırlar. Reçinenin formülasyonu, farklı sertleşme rejimlerine ve de atık su karakteristiklerine uyum sağlamak üzere adapte edilebilir. Kaplama kumaşı genel olarak, uygulamaya bağlı olarak, bir polyester, polietilen, Surlyn (bir tür termo plastik iyonomer reçine) ya da poliüretan membran / zar ile - ters çevrilmiş bir kaplama malzemesinin iç yüzeyi haline gelen - tüpün / borunun dış yüzeyini kaplar. Sözü edilen membran / zar bir fonksiyonu yerine getirir - emprenye etme ve de taşına işlemi sırasında reçineyi alıkoyar, ters çevirme sırasında suyu (ya da havayı) alıkoyar ve de bitmiş kaplama malzemesinin iç yüzeyine hidrolik olarak etkili bir düşük sürtünme sağlar. Bir takım sistemler uygulanmış bir kaplamadan ziyade ayrı bir membran / zar kullanırlar ve de bu da montaj sonrasında yerinde sökülebilir. Normal olarak emprenye etme işlemi, havayı dışarı çıkartmak ve de reçinenin düzenli bir şekilde dağılmasını sağlamak üzere fabrikada bir vakum / emme sistemi altında gerçekleştirilir. Bu işlem, wetting-out (ıslaklığın-nemin dışarı alınması) olarak da bilinir. Reçinenin karakteristik özelliklerine bağlı olarak, kaplama malzemesi, sertleşme reaksiyonunun zamanından önce erken başlamasını önlemek amacı ile soğuk hava deposu olan bir araç ile montaj yapılacak yere getirilmesi daha uygun olabilir.

14 14 Kaplama malzemesi aracı / Kılavuz Tüpü - Borusu / Kaplama Malzemesi Ters Çevirme İşleminin Başlaması Mevcut atık su kalanının içerisinde ters çevirme işlemi genel olarak, ya bir vinç yardımı ile ya da kaplama malzemesi boru içinde giderken onu ters yüz etmek için kullanılan su (ya da bazı durumlarda hava ) basıncı içinde bir ters çevirme prosesi ile gerçekleştirilir. Aşağıda yer alan prosedür geneldir: - a. Kaplama malzemesinin ters yüz etmek için gerekli olan su basınç yüksekliğini sağlamak üzere ekleme menholü üzerinde bir yapı iskelesi inşa edilir. Derin atık su kanallarında, kule gereli olmayabilir. Bazı durumlarda ise, bir kuleye duyulan gereksinimi ortadan kaldırarak kaplama malzemesini ters yüz etmek için ihtiyaç duyulan su basınç yüksekliğini sağlamak için bir basınç tankı kullanılır. b. Kaplama malzemesinin ekleneceği üst uçta rijit bir blok bilezik ile atık su kanalının giriş kısmı ve de yapı iskelesinin arasında bir kılavuz tüpü / borusu ( kuru kaplama malzemesinden mamul ) monte edilir. c. Kaplama malzemesinin önde gelen ucu manüel bir biçimde önceden belirlenmiş bir uzunluk için, genel olarak birkaç metre ters yüz edilir ve de daha sonra kılavuz tüpünün / borusunun blok bileziğine kenetlenir. Arkada gelen uca eklenen ise, ters yüz etme işlemi sonrasında kaplama malzemesinin bütün uzunluğu boyunca çalışacak olan bir hortumdur. d. Kaplama malzemesinin ana boru içinde kılavuz tüp / boru boyunca ters yüz olmaya devam etmesine neden olacak şekilde, ters yüz edilen kısım içine su verilir. Suyun basıncı kaplama malzemesinin mevcut boru duvarlarına doğru iter / zorlar. e. Ters yüz etmem prosesi sona erdiğinde, kaplama malzemesi içinde bulunan su, sıcak suyun kaplama malzemesinin bütün uzunluğu boyunca geçmesini tesis etmek amacı ile arkada gelen uca eklenen hortumu kullanarak, bir kazan ünitesi aracılığı ile devir daim ettirilir. Isı giriş oranı, reçinenin gerek duyulan sertleşme rejimi uyarınca kontrol edilir. f. Kaplama malzemesinin yüzeyi üstünde çeşitli noktalardaki sıcaklık değerleri, hararet müşirleri ile izlenir. g. Sertleşme işlemi bir kere tamamlandıktan sonra, serbest bırakma öncesinde su kademeli bir biçimde soğutulur.

15 15 h. Kaplama malzemesinin uç kısımları kesilir. Bazı zamanlarda, kaplama malzemesinin birkaç santimetrelik bir kısmı menhol duvarından sarkan bir halde bırakılır, bu sayede daha iyi yapışma sağlanır ve de ayrıca kaplama malzemesi yerine mekanik olarak kilitlenir. i. Eğer gerekli ise, yan parça / yanal bağlantılar, robot bir kesici ile yeniden açılır. Kazan ünitesi aracı / Kılavuz Tüpü - Borusu / Sıcak Su Sirkülâsyonu - Dolaşımı /) Kaplama Malzemesi Ters Yüz Etme Prosesinin Tamamlanması Bazı sistemler, emprenye edilmiş kaplama malzemesi tüpü / borusu ters yüz edilmeden önce ana boru içinde monte edilen bir ön kaplama malzemesi kullanırlar. Söz konusu bu ön kaplama malzemesinin amacı ise, fazla gelen reçinenin yan parça / yanal bağlantılara sızmasını engellemek ve de ayrıca, atık su kalanı içine filtre edilen ya da ya da aşırı yük bağlantılarında gelen su ile sertleşmemiş reçinenin kirlenmesi önlemektir. Bazı sistemler ise, bir ters yüz etmem tekniğinden ziyade kaplama malzemesi içinde vinç kullanma tekniğine yer verir. Yeteri düzeyde su basıncı yaratma gereksiniminin (söz konusu su basınç yüksekliğinin, hava ve de su basıncının bir kombinasyonu ile oluşturabilmesinin mümkün olmasına rağmen) söz konusu olmasından ve de kaplama malzemesi içinde çekme işleminin yapı iskelelerine ve de ek çalışmaya duyulan gereksinimi ortadan kaldırdığından dolayı belirli yerlerde ters yüz etme prosesi zor olabilir. Bununla birlikte, kaplama malzemesinin ebatlarına ve de ağırlığına bağlı olara, kaplama malzemesinin esnetilmeden ya da kopartılmadan vinç yardımı ile boru hattı içinde yerleştirilmesinin önünde çeşitli kısıtlamalar söz konusudur, zira ağır bir kaplama malzemesi bir boru içine vinç yardımı ile yerleştirildiği sırada kumaşın zarar görme riski söz konusudur. Tarihsel olarak, bir kaplama malzemesi içinde reçineyi ayarlamak için ihtiyaç duyulan sıcaklık değişikliğini sağlamak için pek çok termal / ısı ile sertleştirme kaplama operasyonları sıcak sudan yararlanmışken, 2006 yılı boyunca, çoğunlukla İngiltere de yerleşik bir takım şirketler atık su boru hatları içinde kullanım için bir sıkıştırılmış hava ters yüz etme / buhar ile sertleştirme sistemini piyasaya tanıtmışlardır. Genel olarak bir ters yüz etme tamburu kullanılarak, kaplama malzemesi tambur içinde diğerlerinden bağımsız bir şekilde çalışan bir makara üzerinde monte edilen kaplama malzemesine uygulanan sıkıştırılmış havayı kullanarak zarar görmüş boru boyunca kaplama malzemesi ters yüz edilir. Daha sonra ise kaplama malzemesi, bütün uzunluğu boyunca, kaplama birim aracında yer alan bir kazan ünitesi tarafından üretilen buhar yardımı ile ısıtılır. Söz konusu bu tekniği kullanan en son kaplama sistemleri için iddia edilen en büyük avantaj, sertleşme sırasında çekme yapmayan bir kaplama malzemesi üretmiş olmalarıdır. Bu durum, yanal bağlantıların düzeltici su izolasyonuna duyulan ihtiyacı azaltarak, ana boru ve de kaplama malzemesinin dış yüzeyi arasındaki ara yüz boyunca söz konusu olan filtreleme sızıntısı potansiyelini ortadan kaldırır. Bu kolaylık, ayrıca, her hangi bir filtrelemem probleminin sorunlu olan boru hattına geçmemesini de sağlar.

