ADALYA ISSN NO. VI /2003

Transkript

1 NO. VI /2003 ISSN ADALYA SUNA-iNAN KIRA~ AKDENiz MEDENiVETlERi ARA~TIRMA ENSTiTUSU SUNA & inan KIRA~ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

2 ADALYA ~ SUNA-INAN KIRA~ AKDENiz MEDENiVETlERi ARA~TIRMA ENSTiTUSU YlLLlGI THE ANNUAL OF THE SUNA & INAN KIRA~ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS Bilim Dant~ma Kurulu / Editorial Advisory Board Haluk ABBASOGLU Olu ARIK Tuncer BAYKARA Jiirgen BORCHHARDT Vedat <;:ELGiN Bekir DENiz Refik DURU Serra DURUGONUL Hansgerd HELLENKEMPER Fahri I ~IK Havva i ~KAN-I~IK Frank KOLB Max KUNZE Wolfram MARTINI GbniilONEY Mehmet OZSAiT Scott REDFORD Oguz TEKiN Burhan VARKIVAN<;: Yaytn Yonetim / Editing Management Kayhan DORTLUK Tarkan KAHYA t;;eviriler / Translations Dogan TURKER T. M. P. DUGGAN inci TURKOGLU Yazt~ma Adresi / Mailing Address Barbaros Mah. Kocatepe Sk. No.25 Kalei~i ANTALYA-TURKEY Tel: 0 (242) Fax: 0 (242) akmed@akmed.org.tr Yaptm / Production Zero Prodiiksiyon Ltd. ISSN ~ Vehbi Ko~ Vakfl

3 ic;indekiler Remzi YagCl "Beyaz Astarll (White Slip) 11 Kaplan ve IO. Il Binde Klbns Soli jli~kileri" JUrgen Borchhardt - Gunter Neumann - Klaus Schulz "Tuminehi / Tymnessos" Murat Arslan "Io. 188 Yllmdan Io. 67 Yllma Kadar Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanllk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonuflan". Vedat <;:elgin "Termessos Egemenlik Alanmda Artemis Taplmml I 0 Ahlrta~ - Orentepe (Kelbessos) Antik Yerle~mesindeki "Artemis Kelbessis" Kultu. Son Epigrafik Ara~tlrmalarm Katkllanna Bir Baklf' Vedat <;:elgin "Termessos Egemenlik Alamnda Artemis Taplmml If Keldag / Goldag (Neapolis) Antik Yerle~mesindeki Aspalos - Artemis Akraia Kultu. Epigrafik ve Arkeolojik Veriler I~lgmda Bir Degerlendirme" Simon Young "Pamphylian Architectural Decoration in the Second Century AD: Purely Derivative or an Independent Tradition?".. N. <;:evik - B. Varklvanc; - 1. Klzgut - F. Gul en "A Settlement in Lycia: Danozu / Kastabara "... S. YlldlZ bwken "Likya Bolgesi'ndeki KaZl ve Yuzey Ara~tlrmalan C;erfevesinde Ortafag Seramikleri" Sema Alpaslan "The Evaluation of the Motifs and Styles of the Architectural Sculpture of the Byzantine Age in Antalya and Lycia" Ay e Aydm "Tarsus Muzesi'ndeki Daniel Betimli Levha" Nilay <;:oragan Karakaya ''Antalya'mn Demre (Myra) jlfesi'ndeki H Nikolaos Kilisesi 'nde yer alan Deesis Sahnesi"

4 ADALYA VI, 2003 i.o. 188 Y.hndan i.o. 67 Y.hna Kadar Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanhk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonuc;lan Murat ARSLAN* tb. 188 Yllmdaki Apameia Antla masl 1 hukumleri geregince Seleukoslar on iki sava teknesi dl mda butun donanma gemilerini Romahlar'a blrakarak Ege ve Kilikia Pedias'a kadar Akdeniz'den <;;ekildiler. Bu durum Kilikia Trakheia sahillerinde korsanhk faaliyetlerinin hareketlenmesine neden oldu. Korsanlar MlSlr ve Rhodos'a ait ticaret gemilerine saldlrmaya ba ladllar 2 Ancak 0 slrada, gerek Mlslrhlar'm, gerekse Rhodoslular'm korsanlan sindirecek gu<;;leri vardl 3. Bunlardan ozellikle Rhodos, Apameia Antla masl'ndan soma Romahlar tarafmdan limanlan be katma <;;lkartlhp Maiandros Irmagl'na kadar Lykia ve Karia topraklannm hakimi konumuna getirildiginden, Dogu Akdeniz'in en gu<;;lu devletlerinden biri konumuna gelmi ti. Bu baklmdan gu<;;lu donanmaslyla deniz ticareti trafigini kontrol altmda tutabiliyordu. Bununla birlikte Pydna Muharebesi'nden soma tb. 167 yllmda Roma'nm, Rhodos'tan ku kulamp onun Lykia ile Karia'daki hakimiyetine son vermesi ve Delos Adasl'm a<;;1k liman ilan etmesi Rhodoslular i<;;in buylik bir darbe oldu. Polybios'a (XXX ) gore, Rhodos'un gelirleri bu ylizden' 1 milyondan 150 bin drakhmai 'a du tu. Boylelikle Romahlar tarafmdan varhgml surdurecek kaynaktan yoksun blrakllan Rhodos donanmasl gun ge<;;tik<;;e guclinu kaybetmeye ba lad1 4. byle ki Rhodoslular, yak. tb. 153 yllmda Giritli korsanlara kar l sava lrken once Akhaia Birligi'nden daha soma da Romahlar'dan yardlm istemek zorunda kaldl 5. Rhodos'un bu derece zaylflamasl ozellikle Dr. Murat Arslan, Akdeniz Universitesi, Fen-Edebiyat Fakultesi, Eski<;:ag Dilleri ve Kulti.irleri Bolumu, Kampus Antalya. Bu an la~mamn ilgi <;:ekici yam, Roma'nm Ki.i<;:uk Asya'dan bir kan~ bile toprak almamasl, yalmzca bol miktarda altm, politik ustunluk ve Akdeniz'de elde ettigi egemenlikle yetinmesidir. Ku<;:uk Asya'Yl Kilikia'nm ba~kenti Tarsos'a kadar terk eden Seleukos Krah Ill. Antiokhos'un blraktlgl topraklar, Roma'nm muttefikleri Pergamon Krah 11. Eumenes ile Rhodoslular arasmda payla ~liml tlr. Daha detayh bilgi i<;:in bk. Polyb., XXI 40-45; Diod., XXIX 10; FGrH (Memnon); Liv., XXXVIII ; App. Syr., 39; App. Mithr., Diod., XX Strab., XIV c. 652; aynca bk. Starr 2000, 50 vd. 4 Polyb., xxv. 4-6, XXVII. 3-4, 7, XXX. 1-5, 5. 12, ; Liv. XLI. 6-8, XLII , 48. 8, XLV ; App. Mithr. 62; Konuya ili kin olarak aynca bk. Sherwin-White 1976, 3 n. 8; Berthold 1984, 195 vd.; Starr 2000, Polyb. XXXIII ,

5 92 Murat Arslan Kilikia Trakheia, Pamphylia ve Lykia'mn dogu sahillerinde korsanhgm gu~lu yeniden eanlanmasma yol a~t16. bir ~ekilde Bu baklmdan Anadolu'nun guney sahillerinde ozellikle tanm ve tiearet a9smdan elveri~li olmayan bu daghk alanlarda ya~ayan insanlar, korsanhgl gu~suzleri beslemenin ve zenginle~menin bir yolu olarak gormeye ve gelirlerinin buylik bir klsmml korsanhktan saglamaya ba~ladllar. Boylelikle korsanhk klsa sure i~ inde halkm ya~am bi~ imi haline geldi. Bu durum onlarm korsanhgl onursuz bir hlrslzhk olarak degil de; bilakis ~o hret, ~eref ve zenginlik kazandlran bir meslek olarak gormelerine neden oldu. Korsanlar hlrslz ve e~klya. adml ku~umsemeye, ele ge~irdikleri mallara ve insanlara birer sava~ ganimeti gozuyle bakmaya ba~ladllar7. Bu arada Syria ve Kilikia sahillerine egemen olan Seleukos krallannm iktidarslzhgmdan yararlanan Diodotos adh biri (Tryphon olarak da adlandmlmaktaydl) Lb Yllmda, Kilikia Trakheia sahillerindeki korsanlan orgutleyerek Seleukoslar'a kar~l ayaklandl. Diodotos, harekat USSU, ~ok dik bir kaya uzerinde kurulmu~ kale olan Korakesion'dan (Alanya) Syria sahillerine ve Palestine kentlerine akmlar duzenleyerek, klsa sureligine de olsa Syria sahillerinin kontrolunu eline ge~irdi8. Seleukoslar kar~lsmda bir keresinde ba~anya ; bir digerinde yenilgiye ugrayan Diodotos, sonunda Demetrios II Nikator'un (Lb ) oglu Antiokhos VI Epiphanes ( ) tarafmdan Korakesion'da ku~atllarak intihara zorlandl. Bununla birlikte Diodotos'un korsanlar uzerindeki ayaklandmc1 atlhmlan bolgedeki korsanhk faaliyetlerini arttlrml~t1; bu yuzden diger korsanlar benzer giri~imlerde bulunarak Seleukoslar'a kar~l sava~maya devam ettiler. Bu slrada Seleukoslar'm du~mam olduklan i~in, hem Klbns, hem de MlSlr krallan korsanlarla i~birligi yaptllar. Rhodoslular da Seleukoslar'la dost olmadlklan i~in onlara korsanhgm bastmlmasmda yardlmcl olmadllar. Romahlar dahi, onceleri bu durumdan pek de rahatslz olmaml~ gibi gorunmekteydiler. Bunun nedeni Romahlar'm, Lb. 146 Ylhnda Kartaca ve Korinthos'u yaklp Ylkmalanndan sonra zenginleyerek ~ok saylda tutsak kullanmalanyd19. 6 Appianos'a CApp. Mithr., 21) gore, korsanhk ilk defa Tauros'lann giiney sahillerindeki daghk alanlarda ba ladlgmdan biiti.in korsanlara "Kilikiall" adl verilmi tir. Gene Appianos Cag.e., 92), Cassius Dio CCass. Dio., XXXVI ), Strabon (Strab., XIV 3. 2 e. 664) ve Plutarkhos'a CPlut. Pomp., XXIV. 1 vd.) gore, Kilikia ve Pamphyliahlar -Dogu Lykiahlar'la birlikte- ya bizzat korsandllar ya da Iimanlannda korsan gemilerinin derhirlemesine izin veriyor, tersanelerinde korsan gemileri in a ediyor ve agora'lannda ise, korsan ganimetlerini a<;;lk arttlrmayla pazarhyorlard!. Fakat gene Strabon'a CStrab., Le.) gore, soz konusu durum Lykiahlar i"in ge"erli degildi; "iinkii Lykiahlar uygar ve nezih bir ekilde ya amlanm siirdiiriiyorlard!. $imdiye kadar hi" utan" verici kazan<;; istekleri olmaml tl ve atadan kalma Lykia Birligi'nin niifuz alam i"inde kalml lardl -burada Strabon, Orta ve Batl Lykiahlar'dan soz ediyor olsa gerektir; zira Lb. 1. yiizyllm ilk "eyreginde Dogu Lykia'da Zeniketes'in "Korsan Kralhgl" mevzubahistir. CStrab., XIV 5. 7 c. 671; Zeniketes'in kral unvanma ili kin bir yazll, Epeiros'un Dodona kentindeki kehanet merkezine adadlgl bir strigilis iizerinde bulunmu tur. Daha detayh bilgi ve literarur i"in bk. Peek 1978, ). 7 Karada daglann yiiksek olu u ve i.izerlerinde geni yaylalara ve meralara sahip olan kabilelerin otufu undan, gemi yaplmmda kullamlan kerestenin varhgmdan ve aym zamanda limanlann, kalelerin ve gizli yerlerin olu undan Anadolu'nun giiney sahilleri korsanhga <;;ok uygundu. Aynea MIslr, Palestine ve Suriye i.izerinden Ege Denizi ve Batl Akdeniz'e giden i lek deniz ticareti bu rotadan akmaktayd!. Bu bakimdan Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia sahillerinde korsanhk, tarihin her doneminde yard!. Bununla birlikte gii"lii devletler zaman zaman denizde diizeni saglamaya giri tiklerinde yatl l!gl ve azaldlgl donemler oluyordu. Fakat Seleukos, Rhodos ve MISlr donanmalan gii"lerini kaybederek birer birer Dogu Akdeniz'den "ekilince Lb. n. yiizyllm ikinci yansmdan itibaren denizler korsanlara kald!. 8 Strab., XIV c. 668, XVI c. 754; 19 c Konuya ili kin olarak aynca bk. Souza 1999, 98 n Strab., XIV 5. 2 c Korsanlann Delos pazanna getirdikleri tutsaklan satm alan Romahlar ba langl"ta, durumun ciddiyetini tarn olarak kavrayamaml lardl CStarr 2000, 59).

6 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanllk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonw;lan 93 Sadece ganimet aramak i<;in degil; aym zamanda tutsak ticareti yapmak i<;in de, bu alanda kolay kazan<; goren korsanlar sayi baklmmdan artl gosterdiler. Kilikialt korsanlara en <;ok 9kar sagladlgmdan olsa gerek, tutsak ihracatl onlara hepsinden <;ok <;ekici geliyordu. Yaptlklan kotu i ler arasmda buna baglam lan sadece kolay tutsak elde ettikleri i<;in degildi; aym zamanda mal baklmmdanzengin ve geni olan pazar yerinin <;ok uzak olma YI mdandl. Bu baklmdan korsanlar, kendilerinin tutsak satlcisi olduklanm iddia ederek, yani aynl gunde, on binlerce tutsagl hem alabilen, hem de sevk edebilen a<;lk liman Delos'a giderek kontrolsuzce bu kotli i lerini surdurduler slralar Romaltlar yakmlanndaki daha acil sorunlarla ugra maktan Tauros'lann dl klsmmdaki halklarla henuz 0 kadar ilgilenmeye vakit bulamlyorlardl 11. Fakat somalan Kilikia ve civanndaki kabileleri ve kentleri denetlemesi i<;in Scipio Aemilianus'u ve daha ba ka kimseleri gonderdiler. Onlar ise, yukanda sozu edilen korsanltgm, yonetim yetersizliginden olduguna karar verdiler 12 t b. 133 Yllmda Pergamon Krah Attalos III Philometor -hastalanarak?- oldliglinde, vasiyetnamesinde Attalos Kralhgl'nm ba kenti Pergamon; ulkenin smlrlan i<;inde yer alan kutsal alanlar; tapmaklar ve ozgur Hellen kentleri dl mda kalan butun topraklanm, mulklerini ve servetini kralltglyla birlikte Roma'ya miras blraktlgl ortaya 9 kt113. Romahlar soz konusu veraseti kabul ederek Kli<;uk Asya'da yaptlklan bir dizi sava tan soma Lb. 129 Yllmda Anadolu'da provincia Asia adml verdikleri eyaleti kurdular 14. Fakat Pergamon devletinin bazl bolgeleri Asia eyaletine dahil edilmeyerek ya Roma muttefikleri arasmda payla tmldl ya da ozgur biraklldt 15. Apameia Antla masl'ndan soma bir bolumu Attalos'lara verilen Pamphylia Bolgesi de bu slralar Romaltlar tarafmdan serbest blrakllml olsa gerektir. <::linku denizci bir millet olmayan Romahlar 16 Ege ve Akdeniz'deki Attalos donanmasml da ortadan kaldlrdtlar. Rhodos ve MISlr donanmalannm gucunu kaybetmesi ve Seleukos prensleri 10 Strab., XIV c Bu yiizden "Tikcar, Delos'a git, gemini bo alt, her ey satlhr" atasbzu buradan kaynaklanml tir. 11 Roma, i yiizyllda ordu duzeni, askeri elonamml, sava teknikle ri ve legio tarzrnda egitilmi elisiplinli askerleriyje Akdeniz Dunyasl'nrn bir numaralr gi.ici.i haline gelmi ti. Kara sava lannela buyiik bir gi.ice sahip olmalanna ragmen, denizlereleki di.izeni sagjamak ve Anadolu gibi uzak bir ybreyi ybnetinek i<;:in yeterli elonamma henuz ka vu maml lard!. 12 Strab., XIV c i.6. n. yiizyrl boyunca Roma'nrn Anadolu politikasl Kuc;uk Asya'daki Hellenistik kralhklar arasrndaki status quo'yu (gi.ic;jer dengesi) korumakti. Bununla birlikte, Roma'nrn bu politikasrnl uygujamasrna Hellenistik Devletler bizzat yarellmcl oluyor ve onlan n i Jerini kolayja tlflyorjard!. <;:unku Hellenistik kralhklar arasrnda kar llrkh klskanc;hk, daima degi en bagla malar, ihanet ve bencil ihtiraslar hi.ikum slirmekteydi. Sbz konusu durumdan yararlanan Romahlar, bir yanelan bu kralllklar ic;ineleki status quo'yu korurken, diger yanelan ela onlann keneli aralannela hie; eksik olmayan sava lannelan yararlamyor ve gerektiginele onlan birbirlerine eli.i uruyorlard!. Bbylelikle Romalrlar klsa zaman ie;inele kuvvetlenerek Akeleniz Havzasl'nela bnemli blc;ude sbz sahibi olelular. 13 Strab., XIII c. 624; Liv. perioch., 58-59; Pli n. nat., XXXIII b; Plut. Tib. Gracch., XIV. 1-2; App. Mithr., 62; App. civ., V. 4; Flor. epit., I ; 47. 3; 7; lust., XXXVI. 4. 5; Veil., n. 4. 1; Eutr., IV. 18; Val. Max., V. 2. 3; Oras. hist., V Daha eletayh bilgi ic;;in bk. IGRR IV 289; OGlS 338; SIG3 n 694; Magie 1950, 32 vel. dn ; aynea bk. OGlS 435; IGRR IV 262; Sherk 1969, 59 vel. no: 11, 63 vel. no: Strab., XIV e. 647; Liv. perioeh., 59; Eutr., IV. 20; Oros. hist., V ; konuya ili kin olarak ayn ea bk. Branelis 1986, 1538 vel.; Broughton 1938, 505; Magie 1950, 159 vd vel.; Bean 1994, 51; ArsJan 2000a, Boseh 1957, 39; elaha eletayh bilgi ic;:in bk. Arslan 2000a, 130 vel. 16 Dogu Akeleniz'in hakimiyetini buyi.ik blc;:i.iele kara sava lanyla elde etmi olan Romalrlar eleniz gueune ihtiyac;: eluyelugunda insan ve gerekli kaynaklan italya'elan ve Roma muttefiklerinden elele eeliyorlarel!. Romalrlar eleniz guei.i olu turmak ve bunlan keneli politik ve siyasi amac;lan elogrujtusunela kullanmak ihtiyacl elogelugunela saeleee 'bunu yapmakla yetinmi lerelir (Starf 2000, 58 n. 26; aynca bk. Luer. n. 1-2.).

7 94 Murat Arslan arasmda suregelen taht kavgalan yuzunden zaten buyuk bir otorite bo ~ lu gu bulunan Anadolu'nun guney sahillerinden ye Ege Denizi'nden Pergamon donanmasl da <;ekilince denizler korsanlara a<;i1dl. Boylelikle Romalilar geni italya topraklannda <;a li~tlr aca k kbleleri bir sure korsanlardan saglayarak i lerini yuruttulerse de, Lb. 1. yuzyllm son <;eyreginde korsanbgm katlanarak <;ogalmasl sonucunda korsanlar artlk muttefikleri kadar Romablar a9smdan da bnemli bir tehdit unsuru olu turmaya ba~ladl lar. Bunun uzerine Roma, Kilikia Trakheia, Pamphylia ye Dogu Lykia sahillerinde konu lanan korsanlara kar l mucadele etme karan aldl. Marcus Antonius'un Korsan Seferi ve lex de provinciis praetoris Bu yuzden i.b. 102/ 101 yllmda Kilikiab korsanlara kar l Marcus Antonius 17 komutasmda bir sefer duzenledi 18 M. Antonius deniz ye kara saya~lannda korsanlan yendikten soma 19 Kilikia'Yl bir Roma eyaleti haline getirdi 20 i.b. 101/ 100 Yllmda Roma'ya donu unde ise, kazandlgl zaferler onuruna triumphus kutlad1 21. Fikat Anadolu'nun gliney sahillerindeki korsanbgl ortadan kaldlrmak i<;in bir seferden daha fazlasma ihtiya<; yard!. M. Antonius eyaleti terk eder etmez bblgedeki korsanbk faaliyetleri artarak deyam etti. b yle ki, birka<; sene soma kaderin garip bir cilyesi olarak korsanlar M. Antonius'un klzml dahi ka<;lrdllar 22 Bunun uzerine Romalilar Akdeniz'de giderek artan korsanbga kar~l bir kararname Senatus Consultum yaylffuadllar. Korsanlan Roma'nm ye Romablar'm dost ye muttefiklerinin (<plao<; Kat ()u~~axo<; / amicus et socius) du ~manlan ilan ettiler. i.b Yl1mda bu yasayla (lex de provinciis praetoris 23 ) Romahlar butun yatanda lan ile dost ye mlittefiklerinin Akdeniz'de rahat<;a ye guyenle deniz yolculugu yapabilmeleri i<;in denizleri 17 t.b. 102 ytlmda Roma'nm Dogu eyaletlerini haydutlar ve korsanlardan anndumak lizere gonderdigi orator Chatip) lakaph Marcus Antonius antik kaynaklar ve yazltlarda bazen praetor ve bazen ise, proconsul olarak ge<;;mektedir. Cicero (Cic. de Or., I. 82) ve Livius'a CLiv. perioch. 68) gore, praetor unvamyla Pamphylia-Kilikia'da gorevlendirilmi Roma generaliydi Caynca bk. Plut. Pomp., XXIV. 6; Tac. ann., XII. 62; Obseq. Prodig., 44). Fakat Rhodosllllar'm M. Antonius'un komutasl altmdaki donanma sllbaylanndan birini onurlancltrdtldan bir yazltta (IGRR IV, 1116) ona proconsul C<np Ctitayo~ aveu7tlx'1;o~) stfattyla hitap etmi lerdir. Gene aym ekilde, Korinthos'ta ele ge<;;en Latince bir yazltta (ILLRP 1, 342) da M. Antonills, proconsul unvamyla anllml tlr. Antonius'un kariyeri a<;;lsmdan t.b. 103 yilt onun praetor'luk yaptlgl; t.b. 102 ise, Pamphylia-Kilikia sahillerine proconsul imperium'uyja (yetkisiyle) gonderildigi yil olsa gerektir. Zaten praetor'lllgundan iki Yll som a Ct.b. 99) Roma'da consul se<;;ilmi tir. 0 zamanlar Roma aristokratlan arasmda praetor'lugunll yliksek bir ba~anyja tamamlayarak triumphus (zafer toreni) dilzenlemi insanlann consul se<;;ilmeleri yaygm bir durumdur CHarris 1979, 262 vd.; SOllZa 1999, 103 vd. dn ). Konllya ili kin olarak aynca bk. Taylor - West 1928, 10 vd. 18 Pohl 1993, ; Rauh 2000, 152 vd. 19 Liv. perioch., 68; Cic. de Or., I. 82; Tac. ann., XII. 62; Obseq. Prodig., 44; IGRR IV, 1116; ILLRP 1, 342; daha detayh bilgi i<,;in aynca bk. Crawford 1996, ; Ferray 1977, 657 vd.; SOllZa 1999, ; Roma'mn Gilney Anadolll sahillerinde yer alan bu eyaleti her ne kadar provincia Cilicia olarak adlandmlsa da, t.b. 102 Yllmda Kilikia Bolgesi'nde hi<,;bir toprak par<;;asma sahip degildi CMagie 1950, 285 dn. 15; SOllZa 1999, 128). <;linkil 0 slralar Kilikia Trakheia CDaghk Kilikia) korsanlann ve yerel yoneticilerin; Kilikia Pedias COvahk Kilikia) ise, Selellkos krallanmn kontrolil altmdaydl. Romahlar'm Cilicia ismini verdikleri eyalet esas itibariyle Pamphylia Bolgesi'nin sahil yorelerinden ibaret olsa gerekti. 21 Plllt. Pomp., XXIV. 6; konuya ili kin olarak aynca bk. Souza 1999, 109, Cic. Rab. Post., 26; Leg. Man., XII. 33; Plut. Pomp., XXIV Soz konusu yasaya ili kin Hellence belgelerden biri L. Aemilius Pallllls'lln Delphoi'da adadlgl bir amtm il zerinde, bir digeri ise, Knidos'ta ele ge<;;mi tir. Yazlta ili kin olarak bk. Hassal 1974, 195 vd.; Shaw 1990, 220 dn ; Crawford 1996, ; Souza 1999, 108 vd.; Rallh 2000, 154 dn. 27.

8 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanltk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonw;lan 95 korsanlardan temizleyecegine soz veriyorlardl. Bu yuzden Romahlar Klbns, Aleksandreia, Mlslr, Kyrene ve Seleukos krallan ile Romahlar'm dost ve muttefik halinde olduklan sahil kentlerine ula tlrmak uzere Rhodoslular vasltaslyla mektuplar yolladilar. Burada onlara kralhklanm korsanlann merkez usleri olarak kullandlrmamalan ve limanlannda garnizonlar bulundurarak miimkun oldugu olc;ude korsanlan kendi topraklanndan uzakla tlrmaya c;ah malanm tavsiye ediyorlard1 24. Bunu sadece kendileri ic;in degil butun insanhgl bu beladan kurtarmak amaclyla yapmalanm istiyorlard1 25. Bu yuzden Romahlar, i.b. 95 yilmda lex de provinciis praetoris uyannca Kiic;uk Asya'nm guney sahillerindeki korsanlan temizlemek uzere yeni bir giri imde bulundular ve yetenekli komutanlanndan Sulla'Yl Cilicia Eyaleti'ne praetor olarak atadllar. Ama Sulla'nm Cilicia'ya dogru yola C;lktlgl slrada Romahlar Armenia Krah II Tigranes'in Kappadokia'yl i gal ettigi haberini aldilar. Bu yuzden Sulla'ya yeni bir talimat yolladllar. Gerek Romahlar, gerekse Sulla ac;lsmdan 0 an ic;in Kappadokia Krah Ariobarzanes I Philoromaios'u tekrar Kappadokia tahtma oturtmak Kilikia'daki korsanhgl bastlrmaktan daha onemli ve prestijli bir i ti 26. Bu baklmdan Sulla, Kappadokia'ya yaptlgl ufak bir sefer sonucunda Ariobarzanes'i tekrar Kappadokia krah yaptl. Parth ve Kappadokia kralhklanyla Euphrates klylsmda bir anla ma imzaladlktan soma Roma'ya dondu 27. Lykia Birligi ve Ksanthos'lu Amiral Aikhmon'nun Korsan Seferleri Klsa siire soma Roma ile italik muttefikleri arasmda vatanda hk hakkl uzerine yapllan tartl ma yerini i.b. 91 Yllmda kanh bir ic; sava a (Bellum Italicum) blrakt1 28. Kuc;uk Asya'da ise, Pontos Krah Mithridates VI Eupator'un onlenemez yukseli i ve i.b. 90 Yllmda patlak veren Birinci Roma-Mithridates Sava 129 Romahlar'a korsanlan tamamen unutturdu. Bu durumdan yararlanan korsanlar, Pontos kralmm yardlm ve destegini de arkalanna alarak 30 Birinci Mithridates-Roma Sava l slrasmda (i.b ) hic;bir guc;lukle kar lla madan kontrolsuzce Dogu Akdeniz ticaretini baltalamaya, Ege sahil kentleri ve adalara yagma seferleri duzenlemeye ba ladllar 31. Bu slrada Kuc;uk Asya'nm guney sahillerindeki otorite bo lugunu 24 Sherwin-White 1976, 5 dn. 21; Crawford 1996, ; Souza 1999, Cicero'ya (Off. Ill. 107; Cic. Verr. Il., 5. 76) gore, korsanlar Romahlar'm; hatta butun insanhgm en kotu ve en tehlikeli dii manlanydllar; bu yiizden onlara kar l diger du manlara Roma sava hukuku geregince uygulanan cezalandlrmalardan daha aclmaslz ve iddetli bir ceza tatbik edilmeliydi. 26 Badian 1959, 284 vd.; McGing 1986, 78 dn. 45. Daha detayh bilgi ic;in aynca bk. Rubinsohn 1993, dn. 59. Romahlar a9smdan u da goz oniinde bulundurulmasl gereken bir gerc;ekti ki; Romahlar her zaman Hellenistik kralhklarla sava mayl Dogu Akdeniz'deki korsanhgl bastlrmaktan daha onemli bir i olarak gbrmu lerdir. 27 Plut. Sull., V Diod., XXXV1I , 2. 1; Plut. Sui!., VI. 1-2; aynca bk. Liv. perioch., 71-77; App. Mithr. 62. Romahlar butiin kaynaklanm ve guc;lerini bu sava a ybneltmi lerdi. Hatta Kuc;uk Asya'daki muttefiklerinden (Herakleia Pontika) bile gemi yardlmmda bulunmalanm talep etmi lerdi (Memnon, 29). Bu slrada biiylik bir ihtimalle Miletos ve Klazomenai'dan da yardlm istediler. <;:iinku Bellum Italicum c;arpl malannda gbsterdikleri ustun ba anlardan ve cesaretlerinden btiiru Miletos'lu Meniskos ile Klazomenai'h Asklepiades adh iki kaptan, i.b. 78 Yllmda Senatus Consultum karanyla onurland11'1lml lardlr. Bu uzun yazlt Roma'da iki dilli bronz bir tablet uzerinde ele gec;mi tir. Yazlta ve c;ozumlenmesine ili kin olarak bk. CIL ; IGRR, 118; Sherk 1984, 81 vd. no: Birinci Mithridates-Roma Sava lan'nm ba lamasmm nedenlerine ve sonuc;lanna ili kin detayh bilgi ve literatiir ic;in bk. Arslan 2002b, 25 vd. 30 Konuya ili kin olarak bk. App. Mithr., 18-20, 58, 63; App. civ., I. 55; Liv. perioch., 77; aynca bk. Vel!., Il ; Oros. hist., VI. 2. 5; Mar6ti 1970, 485, 488 vd.; Sherwin-White 1984, 124 dn. 99; bzsait 1985, App. Mithr., 63, 92, 119; Plut. Pomp., XXIV. 1; aynca bk. Sal!. Hist., Il

9 96 Murat Arslan flrsat bilen Zeniketes adh bir korsan ise, Dogu Lykia ve Pamphylia'nm onemli liman kentlerinin kontrohinu eline ge<;irerek kendisini Olympos'takral ilan etmi tir32. Bu slralar Ku <;uk Asya'nm guney sahillerindeki korsanlann egemenligi Gelidonia Adalan 'nm dogusundan ba hyor ve Kilikia Pedias'a kadar uzamyordu 33. bzellikle Lykia'da giderek artan bir korsan basklsl soz konusuydu. byle ki, Zeniketes'in Dogu Lykia'daki hakimiyeti zamanma yak. (i.b ) tarihlenmesi muhtemel adak yazltlan 34, Lykia Birligi'nin amirali Aikhmon'un Ksanthos kentinde Ares ile Sarpedon ve Glaukos onuruna in a ettirdigi tropaion'larda (zafer amtl) ele ge<;mi tir35. Soz konusu yazltlarda, Lykia Birlik donanmaslnm amirali Sarpedon Phylesi'nden Apollodotos oglu Aikhmon'un, Gelidonia yakmlannda korsanlara kar l verdigi deniz sava mda onlan yenmesi ve daha soma onlarm teritoryum'lanna 32 Strab., XIV c. 671; aynca bk. App. Mithr., 92. Zeniketes'in kendini Olympos kentinde ne zaman kral ilan ettigi kesin olarak biiinmemekle birlikte, Sulla'nm Cilicia praetor'lugundan sonraya (terminus post quem i.b. 95), Servilius Vatia'nm CiIicia p roconsul'lugundan onceye (terminus ante quem i. b. 79), tarihlenmesi akla yatkm gelmektedir. 33 Strab., XIV c Soz konusu yazltlann (OGIS, ) tarihlenmesine ili kin imdiye kadar <;;ok degi ik goru ler ileri si.irulmu tur. Treuber (Treuber 1887, 185 dn. 1) bu yazltlan, Zeniketes tarafmdan idare edilen sadakatsiz Dogu _Lykia kentleri Korykos ve Olympos'un du manlarla birlikte ortadan kaldmldlgl goru uyle a<;;lklar. Treuber bu operasyonlann, ya M. Antonius'un i.b. 102/ 101 Yllmda duzenledigi kol'san seferiyle ya da P. Servilius Vatia'nm i.b ytlmda yaptlgl kapsamh korsan sava lanyla baglannh oldugunu du unur. Daha sonradan Benndorf (Benndorf 1884) yazltlann Servius Vatia zamanma tarihlenmesi gerektigini ispata <;;ah ml ve pek <;;ok ara~ tlimac l onun goru lerini takip etmi tir (kr. Dittenberger OGIS, 552 dn. 4; Magie 1950, 1167 vd. dn. 18; Jones 1971, 404 dn. 14; Ak it 1971, 83 vd. ; Marek 1995, 18 dn. 53; Souza 1999, 138 vd.). Fakat bu ac;lklamalar KaIinka'Yl (TAM II 264) tatmin etmez; c;unku yazltlarda hic;bir ekilde Romahlardan bahsedilmiyor ve ba an sadece Lykia BirIigi amiraii Aikhmon ve adamlanna ithaf ediliyordu. KaIinka Lykiahlar'm Romahlar'a deginmeksizin boylesi bir olay ger<;;ekle tiremeyeceginden bu gori.i e itiraz eder. Zira a aglda da detayh bir ekilde deginilecegi uzere antik kaynaklarda Publius Servilius'un korsanlan deniz sava lannda yendikten sonra bolgedeki butiin korsan kalelerini bizzat kendi ba ma fethettigi vurgulanmaktadlr. Hic;bir antik kaynakta ve epigragik belgede Lykia BirIigi'nin -ye donanma amirali Aikhmon'un- Servilius'a yardlm ettigine dair bile en ufak delil bulunmamaktadlf. Bu yuzden bize Lykia Birligi amirali Aikhmon'un korsan sava lan i.b y!llan arasma tarihlenmesi daha uygun gelmektedir (konuya ili kin olarak aynca bk. Marek 1995, 18 vd.; Souza 1999, 137 vd.). 35 Ksanthos'un kent kaplsl ya kmlannda bltlunmu olan yazltlar ve ic;erikleri a agldaki gibidir: OGIS 552: A'{Xllrov l\[1tloaa.o06wu Lup1tTj06vto<;, I vuuupx~0u<; Km:&. 1tOAEIlOV EK 1tav~rov AuKirov KUt KU~UVUUIlUX~00<; 1tEpt XEA1()OV1Ue; ~oue; \)1tEvuv~ioue; I KUt &'1tOP&'<; de; ~Tjv xwpuv u1noiv KUt KU1u<p8dpue; II KUt ~pte; 1tupu~ut;aIlEVOe; I ](Ut V1K~0Ue; 1tale; ~ui:<; llaxule;, I Lup1tE06vl Kui fau{)l((jl ~pro01 XUP10~~Ptov. Biitun Lykialtlar'ln sevkedildigi sava~ suresince donanma komutam olan, Gelidonia yakmm daki deniz sa va~mda muhalijlerini yenen, gemiden karaya r;;lklp onlarm territoriumuna girerek burayi yakzp Ylkan, kendi birligiyle ur;; kere sa va~ta saj tutan ve girdigi biitiin bu sav~la rda zajer kazanan Apollodotos oglu Sarpedon Phyle'sinden Aikhmon, heroslar Sarpedon ve Glaukos'a ~u kran hediyesi olarak (dikti). OGIS 553: A'{Xllrov )\(1tloAAo06~ou I Lup1tTj06vtoe;, UipE8de; U1tO I AUKirov E1tt ~ou 0uvux8EV~Oe; 0~pU to1te()ou I KUt E1tt ~Oiv ~&. Evuv~ia 1tpu~av~rov ~<P l 8V lli Kat 1tpocrKap~Ep~0Ue; 1tav~a ~ov ~fh<;l cr~pa~dae; I xpovov <jlla01tovroe; KUt <jllaoklvmvroe;, I Ka~ayroV10aIlEVOe; ~ou<; u1t Eva \(~lou<;, "AP;1 xaptcr~~ptov. L ykia Birligi tarajindan, toplanan donanmanm ve halk muhalijlerine ka~1 y urittulen Jaaliyetlerin ba~ma getirilen ve butun sejer boyunca zahmet ve tehlike ka~!smda azmini y itirmeyen ve du~man larm l bozguna ugratan Sarpedon Phyle'sinden Ap ollodotos oglu Aikhmon tann Ares'e ~ukran hediyesi olarak (dikti). OGIS 554: Ot cr1pa1eucrallevol I Km:&. 1tOAEIlOV EV 1c!n I vaunkwl A'{XIlOVl I 'A[1t]oAAo061ou li E:av8iwl I AUKiwv ~pwtov. Sav~ boyunca donanmada sava~anlar Apollodotos oglu Ksanthos'lu Aikhmon ir;;in Lykiahlar'm bu kahramanhk a111tml (diktiler).

10 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanflk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonut;lart 97 (topraklanna) saldlrarak korsanlan kara sava lannda da <;;e itli kereler bozguna ugratmasmdan bahsedilmektedir 36. Aym ekilde Lykia Birligi yllmda Ku<;;uk Asya'Ylele ge<;;iren Mithridates VI Eupator'a kar l Romahlar'm tarafml tutarak kralm generallerine kar l sava ml t1r 37. Bununla da yetinmeyerek kralm Rhodos ku atmasl slrasmda Rhodoslular'a yardlm amaclyla birlik donanmasml onlann yardlmma gondermi tir38. Mithridates ba anslz Rhodos 39 ve Patara 40 ku atmalan ile Hellas'a gonderdigi ordulann Sulla tarafmdan birer birer yenilmesinden 41 soma Ku<;;uk Asya'Yl u zun sure elinde tutamayacagml anlaml ve i yllmda Sulla ile Dardanos Antla masl'm 42 yaparak kralhgma geri donmu tur 43. Sulla ve Murena'nm Korsan Seferleri Boylelikle Sulla, i b mda ordusunu Ku<;;uk Asya'da en uygun ko ullar altmda dinlendirmi ve askerlerini olabildigince odullendirrni tir. Daha soma, i Yllmm yazmda, hava deniz yolculugu i<;;in musait o lur o lmaz, Ku<;;uk Asya'dan topladlgl paralarla kasasml doldurmu 44 olarak Ephesos'tan, once Hellas'a oradan da Roma'daki muhaliflerinden intikam almak uzere italya'ya gitmi tir45. Ku<;;uk Asya'nm yonetimini ise, komutanlanndan Lucius Licinius Murena'ya 46 blrakml t1r47. Murena, i Yllmm yazmda ilk i o larak Ku<;;uk Asya sahillerini korsanlann aklnlanndan kurtarmak uzere bsa zamanda ku<;;uk bir filo meydana getirmi ti. \=unku, Sulla tarafmdan Ku<;;uk Asya ekonomisinin <;;okuntuye ugratllmasl Ege ve Akdeniz sahillerinde korsanlann i ine yaraml ; byl kentlerini ve adalan yagmalamaya ba laml lardl. Ku<;;uk 36 Bu durum Strabon'un (Strab., XIV c. 664), Lykiahlar'm atalanndan kalma Lykia Birligi'nin niifuz alam i<;;inde uygar ve nezih bir ekilde ya amlanm siirdiirmeye devam ettikleri, Pamphylia ve Kilikiahlar'm aksine korsanhk gibi utan<;; verici kazan<;; youanna ba vurmadildan ifadesini de dogrulamaktadlf. 37 App. Mithr., App. Mithr., 24. Lykia Birligi kentleri, gerek kendilerini biiyiik tehdit altmda hissettikleri, gerekse Rhodoslular'la aralanndaki symmakheia (miittefiklik) anla masl uyannca Patara'h (Gelemi ) Antipatros'un oglu amiral Kreinolaos onderliginde bir sava filosunu Mithridates'e kar l Rhodos saflannda sava masl i<;;in gondermi lerdir. Konuya ili kin detayh bilji i<;;in aynca bk. Marek 1995, 9 vd.; Arslan 2002a, 122 vd. 39 App. Mithr., 24-27; Diod., XXVII. 28; konuya ili kin olarak aynca bk. Arslan 2002a, 123 vd. 40 App. Mithr., 27 ~ daha detayh bilgi i<;in bk. Arslan 2002a, 126 vd. 41 Khaironeia Muharebesi (tb. 86): Liv. Perioch., 82; Plut. SuU., XV1II. 4-6-XIX. 1-4; App. Mithr., 43-45; Paus., IX ; aynca bk. Paus., I ; Fiar. epit., I ; Orkhomenos Muharebesi (tb. 86): Plut. Sull., XXI. 1-4, XXII. 4-5; App. Mithr., 49-50; Licin. ann, xxxv ; aynca bk. Liv. perioch., 82; Flor. epit., I ; Frontin. strat., II Memnon, ; Liv. perioch., 83; Strab., XIII c. 595; Cic. Mur., XV. 32, Plut. Sull., XXII. 5, XXIV. 3; App. civ., I. 76; Mithr., 54-55, 58; 64; Flor. epit., I ; Licin. ann., XXXV. 69; Obseq. Prodig. 56b. 43 Plut. SuU., XXII. 5, XXIV. 3; Plut. Luc., IV Sulla'nm Kii<;;iik Asya'dan topladlgl vergiler komutanlanndan LucuUus tarafmdan toplanml ve paralar darphanelerde eritilerek tekrar basllml ur (Plut. Luc., IV. 1). 45 Plut. Su U., XXVI-XXVII. 5; Liv. perioch., 85; App. Mithr., 63-64; aynca bk. Memnon, 35. 3; Cic. Leg. Man., Ill. 8; Flor. epit., Licinius Murena, Birinci Mithridates-Roma Sava l slrasmda ozellikle Khaironeia ve Orkhomenos muharebelerinde gbsterdigi yararhhklardan dolayl Sulla tarafmdan bu gbreve atanml olsa gerektir (Plut. SuU., XV11. 3, 7, XV1II. 2-XIX. 4; App. Mithr., 32, 43; daha detayh bilgi i<;;in bk. Memnon, 36. 1; Magie 1950, 240; Keaveney 1984, 118 vd. dn ; McGing 1986, 132 dn. 4). 47 App. Mithr., 64; Liv. perioch., 86.

11 98 Murat Arslan Asya, uzun suren <;arpl malar sonucunda bir hayli ylpranml ye zaylf du mu oldugundan bu dbnemde Akdeniz havzasmdaki deniz ticareti korsanlar ylizunden neredeyse imkanslz hale gelmi ti48. Bbylelikle Dogu Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia bblgelerinde konu lanan korsanlar bzellikle Dogu Akdeniz ticaretini sekteye ugratmaktaydllar. Daha Mithridates, Ku<;uk Asya'ya uzun sure sahip olamayacagml du unerek butun sahilleri yagmaladlgl zaman (Lb ), bzellikle Kilikia ve Lykia bblgelerinde konu lanan korsanlarm sayllannda gbze <;arpan bir artl olmu tu. Bu bakimdan korsanlar Mithridates'ten de yardlm ve destek gbrerek Ku<;uk Asya sahillerine deniz uzerinden a<;lk<;a saldlrdjlar49. Slradan korsanlardan daha duzenli sava filolanna ye donanmalara sahiptiler. <;;unku yalmzca gemiyle deniz yolculugu yapanlan degil; aym zamanda Iimanlan, kaleleri, ticaret merkezlerini ye sahil kentlerini yagmallyorlardl. Tahkim edilmi kentlere saldmyor, ba ka kentlerin kalelerini buylik hasarlara ugratlyor, duvarlanm Ylkiyor, ya da bilinen her tlir klasik ku atma Ybntemleriyle kentleri abluka altma alarak halki tutsak ediyor ve kentlerini yagmallyorlardl. Iasos ye Klazomenai kentleriyle, Samos 50 ye Samothrake adalanm Sulla daha Ku<;uk Asya'dayken hucum ederek ele ge<;irmi lerdi. Aynca Samothrake Adasl'ndaki kutsal tapmagm talanta degerinde oldugu du unulen hazinesine de el koymu lardl 51. Bununla da yetinmeyen korsanlar, Knidos ye Kolophon kentiyle Samos, Notion, Klaros ye Didyma'daki tapmaklan da talan ettiler 52. Bunun uzerine Murena, Lb. 84 yllmda, Ku<;uk Asya'mn Miletos 53 gibi bazl kiyl kentlerine Roma'ya bdeyecekleri yerginin bir bblumu yerine korsanlara kar l kullamlmak uzere gemi in a etmelerini emretti. Bbylelikle kisa sure i<;inde olu turdugu -ku<;lik?- bir donanmayla Ege Denizi'ndeki (Aigaion Pelagos) korsanlan ge<;ici olarak uzakla tlrdl 54. Bu bakimdan Murena, Ku<;uk Asya'nm bazl sahil kentleri ve Rhodos Adasl tarafmdan <;e itli yazltlarla onurlandmlml tlf. Bunlardan, terminus post quem'i (en erken tarihi) Lb. 83 ylll kabul edilen, Kaunos'ta ele ge<;en bir yazltta 55 Murena, imparator 56 (autokrati5r [(X'\'ytOl(pa'tcop]) iyiliksever (euergetes [ u py 'tll~]) ve kurtancl (sater 48 App. Mithr., 63; aynca bk. Sail. Hist., App. Mithr., 92, 119; Plut. Pomp., XXIV Samos halkmm Kilikia'h korsanlara kar l verdigi sava lma ili kin olarak bk. SEG XXXVII, App. Mithr., 63, 92-93; Strab., (frag.) vii. 50a. Bu durumda Appianos (App. Mithr., 63), Sulla'nm korsanlan cezalandllmadan serbest blfakmasml; ya Birinci Mithridates-Roma Sava l slrasmda Romahlar'a kar l glinah i leyen ve Pontos tarafma ge<;:en kentierin korsanlar tarafmdan yagmalanarak a agllanmasl ve i1akarere ugramasl isregine, ya da Roma'daki ayaklanmayl bir an once basurmak i<;:in acilen Roma'ya donmek arzlisuna baglanmaktadlr. 52 Cic. Leg. Man., XII. 33; Plut. Pomp., XXIV 5; App. Mithr., 63; aynca bk. Mommsen 1930, IV 37 vd.; Broughton 1938, 520 vd.; Magie 1950, 240; Hind 1994, Sadece Miletos on sava gemisi vermi tir (Cic. Verr., n. [1] ; aynca bk. Magie 1950, 241 dn. 27; McGing 1986, 134 dn. 10). 54 App. Mithr. 93; aynca bk. Cic. Verr. 11. [1] ; Magie 1950, 241 vd. dn Bernhardt 1972, 123 vd.; Souza 1999, 123 dn Murena'nm imparator=general unvanlanna ili kin olarak aynca bk. Cic. imp. Cn. Pomp. Ill. 8; Cic. Mur. V 12, XVI. 35. Konuya ili kin olarak aynca bk. Magie 1950, 244 dn. 38.

12 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanlik Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonu<;lan 99 [()co'ttlpd unvanlanyla onurlandmlmaktadlr 57 Rhodos'ta bulunan bir yazltta ise 58, Murena dost ve iyiliksever (proksenos kai euergetes [1tp6S VO<; Kat U P'Y 'tt]<;d ile imparator 59 eimperator [i).t1t pa'tcopd olarak amlmaktadlr 60. Murena'nm Dogu Akdeniz'in belli ba h liman kentlerinden biri olan Kaunos ve bnemli ada devletlerinden Rhodos tarafmdan, yukanda sbzu edilen bi<;;imlerde onurlandmlmasl, belki de onun korsanlara kar l mucadelesinin -klsa bir sure dahi olsa- antik ve modern tarih<;;ilerin tahminlerinden daha ba anh olduguna i aret etmektedir 61. Dogu Lykia, Pamphylia ve Kilikia Sahillerindeki Korsanllk Faaliyetleri ve Servilius Vatia'nm Korsan Seferi tb. 85 yllmdaki Dardanos Antla masl'ndan soma Sulla, Cilicia Eyaleti'nin slmrlanm Kilikia Trakheia klyllanndan ba layarak Pamphylia ile Pisidia'Yl da i<;;ine alacak ekilde Phrygia ve Lykaonia'ya dogru kuzey ybnunde geni letmi ti. Bununla birlikte bzellikle Birinci ve ikinci Mithridates-Roma Sava lan slrasmda etb ) iyice gu<;;lenen korsanlar 57 Kaunoslular'm, Birinci Mithridates-Roma Sava l slrasmda Pontos kralmm tarafml tuttuklan ve kentlerindeki Romaltlar'l oldurdlikleri i<;:in Romahlar'la ai:alan kotiiydii (App. Mithr., 23; Cass. Dio., XXXI ). Bu baktmdan Romahlar'la Pontos kralmm anla masmdan sonra, bzgiirlukleri Birinci Mithridates-Roma Sava I'nda Romahlar'a kar l tutumlanndan bturli Sulla tarafmdan ellerinden almml tl. Daha da kbtusu, nefret ettikleri Rhodoslular'm idaresine verilmi lerdi (Cic. ad Q. fr., ; Arslan 2000b, 33 dn. 41). Bu bak!mdan, yak. i,b. 83 Ylhnda, Kaunoslular Murena'Yl bronzclan yaptlma ath bir heykelle ve altm bir <;:elenkle onurlandlrml larcllr. Bununla cia yetinmeyen Kaunoslular, aym ekilcle Murena'nm kli <;:Lik oglu, Gaius Licinius Murena ve cliger bir Romah komutan Aulus Terentius Varro'nlln ayakta cluran bronzclan yapllma heykellerini kentin agora'sma dikerek, her ikisini cle kenclilerine kar l gbsterclikleri iyilikseverlik ve kurtanclhk amsma onurlanclumaktan geri kalmaml lardlr. Sbz konusu clurum, onlann sessiz bir umutla, yeniclen eski bagutisizhklanna kavu mak ve Romaltlar'la tekrar iyi ili kiler kurmak amaclyla yapmi olcluklan bir cleneme olarak yorumlamnaktacllr (Bernharclt 1972, 123, 126 vcl.). Daha cletayh bilgi i<;:in bk. Redde 1986, 463; Pohl 1993, 259; Souza 1999, 123; bgun 2001, 23, 123 vd. 58 IG XII, ~ SIG3 745 ~ IGRR IV, Yukanda sbzu eclilen yazlt gibi, uzun zamandlr bilinen ve Murena'yl imparator unvamyla onurlandlran ba ka bir epigrafik beige de Messene'de (IG V ) bulunmu tur. Ancak, gerek Kaunos, gerekse Rhodos ve Messene'deki yazltlarda kullamlan "imperator" unvam (SIC3 745 dn. 4) Hellen ve Roma yazltlannda ah llml bir ekil olan ve Flaminius, Mummius ve Sulla gibi iinlu komutanlann, ancak zaman zaman kullandlklan ekilden farkhdlr. Sbz konusu terim Sulla a<;:lsmclan, Birinci Mithridates-Roma Sava l slrasmda Hellenler bak!mmdan kendi kanunsllz durllmunu duzeltmek; Roma'Yl ele ge<;:irdikten sonra ise, Roma uzerincleki smlrslz hakimiyetini vurgulamak i<;;in kullamlml tl. Murena ise, i,o ytllan arasmda kullandlgl imperator unvamm, Sulla kenclisini yasa dl l ve vatan haini ilan eden demokrat partideki muhalillerine kar l sava mak iizere Roma'ya gittigi slrada; Ku<;:uk Asya'daki kendi kanunfuz valiligini me rula tlrmak i<;:in kullanml olsa gerektir. Bu baklmdan sbz konusu unvanm Murena tarafmclan, Sulla'nm italya'daki zaferinclen sonra, onun valiligi Senatus tarafmdan resmen tanmmcaya kadar kllllanildlgl du unulmektedir (Bernharclt 1972, 125 dn. 6-9). Aynca bk. Souza 1999, 123 dn Konuya ili kin diger bir gbrii ise, sbz konusu yazltlarda kullamlan autokrator (au'tokpa'tolp) ve imperator (i~1tepa'tolp) unvanlannm "general-komutan" anlamlannda kullamlml olmasldlr. Konuya ili kin gene I bir gbru elde ettnek i<;:in bk. Memnon., 43. 1; Diod., XXXVI. 14; Plut. LllC., XXI. 7; aynca bk. Plut. Sert., XXI SlC Rhodos'taki asil bir ki inin heykel kaidesi uzerincle bulunmu olan bu yazttta, Romahlar'm proconsul mevkiine haiz komutam Sulla zamanmda (LuAav, (l"tpa'tayov av9u1ta'tov 'POl~aiOlv), -yani Sulla'mn i,b. 82 ytlmda dictator'lugunu ilan etmesinden bnce- Licinills Murena ve legatus'u Aulus Terentius Varro Rhodoslular tarafmdan, dost ve iyiliksever (1tp6~EVOS Kat EUEPYE'tllS) slfatlanyla onurlandmlmaktadlrlar. Sbz konllsu durum bize, Murena ve legatus'u Varro'un yak. i,o Ylllan arasmda Dogu Akdeniz'deki korsanlar uzerine sefer yaptlklan slrada, Romahlar'm i.b. n. yiizylldan itibaren en onemli muttefiki, Rhodos'a ugraml ve hatta onlardan yardlm alml olabileceklerini du undurmektedir.. 61 Bernhardt 1972, 126. Ancak korsanlar gene hi<;:bir ey olmaml gibi Anadolu sahillerini yagmalamaya devam ettni lerclir. Oyle ki Roma'nm yak. i,o. 80/ 79 ylh Ku<:;uk Asya valisi Gaius Claudius Nero (Cic. Verr., n. [1] 19. ;;0), Ilion'u korsan akmlannclan kurtardlgl i<;:in kent halk! tarafmdan onurlandmlml tlr (OGIS, 443; IGRR IV, 196; Lv. Ilion no: 73 satlr 1-6). Aynca bk. Magie 1950, 240 dn. 25.

13 100 Murat Arslan ve Tauros'lann her iki yakasmdaki daghk bolgelerde ya ayan haydutlar, Dogu Akdeniz'de Romahlar a<;,:lsmdan surekli bir huzursuzluk kaynag1 olmay1 surdurduler. Sulla'nm komutanlannm ve valilerinin bi.itun bu onlemlerine kar m, iyice gu<;,:lenen korsanlar, Sulla'nm dictator'lugu boyunca (Lo ), gerek Ku<;,:uk Asya sahillerindeki klyl kentleri ve adalar, gerekse Romahlar a<;,:lsmdan somn yaratmaya devam ettiler 62. Bu bak1mdan Romahlar, soz konusu bolgeleri korsan ve haydutlardan temizlemek uzere Lo. 80 Y1hnda Gnaeus Cornelius Dolabella ve onun legatus pro quaestore'si Gaius Verres'i gorevlendirdiler 63. