GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLIGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1 GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLIGİ FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT : 8 TEMMUZ SAYI: 2

2

3 İT m T GAZI ÜNİVERSİTESİ İ THE JÖUBNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY CİLT: 8 TEMMUZ 1991 SAYJ : 2

4 DEEGİ YAZIŞMA ADRESİ : Emek Mah. 82. Sokak No. : 4 <m Ankara/TÜRKİYE GAZİ ÜNİVERSİTESİ BASIN - YAYIN YÜKSEKOKULU MATBAASI

5 YAYİN KURALLARİ 1 Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Fakültenin yayın organıdır. Dişhekimliği ve Tıp Dallarında yapılan araştırmalar, vaka takdimleri ve derlemeler yayınlanır. 2 Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi yılda 2 sayı olarak yayınlanır ve iki sayıda bir cilt tamamlanır. 3 Başka yerde yayınlanan yazılar dergiye alınmaz. Çeviriler eser sahibinin imzası, izin belgeleri ve asılları ile birlikte gönderilmelidir. 4 Araştırmalar ve derlemeler 15, vaka takdimleri 5 daktilo sayfasını geçmemelidir. Daha uzun yazıları yayın kurulu kısaltmakta serbesttir. Metinler daktilo ile standart daktilo kâğıdına ve sayfanın bir yüzüne iki satır aralıklı olarak yazılarak, yayın kuruluna iki nüsha halinde teslim edilmelidir. Sayfanın sağ ve solunda ikişer santimetre aralık bırakılmalıdır. Pelür ya da başka tür kâğıda yazılmış nüshalar kabul edilmez. 5 Başlıklar metne uygun, kısa ve açık ifadeli olmalıdır. Yazarın veya yazarların akademik unvanları, adları ve soyadları başlığın alt ve ortasına konmalıdır. Yazarların çalıştıkları kurumların adları, soyadlarının sonuna konulacak ( * ) işareti ile birinci sayfanın altında not halinde bildirilmelidir. 6 Araştırmaların yazılış düzeni şöyle olmalıdır: Özet (Türkçe), Özet (Yabancı dilde, konu başlığı ile birlikte), Giriş, Materyal ve Metod, Bulgular, Tartışma, Yararlanılan Kaynaklar ve Yazışma Adresi. Yazışma adresinde gereğinde bağlantı kurulacak yazarın telefon numarasıda bulunmalıdır. 7 Yazarın anlamını ifade edecek nitelikte en az 5 satır Türkçe özetle birlikte, bu özetin ingilizce, Almanca veya Fransızca çevirileri yazılmalıdır. 8 Türkçe özetin altına konuyu tanımlayabilecek en az 2 anahtar kelime ve yabancı dilde özetin altına bunların yabancı dildeki karşılıkları yazılmalıdır.

6 9 Resimler net ve parlak fotoğraf kâğıdına basılmış ve resim ebatları (13x15) olmalıdır. Grafik, diyagram ve şemalar çini mürekkebi ile aydınger kâğıdına veya şablon kartonuna çizilmelidir. Bunların arkasına yazar adı, yazı başlığı, şekil numarası ve yerleri ayrı bir zarf içinde yazıya eklenmelidir. Klişelerin konulacağı yerler yazı içerisinde de işaretlenmelidir. Grafik, diyagram ve şekil altı yazılar metin dışında ayrı bir daktilo kâğıdına yazılmalıdır. Tablolar bir başlık bulundurmalıdır. Fotomigrograflarda boyama yöntemi ve büyütme gösterilmelidir. Elektronmikrograflarda ve scanning elektronmikrograflarda büyütme bulunmalıdır. Tablo numarası tablo üzerinde romen rakamıyla, şekiller altta normal rakamlarla gösterilir. 10 Dergi basım koşulları uygun olduğunda, renkli fotoğraf basımı ücret karşılığında mümkündür, 11 Yararlanılan kaynaklar ya metindeki geçiş sırasına göre veya yazarların soyadlarına göre alfabetik olarak düzenlenmelidir. Yararlanılan kaynakların yazılış şekli şu sıraya göre olmalıdır: a) Dergiler : Yazarın soyadı, adının ilk harfleri, yazının baş lığı, derginin kısaltılmış adı, cilt numarası, sayfa numara sı, yılı. Dergi isimleri «Index Medicus»da verilen listeye göre kısaltılmalıdır. b) Kitaplar : Yazarın soyadı, adının ilk harfleri, kitabın adı, baskı veya cilt numarası, basıldığı basımevi, basıldığı şe hir, yılı. 12 Dergiye gönderilecek yazılarda imlâ ve terminoloji yönünden şu noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Anatomi terimlerinin Latinceleri kullanılmalı ve bunlar tırnak içerisinde orijinal imlâsı ile yazılmalıdır. Dişhekimliği ve Tıp diline yerleşmiş terimler söylendiği şekilde yazıldıktan sonra parantez içerisinde orijinal yazılış şekli belirtilmelidir. 13 Metin içindeki sayfa üstlerine yazmak amacıyla, yazarlar konu başlıklarını beş kelimeyi geçmeyecek şekilde kısaltarak birinci sayfanın en başına parantez içerisinde bildirmek zorundadırlar. 14 Dergide yayınlanacak yazıların bilimsel niteliğinden yazar ya da yazarlar sorumludur. Bilimsel yayınlar ile ilgili tenkitler ve cevapları dergide «Editöre Mektuplar» bölümünde yayınlanır.

7 15 Dergi ile ilgili her hususta Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Yayın Komisyonu Başkanlığı ile bağlantı kurulur. Yayınlanması istenilen makalelerin başvuruları bir dilekçe ile Yayın Komisyonu Başkanlığına yapılır. 16 Yayın Kurulunun, yayın kurallarına uymayan yazıları yayınlamamak, düzeltilmek üzere yazarına geri gönderme yetkisi vardır. Yayın komisyonuna gelen yazılar şekil yönünden incelendikten sonra danışma kuruluna gönderilir. Danışma Kurulunun en az 15 gün içindeki incelemesi sonucunda olumlu rapor alınan makalelere yayınlanabilir raporu verilebilir. Yayınlanması kabul edilen yazılar sıraya alınır. 17 Yayınlanmak üzere gönderilen yazılar herhangi bir siyasal düşünceyi ve uygulamayı içerir, savunur ya da eleştirir mahiyette olamaz. 18 Dergide yayınlanan yazıların telif hakkı Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi'ne aittir, başka yerde yaymlanamaz. Dergide yayınlanan yazılara Gazi Üniversitesi Rektörlüğü'nce belirlenecek esaslar içinde telif hakkı ödenir.

8

9 DANIŞMA KURULU Ağız Diş - Çene Hastalıkları ve Ceirahisi Anabilim Dah: Prof. Dr. Mustafa TÜRKER Prof. Dr. Nadir GÜNGÖR Prof. Dr. Şule YÜCETAŞ Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilîm Dah: Prof. Dr. Tamer KINOĞLU Prof. Dr. Tayfun ALAÇAM Doç. Dr. Tansev MIHÇIOĞLU Ortodonti Anabiîim Dah: Prof. Dr. Oktay ÜNER Prof. Dr. Hakan İŞÇAN Doç. Dr. Müfide DÎNÇER Pedodonti Anabilim Dah: Prof. Dr. Tezer ULUSU Periodontoloji Anabilim Dalı: Prof. Dr. Koksal BALOŞ Doç. Dr. Levent TANER Doç. Dr. Gönen ÖZCAN Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dah: Prof. Dr. Hüsnü YAVUZYILMAZ Prof. Dr. Erol DEMİR EL Prof. Dr. Çetin SUCA VII

10

11 T.C GAZİ ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ YAYIN KOMİSYONU Baş k a n Prof. Dr. Mustafa TÜRKER Üye Prof. Dr. Oktay ÜNER Üye Prof. Dr. Şule YÜCETAŞ Üye Prof. Dr. Erol DEMÎREL Üye Prof. Dr. Tayfun ALAÇAM CİLT : 8 TEMMUZ 1991 SAYI : 2 İ Ç İ N D E K İ L E ARAŞTIRMALAR Tayfun ALAÇAM : Endodontik Tedavi Sonrası Ağrı Kont- Güliz GÖRGÜL rolünde Naproksen Sodyumun Kul- Sis DARENDELİLER,,, Oya BALA lanılması... 1 _ IX

12 Tülin OYGÜR Tansev M1HÇIOĞLU İlker KANZIK Tayfun ALAÇAM Güliz GÖRGÜL Hüma ÖMÜRLÜ Erol BAL Onur ŞENGÜN Ömer GÜNHAN Kemal YAMALIK Nedim SULTAN Tansev MIHÇIOĞLU Nezihi BAYIK Cihan AKÇABOY Gülseren KARABMKOĞLU Cihan AKÇABOY Hişam DEMİRKÖPRÜLÜ Hüsnü YAVUZYILMAZ Alt Dudak Kanserlerinde Prostaglandin Değerleri ile Histopatolojik Bul guların Karşılaştırılması...21 Sağlıklı Dişeti Cebi İçine Taşırılan Kompozit ve Amalgam Doku Materyallerinin Gingivada Oluşturduğu Prostaglandin E2 Aktivite Düzeylerinin İnvitro Değerlendirilmesi Eğri Kök Kanallarının Biyomekanik Preparasyonlarında Açısal Değişim ler Hidroksilapatitin Çene Kemiği Defekt îyileşmesindeki Etkinliğinin Araştırıl ması...51 Klindamisin'in Diş Çekimi Sonrası Görülen Bakteriyemi Üzerine Etkisi nin İncelenmesi...71 Dişhekimliğindeki Ergonominin Öne mi...87 Diş Teknisyenleri ve Pneumokoniosis 101 Çeşitli Protez Yapıştırıcılarının Tam Protezlerin Tutuculuğu Üzerine Etki leri VAKA TAKDİMLERİ Erol DEMİREL Cemal AYDIN Yavuz S. AYDINTUĞ Yılmaz GÜNAYDIN Kemal KARAKURUMER Necdet DOĞAN Bil Olgu Medeniyle Hassas Tutucu Tamiri Osteopetrozis X

13 DERLEMELER Nermin YAMALIK Deskuarnatif Gingivai Lezyoniarın Uözlendiği Sistemik Dermatozlar Kürşat ESER Mehmet DALKIZ Bedri BEYDEMİR Overdenture Yapım Teknikleri 159 Eme! ÖKTE (AYTUĞ) Gülbin SAYGILI Erol BAL Yavuz S. AYDINTUĞ Kemal Naci KÖSE Kemik İçi Dental İmplantlarda Bağ Dokusu ve Kemik Birleşimi Dental Protezlerde Magnetik Tutucu ların Kullanılması Endokrin Sistem Hastalıklarında Ağız Belirtileri «Dental Anestezide Yeni Bir Alterna tif Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation (TENS) ya da Elektronik Dental Anestezi (EDA) XI

14

15 THE JOURNAL OF THE DENTAL FACULTY OF GAZİ UNIVERSITY VOLUME 8 JULY 1991 NUMBER 2 CONTENTS RESEARCH Tayfun ALAÇAM Güliz GÖRGÜL Sis DARENDELİLER Oya BALA Tülin OYGÜR Tansev MIHÇIOĞLU İlker KANZIK Tayfun ALAÇAM Güliz GÖRGÜL Hüma ÖMÜRLÜ The Use of Naproxen Sodium in the Control of Pain After Endodontic Treatment... I The Comparison of Prostaglandin Le vels and Histopathological Featrures in Lower Lip Cancers...21 : : Invitro Study of Prostaglandine Acti vity Levels Caused by Composite and Amalgam Restorative Materials That is Intentionally Overfilled into Sound Gingivai Pocket The Angular Differences in The Biomechanical Preparations of the Cur ved Root Canals XIII

16 Erol BAL Onur ŞENGÜN Ömer GÜNHAN The Investigation of the Effects of Hydroxylapatite on the Helling of ivlandibiilar Osseous Defects Kemal YAMALIK Nedim SULTAN Der Einflluss von Clindamycin Liber Bakteriaemie nach Zahnentfernung. 71 Tansev MIHÇ1OĞLU The Importance of Ergonomics in Dentistry Nezihi BAYIK Cihan AKÇABOY Gülseren KARABIYIKOĞLU Dental Laboratory Technicians and Pneumoconiosis Cihan AKÇABOY Hişam DEMÎRKÖPRÜLÜ Hüsnü YAVUZYILMAZ The Effect of Various Denture Adhesives on the Retention of Complete Denture CASE REPORTS Erol DEMİREL Cemal AYDİN Das Reparieren einer Geschiebe-Ein Fallbericht Yavuz S. AYDİNTUĞ Yılmaz GÜNAYDIN Kemal KARAKURUMER Necdet DOĞAN osteopetrosis REVIEW Nermin YAMALIK Systemic Dermatoses Associated With Desquamative Gingival Lesions. 139 Kürşat ESER Mehmet DALKIZ Bedri BEYDEMİR Construction Techniques of Overdentures Emel ÖKTE (AYTUĞ) Connective Tissue and Bone Intefa-ces at Endosseous Dental Implants. 171 XIV

17 Gülbin SAYGILI : The Use of Magnetic Retainers in Den tal Prosthesis Erol BAL - : Oral Manifestations in Endocrine Yavuz S. AYDINTUĞ Diseases Kemal Naci KÖSE : New Alternative in Dentistry Transcutaneous Electrical New Stimulation (TENS) on Electronic Dental Anes thesia (EDA) XV

18

19 G.Ü. Dişhek. Fak. Der. Cilt VIII, Sayı 2, Sayfa 1-19, 1991 ENDODONTİK TEDAVİ SONRASI AĞRI KONTROLÜNDE NAPROKSEN SODYUMUN KULLANILMASI Tayfun ALAÇAM* Güliz GÖRGÜL** Sis DARENDELİLER*** Oya BALA***' ÖZET Bu klinik çalışma ağrı kontrolünde naproksen sodyumun etkisinin saptanması ve endodontik tedavi esnasında ağrı insidansı iie birlikte olan faktörlerin incelenmesi amacıyla planlandı. Çalışma, endodontik tedavi gerektiren 301 hastanın 316 dişini kapsadı. Her vakanın cinsiyeti, yaşı, diş tipi, enstrümantasyon ve dolgu seviyesi, önceki ağrı ve pulpanm önceki kiinik-patolojik durumu kaydedildi. Naproksen sodyum ve plasebo, hastalara randomize olarak verildi. Elde edilen sonuçlara göre naproksen sodyumun, endodontik tedavide ağrı tedavisinde etkili olan ilaç listesine faydalı bir alternatif olarak ilave edilebileceği belirlendi. Anahtar kelimeler : Ağrı insidansı, analjezikler, naproksen sodyum. (*) G.Ü. Dişhek. Fak. Diş Hast. ve Ted. Anabilim Dalı, Prof. Dr. t**) G.Ü. Dişhek. Fak. Diş Hast. ve Ted. Anabilim Dalı, Doç. Dr. (***} G.Ü. Dişhek. Fak. Diş Hast. ve Ted. Anabilim Dalı, Dr. Asistan ( **) G.Ü. Dişhek. Fak. Diş Hast. ve Ted. Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi.

20 ENDODONTİDE NAPROKSEN SODYUM SUMMARY THE USE OF NAPROXEN SODIUM IN THE CONTROL OF PAIN AFTER ENDODONTIC TREATMENT This clinical study was conducted to investigate the factors associated with the incidence of pain during or after the endodontic therapy and to determine the efficiency of naproxen sodium in the control of pain. The study involved 316 teeth of 301 patients requiring endodontic therapy. For each case, sex, age, type of tooth, instrumentation and obturation level, previous pain and previous clinico-pathalogical state of the pulp were recorded. Naproxen sodium and placebo was given to the patients choosen randomly. According to the results, it can be said that, naproxen sodium may be added as a useful alternative to the list of the medicaments that are proved to be effective in the treatment of pain in the endodontic therapy. Key Words : Pain incidence, analgesics, naproxen sodium. GİRİŞ Endodontik tedavilerde randevular arasında ve tek seanslı ve çok seanslı tedavilerden sonra hastalarda farklı düzeylerde ağrı şikayetleri olabilmektedir. Bu semptom genelde artık pulpa dokusu ve periodontal dokuların iltihabı reaksiyonu ile meydana gelmektedir. Neden ve predispozan faktörler arasında hastanın yaş ve cinsiyeti, dişin anatomik özellikleri, kök kanallarının sayısı, enstrümantasyonun ve kök kanal dolgusunun foramen apikaleye göre düzeyi, artık pulpa dokusunun bırakılması, kullanılan ilaçların cinsi ve uygulama şekli, antiseptiklerin sızması, debrislerin taşırılması, pulpanın patolojik durumu, önceki ağrı şikayeti ve okluzal travma gösterilmektedir (6, 7,14). Endodontik tedaviler sonrası oluşan ağrının süresi periapikal dokulardaki hasarın miktarı ve etkenin cinsine göre birkaç saatten birkaç güne kadar değişebilmektedir. Apika! periodonsiyumun iltihabı periodontal dokulardaki basıncı artırarak ağrıya neden olmaktadır.

21 Tayfun ALAÇAM, Güliz GÖRGÜL, Sis DARENDELİLER, Oya BALA Ayrıca prostagiandin yıkım ürünlerini açığa çıkararak ağrının şiddetini artırmaktadır. İltihabın önlenmesi ve ağrının durdurulması amacıyla çeşitli ilaçlar önerilmiştir. Endodontik tedavilerde oluşan ağrıyla ilgili olarak kullanılan steroid olmayan antienflamatuar ajanlar arasında salisilat grubu, indomethasin, mefenamik asit, fenoprofen, zemopirac, diflunisal, piroxicarn, fenilbutazone, ibuprofen ve naproksen sayılabilir. Maproksen sodyum, arilastik grubu ilaçlardan ve bir propionik asit türevi olan non-narkotik bir analjeziktir (16). Naproksen sodyum bir prostaglandin inhibitörüdür. Sodyum siklooksijenaz enzimine bağlanarak prostaglandin sentezini inhibe etmektedir. Bu enzim araşidonik asit metabolizmasının ilk aşamasında görevi bulunan enzimdir, Naproksen sodyum bu enzimi inhibe ederek prostaglandinlerin aracı olduğu patofizyolojik olayları önler. Naproksen sodyum hücre membran stabilizasyonunu sağlar. Bu etkisini lisozomal enzimlerin : nhibisyonu yoluyla gerçekleştirir ve polimorf nüveli lökositierin kemotaksisini baskı altına alır. Naproksen anyonunun ayrıca trombosit agregasyonu ve trombositlerden seretonin salgılanmasında inhibitor olduğu bilinmektedir (13). Naproksen sodyum kendi asitinden daha hızlı emilen ve dolayısıyla terapötîk etkisi daha erken başlayan bir antienflamatuar ve analjezik ilaçtır, Bu çalışma tek ve çok seanslı kanal tedavilerinde randevular arasında ve tedavi sonrası oluşan ağrı üzerinde etkili faktörler vs naproksen sodyumun etkinliğinin araştırılması amacıyla yapılmıştır. MATERYAL VE METOD Çalışma 301 hastanın 316 dişi üzerinde yürütüldü. Vakaların tedavileri Gazi Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Diş Hastalıkları ve Tedavi Anabilim Dalı kliniğinde çalışmayı yürüten öğretim elemanları tarafından yapıldı. Postoperatif ağrı üzerinde etkili olabileceği düşünülen kök fraktürlü, lüksasyonlu, apikal cerrahî geçirecek dişler çalışma dışı bırakıldı. Çalışmada tüm kanallar ilk seansta boşaltıldı ve genişletmeleri yapıldı. Kanalların durumuna göre en az 25 no'ya kadar mekanik pre-

22 ENDODONTİDE NAPBOKSEN SODYUM parasyon yapıldı. Kanallar % 3'lük H2O2 ve % 5.25'ıik NaOCİ ile yıkandı. Çok seanslı tedavilerde Ca(OH)2 ile pansuman yerleştirilerek hastalar gönderildi. Vita! pulpalı tüm dişler tek seansta dolduruldu. Kanal dolguları guta-perka ve ZOE esaslı bir kana! patı kullanılarak, lateral kondensasyon yöntemiyle yapıldı. Hastaların tedavi öncesi ağrı sıklığı ve düzeyi kaydedildi. Tedavi sonrası naproksen sodyum (Apranax - Abdi İbrahim, İstanbul) ve plasebo tabletleri rastgele olarak verildi. Naproksen sodyum ile 50 mg/ml plazma seviyelerinin 550 mg (2 tablet) uygulamasını takiben 20 dakika içinde elde edildiği ve terapötîk seviyenin 7 saat devam ettiği ileri sürüldüğünden (16) anestezi tesiri geçmeden 2 tablet ve ağrının devamı halinde 7'şer saat arayla birer tablet kullanılması önerildi. Hastaların operasyon sonrası ağrı kontrolleri 3., 7. saat ve 1. gün, 3. gün ve 7. günlerde yapıldı. Tedavi esnası ve sonrasında oluşan ağrı kontrolünde cinsiyet, yaş, diş grubu, preparasyon ve kanal dolgusu seviyesi operasyon öncesi ağrı, pulpamn patolojik durumu gözönüna âlındı. Sonuçlar kaydedilerek Khi-kare ve Fisher Exact testiyle istatistiksel değerlendirmeleri yapıldı. BULGULAR 301 hastanın, 316 dişi üzerindeki ağrı insidanss, hastanın yaş ve cinsiyeti, kök ve kanal sayısı, kök kanal dolgu seviyesi, zaman faktörü, seans sayısı, diş grubu, pulpa, patolojisi ve çene bölgeleri gözönüne alınarak elde edilen değerler tablolar halinde sunuldu. Tablo 1'de ağrının zamana bağlı olarak değerlendirilmesinde naproksen sodyum ile plasebo arasında istatikse! olarak önemli bir fark bulundu. Tablo 2'de tek seanslı endodontik tedavi uygulanmasında 7. (p< 001) ve 24. îp<0.05) saatlerde plasebo grubunda istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, 3., 72. ve 168. saatlerde ve çok seanslı uygulama sonrasında önemli bir fark bulunamadı (p>0.05). Preoperatif ve postoperatif ağn kontrolünde özellikle şiddetli ağrılı vakalarda operasyon sonrası daha fazla ağrı saptandı (Tablo 3).

23 Tayfun ALAÇAM, Güliz GÖRGÜL, Sis DARENDELİLEB, Oya BALA Yaş i!e cinsiyetin ağrı ile ilişkisinin değerlendirilmesinde gruplar arasında ağrı sıklığı açısından bir farklılık bulunamadı (Tablo 4), (p>0.05). Tablo 5'de ön grup ve küçük azılar bölgesinde tedavi sonrası ilaç ve plasebo kulianımi yüzünden önemli bir fark bulunamazken (p>0.05), azılar bölgesinde 7. saatte (p<0.05) ve 24. saatte (p<o.oo1j istatistiksel olarak önemli bir fark bulundu. Tablo 6'da iki kanallı dişlerde 7, saatte (p<q.g5) ve üç kanallı dişlerde 24. saatte (p<0.001) ağrı oluşumu açısmdan istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, tek kanallı dişlerde bu durum söz konusu değildi (p>0.05). Puipa patolojisi içeren vital ve nekrotik vakalarda ağrı oluşumu bakımından bir fark bulunamazken (p>0.05), tekrarlayan kök kana! tedavisi vakalarında iiacsn oldukça etkili olduğu s,aptandı (Tablo 7). Preparasyon seviyesi ve kanal dolgu seviyesi incelendiğinde, taşkın dolguda 7. saatte (p<0.0l3 ve 72. saatte (p<0.05) istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, normal ve kısa seviyeli durumlar da anîamlî bir farklılık bulunamadı (p>0.05), (Tablo 8). Çene bölgesiyle ağrı arasındaki ilişki incelendiğinde sol çenede 7. ve 24. saatte (p<0.05) istatistiksel olarak önemli bir fark bulunurken, sağ çenede böyle bir fark bulunamadı (p>0.05). Yine alt çene ile üst çene incelendiğinde üst çenede 24. saatte istatistiksel olarak önemli bir fark bulundu (p<0.05), (Tablo 9).

24 ENDODONTİDE NAPROKSEN SODYUM TABLO 1 ; Zamana bağiı olarak piasebo ve ilacın ağrs üzerindeki etkisi (%). Zamana Bağlı Ağrı 3. Saat 7. Saat 24. Saat 72. Saat 168. Saat Ağrı Yok O Orta Şid. Ağrı Şid. Ağrı o Ağrı Yok , m UJ CO Orta Şid. Ağrı , ,65 o. Şid. Ağrı ,

25 Tayfun ALAÇAM, Güliz GÖRGÜL, Sis DARENDELİLER, Oya BALA Şid. < 1 I 0. 7 t W O 1 d CM g Şid I o ı 5.6 co co Ö5 97, < IS CO CM (0 o CM s CM c o w CM cö t*; CO CM o CD co en co CM t-; s 3 E jş 1 3 M S m m g < S w- t- CM ).O5 a> tn CO O CM en co a. i- ^f CM CM o *^ CO co co en e < < «Şid. fi Şid. O I 4.2 c o o. o CO «5 fi cn en 4.2 CM co cn CM co. c O co q d CM - s S R w (0 o- tn z to S" = o. t». CM Kİ co o o ~s _Q 0 tn to o. co m SNV3S >! 3 1 SNVİS M00

26 TABLO 3 : Hastanın operasyon öncesi durumuna göre (ağrılı, ağrısız) ağrı indisansı (%) PREOPERATİF AĞRİ 3. Yok SAAT Orta Şîd. 7. Yok SAAT Orta Şîd, 24. Yok SAAT Orta Şid. 72. Yok SAAT Orta Şid Yok SAAT Orta Şid. İlaç Plasebo AĞRI; İlaç Plasebo AĞRI

27 TABLO 4 : Hastanın yaş ve cinsiyeti ile ilişkili ağrı indisansi (%) Yaş ve Cinsiyet 3. Yok SAAT Orta Şid. 7. Yok SAAT Orta Şid. 24. Yok SAAT Oria Şid. 72. Yok SAAT Orta Şid SAAT Yok Orta Şid. < > o z n o- - > O < CO D w O E. W t- 1 m 5) > CO

28 .2 I 1 10 SAAT 168. I rta Şid, 1 O Yok ENDODONTİDE NAPROKSEN SODYUM ş CM m en 100 d CM I- S5 < I 10 1 d iri o CD «* t iri t o Yok co p C O o m co CD I "S CM iri iri o ı O 1 1 I 100 o O CO o o S t K- to m ^c co CM CM *^ İS iri o cd o o (A O _ CM co CM O) co co CM IO co S S S ai co en Yok 100 cq co t- I s O eo g d co ö CQ o I o T CM «5 < co CO t>- < CD CD iri o w ş w. cs S CM O CM CM m Yok 6 tâ < S «3 o cö cu M- m Yok "m s s w co IO 100 s CM w" iri o Si. CO co m CM m,- CO CO iri iri o CM s co g s s co CM eo O) IO eq cn 5 S 5 o co V 78. CT> CO O) «a O) m -os s o co A CM co 8 S S g o co V o co en en ıo 50- Ö B! 0 qese Id \ı sı u a 3 a o CD A

29 Tayfun ALAÇAM, Güliz GÖRGÜL, Sis DARENDELİLER, Oya BALA 3 1 I I I < S eo ö 1 I Y ok o i ı_ w- 3.4 t» CM 5.6 I < S eo o 5.2 C0 CM CM t» o a <8 T3 S CO eo S) S A A iri CO CO o d V a. 5 iri i 5 CM 8.3 S A A Ort a Cvj iri CO CM CO 39.5 m ' 90.4 ıo t ö I CO CM 9. 5 CO m' S A A LO CO o eo S 81.6! nanao : 1 İlaç Plasebo I ilaç I Plasebo j İlaç \ Plasebo j O dnd D NO ızv»nonx I 2 V 11

30 ENDODONTİDE NAPEOKSEN SODYUM i İ 2 es (S _8) 5» CB "re ^ O to S < S CM «S i _ w t in 100 o 100 "d co CO g 94.7 =* co en < in 03 eo o "* «& co t~ CO en t o en iri si 3 r Şid. CD < o S i d. t- w " ^ (B eo o CO in CO O CO in CO 15. CD CO CM CO in =" 9. 2 o CO in o CO CM V a. cö CO c\i 1 CD Ö «v. 1 5 CO CD I 34.2 CO CO co en o CO en 00 <8 CO co CO in ö CM in o> CM CO CO CD m CO CO in eo o ai t ~ CO. 6 5 CO 05 CO in * m c\i co CO a> CO N. CO CÖ o o o A. L SA Y! o CO lase o lase a. "~",_ O CO lase z a 1VNV>i M31 1VNV>1 1VNVM on 12

31 TABLO 7 : Pulpa Patolojisi Üe ağrı Ensidatısı arasındaki ilişki (%) PULPA 3. SAAT 7. SAAT 24. SAAT 72. SAAT 168. SAAT PATOLOJİSİ Yok Orta Şid. Yok Orta Şid. Yok Orta Şîd. Yok Orta Şid. Yok Orta Şid. İlaç t Plasebo İlaç T00 CROTİK LU Plasebo İlaç TEKRARLAY^ Plasebo

32 TABLO 8 : Preparasyon seviyesinin ağrı încttsansı ile olan ilişkisi [%) PREPARASYQN 3. SAAT 7. SAAT 24. SAAT 72. SAAT 168. SAAT SEVİYESİ Yok Orta Şid. Yok Orta Şid. Yok Orta Şid. Yok Orta Şid. Yok Orta Şid. < ilaç Plasebo ilaç NOR MAI, Plasebo Üac TAŞ KI Plasebo I p<0.01 p<0.05

33 < Tayfun ALAÇA M Şid. i s Güliz GORGUL, Sis DARENDELİLER Oy a i 1 BALA r t CM CM co O I 1 i ^"_ Cvi 00 o o en cd od en G) o o en t» O5 05 CM e» co CM t-; CO CO co ^o <& I- OT- a^ «"Ü- ^-' CM' w< "4 S T. t- <*? CM. «o ö es co iri CM t~-' d ^^ in CD in CM «S IS t «s g co 00 5 S So e 2 w- in i 9 2, td «in in en CM in oq co o w 0.CM E 1 *' co V '- V iri d (8 Q. o «S CM o in en co >- en " in E eri iri m CD 5.5 \n 2.4 co co I> " en co ^"! co ^f CM *^ t-; co J) te- o t- d co CM in q CM '» m İM t» 4) 1 CM 13 Vo. s İN G > C ü- e d CM CM < 2 C/3 o o en S d 6. 4 CO CM S 2.6 t eq m CM co os n cd co CM' cd CM' Ln m to CM CM CD cö t-i iri in o in CM cci co co 00 co co co co eri co o o o o 1 3N3Ö tâ 0) <D CÜ W LU o- t/3 _Ç0 o I as o!0 «i tb Z ö CL a. Û,.zz o. Ui O -O ovs 3N3Û 10 S 3N3Ö ıs o 3N3Û es nv 1-5

34 ENDODONTİDE NAPROKSEN SODYUM TARTİŞMA Ağrı her zaman hastalığın kendisinden daha çok önem kazanan ve çoğu defa tedavinin ilk ve ana yaklaşımı olan bir olgudur. Dişhekimliğinde de hastaların kliniğe müracaatlarına sebep olan başlıca nedendir. Ağrı, fizyolojik, biokimyasa! ve psikolojik yönleri olan kompleks bir fenomen olduğundan teşhis ve tedavisi de karmaşıktır. Herbir hasta için en uygun analjeziği seçecek bir bilgisayar programı bugüne kadar yapılabilmiş değildir. Klinikçinin en uygun analjeziği seçmesi ilaçların farmakolojisi hakkında bilgi sahibi olmasını, hastanın psikolojisine hakim olunmasını ve ağrıya neden olan bölgedeki hasarın tam olarak değerlendirilmesini gerektirir. Analjezik kullanımına yarar-risk dengesi göz önüne alınarak geçilmelidir. Uygun analjeziğin seçimine karar verilmeden önce birkaç önemli noktanın değerlendirilmesi gerekir. Bunlar yapılan operasyonun şekil ve büyüklüğü, hastanın psikolojik durumu, hastanın daha ön ceden kullandığı analjezik ve bunun hakkındaki fikri ve yine hastanın sonraki saat içerisinde planladığı aktivitelerdir. Ağrının etyolojisinin ve analjezik etki mekanizmasının anlaşılması ağrı sorununa klinik yaklaşımın esasıdır. Tüm dental ağrı durumları en düşük risk ve yan etkilerle kontrol edilmelidir. Steroid olmayan antienflamatuar ajanlar genelde prostaglandinler ve tromboksanların oluşumunu engelleyecek siklooksijenaz enzimini inhibe etme yeteneğindedirler. Son araştırmalar steroid olmayan antienflamatuar ajanların iltihabi hücre aktîvasyonu üzerinde polimorf nüveli lükosit yığılımının engellenmesi gibi bir etkilerinin bulunduğunu göstermiştir. Polimorf nüveli lükosit fonksiyonu üzerindeki bu etkiler yalnızca prostoglandinlerin inhibisyonuna bağlı değildiı. Ağrının klinik değerlendirilmesi sübjektif bir ölçüm olduğundan ilaçların etkinliği incelenirken ağrmın hiç olmaması ile ağrı oluşu arasındaki karşılaştırma daha doğru olacaktır. Araştırmamızda tek ve çok seanslı tedavilerde uygulamalar sonrası naproksen sodyumun ağrıyı azaltma veya durdurmadaki başarısı göz önüne alınmıştır. Yapılan çalışmalarda periapikal dokular üzerinde oluşan kimyasal ve mekanik travmanın ağrıda artışa neden olduğu bilinmektedir. Araştırmacılar endodontik tedavi esnasında ve sonrasında oluşan şid- 16

35 Tayfun ALAÇAM, Güliz GÖRGÜL, Sis DARENDELİLER, Oya BALA detli ağrı sıklığını gösteren bulgular yayınlamışlardır. Seltzer ve arkadaşları (15) tedavi esnasında ve tedaviden sonra % 11, O'Keefe (12) % 13 ağrı bildirirken Ferranti (3) dolgudan sonra % 7,3 şiddetli ağrı bildirmiştir. Seveliııs ve arkadaşları (16) naproksen sodyumu,akut ağrılı rahatsızlıkları bulunan hastalarda kullanmış ve araştırmanın bütün aşamalarında salisilik asitten daha iyi düzelme sağladığını bildirmişlerdir. Bir başka araştırmada naproksen sodyumun orta ve şiddetli düzeylerde postoperatif ağrıları bulunan hastalarda asetaminofen ve oral pentazosinden daha etkili olduğu saptanmıştır (4). Bizde çalışmamızda naproksen sodyumun postoperatif endodontik ağrının önlenmesinde 7 ve 24 saat'lik peryotlarda plasebo grubuna göre istatistiksel olarak önemli düzeyde daha etkili olduğunu bulduk. Genet ve arkadaşları (6) ilk randevudan sonra % 27 ağrı bildirmişlerdir. (% 5 şiddetli, % 22 orta derecede). Negm (11) ekstirpasyondan sonra % 7,2-9,2, enstrümantasyondan sonra % 13,6-21, dolgudan sonrada % 11,7-17,9 şiddetli ağrı bildirmiştir. Bizde çalışmamızda tek seanslı tedavilerden sonra % 3.77, orta şiddette, % 1.92 şiddetli, çok seanslı tedavilerde ekstirpasyon ve enstrümantasyondan sonra % orta şiddette, % 9.15 şiddetli, dolgudan sonra ise % 0.7 orta, % 0.7 şiddetli ağrı sıklığı saptadık. Tedavi öncesi ağrının tedavi sonrası ağrı üzerindeki etkileriyle ilgili olarak yapılan çalışmalarda O'Keefe (12) bir ilişki kuramazken, Genet ve arkadaşları (7) arada bir bağlantı saptamışlardır. Bizimde çalışmamız da hastaların şiddetli ağrıyla geldiği vakalarda operasyon sonrası daha fazla ağrı saptanmıştır. Seltzer ve arkadaşları 21 yaşın üzerinde, O'Keefe (12) 20 yaşın üzerinde Balaban ve arkadaşları (1) 50 yaşın altında daha fazla ağrı bulurken, bizim çalışmamızda hasta grubunun daha çok 30 yaş altında kümeleştiği, bununla beraber ağrı sıklığı açısından bir farklılık bulunmadığı saptanmıştır. Fox ve arkadaşları (5), Mulhern ve arkadaşları (10), Genet ve arkadaşları (6) bayanlarda daha fazla ağrı sıklığı bulmuşlardır. Bizim çalışmamızda ise kadın ve erkekler arasında ağrı farklılığı bulunmamıştır. Clem (2) üst ön grup dişlerde, Balaban ve arkadaşları (1) üst lateral kesicilerde daha fazla ağrı belirlemişlerdir. O'Keefe (12), Harrison ve arkadaşları (8) ise, arka grup dişlerde daha fazla ağrı sapta- 17

36 ENDODONTİDE NAPKOKSEN SODYUM mışlardir. Genet ve arkadaşları [6) daha fazla kanallı dişlerde daha fazla olduğunu bildirmişlerdir. Bizim çalışmamızda ise, ön grup dişler ve küçük azılar arasında bir farklılık bulunamazken üç veya daha fazla kanallı dişlerde tek veya iki köklü dişlere göre dah,a fazla ağrı sik-hğı saptanmış ve ilaç kullanımı ile iki köklü dişlerde 7. saatte, 3 köklü dişlerde ise 24. saatte istatistiksel yönden önem taşıyan bir rahatlama sağlandığı görülmüştür. Fox ve arkadaşları (5), Maddox ve arkadaşları (9), Harrison ve arkadaşları (8), Roane ve arkadaşları (14) pulpanın önceki durumunun ted,avi sonrası ağrı ile bir ilişkisini kuramazken, Clem [2) ve Genet ve arkadaşları (6) arada bir ilişki saptamışlardır. Bizimde elde ettiğimiz bulgulara göre vital ve nekrotik vakalarda önceki ağrı ile sonraki ağrı arasında bir farklılık bulunamazken, az sayıdaki vakalarımızla elde edilen sonuçlara göre tekrarlayan tedavi olgularında ilaç oldukça etkili bulunmuştur. Preparasyon derinliği ve kanal dolgusunun seviyesinin araştırıldığı çalışmalarda Fox ve arkadaşları (5), Harrison ve arkadaşları (8), Mulhern ve arkadaşları (10), Genet ve arkadaşları (6) bir ilişki kuramamışlardır. Bizimde çalışmamızda benzer değerlendirmede bir ilişki kurulamamış, bununla beraber postoperatif ağrı üzerinde ilaç kullanımıyla 7. saat ve 3. günde istatistiksel yönden önem taşıyan avantajlar elde edilmiştir. Sonuç olarak endodontik tedavilerde özellikle seanslar arasında ve tek seanslı tedaviden sonra oluşan ağrının tedavisinde etkili olan ilaçların listesine naproksen sodyumunda eklenmesi gereken yararlı bir alternatif olabileceği ve asetaminofen ve fenasetin-salisilik asit kombinasyonunu tolere edemeyen hastaların tedavisinde özel bir öneme sahip olduğu söylenebilir. KAYNAKLAR 1 Balaban, F.S., Skidmore, A.E., Griffîne, J,A, : Acute Exacerbation Following Initial Treatment of Necrotic Pulps, J. Endoclon., 10: 78-81, Clem, W.H.: Posttreatment Endodontic Pain, J.A.D.A., 81 : ,

37 Tayfun ALAÇAM, Güliz GÖRGÜL, Sis DARENDELİLER, Oya BALA 3 Ferranti, P. : Treatment of The Root Cana! of Infected Tooth In One Appointment: A Report of 340 Cases. Dent. Dig., 65: , Filtzer, G.S. : A Doubie-Blind Randomized Comparison of Naproxen Sodium Acetaminophen and Pentazocine in Post-Operative Pain. Cur. Ther. Res., 27 : , Fox, J., Atkinson, J.S., Dinin, A.P. : Incidence of Pain Following One Visit Endodontic Treatment. Oral Surg. Oral Med. Oral Path., 30 : , Genet, J.M., Hort, A.A.M., Wesselink, P.R., Thoden, R., Van Velzen, S.K. : Preoperative Factors Associated with Pain after The First Endodontic Visit. Int. Endo. J., 20 : 53-64, Genet, J.M., Wesselink, P.R., Thoden Van Velzen, S.K. : The Incidence of Operative and Post Operative Pain in Endodotic Therapy. Int. Endo. J., 19 : , Harrison, J.W., Baumgartner, J.C., Svec, T.A. : Incidence of Pain Associated with Clinical Factors During and After Root Canal Therapy. Part I : Interappointment Pain. J. Endodon., 9 : , Maddox, D.L., Walton, R.E., Davis.: Incidence of Posttreatment Endodotic Pain Related to Medicaments and Other Factors. J. Endodon., 3 : , Mulhern, J.M., Patterson, S.S., Newton, C.W., Ringel, A.M. : Incidence of Postoperative Pain After One Appointment Endodontic Treatment of Asymtomatic Puipal Necrosis in Single-Rooted Teeth. J. Endodon., 8 : , Negm, M.M. : Management of Endodontic Pain with Nonsteroidal Anti-Inflammatory Agent; A Double-Blind Placebo Controlled Study, Oral Surg, Oral Med. Oral Path., 67 : 88-95, O'Keefe, E.M. : Pain in Endodontic Therapy : Preliminary Study, J. Endodon., 2: , Pradalier, A., Rancurel, G., Verdure, L, Raskol, A., Dry, J, : Acute Migraine Attack Therapy : Comparison of Naproxen Sodium and An Ergotamine Tartrate Compound. Cephalalgia, 5 : , Roane, J.B., Dryden, '.A., Grimes, E.W. : Incidence of Postoperative Pain After Single and Multiple-Visit Endodontic Procedures. Oral Surg. Oral Med. Oral Path., 55 (1) : 68-72, Seltzer, S., Bender, I.B., Ehrenreich, J. : Incidence and Duration of Pain Following Endodontic Therapy. Oral Surg. Oral Med. Oral Path., 14 : 74-82, Sevelius, H., Runkel, R., Segre, E., Bloomfield, S.S. ; Bioavailability of Naproxen Sodium and Its Relationship to Clinical Analgesic Effects. Br. J. Clin. Pharmacol., 10: ,

38

39 G.Ü. Dişhek. Fak, Der. Cilt VIII, Sayı 2, Sayfa 21-31, 1991 ALT DUDAK KANSERLERİNDE PROSTAGLANDİN DEĞERLERİ İLE HİSTOPÂTOLOJİK BULGULARIN KARŞILAŞTIRILMASI* Tülin OYGÜR* ÖZET Bu çalışma tümörlü ve sağlıklı dokularda sentezlenen prostaglandin E2-benzeri madde (PGE2-BM) düzeylerini karşılaştırmak ve histopatolojik bulgulardan yararlanarak, prostaglandinlerin kanser patogenezindeki olası rollerini tartışmak amacıyla yapıldı. Bu nedenle, 10 adet epidermoid karsinomlu ve 5 adet sağlıklı alt dudak dokusunun PGE2-BM düzeyleri biyoassay ile tayin edildi ve aynı dokuların histopatolojik özellikleri incelendi. Kanserli dokuların PGE2-BM düzeyleri, sağlıklı dokulara göre anlamlı seviyede yüksek bulundu. Mikroskobik gözlemler bu değerlerin tümörlerin parankim özelliklerinden çok, stromalarmdaki mononüklear makrofaj yoğunluklarına bağlı olabileceğini gösterdi. Bu bulgular ışığında, tümöral antijenlerle aktive olan makrofajlarm fazla miktarda prostaglandin sentezleyebilecekleri ve, baş ve boyun epidermoid karsinomlu hastalarda bildirilen ve makrofajiarla prostaglandinler arasındaki etkileşmelere bağlanan immunosupresyonun prostagîandinlerle ilgili olabileceği düşünüldü. Anahtar Kelimeler : Dudak kanseri, prostaglandinler. (*) Araştırma, G.Ü. Dişhek. Fak. I. Bilimsel Kongresinde tebliğ edilmiştir. Haziran 1987, Ankara. (**) G.Ü. Tıp Fak. Patoloji Anabilirin Dalı Öğretim Görevlisi, Dr. 21

40 DUDAK KANSERLERİNDE PRO5TAGLANDİN DEĞERLERİ SUMMARY THE COMPARISON OF PROSTAGLANDIN LEVELS AND HISTOPATHOLOGICAL FEATURES IN LOWER LIP CANCERS This study was carried out with the purpose to compare the levels of prostaglandin E 2 -like material (PGErLM) synthesised in tumoral and healthy tissues, and to discuss.about the possible role of prostaglandins in cancer pathogenesis, utilizing the histopathologic findings. For this reason, the levels of PGE2-LM synthesised in 10 samples of cancerous and 5 samples of undiseased lip tissues were assesed by bioassay, and the histopathological features of the same tissues were examined. The levels of PGE2-LM extracted from the tumoral tissues were significantly higher than those of normal tissues. Microscopic observations showed that these amounts may be correlated with amount of stromal inflammatory mononuclear macrophages rather than parenchymatous features of tumors. Under the light of these findings, it was suggested that the mononuclear macrophages which were activated by tumoral antigens may synthesis high level of prostaglandins, and the reported immunosupression related to interactions between the macrophages and prostaglandins in patients with epidermoid carcinoma of the head and neck, may be associated with the high amounts of prostaglandins. Key Words : Lip cancer, prostaglandins. G İ R İŞ İnsan meme kanserlerinde (2, 15), böbrek kanserlerinde (8), baş ve boyun kanserlerinde (1, 4), bronşiyal kanserlerde (11), akciğer kanserlerinde (3), Kaposi sarkomunda (5), Hodgkin hastalığında (13) ve diğer çeşitli tip kanserlerde (9) prostaglandin (PG) sentezinin arttığı bilinmektedir. Bunlar dışında, sıçanlarda meydana getirilen hepatoma (22) ve meme adenokarsinomunda (14) da PG düzeyi yüksektir. Malign tümörlerde PG sentezinin arttığı çoğu araştırmacı tarafından kabul edilmekle birlikte, bu biyoaktif bileşiklerin tümör pato genezindeki rolleri tartışmalı kalmıştır. Bazı araştırmacılar PGE'nin tümör hücresi proliferasyonunu inhibe ettiğini (18), diğerleri ise tü- 22

41 Tülin OYGÜR mör lehine aktivitelerinin olduğunu (13,22,24) bildirmişlerdir. SchuJtz ve ark. (19), Droller ve ark. (10), Taffet ve Russell (20) ve Tomasi ve ark, (21) tümörlü dokularda sentezi artan PG'lerin tümör hücreleri tarafından hücresel immün yanıtı baskılamakta kullanıldığını ve makrofajların tümör hücresini yok edici fonksiyonunun PGE tarafından azaltıldığını ileri sürmüşlerdir. Bu çalışmada dudağın epidermoid karsinomunda PGE2 düzeylerine bakılmış, elde edilen değerler, tümörlü dokuların histopatolojik özelliklerine dayanarak yorumlanmaya çalışılmıştır. MATERYAL VE METOD Araştırmanın histopatolojik kısmı G.Ü. Dişhekimliği Fakültesi Patoloji Biüm Dalı'nda, PG tayin işlemleri G.Ü. Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı'nda yapıldı. Cinsiyet ve yaş ayırımı gözetmeksizin 10 adet ait dudak-epidermoid karsinomlu doku ve 5 adet sağlıklı alt dudak dokusu incelendi. Kanserli dokular Ankara Onkoloji Hastanesi'ne, sağlıklı dudak dokuları G.Ü. Dişhek. Fak. Ağız, Diş, Çene Hast. ve Cer. Anabilim Dalı'na başvuran hastalardan alındı. Tüm dokuların operasyondan önceki bir hafta içerisinde anti-inflamatuar ilaç kullanmamış hastalardan teminine dikkat edildi. Alt dudak-epidermoid karsinomlu dokular lokal anestezi altında, total olarak eksize edilen primer tümörlerden elde edilirken, sağlıklı dudak dokuları alt çene - ön bölge alveoler mukozada, lokal anestezi altında yapılan değişik amaçlı operasyonlar sırasında, hastanın izni alınarak, toplandı. Bu dokular dudağın vermilyon bölgesinden değil, mukozal yüzünden alındı. Her doku iki parçaya bölündü. Bir parça histopatolojik tetkik için % 10'luk formole kondu. Diğer parça steril, kuru ve ağzı kapalı tüpe alınarak PG tayin işlemlerine kadar 20 C'de bekletildi, Kanserli olgularda, çevresinde yaklaşık 2 cm. kadar sağlıklı bölgeye eksize edilen dokunun periferinden değil, asıl lezyonun olduğu kısımdan doku alınmasına özellikle dikkat edildi. Kesitlerin hazırlanması : % 10'luk formolde tespit edilen dokular doku takip cihazından geçirildi, parafin bloğa alındı ve 4 ile 6 mikron kalınlığında kesildi. Kesitler bematoksilen-eosin ile boyandı. Değerlendirmeler ışık mikroskobunda yapıldı. 23

42 DUDAK KANSERLERİNDE PROSTAGLANDİN DEĞERLERİ PG değerlerinin tayini : 20 C'de saklanan dokuların ekstraksiyonu Gilmore, Vane ve Wyllie (12)'nin açıkladıkları metoda göre yapıldı. PG-BM düzeyleri Vane (23)'in tarif ettiği biyolojik tayin metoduyla ölçüldü. Örneklerdeki PGE 2 -BM, gram doku başına nanogram olarak bîrimlendirildi. Verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesi : Kanserli ve sağ 11 tel i dokularda tayin edilen FGE2-BM düzeyleri ayrı ayrı toplanarak iki grubun ortalama değeri bulundu. Gruplar arasındaki farkın anlamlı olup olmadığı student «t» testi ile değerlendirildi. Elde edilen «t» değerlerinin karşılıkları olan «p» değerlerine bakıldı, «p» nin 0,05'den küçük olduğu (p<0,g5) değerleri anlamlı kabu! edildi. BULGULAR Tablo l'de kanserli dokuların histopatolojik bulguları ile PGE2-BM değerleri birarada gösterilmiştir. Mikroskobik bulgular : Kanserli dokuların 9'u iyi diferansiye biri az diferansiye epidermoid karsinom tanısı aldı. 7 olguda tümör hücrelerinin kapladığı toplam alan, stromal alandan fazlaydı. 2 olguda bu alanlar birbirine yakın büyüklükteyken, az diferansiye epidermoid karsinom olgusunda stromal alanlar tümör parankiminden daha genişti. (Tablo I). Tüm olgularda tümörün kasa infîitre olduğu gözlendi. İyi diferansiye epidermoid karsinomlu olgularda irili, ufaklı gruplar, adalar ve kordonlar meydana getiren tümör hücrelerinin az veya çok, keratin yapma özelliklerini korudukları izlendi (Resim 1). Az diferansiye epidermoid karsinomda anaplazik tümör hücreleri non-keratinize karakterdeydi (Resim 2). Kanserli olguların tümünde tümör stromasmın değişik yoğunlukta iltihabı hücre infiltrasyontına uğramış oldukları görüldü (Resim 1 ve 2). Bazı tümörlerde iltihap hücrelerinin kesif biçimde bölgeye infiltre oldukl.an gözlenirken, bazılarında bu hücrelerin yer yer ve az yoğunlukta oldukları izlendi. Tüm olgularda iltihap hücrelerinin çoğunluğunu lenfosit, plazma hücresi ve mononüklear makrofajlar oluşturmaktaydı. Bu hücrelerin birbirlerine olan oranlarının olgudan olguya farklılıklar gösterdiği dikkati çekti. Bazı olgularda bu hücrelerin yanısıra nötrofil ve eosinofil lökositierin de bölgeye infiltre oldukları görüldü. 24

43 Tablo I : Kanserli Dokuların PGS-j-3î4 Düzeyler i ve Histopctalojik'Bulguları. PGE2-BM (ng/g) Mikroskobik Tanısı 150,38 İyi diferansiye yassı hücreli kanser 143,51 tyi diferansiye yassı hücreli kanser in? n«il 1 ** diferansiye yassı IU >UÖ hücreli kanser 73,27 îyi diferansiye yassı hücreli kanser 72,92 İyi diferansiye yassı hücreli kanser 66,00 İyi diferansiye yassı hücreli kanser 62,09 Az diferansiye yassı hücre 1i kanser T 0 M D R 0 N Parankiraî/stroması T CiaRlasi Kasa in- filtras- 'onu Hitotik ktivitei Nekroz sahaları luihabi hücre yoğunî uğu kj 5/5 var ycğun var + + *- 7/3 var yoğun yok tt T Ü M Ö R S I U M A S İ N D A j ÎHihabi hücre çeşitleri (çoğunluk sırasıyla) Plazma hüc, makrofajlar lenfcsi t nötrofil lökoslt Plazma hüc, makrofajlar lenfosit nötrofil lökosit 7/3 var az var + Plazma hüc, ' makrofajlar lenfosit 7/3 var az yok Lenfos i t plazma hüc, 7/3 var yoğun var makrofajlar eosinofil lökosit Makrofajlar, plazma hüc. lenfosit 9/1 var yoğun yok * - Lenfosit plazma hüc. makrofajlar 4/6 var yoğun yok Makrofajlar plazma hüc., lenfosit FibrÖz doku yoğunluğu * Vazodilatasyon ve ödem - *- - i *- - 0 o o S3 52,52 İyi diferansiye yassı hücreli kanser 5/5 var az yok y + + Plazma hüc, rcakrofajlar lenfosit + 35,94 iyi diferansiye yassı hücreli kanser 7/3 var yoğun var 4- LenfcsU plazma hüc, iiiakrofajlar ,69 tyi diferansiye yassı hücre!i kanser t Toplam doku alaı tt + }-+- : cok yoğı 7/3 var az yok * Lenfosit plazma hüc, makrofajlar ını 10 kabul edilerek, iun; +-+-: orta yoğunlukta; : y r yer, az; ; yok

44 DUDAK KANSERLERİNDE PROSTAGLANDIN DEĞERLERİ. ;**,\ T v? * : ' r*. ; ". -Â ;.. RESİM 1 : İyi diîeransiye epidermoid karsinom ve mononüklear iltihabi hücre inîiltı-asyonu gösteren dar stromal aianlar (H x E, x4) - <! RESİM 2 :. İ A rf.... :... Non-keratinize tümör adaları ve yoğun mononüklear iltihabı hücre înfiltrasyonu. (H x E, x20) 26

45 Tülin OYGÜR Tümör stromasında iltihabı hücre yoğunlukları azaldıkça fibroblast, ve kolajenden zengin fibröz dokunun yoğunlaştığı görüldü. Olguların tümünde yer yer kapiller proliferasyonu, konjesyon ve ödem izlendi. Sağlıklı dudak dokularının mikroskobik bulguları şu şekildeydi : Non-keratinize mukoza epitelinin altında, subepitelyal bölgenin damardan zengin olduğu, bu bölgenin altında bağ dokunun kaba kolajenden zenginleştiği ve daha aşağı doğru giderek gevşek bir yapı kazandığı izlendi. Perivasküler birkaç iltihap hücresi dışında, iltihabi hücre infiltrasyonuna rastlanmadı. Dokulardaki PGE2-BM düzeyleri : Tablo H'de kanserli ve sağlıklı dudak dokularındaki PGE2-BM düzeyleri gram doku başına nanogram olarak verilmiştir. İki grup arasındaki farkın student «t» testine göre anlamlı (p<0,05) olduğu görüldü. TABLO 11 : Dokulardaki PGE -BM (ng/g) Değerleri. Örnek Sayısı Kanserli Dudak Dokuları Sağlıklı Dudak Dokuları 1 52,52 53, ,92 41, ,94 82, ,51 8, ,08 20, , , , , ,38 Ortalama 79,36 12,83 41,39 13,03 27

46 DUDAK KANSERLERİNDE PROSTAGLANDİN DEĞERLERİ TARTIŞMA Bu çalışmada epidermoid karsinomlu dudak dokularındaki PGE2-BM düzeyleri sağlıklı dudak dokularına göre, istatistiksel olarak, anlamlı ölçüde yüksek bulunmuştur. Literatürde farklı bölgelerin kanserli dokularındaki PG düzeylerinin, karşılıkları olan sağlıklı dokulara göre yüksek olduğunu bildiren birçok araştırma vardır(1, 3, 8,13). Bunlar dışında Porteder ve ark. (17) dil ve dişetinin epidermoid karsinomiu dokularında arakidonik asidin PGE2, PGF2 a, prostasiklin ve PGD'ye dönüştüğünü gözlemlemişlerdir. Literatürde yer alan ve baş ve boyun bölgesinin epidermoid karsinom oigularındaki PGE-BM düzeyini sağlıklı dokularla karşılaştıran tek çalışmada (4), operasyondan önce radyoterapi ve kemoterapi görmüş dokular incelenmiştir. Tayin edilen PG-BM düzeyleri kanserli dokularda ng/g, karşılıkları olan sağlıklı dokularda 8-75 ng/g'dır. Oral kavitenin dudak, alveoler, yumuşak damak, dil ve ağız tabanı mukozalarını kapsamına alan sözü geçen araştırmadaki PG-BM düzeyleri île bu çalışmadaki bulgular arasında yakınlık vardır. Araştırmamızda kanserli dokularda tayin edilen PGEa-BM'nin tümör hücreleri tarafından mı, tümör stromasındaki mononüklear makrofajlar tarafından mı sentezlendiği açık değildir. Ancak, az diferansiye epidermoid karsinom tanısı alan bir olgu dışında, diğer olguların tümör parankimine ait özellikleri birbirine çok yakındır. Oysa, stromal mononüklear iltihap hücrelerinin yoğunlukları arttıkça PG-BM düzeyi de yükselmiştir (Tablo!). Bu nedenle tümörlü dokulardaki PGE2-BM'nin büyük bir bölümünden iltihap hücrelerinin sorumlu olabileceğini düşünmek mümkündür. Bu kanımız ile, baş ve boyun kanserli hastalarda yüksek düzeyde tayin ettikleri PG-BM'nin kanserli dokunun, özellikle radyo- ve kemoterapi sonucu artan nekrozu ve iltihabı ile ilişkili olabileceğini savunan Bennett ve ark. (4)'na katılmaktayız. Catalona ve ark. (6) kanserli hastalarda azalan lenfosit aktivitesinin tümörün histolojisi ve klinik dönemi ile olan ilişkisini araştırmışlar, bu abnormaiiteyi yalnızca epidermoid karsinom ve sarkomlarda izlediklerini belirtmişlerdir. Baş ve boyun bölgesinin epidermoid karsinom olgularında hücreye bağlı immüniteden sorumlu T-!enfositlerin sayı ve fonksiyonlarının azaldığı ileri sürülmüştür. Dudağın epidermoid karsînomunun gelişmesinden de baskılanan immün sistem 28

47 Tülin OYGUR sorumlu tutulmaktadır (7). Dudak kanserlerinin büyük çoğunlukla orta yaşın üzerindekilerde görülmesine rağmen, böbrek nakli geçirip immünosupressif tedavi gören genç hastalarda dudak kanserlerine rastlanması bu bağlantıyı güçlendirmiştir (16). Görüldüğü gibi, baş ve boyun bölgesinin epidermoid karsinomlarında baskılanmış immün sistemden söz edilmektedir. İşte, söz konusu immünosupresyondan sorumlu tutulan maddelerden biri E-tip prostaglandinlerdir. Yapılan bazı.araştırmalar sonucunda, kanserli hastanın immün sistemini baskılamak üzere, bizzat tümör hücrelerinin (10) ve tümör stromasındaki makrofajlarm (19,20) PGE sentezlediği görüşü yaygınlaşmıştır. Mikroskobik bulgularımıza göre PGE2-BM düzeyleri stromal mononükle.ar iltihap hücresi yoğunlukları île paralellik taşımaktadır. Bu nedenle kanserli dokudaki PGE2-BM'nin başlıca kaynağı olarak makrofajları göstermek mümkündür. Schultz ve ark. (19), interferon ile aktive olan makrofajlarm tümör hücresini yoketme güçlerinin, ekzojen olarak verilen PGE ile inhibe olduğunu göstermişlerdir. Makrofajlarm çeşitli uyaranlarla aktive olmaları, aktive olan makrofajlarm PGE sentezleyip salıvermeleri (13) ve ortamda konsantrasyonu artan PGE'nin makrofaj aktivasyonunu inhibe etmesi (20), muhtemel bir negatif feedback mekanizmasını düşündürmektedir (19). Schultz ve ekibi (19) bu mekanizmanın, tümör gücünün (şiddetinin) azaldığı kritik anlarda, makrofaj fonksiyonlarını alt üst etme yönünde işleyebileceğini savunmuşlardır. Tümörisidal fonksiyonun azalması, sözü edilen immünosupresyonun bir parametresini oluşturmaktadır. Yukarıdaki görüşler ışığında; kanserli dokularda yüksek düzeyde sentezlendiğini bulguladığımız ve başlıca kaynağının stromal makrofajlar olabileceğini düşündüğümüz PGE2-BM, dudak kanserlerinde baskılandığı bildirilen immünokompetansın bir ifadesi olabilir. 29

48 DUDAK KANSERLERİNDE PROSTAGLANDİN DEĞERLERİ KAYNAKLAR 1 Balch, CM., Dougherty, P.A, and Tilden, A.B.: Excessive Prostaglandin E 2 Production by Suppressor Monocytes in Head and Neck Cancer Patients. Ann Surg, 196 : , Bennett, A., Berstock, D.A., Harris, ML, Raja, B., Rowe, D.T.F., Stamford, l.f. and Wright, J.E.: Prostaglandins and Their Relationships to Malignant and Benign Human Breast Tumors. Adv Prostaglandin-Thromboxane Res, 6: , Bennett, A., Carroll, M.A., Stamford, l.f., Whimster, W.F. and Williams, F. : Prostaglandins and Human Lung Carcinomas. Br J. Cancer, 46: , Bennett, A., Carter, R.L., Stamford, l.f. and Tanner, N.S.B.: Prostaglandin - Like Material Extracted from Squamous Carcinomas of the Head and Neck, Br J. Cancer, 41 : , Bhana, D., Hillier, K. and Karim, S.M.N.: Vasoactive Substances in Kaposi Sarcoma. Cancer, 27: , Catalona, W.J., Sample, W.F. and Chretien, P.B. : Lymphocyte Reactivity in Cancer Patients : Correlation with Tumor Histology and Clinical Stage. Can> cer, 31 : 65-71, Cotran, R.S., Kumar, V. and Robbins, S.L.: Robbins Pathologic Basis of Disease. 4 th ed., W.B. Saunders Co., Philadelphia, Cummings, K.B. and Robertson, R.P.: Prostaglandin : Increased Production by Renal Cell Carcinoma. J. Urol, 118: , Demers, L.M., Allegra, J.C., Harvey, H.A., et al.: Plasma Prostaglandins in Hypercalcemic Patients with Neoplastic Disease. Cancer, 29 : , Droller, M.J., Schneider, MIL and Perlmann, P.: A Possible Role of Prostaglandins in the Inhibition of Natural and Antibody-Dependent Cell-Mediated Cytotoxicity Against Tumor Cells. Cell Immunol, 39: , Fiedler, L., Zehradnik, H.P. and Schlegal, G.: Perioperative Behavior of Prostaglandin E 2 and 13,14-dihydro-15-keto-PGF 2a in Serum of Bronchial Carcinoma Patients. Adv Prostaglandin Thromboxane Res, 6 : , Gilmore, N., Vane, J.R. and Wyllie, J.H. : Prostaglandins Released by the Spleen. Nature,218: , Goodwin, J.S., Messner, R.P., Bankhurst, A.D., Peake, G.T., Saiki, J.H. and Williams, Jr, R.C.: Prostaglandin-Producing Suppressor Cell in Hodgkin Disease. N Engl. '. Med., 297 (18] : , Karmah, R.A., Thaler, H.T. and Cohen, L.A. : Prostaglandin Concentrations and Prostaglandin Synthetase Activity in N-Nitrosomethylurea-lnduced Rat Mammary Adenocarcinoma, Eur, J, Cancer Clin, Oncol,, 19 : , 1983,