16 16 6. UV - SERTLEŞMELİ KAPLAMA MALZEMELERİ ( Turkiye uygulamasi TT Insaat ) Sıcak su ile sertleştirme prosesine bir alternatif olarak, ültraviyole ışık altında sertleşen reçineleri kullanan sistemler mevcuttur. Gerek duyulan ekipman miktarı ise, termal / ısı ile sertleştirme yapan sistemlerden genel olarak daha azdır. UV - sertleşmeli kaplama malzemeleri genel olarak, depolama, yükleme ve de kurumlum / montaj sırasında kaplama malzemesini korumak için geçici bir kovan ve de harici bir membran / zar ile cam elyafından ya da cam elyafı ile iğnelemiş polyester keçenin kombin edilmesinde yapılmaktadır. Ortam sıcaklığında depolama süresi en azından birkaç hafta olan reçineleri kullanmak da mümkündür, böylece soğutma işlemine gerek duyulmaz. Çıkış suyunun özelliğine uyum sağlamak üzere çeşitli reçine formülasyonları mevcuttur. Kurulum / Montaj işlemleri genel olarak aşağıda yer alan prosedürü izler: - a. Olağan ön araştırma ve de temizlik işlemleri sonrasında, önceden emprenye edilmiş kaplama malzemesi vinç yardımı ile ana boru içindeki pozisyonuna yerleştirilir ya da ters yüz edilir. b. UV ışık kaynağı kaplama malzemesi içine yerleştirilir ve de su izolasyonu paketleyicileri her menhol içinde şişirilir. c. Kaplama malzemesine genel olarak 0.6 bar değeri civarında bir basınç uygulanır. İçte yer alan kovan iç basıncı, boru duvarına karşı baskı uygulanan kaplama malzemesine transfer eder. Dışta yer alan membran / zar ise her hangi bir reçine kaçağını önler. d. Uygulanan basınç muhafaza edilirken, kimyasal reaksiyon sırasında kaplama malzemesinin sıcaklık değerine bağlı olarak UV ışık kaynağı elektronik olarak izlenen bir hızda kaplama malzemesini boyunca hareket ettirilerek sertleşme prosesi gerçekleştirilir. e. Sertleşme prosesi sona erdiğinde, basınç serbest bırakılır ve de iş kovan yerinde sökülür. Subterra nın diyagram aydınlatması Uygulanan dâhili basınç muhafaza edilirken, UV ışık kaynağı kontrol edilen sabit bir oranda kaplama malzemesi boyunca çekilir. Subterra nın resim aydınlatması Tamamlanmış UV ile sertleştirilmiş kaplama malzemesi

17 17 Genel olarak, sertleşme süreleri 0.5 ve de 0.9 m / dk arasındadır ve de 200 metreye kadar olan uzunluklar sürekli bir biçimde kaplanabilir. UV ile sertleştirilen sistemler, kaplama malzemesi duvar kalınlığı 3 ila 15 mm arasında olan 100 ila 1,000 mm çapındaki borular için kullanılabilirdir. Yanal bağlantıların kaplamak için varyasyonlar ise yapım aşamasındadır. 7. ATIK SU KANALLARI İÇİNDE UYGULAMA/YERLESTIRME - ORTAM ISISINDA SERTLEŞME Ortam ısısı ile sertleşerek kaplama sistemleri esas olarak, dikey yağmur suyu ve de toprak borular da dâhil olmak üzere küçük çaplı atık su kanallarının, kanalizasyonların ve de diğer boru işlerinin yenilenmesi için kullanılır. Termal / Isı ile sertleştirme sistemleri ile benzer kumaşlar kullanırlar - normal olarak kaplamalı bir keçe - ve de pek çoğu ise, ısı uygulaması yapılmaksızın sertleşmek üzere formüle edilen polyester reçinelerini kullanırlar. Ortam ısısı ile sertleşen sistemler kazan ünitelerine ya da diğer ısı kaynaklarını duyulan gereksinimi ortadan kaldırır ve de bu nedenden ötürüdür ki, söz konusu bu sistemler termal / ısı ile sertleşen rakiplerinden daha az pahalı olma eğilimindedirler. Tamamlanan ürünün özellikleri, bununla birlikte, termal / ısı ile sertleştirilmiş bir kaplama malzemesinin özellikleri ile eşit değildir ve de sertleşme döngüsü üzerinde harici kontrol eksikliği, söz konusu bu sistemin çapı 150 mm nin üzerinde olan borular ya da daha uzun olan boru hatları için genel olarak uygun olmadığı anlamına gelmektedir. Reçinenin ortam özelliği, çoğu kez, araya ekleme / yerleştirme işlemin sona ermeden önce reçine için söz konusu olan sertleşme potansiyelini ortadan kaldırmak amacı ile kaplama malzemesi için emprenye etme işleminin iş yerinde ya da iş yerine çok yakın bir yerde ancak kurulum / montaj prosesinin hemen öncesinde yapılması gerektiği anlamını taşır. Kurulum / montaj prosedürü genel olarak aşağıdaki gibidir: - a. Termal / Isı ile sertleştirme sistemlerinin aksine, kaplama malzemesinin emprenye edilmesi ve de reçinesinin karıştırılması genel olarak iş yerinde gerçekleştirildiğinden dolayı, reçinenin ölçülmüş bir miktarı, gerek duyulan sıcaklık ve de reaksiyon hızına göre eklenen katalizör ve de ivmelendiricinin farklı miktarları ile karıştırılır. b. Tüpün / Borunun dış yüzeyindeki kaplama ile kaplama malzemesi yol ya da düz ve de pürüzsüz bir zemin üzerine uzatılır ve de bir ucundan üzerine reçine dökülür. Tüm kaplama malzemesi reçineyi emene kadar ağır bir silindir vasıtası ile reçine tüp / boru üzerine yayılır. c. Emprenye edilmiş tüp / boru ana boru içine çekilir ya da vinç yardımı ile yerleştirilir ve de geçici bir dahili kovan onun içerisine ya çekilir ya da ters yüz edilir. Bu kovan, şişirme için kullanılan hava ya da suyu içerecektir.

18 18 Ortam sıcaklığında sertleşen bir kaplama malzemesinin erişimi zor olan bir yere monte edilmesi d. Kaplama malzemesini mevcut boru duvarı üzerine bastıracak şekilde geçici kovan içerisinde su ya da sıkıştırılmış hava uygulaması yapılır. e. Reçinenin sertleşmesi için gerek duyulan zamanın geçtiği yargısına varıldığında, basınç uygulamasına son verilir ve de geçici kovan yerinden çıkartılır. f. Kaplama malzemesinin uç kısımları soyulur ve de eğer gerekli ise yan parçalar yeniden açılır. Yukarıda sözü edilen konu üzerinde, hava basıncı altında iç kovanın ters yüz edilmesi için taşınabilir basınç tanklarının artan bir şekilde kullanılması da dâhil olmak üzere, çok sayıda varyasyon söz konusudur. Ekipmanın düşük sermaye maliyeti nedeniyle ortam ısısında sertleşen yeniden kaplama sistemleri, kanalizasyon tamir işlemlerinin kazı ile gerçekleştirilmesine bir alternatif olarak pek çok küçük çaplı müteahhit tarafından büyük ölçüde benimsenmiş ve de bu alanda popüler bir ürün haline gelmiştir. 8. SU VE DE GAZ ŞEBEKE YENİLEME İŞLERİ İÇİN YERİNDE SERTLEŞEN KAPLAMA MALZEMELERİ Basınçlı bir boru kaplama malzemesi için gerek duyulan yapısal karakteristik özellikler, bir atık su kanalı kaplama malzemesi için gerek duyulan yapısal karakteristik özelliklerden oldukça farklıdır. Atık su kanal boruları üzerindeki esas yük haricidir ve de en önemli yapısal parametreler ise bir arada bükülümü önlemek amacı ile halka / bilezik sertliği sağlayan duvar kalınlığı ve de elastik modüllerdir. Küçük çaplı borular hariç olmak üzere basınçlı borular, harici yükleme yoluyla daha az sorun yaşamaktadır. Boru üzerindeki en önemli göze çarpan güçler ise genel olarak, boru ya da kaplama malzemesi için çekme gerilini meydana getiren dâhili / içsel basınçtan ileri gelmektedir. En yaygın rastlanan boru sorunlar korozyon ve de ek yerlerinde görülen sızmalardır. Basınçlı boru kaplama malzemeleri genel olarak atık su kalan bor kaplama malzemeleri kadar fazla halka / bilezik sertliği gerektirmez, ancak dahi / içsel basınçtan ileri gelen patlama güçlerini karşı mukavemet göstermeye de özellikle ihtiyaç duyarlar.

19 19 Bu nedenden ötürüdür ki, CIPP basınçlı boru kaplama malzemeleri için kullanılan kumaşın, atık su kanalı boru kaplama malzemeleri için kullanılan kumaş ile mukayese edildiğinde daha yüksek gerilimi mukavemetine haiz olma eğilimi görülecektir ve de, eğilme gerilmesi çok da kritik olmadığından dolayı, kaplama malzemesinin duvar kalınlığı genel olarak çok fazla değildir. Genel olarak polyester elyafları kullanan dokuma hortum kaplama malzemeleri hariç olmak üzere cam elyafı ya da cam elyaf kompoziti yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Dokuma hortum kaplama malzemelerinin kumaşı normal olarak, alt katman ile yapıştırıcı bir bağ üretebilecek ve de dâhili / içsel korozyonun devam etmesine izin verebilecek su yollarını yok eden polyesterden ziyade epoksi reçine ile emprenye edilir. Epoksiler, ayrıca, içilebilir su ile temas durumu için daha kabul edilebilirdir. Basınçlı boru yenilemesini amaçlayan tekniklerin pek çoğu, esasen Japonya da, ilk olarak gaz piyasası için geliştirilmiştir, ancak şu anda içme suyu şebekelerini yenilemek için pek çok CIPP sistemi piyasada mevcuttur. Uygulama/Yerlestirme prosesi, yer çekimi boru kaplama malzemeleri için kullanılan ters yüz etme yöntemi ile kavramsal açıdan benzerdir. Bununla birlikte, basınçlı borular daha as hacimli / dolgun olduğundan dolayı, emprenye edilmiş kaplama malzemesinin bir basınç tankı içinde kapsamak ve de sıkıştırılmış hava kullanarak kaplama malzemesini ana boru boyunca ters yüz etmek olasıdır. Kaplama malzemesi içinde buhar girişi sağlayarak sertleşme işlemi başarı ile gerçekleştirilir. Yukarında açık bir şekilde ifade edilen ince duvarlı kaplama malzemelerinin yanı sıra, ayrıca, mevcut boru duvarına bir bağa dayanmayan epoksi reçineleri kullanan CIPP teknikleri de mevcuttur. Söz konusu bu sistemler, dokunmuş bir gömlekten ziyade reçinenin ve de eltafların kompozit hareketinden kendi dirençlerini geliştirirler ve de hem dahili hem de harici güçlere karşı mukavemet göstermek üzere tasarlanmışlardır. 9. ÖZET 1. Pek çok yerinde sertleşen kaplama sistemleri, basınçlı boru sistemleri de piyasada mevcut olmasına rağmen, yer çekimi boru hatlarının yenilenmesi amaçlı olarak piyasada yer almaktadır. 2. Dairesel olmayan kesitlere, dirseklere, çapraz kesitlerin değişimine, tüm boru materyallerine v e de çeşitli yükleme koşullarına rahat bir şekilde uyum sağlayabildiklerinden ötürü CIPP sistemi çok yönlü olarak nitelendirilirler. 3. CIPP Sistemleri, düz / pürüzsüz bir dâhili yüzey ile sıkı geçen bir kaplama malzemesi üretirler ve de düşük hidrolik sertliği / pürüzlülüğü sık sık sondaj içindeki her hangi bir daralmayı telafi ederler. 4. Genel olarak kullanılan kaplama malzemeleri, normal olarak atık su kanalları içinde bulunan tüm kimyasallara karşı dirençlidir. 5. Özellikle agresif olan atık sular için özel reçine formülleri mevcuttur. 6. Kullanılan malzemelerin ağırlığı ve de maliyeti de arttığından dolayı en geniş ebatlardaki borular ekonomik açıdan daha az tutulur olmasına rağmen 100 mm ila 2,500 mm ve üzerinde çapı olan borular yeniden kaplanabilir. 7. Yanal bağlantılar ana boru hattı içinde uzaktan yeniden açılabilirler. 8. Yanal yeniden kaplama sistemleri, yan kanalın ya ana ya da üst ucundan monte etmek için kullanılabilirdir. Bu durum ise, yer çekimi atık su kanalları için bütünleşik ve de sızdırmaz bir kaplama sistemi sağlayabilir. 9. Araya ekleme ve de CIPP kaplama malzemesinin serleşmesi süresince ana boru bloke edilir ve de üst borularda yeter kadar depolama söz konusu olmadığı müddetçe, akım yönünün değiştirilmesine sık sık ihtiyaç duyulacaktır. 10. Yerinde sertleşen teknikleri 25 yılı aşkın bir kullanım tecrübesi söz konusudur ve de söz konusu tekniği sağlamlığı iyi bir şekilde tesis edilmiştir.