SANAT TARiHi D ETNOGRAFYA D NU1V\iSN\ATiıc----

Transkript

1 İdari Yönetim Bilge Başgelen Düzenleme Füsun Uluülke Onur Kurulu Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal Prof. Dr. Halet Çambel Prof. Dr. Ufuk Esin Prof. Dr. Semavi Eyice Hon. Dr. Dr. Çelik Gülersoy - -Prof. Dr.-Jaltnrian Prof. Dr. Doğan Kuban Prof. Dr. Machteld J. Mellink Danışma Kurulu - rrof.. Dr. Zeynep Ahunbay Prof. Dr. Berna Alpagut Prof. Dr. Nezahat Baydur Prof. Dr. Oktay Belli Prof. Dr. C. Greenewalt Jr. Prof. Dr_ Kenneth W. Har! Prof. Dr. Harald Hauptmann Prof. Dr. Werner Jobst Prof. Dr. Bülent İplikçioğlu Prof. Dr. Peter Kuniholm Prof. Dr. Önder Küçükerrnan Prof. Dr. Hasan Malay Prof. Dr. Recep Meriç Prof. Dr. Robert Ousterhout Prof. Dr. Mehmet Özdoğan Prof. Dr. Engin Ozgen ProLDr. ~irjio Salvini Prof. Dr. Urnit Serdaroğlu Prof. Dr. Veli Sevin Prof. Dr. Celal Şengör Prof. Dr. Uğur Tanyeli Prof. Dr. Henry T. Wright III Prof. Dr. Stefanos Yerasimos Prof. Dr. Levent Zoroğlu Doç. Dr. Ahmet Vedat Çelgin - Doç. Dr. Oğuz Tekin Dış İlişkiler ve Projeler Editörü Dr. Brian Johnson Redaksiyon Kurulu AliAkkaya Chris Lightfoot Aksel Tibet Müzeler Bölümü: Erdem Yücel İzmir Temsilcisi: Şükrü Tül Basın Danışmanı: Engin Akyüz Belgelerne: H. Semih Eralp Dizgi: Arkeoloji ve Sanat Yayınlan Baskı: Kanaat Matbaası SANAT TARiHi D ETNOGRAFYA D NU1V\iSN\ATiıc---- "Ancak memleketimizin hemen her tarafında emsalsiz defineler halinde yatmakta olan kadim medeniyet eserlerinin ilerde tarafımızdan meydana çıkarılarak -ilmi bir surette-riıuhafazave- lasnifleri -ve -geçen -- - devirlerin sürekli ilımali yüzünden pek harap bir hale gelmiş olan abidelerin muhafazaları için müze müdürlüklerine ve hafriyat işlerinde kullanılmak üzere arkeoloji mütehassıslarına kat'i lüzum vardır." Gazi Mustafa Kemal içindekiler ıstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum - Ortodoks Dini Mimarisi-II Evangelia Aleksandru Şarlak Niğde Altınhisar' dan Geleneksel Bir Konut Örneği... 9 Mahmut Altuncan ;-Kyzikos-Amphith.eatr'ı ışığinda-arnphltheatr'larda. Düzenlenen Oyunlar Korkmaz Meral İstanbul Arkeols>ji Müzeleri!.ldeki 7852 Envanter Numaralı Kalis: Tarihlendirme Uzerine Bir Oneri Meryem Acara Yok EdilenGeçmiş Yitirilen Gelecek: Sağlıklı (Bayramlı) Roma Yolu ve Yakınındaki Kalıntılar Nezih Başgelen Klasik Filolojinin Önemi ve Türkiye'de Kuruluşu Müzehher Erim Yayınlardan: Latin Şiiri Antolojisi: Bir Antikçağ Seçkisi... ~ Bedia Demiri ş -. Sulla'nınKüçükasya Politikası Murat Arslan Anadolu Söylenceleri: Niobe Güngör Vannhoğlu Nümismatik HaberlerijNumismatic News Abaka Hanın Tus Darplı Değişik Bir Dirhemil A Rare Dirham of Abaka Khan Minted in Tus Fikri Akdoğanlar İdare Yeri ve Yazışma: Yeni Yayınlar: Akdenizde İslam Sanatı- Erken Osmanlı Sanatı HayriyeCad-Çorlu-Apt.-3!4, Beyoğlu - Istanbul TeL.: (O 212) Kapak Fotoğrafı: Sağlıklı (Bayramlı) Köyü yakınındaki antik yol ve Roma mil taşı (N. Başgelen). Fax: (O 212) Yayınlanan yazılardaki bilimsel görüş ve düşünceler yazanna aittir arkeolojisanat@superonline.com Yazı ve her türlü görsel malzemenin yayın hakkı saklıdır. İki ayda bir yayınlanır. Yıl: 22 Sayı: 94 Ocak - Şubat 2000

2 MURAT ARSLAN ' 1 Pergamon Kralı III. Attalos, M.ö. 133 yılında hastalanıp ölünce, krallık merkezi Pergamon toprakları dışında kalan yerleri Roma'ya bıraktığı ortaya çıkmıştırı. III. Attalos'un bu benzeri görülmemiş, şaşırtıcı vasiyetnamesinin ardından, kralın kardeşi ve Eumenes II. Soterin gayrimeşru oğlu olduğunu söyleyen Aristonikos adında birf Pergamon tahtında hak iddia ederek, krallığı ele geçirmek için, Smyrna yakınlarında isyan etmiş ve Romalıların kendilerine miras bırakılan topraklara barış içinde girmelerine izin vermemiştir. Yapılan bir dizi savaştan sonra Aristonikos M.ö. 129 yılında Stratonikeia' da mağlup edilebilmiştir. Böylece, adı geçen yılın consuz'ü Manlius Aquilius Küçükasya'ya gelmiş ve beraberinde getirdiği heyetle, iki yıl içinde Pergamon ülkesinin Roma eyaleti statüsü kazanması için gerekli düzenlemeleri yapmıştır. Böylelikle Roma, Küçükasya'daki ilk eya leti olan Provincia Asia'yı kurmuş oluyordu 3 Aquilius, idari bakımdan güçlük çıkarması muhtemel bölgeleri, Aristonikos'a karşı yapılan savaşta Roma'yı destekleyen müttefik krallıklara dağıtmıştır 4 Bundan dolayı Lykaonia'yı, savaş sırasında ' ölen Kappadokia Kralı Ariarathes V Eusebes Philopatorun oğullarına; Phrygia Epiktetos'tan bazı bölümleri, Paphlagonia prensierine ve Büyük Phrygia ile Galatia'yı, Pontos Kralı Mithridates V. Euergetes' e vermiştit. Bu sırada Roma, savaş alanında büyük bir güce sahip olmasına karşın, Küçükasya gibi uzak bir eyaleti yönetmek bakımından yeterli donanıma henüz kavuşmamıştı. Şöyle ki, eyalet halkına en büyük kötülük vergi memurlarından geliyordu. Bir eyaletin ödemesi gereken vergi miktarının her ne kadar yasayla belirlenmiş olmasına karşın, bu vergilerin toplama yöntemi büyük karışıklıklara sebep oluyordu 6 Devlet her eyaletten % 10 gelir ve % 5 gümrükvergilerinin toplanma işini en yüksek fiyatı teklif edenvergi iitizam şirketlerıne (sadetates publicanorumt--dört yılhk bir süre için.. _---- ihale ediyorduz; Vergiiltizam- şirketleri- eyaletlerde daha önce belirlenmiş olan bu parayı devlet adına topluyor ve kendine kar olarak da önemli oranda payalıyordu. Bu bakımdan öncelikle kendi kazançlarını düşünen iltizam şirketleri eyaletleri talan edercesine sömürmüşlerdit. Bu yüzden M.ö. II. yüzyılın son çeyreğinden itibaren eyaletler üzerindeki bu haksız kazanç furyası, imparatorlukta birtakım sosyal ve siyasal gerilimlere ve bunun sonucu olarak da genel bunalımlara yol açmıştır. Özellikle M.ö. i. yüzyıl boyunca Küçük-asya' da çıkan bir dizi isyan ve iç savaşın ana sebebini bu çarpık yönetim sistemi teşkil etmektedir 9 Böylelikle, Küçükasya' daki Roma egemenliğinin sömürü rejimi, Pontos KraIı- Mithridates VI. Eupator un bölgede Hellenler adına esaslı bir isyan başlatmasıyla sonuçlanmıştır. Her yerde kentler ve kaleler ona teslim oluyordu. Romalıların bu acımasız ve baskıcı yönetimi karşısında ezilen Küçükasya, Pontos kralını bir kurtarıcı gibi karşılamıştır. KraL, M.ö. 104 yılında Bithynia Kralı Nikomedes III. Euergetes'le anlaşıp Paphlagonia Bölgesi'ni işgal etmiş ve bölgeyi aralarında paylaşmışlardı. Bu bölüşmeden arslan payını alan Mithridates lo, böylece doğu yönünde Kolkhis ve Küçük Armenia; batıda ise, Amastris ve Paphlagonia' nın belirli kısımlarına kadar uzanan bölgelerin hakimi olmuştull. Roma'nın M.ö. 103 yılında Mithridates' e gönderdiği elçilerin, ona hemen Paphlagonia'yı terk- etmesini bildirmelerine rağmen, Mithridates ordularıyla Galatia'yı da işgal etmiştirıı. Galatia Bölgesi'ni egemenliği altında tutmak için de, krallığının güneybatısına kendi ismini verdiği "Mithridation" kalesini kurmuştur!3. Bununla da yetinmeyerek, M.ö. 99 yılında Kappadokia Bölgesi'ni ele geçirmiş; oğullarından birini Kappadokia Krallığı'nın başına Ariarathes ıx. Eusebes Philopator sıfatıyla kral yapmıştır l4 BitnyriiaKraTı m :- NiKomeaes'in- M.ö. 94yılında ölmesi üzerine, Bithyniatahtına geçen oğlu Nikomed es ıv - Philopatoı'a--karşı--ayaklanan kardeşi

3 ~ ~- ~ ARKEOLO]VESANAT Sokrates,_ Mi~hri<ia!~s'e başvurmuş; Mithridates de M.ö. 91 yılında hiçbir ~orlukl~ karşılaşmadan IV. Nikomedes'i tahtından kovarak Sokrates'i Bithynia tahtına geçirmiştir. Fakat, Roma'yla muhtemel bir savaşın yaklaştığını anlayan Mithri- donanmasından 70 gemiyle talanton'u savaş tazminatı olarak verecek ve Gaıa:tia Bölgesi'nden kendi topraklarına çekilecektir 6 Bunun üzerine Sulla, Küçükasya' da birtakım düdates, Partlar ve Galatlarla anlaşmıştır ls Roma, zenlemeler yapmaya başladı. Uzun süren kargaşa M.ö. 89 yılında büyük bir olasılıkla, Asia Eyale- ve kaos döneminden sonra Küçükasya'yı kendi isti'nin kurucusu olan Aquilius'un oğlu, M.ö. 101 teğine göre yeniden organize etti 27 İlk olarak, yılı consuz'ü Manius Aquilius'u Bithynia Kralı IV. Mithridates tarafından tahtlarından indirilen Nikomedes'i tahtına yeniden çıkarmak üzere Kü- Bithynia Kralı Nikomedes ıv. Philopator ve Kapçükasya'ya göndermiştir. Asia Eyaleti Valisi Cas- padokia Kralı Ariobarzanes 1. PhilorQmaios'u sius'un da, ordusunu Phrygia ve Galatia' dan top- Pontos kralıyla barıştırarak onları tekrar krallıklala dığı büyük miktarda askerle güçlendirerek Aqu- rının başına geçirdes. Sulla, Mithridates'le yaptığı ilius'a katılmasıyla VI. Mithridates, Bithynia ' yı savaşlar sırasında kendisine ve Roma'ya sadık katerk etmek zorunda kalmıştır l 6 Fakat Aquilius'un larak bağlılıklarını sürdüren ve Pontos kralına uzlaşmaz tavırları ve aç gözlülüğü yüzünden l7, karşı savaşan Iliod 9 kentini, Khios 30 ve Rhodos 31 savaş hazırlıklarına başlayan Mithridates, ordusu- adalarını, Magnesia Bölgesi'ndeki kentleri, Karia nu toplayıp, önce oğlunu Kappadokia'yı ele geçir- kentlerinden Stratonikeia 32 ve Tabai'yı 33 ve Lykia mek üzere yollamışi S ; daha sonra da, kendisi hızla Bölgesi'ni Roma'nın dostları (<PVı.cruç;) olarak se- Küçükasya'ya girerek, üzerine gönderilen Bithy- lamladı ve onlara bağımsızlıklarını bahşetti 34 Hatnia ordusuyla Aquilius, Cassius ve Oppius ko mu- ta, Lykia'lıların Kibyratis' deki Moagetes Hanetalarındaki, büyük bir bölümü Phrygia ve Galatia danlığı'nın ortadan kalkması üzerine bir tetrapobölgelerinden toplanmış askerlerden oluşan üç!is 35 teşkil eden kentlerden Balbura, Bubon ve Oi- Roma ordusunu yok etmiştir l 9 Fakat bu başarısıy- noanda'yı, M.ö. 82 yılında, Lykia Birliği'ne dahil la yetinmemiş ve ustaca hazırlanmış bir planla,' etmelerine dahi izin verdi. Böylelikle Lykia'lılar, M.ö. 88 yılında, Küçükasya'nın her yerinde, aynı Romalılara sadakatlerinin sonucunda özgürlüklegünde Romalıyı öldürtmüştür 20 rini kazanmakla kalmayıp, bu şekilde egemenlik- (söz konusu katliam tarihe "Ephesos Akşamı " leri altında bulunan toprakları da kuzey yönünde adıyla geçmiştir). Hatta Cicero'nun bir söylevin- genişletmiş oldular 36 Kibyratis ise, Provincia de 21 bildirdiği gibi, Mithridates VI. Eupator Roma Asia'ya dahil edilde 7 çünkü, Lykia'lılar Pontos vatandaşlarını birçok kentte aynı anda korkunç Kralı Vi. Mithridates Eupator'a karşı hem bilfiil bir biçimde öldürdükten sonra, söz konusu kent- savaşmışlar hem de ona karşı savaşan Rhodos lerdeki yazılı belgelerden bile Roma izlerini sildir- Adası'na yardım göndermişlerdi~. Mithridates miş ve çok kısa sürede ülkenin hakimi olmuştur. bizzat Patara'yı kuşatmış; fakat daha sonra Pelo- Daha sonra her milletten oluşan ordusuyla Trakya pidas adlı komutanını Lykia'lılarla savaşması için ve Illyria'da ilerleyen Mithridates'in donanına ko- bırakarak kendisi Stratonikeia'ya çekilmiştir. Pemutanı Arkhelaos, Ege Denizi'nde önemli bir tica- lopidas Lykia'nın güney bölgelerini hiçbir zaman ret merkezi olan Delos Adası'nı zaptederek orada ele geçirememiştit 9 Rhodos'luları ise, bir ada yaklaşık Romalıyı daha öldürmüş ve ora- cumhuriyeti olarak Roma'nın müttefiki kabul etdan da HelIas' a geçerek, bölgeyi ele geçirmi ştif3. miş; bağımsızlığının devam etmesine karar ver- Bunun üzerine M.ö. 86 yılında, HelIas' a M.ö. 88 miş ve topraklarını genişletmiştir. Böylelikle Rhoyılı consuz'lerinden biri olan Cornelius Sulla ko- dos, Karia Bölgesi'nde önemli miktarda toprak mutasında bir ordu yollayan Roma, Pontos güçle- edinmiş, civarındaki adalardan bir kısmını eger~ni, Khaironeia ve Orkhomenos muharebelerinde menliği altına almış 40 ve hatta Karia Bölgesi'nin en yenerek, Hellas'ın tamamını kontrolü altına al- önemli liman kentlerinden biri olan Kaunos'un _ mıştır\_b~_ ~~da~m:9' 86 yılında, Sulla tarafından dahi kontrolünü elde etmiştir 4'. Sulla'nın bu dü- Hellas'ta yenilmiş ve orduları dağılmış olan Mith zenlemelerinaen --so-nra CHfcia - Eyalefi - de, ridates'in komutanı Arkhelaos, Küçükasya kıyı- Pamphylia kıyılarından itibaren Pisidia'yı da içine sındaki Dardanos'ta Sulla'yla barış görüşmelerine alacak şekilde Phrygia ve Lykaonia yönünde kubaşlamıştır. Bu görüşmelerde alınan kararlar zeye doğru genişletilmiştir'2. Ayrıca Sulla, Mithriuyarınca, Mithridates Küçükasya'yı boşaltacak; dates'in Galatia Bölgesi'nden de çekilmesini sağ i I I i i :

4 ARKEOLOJİ VE SANAT lamış ve böylelikle Küçükasya Eyaleti'yle Pontos Krallığı arasında bir tampon bölge oluşturmuştur. Bu bakımdan,!,,-mjo~j~r_c:ılını savaştan önceki Ş!111-_ nna çekilmeye zorlamıştır. Böylelikle onu kendi topraklannda hüküm sürmeye mecbur ederek Küçükasya' dan soyutlamış ve sadece kuzey yönünde istediği gibi hareket etmesine izin vermiştir. Aynı şekilde Kyzikos ve Ilion kentleri de Sulla'nın rakibi Fimbria tarafından acımasızca tahribata uğradıkları için statülerine dokunulmam ı ş, bağımsızlıklarını korumuşlardır 43. Hatta Sulla, Fimbria'nın Ilion'da yaptığı tahribatın onarılmasına ve yakılan Athena Tapınağı'nın tekrar inşa edilmesine karar vermiştir 44 Bu arada, Troas Bölgesi'nde bulunan kentlerden hem Mithridates hem de Fimbria'nın etkisinde kalmamış olan Abydos, Lampsakos, Dardanos, Skepsis, Assos ve Aleksandria Troas'ın 45 da özgürlüklerine dokunmamıştır 46 Aynı şekilde, Khios Adası da Sulla ' nın Mithridates'le olan savaşında Rhodos Adası ' nın kentlerini savunmasında yaptığı yardımdan dolayı- Mithridates'in acımasız komutanı Zenobios tarafından kötü şekilde cezalandırıldığından 47, tam anlamıyla özgürlüğü Sulla ve Roma Senatus'u tarafından onanmıştır 48 Smyrna'lılar ise, önceleri Mithridates'in egemenliğine boyun eğm iş olmakla birlikte, kentlerinde ikamet eden Romalıla rı öldürmemişler ve Pontos kralının kentlerinde konuşlandırdığı garnizonu kovarak onlara karşı savaşmışlardır 49. Bu bakımdan, Smyrna kenti de Sulla tarafından özgürlüğüne kavuşturulmuş olsa gerektirı. Sipylos Dağı'nın aşağısınd a bulunan Magnesia kentinin kalesi de Mithridates'in generali Arkhelaos' a karşı cesurca direnmiş ve kentlerini savunmuşlardıt 1 Bundan dolay ı Magnesia her ne kadar daha önceden özgür bir kent değilse de, Pontos kralına karşı takındığı bu tavır yüzünden bağiriisiiliği -tiınman kentler arasında yer almıştıt 2 Kos Adası da, Mithridates tarafından kuşatılmasına 53 ve daha sonra da ele geçirilmesine rağmen, M.ö. 88 yılında Mithridates'in Küçükasya'daki bütün Romalıları öldürmek üzere verdiğ i emri yerine getirmeyerek kentlerindeki Romalıları bu katliamdan korumuştur. Kos Adası'ndaki Romalıların büyük bir çoğunl1!ğuasldepios Tapınağı ' nın kutsal alanı içine girerek canlarını kurtarmışlardır>'. Ayrıca, M.ö kışında Sulla ' nın general- - lerinden-lucullus' un Mithridates' e-karşı - düzenlediği deniz seferinde ona yardımda bulunmuşlardır. Bu bakımdan Kos Adası da Sulla tarafından onarılm:ış ye_ bağımsızlığı tanınmış _ olsa gerek&5_ Aynı şekilde, Karia Bölgesi'nin iç kısımlarında yer alan Aphrodisias, Tabai 56 ve Stratonikeia 57 kentleri de Roma'ya olan bağlılıklarını sürdürmüşler ve Pontos kralına karşı savaşmışlardj.tb. Böylelikle yukarıda adını zikrettiğimiz söz konusu kentlerin özgür kabul edilmelerine, özerkliklerinin tanınmasına ve Roma'nın dostu ve müttefiki (~faoç ıccd crufj+l-olxoç) olan kentler arasında yer almalarına karar verilmiştit 9. Sulla'nın Roma'da diktatör olduğu M.ö yılları arasında Pontos Kralı Mithridates VI. Eupator'la savaşları sırasında tahrip gören Stratonikeia kenti onarılmış, kendi kanunlarını ve geleneklerini sürdürmesi uygun bulunmuştur. Ayrıca, Karia Bölgesi'nde yer alan Lagina kentindeki Hekate kutsal alanıyla bölgenin önemli liman kentlerinden biri olan Keramos da, Stratonikeia'ya dahil edilerek kentin toprakları genişletilmekle kalmamış, böylece kent büyük ölçüde zenginleştirilmiştir w. Aynı şekilde, Pisidia'ıün-müstahReın kentlerinden Termessos da Roma'ya bağlı kalarak Pontos kralına karşı direnmiş gibi görünmektedir. Bu bakımdan, Mithridates Kibyra kentini ele geçirdikten sonra Termessos'un kontrolündeki Yenice Boğazı'ndan geçerek Pamphylia'ya girrniştir 61 Mithridates'in bu geçiş esnasında, Termessos'un egemenlik alanını istila ederek önemli miktarda insanı esir almış olduğu, daha sonra Roma halkı tarafından çıkartılan lex Antonia de Termessibus 62 adlı kararnameyle (= plebiscitum 63 ) açıklığa kavuşmuşturm. Bu kararnameye göre Mithridates, Termessos'lu tutsakları serbest bırakmak zorunda kalmıştır. Söz konusu kararnameyle kentin tam bağımsızlığı kabul edilerek onanıyor ve Termessos halkı Roma'nın- dostu ve müttefiki sayılıyordu. Ayrıca, Mithridates tarafından kentin elinden alınan toprakları geri verilerek Roma'nın güvencesi altına alınıyordu. Halkın Mithridates Savaşı'ndan önce sahip olduğu mal ve mülkün güvencesi de sağlanmakla kalmayıp, bu savaş yüzünden mağdur duruma düşen özgür vatandaşlann ve kölelerin uğradıkları zararları telafi etmek amacıyla Roma eyalet memurlarının koşullara uygun kararlar al9-ıak halka Yi1~dımcLQ_lmaları hükmü _de getirilmişti. Halkın arazi mülkiyetine serbest kullanım veyararlanma-haklari tanınmiş; kent Romalı vergi mültezimlerinin (= publitani) taleplerihdeiı-- ~ ~

5 ARKEO[oJİ 'VE SANAT muaf tutulmuştur. Bunların yanı sıra, kente kendi yasalarını yapma ve uygulama hak ve yetkisi (= autonomia) tanınmış; Romalı vergi mültezimleri muaf tutulmak üzere istediği gibi gümrük vergisi koyma hakkı verilmişti 6s. Bu kararnamede yer alan diğer bir hükme göre ise, Roma askeri kente girmeyecek; ancak Roma Senatus'u bu konuda karar aldığı zaman askerler Termessos'un kış ordugahında konaklayabilecekti 66 Diğer yandan, M.ö. 86 yılında, Ephesos gibi 6?; Hypaipa, Metropoırs~-- Kolophon, Tralles, Sardis kentleri Pontos kralına karşı geç kalmış bir hareketle baş kaldırmışlar ve Mithridates'in kentlerinde konuşlandırdığı garnizonu uzaklaştırmışlardır 68 Fakat bir kere Romalıların ve Sulla ' nın gözünden düşmüş oldukları için bağımsızlıklarını uzun süre kaybetmişlerdir. Bu kentler arasında özellikle Ephesos, birçok Romalının Küçükasya'nın her yerinde katledildiği, tarihe "Ephesos Akşamı" olarak geçen yerin merkezi ve en çok Romalının öldürüldüğü yer olduğu için Sulla tarafından bağışlanmamıştır. Pergamon kenti de Ephesos gibi Romalıları öldürmekle kalmayıp, Pontos kralına onurlar da vermiştir. Pergamon'lular ayrıca, canlarını kurtarmak için Adramytteion kentine kaçan ve Ege Denizi-üzerinden Küçükasya'yı terk etmeye çalışan Romalıları yakalayarak katletmişlerdir 69. Mithridates'in başlarına atadığı tyrannos tarafından yönetilen Tralles ve Kolophon kentleri de kralın gücü ve otoritesi zayıfladıktan sonra başlarındaki tyrannos'ları kovup garnizonları kentlerinden uzaklaştırmalarına rağmen, aynen Sardis kenti gibi, Sulla tarafından bağışlanmamış görünmektedirler?o. Miletos, Klazomenai ve belki Phokaia kenti de Pontos kralına onurlar bahşetmiş ve bundan dolayı özgürlüklerini ve özerkliklerini kaybetmişlerdir?1. Küçükasya' da hiçbir kent Sulla'nın kararlarına karşı gelemiyordu. Bütün donanımlarına karşın Pontos Kralı Mithridates VI. Eupator'u yenen ve önemli ölçüde askeri gücü kontrolünde bulunduran Sulla'ya karşı kentler kapılarını açıyoriard ı. Mitylene kenti bu bakımdan istisna teşkil etmektedir; çünkü, M.ö. 88 yılında, Roma Consul'u Aquilius' a ihanet ederek onu Mithridates' e teslim etmişti ve bu yüzden Sulla' dan merhamet ve af bekleyemezdf 2 Diğer yandan, Sulla'nın Mithridates'le savaşı sırasında Pontos kralını destekleyen birçok kent yağmalanmış, surları yerle bir edilmiş, kent vatandaşları ise ya öldürülmüş ya da köle olarak satılmıştı. Özellikle Roma adına dikilen heykellerin.ve Romalılara- ait yapıların tahrip edildiği bu kentler Sulla tarafından acımasızca cezalandırılmıştı. Bu kentler ve bilhassa Küçükasya' da Pontos kralını destekleyenler üzerine Sulla, önce yüksek bir savaş tazminatı talep ettikten başka, evlere yerleştirdiği askerlerin aç gözlülüğü ve mal hırsına bir de küstahlıkları eklenince her ailenin canını yaktı. Ayrıca Sulla, ev sahiplerinin misafir ettikleri her askere her gün dört tetradrakhme vermelerini~, hem -onların-hem de istediklefi kadar çağırabilecekleri dostlarının yiyeceklerini temin etmelerini emretmişti. Bununla da yetinmeyen Sulla, subaylarından her birine günde elli drakhme, ayrıca bir evde bir de sokakta giyeceği iki elbise verilmesini istemişti?4. Sulla'nın M.ö kışını tam donanımlı ordusuyla Küçükasya' da geçirdiği düşünülünce bölge halkının ve kentlerinin ne derece zor ve sıkıntılı günler yaşadığı anlaşılabilir. Bu sırada Sulla hem kış aylarını geçirmek hem de Pontos kralını destekleyen Ephesos'luları cezalandırmak için Ephesos'a geldi 75.-Önce Roma'ya karşı isyanın ele başlarını ve destekçilerini bulmaya çalıştı ve bu arada pek çok kişiyi ölüme mahkum etti?6. Daha sonra da Ephesos'lulara hitabeden.bir_ konuşma yapmış ve beş yıldır vergi ödemeyen eyaletten bu verginin savaş tazminatıyla birlikte talanton olarak ödenmesini talep ettikten başka, aynı şekilde askerlerinin kent halkı tarafından bakılmasını emretmiştir 77 Daha sonra Sulla, bir yandan bölge halkının ve özellikle zenginlerin biraz da olsa sempatisini kazanmak, diğer yandan da Küçükasya'nın ekonomisini tekrar canlandırmak amacıyla, Mithridates tarafından özgürlüğüne kavuşturulan -önemli miktardaki kölenin?8 sahiplerine geri dönmelerini buyurmuştur 79 Fakat, bu karar karışıklıklara yol açmış ve hem tekrar kölelik boyunduruğu altına girmek istemeyen azatlı kölelerden hem de onları tekrar köle yapmak isteyen vatandaşlardan pek çoğunun ölümüyle sonuçlanmıştırıo. Halikarnassos gibi Sulla tarafından yardım ve destek gören kentler onun onuruna heykellerini dikmişlerdir. Fakat, Sulla her ne kadar Küçükasya Eyaleti sakinlerinin saygısını kazanmış olsa da, kendisine gösterilen bu saygı daha çok, ona duyulan korkudan kaynaklanıyor olsa gerekti. Ayrıca, Sulla, kendisi tarafından özgürlükleri ve özerklikleri ellerinden alınan kentlerde ise büyük ölçüde

6 ARKEOLOJİvESANAT halkın nefretini ve lanetini üzerine çekrnişti. Çünkü, Pers egemenliğinden bu yana KuçüKasya buderece rafından savaş tazminatına ve vergiye tabi tutul- - mayan Troas Bölgesi'nde bile aynı şekilde bir yokmıştı. şiddetli ve acımasız. şekilde yağmalanmasulluk göze çarpmaktaydı. Ekonomik çöküşten Sulla'ya ödenecek vergi ve savaş tazminatı eyalete göre değil; fakat kentler üzerine yüklenmişti. Böylelikle, küçük bölgelere ayrılan eyaletten söz konusu bölge de etkilenmiş, yedi kentten oluşan federasyonları dahi sürekli olarak düzenledikleri festivalieri yapamaz duruma gelmiştit 9 ve önemli kentlerden Sulla'nın istediği bu versöz Sulla, bir süre sonra da Küçükasya'nın yönetimigi daha kolay toplanabilecekti 81 Diğer yandan, ni, legatus'u Murena'ya bırakarak, M.ö. 84 yılında kentlerin üzerine taşıyabileceklerinden çok daha deniz yolculuğu için hava müsait olur olmaz, ağır derecede yüklenen vergi, zaten uzun süredir yüklü bir ganimetle, Roma' daki muhaliflerinden bir kargaşaya ve çekişmelere sahne olan Küçükas- intikam almak üzere İtalya'ya hareket etmiştir90. ya'yı olumsuz yönde etkilemiştir. Mithridates' e Kısa sürede bütün düşmanlarını dize getiren Sulyardım ve yataklık yapan, Roma vata ndaşlarını la, Mithridates'e karşı kazandığı zaferini Roma'da öldüren kentler ise, Roma'nın dostu ve müttefiki iki gün süren zafer alayıyla kutlamış ve Küçükasstatüsünden çıkarılmış ve Romalı vergi mültezim- ya'nın yeni büyük düzenleyicisi olarak selamlanlerine (publicani) düzenli bir şekilde vergi vermek- t 91 M M" 83 1 d Gıt' B"l mış ır. urena,.0. yı ın a a a ıa o gele yükümlü tutulmuşlardır 8z Ayrıca, Sulla bu si'nde topladığı birlikleri ve Galat Tetrarkhes'i Dekentlere, önemli miktardaki savaş tazminatının iotaros'un da yardımıyla Kappadokia ve Pontos kendisine hemen verilmesini emretmiştir 83 Zaten bölgelerine girmiş ve Komana kentini ve onun Mithridates tarafından sömürülmüş, Roma orduzengin tapınağını yağmalamıştır 9z Fakat, daha _ ları tarafından yağmalanmış ve Sulla'nın ordususonradan Mithridates tarafından kötü bir şekilde nu bütün kış boyunca misafir ederek -bakımını --- yenilince, Sulla tarafından M.ö. 81 yılında Rosağlamış olan bu kentlerden bir de savaş tazminama'ya geri çağrılmıştır. Çünkü, o sıralar Roma' da tının hemen verilmesi talep edilince, kentler ne yasal düzenlemelerde bulunan Sulla gerek Küçüyapacaklarını bilemez duruma gelmişlerdir. Bu kasya' da yaptığı organizasyonlarını gerekse uybakımdan, kentlerin birçoğu eğer Sulla tarafından gulamalarını bozacak bir politika uygulamak istehenüz yağmalanmamışsa ya kutsal alanlarındaki miyordu. Sulla'nın hem Dardanos Andlaşması ve tapınaklarındaki tanrılara adanmış adakları hem de Küçükasya'da yaptığı düzenlemeler Roeritmiş ya da tefecilerden çok yüksek oranlarda ma'nın bölgedeki güçler dengesini (status qııo) borç para almak zorunda kalmıştır. Fakat, ödünç kendi lehine çevirme operasyonundan başka bir aldıkları bu parayı da ödeyemeyecek durumda 01- dukları için halka ait binalarını, caddelerini, limanlarını ve paha biçilmez sanat eserlerini rehin şey değildi 93 Öte yandan, Sulla tarafından Küçükasya ekonomisinin vermek durumuna düşmüşlerd ir. Anne-babalar tam anlamıyla çöküntüye uğratılması Ege oğullarını ve kızlarını sattılar ve hatta insanların ve Akdeniz sahillerinde korsanların işine yaramış, borçlarına karşılık kendilerini dahi satmaktan bunlar kıyı kentlerini ve adaları yağmalamaya başka çareleri kalmadı B4. _ Yani, sonuç!çüçük!ll'ya başlamışlardı. Küçükasya uzun süren çarpışmalar için tam bir ekonomik çöküş olmuştur. Hatta bu sonucunda - hayli yıpranmış ve zayıf düşmüş ol yüzden Ephesos hariç, Küçükasya' daki hiçbir kent uzun bir süre gümüş sikke basamamışht s. Pergamon' da her sene Herakles onuruna düzenlenen festivalin masraflarını üstlenecek kimse bulunamamıştır 86 Keza, Miletos'un kontrolündeki Didyma'nın ünlü ApolIon kehanet merkezi ve ApolIon Tapınağı onuruna düzenli olarak her yıl yinelenen iki festival de birkaç yıllığına ertelenmiştit 7 Priene' de ise, stephanephoros'luk resmi görevini üstlenecek ve onun masraflar ını karşılaya bilecekbit kişi bulunamamış olması bir-yana,_halk yararına düzenlenen ziyafetlerden de vazgeçilmiştitb. Mithridates'e boyun eğmeyen ve Sulla ta- duğundan bu dönemde Akdeniz havzasındaki deniz ticareti korsanlar nedeniyle neredeyse imkansız hale ge1miştir 94 Cilicia Bölgesi'nin kayalık kısımlarında konuşlanan korsanlar, özellikle Doğu Akdeniz ticaretini sekteye uğratmaktaydılar. Sulla'nın Küçükasya'yı terk etmesini fırsat bilerek, Mithridates'ten de yardım ve destek görüp önce Samothrake Adası'nı yağmalamışlar, daha sonra da, kentin önemli tapınağıııı işgal ederek _ talanton'luk hazinesine el koymuşlardır. Bu _n}!nla_ CL~ )'etinmeyen korsanlar, Samos Adası' nı; Klazomenaİ, Iasos ve Knidos kentlerini Notion ve Didyma'daki tapınakları da yağmalamışlardır

7 i _._ ARKEOLOJİ vesanat Korsan saldırıları o boyutlara ulaşmıştır ki, M.ö. 80/79 yılında Sulla'nın komutanlarından Gaius Cladius Nero, Mysia kentlerini korsanıara karşı savunduğu için yöre kentleri tarafından onurlandınlmıştır"". Sulla'nın komutanlarının ve valilerinin bütün önlemlerine karşın iyice güçlenen korsanıar, Sulla'nın diktatörlüğü boyunca (M.ö. 82/79) özellikle Küçükasya'nın güney kıyılarında Roma için huzursuzluk kaynağı olmaya devam etmi ş lerdir.".'. Sonuç olarak, Sulla, Küçükasya politikasını esas itibarı y la, Mithridates'le olan savaşları sırasında Küçükasya kentlerinin Roma'ya karşı tutumlarını d eğerle ndirerek oluşturmuştur. Sulla'nın Küçükasya üzerinde yaptığı düzenlemelerin birçoğu gerek Dardanos Andıaşması'nın hükümleri uyarınca, gerekse Senntus Consilitum kararlarıyla da ananmıştır. Bu bakımdan Sulla'nın Küçükasya organizasyonu Romalı herhangi bir generalin bölgede yaptığı düzenlemelerden farklı olup, Roma SCl1ntııs'u tarafından da kabul görmüş ve tanınmı şt ır. Böylelikle, Sulla öldükten sonra da onun Küçükasya' da yapmış olduğu düzenlemeler% ve Küçükasya politikasında izlediği strateji büyük ölçüde kabul görmüş ve olduğu gibi korunarak devam e ttirıımiştir Yani, bu kentlerin özerklikleri ve özgürlükleri Roma Scıwtııs'unun güvencesi altına alınmış ve Roma'nın dostları ve müttefikleri olarak statülerini korumuşlardır"". Başka bir ifadeyle, bu kentlerin R o ma'nın dostu ve müttefiki olma ayrıcalıkları, önemli ölçüde, diğer kentlerin yükümlü tutuldukları birtakım görevlerden ve publicnnus'ların topladıkları ağır vergilerden muaf tutulmak anlamına gel miştir. Ayrıca, bu kentlere, kendi yasalarıyla yönetilmek ve gelenek göreneklerini sürdürmek ay rıcalığı da tanınmıştıri lki. Sulla açıkça, Mithridates'le olan savaşları sırasında Roma tarafını tutan kentleri ve bölgeleri cömertçe ödüllendirmiştir lo'. Mithridates' e yardım ve yataklık yapan, Roma vatanda ş larını katleden kentlerin tamamını ise, Roma ' nın dostu ve müttefiki statüsünden çıkarmış; bağımsızlıklarını ellerinden almış; Romalı vergi mültezimlerine (pııblicnni) düzenli bir şekilde ver- gi_ V'e r~e~ l~ yiik(imlü tujmuş ve onları görülmedik derecede bir acımasızlıkla sefalete itmiştir 102 Ayrıca, Roma yönetimine karşı ayaklanan kentlerden bazılarını yağmalamış; bazılarının surlarını yerle bir etmiş; bazılarının halkını ise, köle olarak sa tmı ş tı r ltl ]. METİNDE KULLANILAN ANTİK KAYNAKLARA ilişkin KıSALTMALAR LİSTESİ - App. (= Appianus, Rlı0111aika): civ. (= Bella civilia) Mithr. (= Mithridateios) Appia11's Roman History. With an English Translation by H. WHITE. IeIV. Cambridge, Mass.-Lönaon (The Loeb Classical Library). - Ath. Deip. (= Athenaios, DeipllOsophistia epitome) Atheııaei Deiphosophisticaru111 Epitome. Ree.: S. P. PEPPIN KI. I-II. Leiden Cie. ad fam. (= Cicero, Epistulae ad Fmniliares): Letters fo his frieııds. With an English Translation by W. G. WILLIAMS. London, New York 1927 (The Loeb Class i cal Library). - Cic. ad Q. fr. (= Cicero, Epistulae ad Quintu111 fratrem): Briefe al1 Brııder Qııi11tus, mı Bmtus, Brieffrag11lente und die Dellkschrift iiber die Bewerbıl1lg. Lat. Deutsch ed. H. KAS TEN. München Cie. Flacc. (= Cicero, Oratio de Imperio CI1. Pompei, 01' Pm Mallilia~ :_ The ~P!ı:~~ _~ ~ıe Appoi1!tmel1toj G]ıaeys P07npeilis. With an English Translation by H. G. HODGE. London, New York 1927 (The Loeb Classical Library). - Cic. leg. agr. (= Cicero, De lege agraria I-IID: The Speeclıes. With English Translation by J. H. FREESE. London, New York 1930 (The Loeb C1assical Library). - Cie. Mıır. (= Cicero, Oratio pro L. Murella): The Speech i1l Defe1lce of Lucius Murena. With English Translation by L. E. LORD. Cambridge, Mass.- London 1937 (The Loeb Classical Library). - Cie. Phil. (= Cicero, Orationes Philippicae in M_ Anfoııiılnı) : The Phippics of Cicero. With English Translation by W. C. KER. London, New York 1926 (The Loeb Classical Library). - Cic. Verr. (= Cicero, Verriııe Orations ): The Verri1le Omtions. With English Translation by L. H. G. GREEN WOOD. I-II. London, New York (The Loeb Classical Library). - Dio. Cass. (= Cassius Dio, Rhomaika): Roman History. With English Translation by E. CARRY. I-IX. London (TIH.~-Loeb Classteal Library) Diod. (= Diodorus Sicilus, Bibliotheke Histarike): Diodorus of Sicily. With English Translation by R. M. GEER. London, New York 1947 (The Loeb Classical Library). - Eutr. (= Eutropius, Breviarium ab urbe condi/a:): Eutropii

8 ~OLOrtVESANAT breviarium historiae romanae. Editionem primarn curavit. C. B. BAUMGARTEN-CRUSIUS. Lipsiae VaL. Max. (= Valerius Maximus, Facta et dicta memorabilia absoluti, ambusiti, damnati, externi): Factorum et dicto- _ FGrH (= Die Fragmente der griechischen Histariker): Die rum memorabiiiu:rı libr! ~~vem.~u!!i J1!l..r!!!is!t Ia~ua~i nep_~ Fragmiinte-der jiıechıschenhlstorıf"e-r. Ed ~ F. JAc6BY. -1~:Xv. - - tiani epit. {:idiectii>. Rec: C. HALM. Teubner Berlin-Leiden Valerius Maximus and the rhetoric of the new nobility. With - Flor. epit. (= Annaeus Florus, L.Annaei Flori Epitoma de English Translation by W. M. BLOOMER. London Tito Livio Bel/orum Omnium Annorrum DCC Libri II): Luci- - Vell. (= Velleius Paterculus, Historia Romana): Roman us Annaeus Florus, The Two Books of the Epitome, Extracted History. With English Translation by F. W. SHIPLEY. Lonfrom Titus Livius, of al/ the Wars of Seven Hundred Years. don 1924 (The Loeb Classical Library). With English Translation by E. S. FOSTER. London, New York 1929 (The Loeb Classical Library). - lust. (= Marcus lulianus lustinus, M. Iuliani Epitoma Historiarum Philippicarum Pompeius Trogi): Epitome of the Philippic History of Pompeus Trogus. With an English Translation by J. C. YARDLEY. With Introduetion and Explanatory Notes by R. DEVELIN. Atlanta Liv. (= Livius, Ab Urbe Condita): Livy, From the founding of the city. With English Translation by B. O. FOSTER. l XII. London, New York (The Loeb Classical Library). - Memnon (= Memnon). With English Translation by C. MÜLLER. FGrH. III 536, Parisiis Oros. hist. (= Orosius, Historiarum adversus paganos libri VID: Seven Books of History Againstthe Pagaiıs --:- With English Translation by i. W. RAYMOND. New York Paus. (= Pausanias, Periegesis tes Hellados): Pausanian Description of Greece. With English Translation by W. H. JONES. ı-v. London, New York (The Loeb Classical Library). - Plin. nato (= Plinius Caecilius Secundus "Yaşlı", Naturalis Historia): Pliny Natural History. With English Translation by H. R. RACKHAM, W. H. S. JONES, D. EICH HOLZ. I-IX. Cambridge, Mass.- London (The Loeb Classical Library). - Verg. georg. (= Vergilius, Georgica): Georgics. With English Translation by H. R. F'AIRCLOUGH. I-II. London, Mass.- Cambridge 1935 (The Loeb Classical Library). METİNDE KULLANILAN LİTERATÜR, STANDART VE SÜRE Lİ YAYINLARA İLİşKİN KıSALTMALAR LİSTESİ AKŞİT 1971: O. AKŞİT, Hellenistik ve Roma Devrinde Likya. İstanbul AU: Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi I-IV. İstanbul AULOCK 1979: H. von AULOCK, Münzen und Stiidte Pisidiens II. Tübingen BEAN 1995:E. G~ - BEAN, Eski Çağda - Ege Bölgesi. çev.: i. DELEMEN. İstanbul BEAN 1997: E. G. BEAN, Eski Çağda Güney Kıyılar. çev.: i. DELEMEN - S. ÇOKAY. İstanbul BICKERMAN 1980: E. J. BICKERMAN, Chronology of the Andent World. London BMC: A Cataloque of the Greek Coins in the British Museum. By. B. V. HEMS, P. GARDNER, G. F. HILL ve diğ., L XXX. London BRANDlS 1896: G. BRANDlS, "Die römische Provinz Asia" RE II (1896) Plut. (= Plutarkhos, Bioi Paralleloi): Cicı (= Cicero) Luc. (= Lucu/lus) BROUGHTON 1938: T. R. S. BROtJCHTON;RomanAsia Minor: An Economic Survey of Ancient Rome. IV. Ed. by T. FRANK. Baltimore Sull. (= Su/la) BRUNT 1971: P. A. BRUNT,!talian Man Power 225 B.C yib:-cracch----:(":= TiberiuSGmcc~ A.D. Oxford CAH: The Cambridge Ancient History. Ed by J. B. BURY, S. With English Translation by B. PERRIN. ı-xl. London, A. COOK. ı-xıı. Cambridge, London New York 1959 (The Loeb Classical Library). ÇELGİN 1997: A. V. ÇELGİN, Termessos Tarihi. İstanbul - Sall. hist. (= Sallustius, Historiae:): Sallust. With English (Baskıda). Translation by J. C. ROLFE. London, New York 1965 (The Loeb Classical Library). DEMİRCİOGLU 1993: H. DEMİRCİOGLU, Roma Tarihi. - Strab. (= Strabon, Geographika): The Geography of Strabo. i. 1: Cumhuriyet. Ankara With English Translation by H. 1. JONES. I-VIII London, FGrH : Die Fragmente der griechischen Historiker. F. JA- New York (The Loeb Classical Library). _ COBY. ı-xv. Berlin-Leiden _ Tae ann.c; Tacitus, Annales): The Annals. With English GEYER 1931: GEYER, ''Mithridates''~RE -XV (1931) Translation-by-J;JACKSON-;-f:;ondorr,- New-York :L(The Loeb Classical Library) HEDERDEY 1934: R:-HEBERDEY,-'''ferrnessos''--RE--V-A-;

9 HIND 1994: J. G. F. HIND, "Mithridates", CAH IX (1994) lg: Inseriptiones Graeeae, eonsi/io et auctoritate Aeademiae Litterarum Borissieae ed. maior: I-IV. VII.,IX., XI.-XII., XIV. Berlin IGRom : Inseriptiones Graeeae ad res Romanas pertinentes. Ed. by. R. CAGNAT- J. TOUTAIN. I-IV. Paris IvPri. : Insehriften von Priene. Ed. by HILLER von GAE- TARINGEN._Berlin_120_L ~._._.. _.. _._ İPLİKÇİoCLU 1992: B. İPLİKÇİoCLU, Eskiçağ Tarihinin Anahatları II. İstanbul İPLİKçİoCLU 1997: B. İPLİKÇİoCLU, Eskibatı Tarihi i: Giriş, Kaynaklar, Bibliyografya. Ankara JONES 1971: A. H. M. JONES, The Cities of the Eastem Roman Provinees. Oxford 1971'. JRS : Journalaf Roman Studies. Society for the Promotion of Roman Studies. London. MAGIE 1950: D. MAGIE, The Roman Rule in Asia Minor to the end of the Third Century After Christ I-II. Princeton MOMMSEN 1930: TH. MOMMSEN, The History of Rame I-IV. Intr. by. E. A. FREEMAN, Trans. by. W. P. DlCKSON I-IV vol. London, New York 1930'. OGIS : Orientis Graeci Inseriptiones Seleetae. Ed. by. W. DlTTENBERGER. I-II. Leipzig ÖZSAİT 1982: M. ÖZSAİT, "Anadolu' da Hellenistik Dönem". AU II (1982) ÖZSAİT 1985: M. ÖZSAİT, Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidia Tarihi. İstanbul RAMSAY 1890: W. M. RAMSAY, The Historieal Geography of Asia Minor. London RE: Paulys Real-Eneyclopiidie der classischen Altertumswismit wirkungzahlreicher Fachgenossen hrsg. von G. WISSOWA (spiiter fortgef. von W. KROLL u. K. MITIELHAUS ve diğ., hrsg. von K. ZIEGLER) Reihe I, Halbbd. I-XLVII. Reihe Halbbd. 1- XIX. 5uppl.- Bd. I-XVI. Stuttgart (München) (Reihe 1: A- Q, Bde. ı-xxıv 1, ; Reihe 2: R-Z, ~---sensehaft ;-Neue -- Bearb;-Unter REINACH 1888: TH. REINACH, Trois royaumes de l'asie Mineure: Cappadoee, Bithynie, Pontis. Paris REINACH 1890: TH. REINACH, Mithridate Eupator, roi du Pontis. Paris REYNOLDS 1982: J. M. REYNOLDS, Aphrodisias and Rome. London ROBERT 1937: L. ROBERT, Etudes Anatoliennes Etudes Orientalis V. Paris ROSTOvrZEFF-1932:M.-L -ROSI-Gv:ı:.ZEFF,-"Pontusand.. ~. - - its Neighbours: The First Mithridatic War" CAH IX (1932) ROSTOVTZEFF 1953: M. i. ROSTOVTZEFF, Social and Eeonomie -History -of -the -Hellenistie World.. l-iii. Oxford SHERWIN-WHITE 1977: A. N. SHERWIN-WHITE "Ro_ man Involment in Anatolia BC". JRS LXVII (1977) SIG: Sylloge Inseriptionum Graeearum. Ed. by W. DlTIEN BERGER I-IV. Leipzig TAM: Tituli Asiae Minaris. Vindobonae 1901 v.dd. MAMA: Monumenta Asiae Minaris Antiqua. Ed. by W. M. CALDER ve diğ.,. ı-x. London DİPNOTLAR MITCHELL 1993: S. MITCHELL, Anatolia. Land, Men and "_ Gods in_asia Minor.J~ıı:ı:he~Celts and.1he.1mpact_of-roma11. ~ ~~._... ~.. ~ Rule. Oxford, New York Strab. xiii c. 624; Liv. perioeh ; Veli. ii. 4. 1; Plin. - nato xxxiii. 148; Plut. Tib. Graeeh. 14; App. Mithr. 62; civ. V. MITCHELL 1994: S. MITCHELL, "Termessos, King of 4; Flor. epit. i ; lust. xxxvi. 4. 5; Eutr. iv. 18; Oros. hist. Amyntas and the War with the Sandoliotai. A new Inscription from Pisidia", şurada: Studies in the History and V. 8. 4; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. IGRom IV 289 = OGIS 338. the Topography of Lycia and Pisidia in Memoriam A. S. Hall. 2. II. Eumenes'in gayrimeşru oğlu (Strab. xiv C. 646; Ed. by. D. FRENCH ve diğ., British Institute of Archaeology at Ankara Monograph XIX. Ankara (1994) Plut. Tib. Gracch. xiv. 1-2; OGIS 338). 3. Strab. xiv C. 647; Liv. perioeh. 59; Eutr. iv. 20; Oros. hist. V ; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. BRANDIS 1896: 1538 v.d.; BROUGHTON 1938: 505; MAGIE 1950: 159 v.d.; 1037 v.d. n. 11; BEAN 1994: SHERWIN-WHITE 1977: 68 v.d.; DEMİRCİoGLU 1993: 410 v.dd App. Mithr ,15,56-57; Iust. xxxvii. 5. 3; IGRom IV 752; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 1042 v.dd. n. 26; JONES 1971: 116 n. 5; SHERWIN-WHlTE 1977: 68; DEMİRCİoGLU 1993: 410 v.dd.; MITCHELL 1993: BEAN 1995: Bu vergiler farklı biçimlerde toplanmıştır: Başka bölgelerde bizzat vali vergi toplamakla görevlendiri1mişken, Asia Ey:aleti~nde_pu.bliml1u.s_denilen \TergimültezimlerLbu _işi yapmışıardır. 8. Bu yüzden vergi mültezimleri halk arasında, kadın yüzlü, yaygın kanatlı, sivri pençeli bir çeşit yırtıcı mitolojik kuş olan Harpya'lara (kapıp kaçanlara) benzetiliyorlardı. Konuya ilişkin olarak bk. Plut. Luc

10 A~OLOrtVESANAT İPLİKÇİoGLU 1992: 75 v.d.; BEAN 1995: Mitylene halkı savaşı para hırsı yüzünden başlatan Ro- 10. Iust. xxxvii. 4. 3; xxxviii ; ma Consul'ü Manius Aquilius'u Mithridates'e teslim etti 11. FGrH (= Memnon); Strab. xi c. 498; xii. 3. (OGIS 441 VI, XI, XXXIX, XLIX, LXXXII). Mithridates ön- ı -~--~~ 1~c541; Xii.- 3~ c:-555;-Verg :-georg:-ii-=--c~-440; App:---ce ona- işkence yapmamış; -fakat kendisinlbir. eşek-üzeri- 1- Mithr. 17; Iust. xxxviii. 7. 2; Eutr. v. 5. Konuya ilişkin ola- ne bindirtip, kent kent gezdirerek "Ben bir Roma Conrak bk. MAGIE 1950: 1092 n. 54. sul'ü Manius Aquilius'um" diye bağırtmışh. Sonra da, 12. Diod. xxxxvi ; Iust. xxxvii. 4. 6; xxxviii. 7. Pergamon'da consul'ün boğazına paraya, servete doyma- 13. Strab. xii c. 567; konuya ilişkin olarak bk. RAMSAY sı için erimiş alhn akıttırmıştır (Cie. imp. Cn. Pomp. 11; 1890: 261; MAGIE 1950: 198; 1094 n. 58. App. Mithr. 21: PIin. nato xxxiii. 48; Vaı' Max. ix ; RE- 14. REINACH 1888: 51; BMC: Ga/atia XXXVIII; MAGIE INACH 1890: 126 n. 6; MOMMSEN 1930: III 278 v.d.; HIND 1994: 146). 1950: 203 v.d.; 1098 n FGrH (= Memnon); App. Mithr ; Iust. ~xxvii. 3; Bu sırada Roma'nın, kendisine karşı ayaklanan Haliklerle başı dertteydi. Bir grup İtalik, Mithridates'ten, İtalya'ya karşı sefer yapmasını istemiş; fakat Mithridates bu kadar uzak bir yere sefer yapmaktan korkmuştu. Kısa bir süre sonra, İtaliklerle anlaşma sağlayan Roma, Küçükasya işlerine ağırlık vermiş; Roma'ya sığınmış iki Küçükasya kralını eski yerlerine yerleştirmesi için, Manius Aquilius başkanlığında bir heyeti Küçükasya'ya yollamışh. Bu sırada M.ö. 93 yılı Cilicia Valisi Sulla, Doğu Akdeniz'de korsanıara karşı savaşmaktaydı. Senatus'tan aldığı emir üzerine Kappadokia'nın eski kralı Ariobarzanes'i tekrar tahtına oturtmak üzere, M.ö. 92 yılında Kappadokia topraklarına - giren Sulla'nın karşısına ne Mithridates ne de Armenia Kralı Tigranes çıkabilmişti. İki kral da sessizce Kappadokia topraklarından çekilmiştir. Böylece Ariobarzanes, Kappadokia Bölgesi'nin kralı olmuştur (Liv. perioch. 70; Pluto Sull. 5. 3; App. Mithr ; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 1099 n. 17; 1163 v.dd. n. 14,. 16. App. Mithr. 11.; Iust. xxxvii. 5. 8; konuya ilişkin olarak bk. ÖZSAİT 1982: 307. Mithridates, aynen Kappadokia' da yaphğı gibi, olay çıkarmadan Bithynia'yı terk etmiş; böylece Sulla, M.ö. 92 yılında Ariobarzanes'i Kappadokia 23. App. Mithr ; vi. 41; Iust. xxxviii. 4. 9; xxxviii. 3. 6; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. REYNOLDS 1982: MOMMSEN 1930: III 282 v.dd.; MAGIE 1950: 218 v.dd. 25. Strab. xiii C Memnon ; Liv. perioch ; Hor. epit. i ; Pluto Sull. 22 v.dd.; App. Mithr ; Eutr. V. 6. 3; V. 7. 2; Oros. hist. vi. 2. 9; VelI. ii ; FGrH Sulla ordusuyla Roma'dan hareket ettikten sonra, rakipleri Comelius Cinna ve Gaius Marius onu Roma Senatus'unda vatan haini olarak ilan ettirmişler, Roma'daki bütün evlerini yıktırrnışlar ve arkadaşlarını öldürmüşlerdi. Daha sonra da muhalif partiden olan Flaccus'u consul seçtirip, yanma askeri kuvvetler alarak hem Mithridates'i hem _d~ Sulla _y.ıuaı:aftcırl.cı.d11ı or1.cı.d~n_ kaldırmak üzere harekete geçirmişlerdir. Fakat, Flaccus'u~ ac1m~~1z ~e haince tavırları orduda huzursuzluk yaratmış ve kendisi tarafından orduya alınan Fimbria adında Roma Senator sınıfından bir soylunun eliyle Nikomedia' da öldürülmüştür. Konuya ilişkin olarak bk. Strab. xiii C. 594; App. Mithr. 51 v.dd.; 60; Pluto SUl/o 20; MOMMSEN 1930: III 289 v.d.; MAGIE 1950: 226; App. Mithr. 60; Pluto SUl/o 22 v.dd.; 43-45; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 295; MAGIE 1950: 233 n tahtına; M. Aquilius ise, M.ö. 89 yılında Nikomedes'i 29. Strab. XIII c. 594; App. Mithr. 53. Bithynia tahtına tekrar çıkarmıştır SIG Diod. xxxvii Strab. xiv e ; App. Mithr. 61; civ. v. 7; Diod. 18. Liv. perioch. 77; App. Mithr. 14; Dio Cass. frgs. 99; Eutr. v. xxxvii. 5. 1; Oros. hist. vi OGIS ~ App. Mithr ; konuyailişkin- olarakbk. -SHERWIN- ~g3,-qgi~342,-- -- WHITE 1977: 72 n App. Mithr. 61. Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. App. 20. Memnon 31. 4; Cic. imp. Cn. Pomp. 7; Flacc. xxv. 60; Liv. Mithr. 20; 24; 27; CIL I 589; TAM II 899; MAGIE 1950: 1385 perioch. 78; VelI. ii ; Vaı' Max. ix. 2; Hor. epit. i. 40. n. 42; AKŞİT 1971: 87 v.dd.; ÖZSAİT 1982: 309; HIND 6; Pluto Sull ; App. Mithr. 22~23; Dio. Cass. xxx-xxxv 1994: 146 v.d.; 162 n ; Eutr. v. 5. 2; iii ; Oros. hist. vi. 2. 2; Roma'nın 35. Kibyratis, Balbura, Bubon ve Oinoanda kentlerinin oluş- Küçükasya'yı hangi koşullarda ele geçirdiğine dramatik turduğu (dört kentlik) konfederasyon. Konuya ilişkin bir hava kazandırmak için bu rakamlar şüphesiz abarw- olarak ayrıca bk. Strab. xii c mıştır; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: 36. Strab. xiii. 17. e. 631; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. III 278; MAGIE 1950: 214 v.dd.; 1103 n. 36; BRUNT 1971: MOMMSEN 1930: III 295; AKŞİT 1971: v.dd.; MITCHEtI:;-1993: 30; HIND 1994: 148 n. 66; BE- 37. Strab: xiiic- W. e ~~- --- ~1'L1295: 15. _ ~ 38. App. Mithr, 24;J<QnlJ)'a ilişjsii19laı~j<~)':rıca bk. _AKŞjI 2) =- Cie. F/acc. xxv : 88 v.dd ~

11 ~ ARKEQLQJİ-VE-SANAT 39 :-App :-Mithr.=28-;-konuya-ilişki~-olarak aynca bk.-magie Liv;-perioehdxxxi~ App ; Mithr.-2-1i~Paus.-i "---" ~0: 218 v.d.; 1102 n. 30; AKŞIT 1971: 88 n. 248 v.dd. 52. Strab. xii c. 621; App. Mithr Boylece Rhodos Adası, M.ö 168 yılında,roma'nın Make- 53. Pluto Luc donya Kralı II. Perseus'a karşı savaşı sırasındaki tutumu yüzünden kaybettiği topraklan şimdi yeniden ele geçirmiş oluyordu. Konuya ilişkin olarak aynca bk. MOMM SEN 1930: III Tac. ann. iv MAGIE 1950: 234 n OGIS i 242 = MAMA VI Bunun sebebi, M.ö. 88 yılında Mithridates'in Küçükas- 57. App. Mithr. 21; konuya ilişkin olarak aynca bk. OGIS I ya'daki bütün Romahlan katledişi sırasında Kaunos'lula "111 kentleri.ild.eki bu katliama seyirci kalmalanndan kay- 58. Bu kentlerin Mithridates' e karşı savunmaları uzun naklanıyor olsa gereıctii:-komryii ilişkin -ülarak- ay-rıcaôk-: ömürlü olmamış ve kentlerpontoskralı tarafından ele ge MAGIE 1950: 233 n. 3; 956 n_ 68. Rhodos Adası'nın top- çirilmiştir. Bu bakımdan, krala karşı önemli miktarda saraklarının Sulla tarafından genişletilmesine ilişkin olarak vaş tazminahyla haraç vermek ve kentlerinde bir Pontos bk. Cie. ad. Q. jr. i ; ad. Brut. 312; 316; 316; Pluto Cic. garnizonu bulundurmak zorunda kalmışlardır. Konuya iv. 4;-Val.-Max. ii.-2.-3;-ogis--414;-ig - Xıı ı. 48; Syll (3) 745, ilişkin olarak~yrıca pk:. _MAGıgJ950 : 215; HIND 1994: Kaunos'luların Rhodos'lu vergi toplayıcllannın Romalı 168 v.d. - - publicanus'lardan (vergi mültezimleri) daha zorba olduk- 59. Tabai kentinin M.ö. 81 yılında özerkliğinin Roma Senalarını ileri sürerek mahkemeye başvurmalan için ise ayn- tus'u tarafından kabul edildiğine dair yayımlanan Senatus ca bk. Cie. ad. [am. xiii Consu/tum de Tabaenis'e ilişkin olarak bk. OClS i 441 ve 42. Fakat, bununla birlikte Cilicia Eyaleti'nin kuzey sınırını MAMA VI 162. Aynı yılda Stratonikeia'ya ilişkin özerklik tespit etmek şu an için imkansızdır. Konuya ilişkin olarak kararının yayımlandığı Senatus Consu/tum de Stratonicenayrıca bk. ÖZSAİT 1982: 309; 1985: 74 n. 347; ÇELGİN sibus'a ilişkin olarak bk. OGIS I : 112. _ 60. Stratonikeia'nın toprak bütünlüğüne ve sınırlarının ne 43. App. Mithr. 53. ölçüde genişle~tildiğine ilişkin detaylı biigi ve tartışmalar 44. Strab. xii C. 594; App. Mithr. 61; Oros. iv ; ko- için ayrıca bk. MAGIE 1950: 235 n. 9. nuya ilişkin olarak aynca bk. MAGIE 1950: ÖZSAİT 1985: 73; ÇELGİN 1997: lgrom IV 197 = OGlS-T444; -SEC IV -664; CIG 3601;-yu Alınan -bu -kararname..ya da yasaya.termessos..kenti için çıkarılmış karıda adını zikrettiğirniz bu kentler Troas Bölgesi'nde özel bir yasa yahut kararname gözüyle bakıldığından dolayı kendi aralannda bir konfederasyon söz konusu isimle adlandırılmıştır. Büyük oluşturmuşlardır. Konuya ilişkin olarak detaylı bilgi için ayrıca bk. MAGIE bir kısmı kayıp olan bu yasanın kapsamı ve içeriği üzerine şimdiye kadar çeşitli fikirler ortaya atılmıştır. Konuya 1950: 66 n Cie. Verr. i. 81; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE ilişkin olarak bk. HEBERDEY 1934: 749 v.d.; ÖZSAİT 1985: 1950: 234 n. 5; 1lıO v.d. n v.dd.; BEAN 1997: 109; ÇELGİN 1997: 113 n Yasa- 47. Khios Adası'nın Romalıları desteklediğinden şüphele- nın tarihine ilişkin olarak ise, HEBERDEY 1934: 749; TAM 'thr'd t s k t i d Z b', III 1: 4; JONES 1971: 130; AULOCK 1979: 46;ÖZSAİT 1985: nen Mı ı a e, omu an arın an eno los u oraya göndermiştir. Zenobios, ada halkından önce ta/an- 76 v.dd.; BEAN 1997: 109; ÇELGİN 1997: 116 n ton talep etmiş, sonra da tartıda hata yaptıklarından ya- 63. Roma'da ele geçen bu bronz levha için CIL I (2) ; kınmış ve cezanın tam olarak ödenmediği gerekçesiyle TAM III 1: 4 v.d.; ÇELGİN 1997: 113 n bütün ada halkın! k9 1eleştirerek Kolkhis'e sürmüştür. Fa- 64. AKŞİT 1971: 88 n. 249; ÇELGİN 1997: 111 n kat, Khios'lular Sulla tarafından Dardanos Andlaşma- 65. Kararnamede- yer alan hükümlerde deniz vergisiyle sı'nın hükümleri uyannca Kolkhis'ten getirilerek önce (=portoria marituma) adalardan (= insu/ae) bahsedilmektekrar özgürlüklerine, daha sonra da bağımsızlıklarına ve teydi ki, şimdiye kadar bir kara kenti olarak düşünülen özerkliklerine kavuşturulmuşlardır. App. Mithr ; Termessos için bu görüş bir hayli ilginçtir. Konuya ilişkin konuya ilişkin olarak ayrıca bk. FCrH II 249; lgrom IV olarak ayrıca bk. ÖZSAİT 1985: 77 v.dd.; ÇELGİN 1997: 943; SylI (3) 785 I 13; MOMMSEN 1930: III 289 v.dd.; MA- 113 n GIE 1950: 224 n. 51; ÖZSAİT 1982: HEBERDEY 1934: 749 v.d.; ÖZSAİT 1985: 76 v.dd.; BE- 48. App. Mithr. 61; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. lgrom AN 1997: 109; ÇELGİN 1997: 113 v.d. n rv-943;-ele-l222;-syll(3)-765. "" ;-Syll- (3) 742;-MOMMSEN--1930;-III "-1i 49. Oros. vi. 2. 8; Aynen Smyrna gibi, Sardis, Kolophon ve 68. App. Mithr. 48 ve 62; Liv. perioch.!xxxii; Oros. vi. 2. 8; ko- " TraHes kentleri de Pontos kralına kapılarını kapayarak nuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 288 ona karşı tavır almışlardır. Konuya ilişkin olarak aynca v.d.; ÖZSAİT 1982: 309 v.dd. bk. MAGIE 1950: 234 n. 7; HIND 1994: MAGIE 1950: 1112 n Ephesos kentiyle aynı cezaya çarptırılmış olan Pergamün için bk. MAGIE 1950; 237 n, 12i 417 n

12 ARKEOLOJİVE SANAT fından bağımsızlığına kavuşturulmadığı görüşünün doğru olabileceğini düşündürmektedir. Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 237 n. 13; HIND 1994: MAGIE 1950: 223 n. 49; 237 n Liv. perioch. lxxxix. 73. ' Bu ücret yaklaşık olarak bir askerin aldığı gündeliğin kırk mislidir. 74. Plut. Sul/o MOMMSEN 1930: III 294 v.d. 76. App. Mithr Bu kentlere ilişkin olarak Sulla'nın aldığı kararlar bilinmemekle birlikte, Cicero'nun pro Flacco 59 adlı eserinde -..--M.o.-6Z yılii1cfi Tfa:uesKentınmJ(endl veigıs!ni kendisinilltopladığından bahsedilmektedir. Bu da bize, bu kentin Roma'ya vergi vermekle yükümlü olduğu ve Sulla tara da Murena, Pontos topraklannı yağmalamaya devam etmiştir. Mithridates ise, elçileı:i:ni tekrar Murena'ya. gq!ı.ç._e:... _ rip,bit kez daha, bu yaphğının Roma'nın dostu olan bir devletin toprak bütünlüğüne saygısızlık olduğunu bildirmiştir. Daha sonra da, bu uyarıyı kulak ardı yapan Murena'yı, topraklannda pusuya düşürmüş ve pek çok Roma-!ının hayatmı kaybettiği bu muharebede, Murena canını zor kurtararak Phrygia'ya çekilebiimiştir. Bu zaferin ardından bütün Roma güçleri, hem Pontos hem de Kappadokia' dan sürülmüşlerdir (Cic. Mur. 12; App. Mithr ; konuya ilişkin olarak bk. REINACH 1890: 303; GEYER 1931: 2179; MAGIE 1950: 243 v.d.; 1124 n. 36 v.dd.; ÖZSA- İT 1982: 309). 93. Bu bakımdan, Sulla, Murena'ya Pontos kralına karşı hiçbir yeni girişimde bulunmaksızın derhal Roma'ya dönmesini emretmiştir. Konuya ilişkin olarak bk. Plut. Sul/o 77. App. Mithr. 62; Plut. Sull. 25; bu miktar Mithridates'in 16 v.dd.; App. Mithr. 66; Cic. imp. Cn. Pomp. 8. Sulla'ya ödediği savaş tazminatmın on kahdır. Konuya 94. App. Mithr. 63. ilişkin olarakayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 294; BRO- UGHTON 1938: 518; 562; MAGIE 1950: 238 n. 16; ROS- 95. App. Mithr. 63; konuya ilişkin olarak bk. MOMMSEN 1930: IV 37 v.d.; HIND 1994: 163. TOVTZEFF 1932: 259; 1953: 958; HIND 1994: IGRom IV 196 = OGIS 443; aynı yıllarda Cilicia Valisi Cn. 78. App. Mithr. 48; Ath. Deip. vi. 226; Oros. vi. 2. 8; SIG 742. Comelius Dolabella'nın quaestor'u olan Verres, korsanları 79. MOMMSEN 1930: III 294; ROSTOVTZEFF 1932: 259; ortaya çıkarmak bahanesiyle Pamphylia Bölgesi'ni yağ- HIND_1994;._159_v.dd. ve ~ malamişm -(ÖZSAİI198Z:309) : Mithridates tarafından kölelerin serbest bırakılmasına 97. MOMMSEN 1930: iv 41 v.d.; ÖZSAİT 1982: 309. Bu tehilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 225; Sulla'nın köleleri tekrar sahiplerine geri göndermesine ilişkin olarak ise,bk. MAGIE 1950: 237. BL. Cic. Flacc. 32; ad. Q. [r. i ; App. Mithr. 62; Liv. lxxxiii; konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MOMMSEN 1930: III 294 v.d.; MAGIE 1950: 238 n. 17. B2. MAGIE 1950: 236 v.d. 83. App. civ. i Plut. Luc. 7. 6; 20 v.dd.; App. Mithr BMC Lydia CXXXIX; BROUGHTON 1938: 556. B6-:IGRomlV 300;-MA.GIE 1950: 239 n like ancak, M.ö yılları arasında korsanları ortadan kaldırma görevini üzerine alan Publius Servilius Vatia tarafiddan ortadan kaldırılmıştır: Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. Cic. Verr. ii ; [ego agr. i. 5; ii. 50; Sall. hist. i. 129; Flor. epit. i Sulla'nın Roma'da yaphğı uygulamaların ve anayasal reformlann büyük çoğunluğu, kendisinin M.ö. 79 yılında ölümünden sonra yürürlükten kaldırı1mışbr. Sulla, yöresel yönetimi ilgili cemaatlere bırakmış; vali belirli günlerde ve yerlerdeki mahkemelere (conventus iuridicus ) baş ---- kanlık etmek için eyaleti gezmiş ya da Asya Eyaleti'nde olduğu gibi, bu işi temsilcilerine (legati proconsilis) yaphr- 87. ROBERT 1937: 427; MAGIE 1950: 239 n. 22. mışbr. Önceleri praetor'lar eyaletlere vali olarak gönderil- 88. IvPri v.dd.; 60; ve 25. miş, yanlanna mali işlerle bir quaestor verilmiştir. M. ö Bu yüzden, federasyonun ortak kutsal alanı ve tapınağı ~~a-~ulla':'ru~lyjlpjığlbir )'.enilikle de,_eyaletlere prop-._ --, ölan Ilion'Uaki-Atnena-Tapınağı'na ödünç para akcik için raetor'lar ve proconsul'ler gönderilmeye başlamışbr. Bu başvunnuşlardır (IGRom iv 197 = OGIS 1444; SEG iv 664; kişiler daha önce praetor'luk ya da consul'lük yapmış konuya ilişkin olarak ayrıca bk. MAGIE 1950: 239 n. 24). kişiler arasından seçilmiş ve birer yıllığına bir eyaletin 90. Plut. Sul/o 26 v.dd.; App. Mithr yönetimini üstlenmişlerdir. 91. MAGIE 1950: MAGIE 1950: 235. Ayrıca Asia Minor kentlerinden 92. Cic. Phil. ii ; Deiot. 26; konuya ilişkin olarak bk. GE- bazıları onun Küçükasya'yı yeniden düzenlediği M.ö 85- YER 1931: Mithridates ise, elçilerini Murena'ya gön- 84 yılını başlangıç alarak, Sulla aera'sı adıyla kendilerine dererek, bu yaphğırun Dardanos Andıaşması'na aykırı 01- yeni bir takvim oluşturmuşlardır. ı<:0n':lya!liş~ olarak duğunu bildirmişti. Murena ise, böyle bir anlaşmanın var ayrıca bk. BICKERMAN 1980: 73; IPLIKÇIOGLU 1997; ~rnaçljğll1l_~öyleljl:iştj{._ Dardanos. Andıaşması gerçekten_-----~p. -- ~.._~ ~ _-o- '-- - -_.- - de yazılı bir anlaşma değildi. Hiçbir belgesi yoktu. Bu 100 ~ MAGIE ~50: yüzden-;-mithridateselçilerinf oilseferaesiııra'ya söiko---= lm.mommsen 1930: III nusu- durumun-bildirilmesi---için- göndermiştir. Fakat7"bu--l02. MAGIE 1950: 236 v.d.; ÖZSAİT 1982: 309. girişimden de bir sonuç çıkmamış olacak ki, M.ö. 82 yılın ÖZSAİT 1982: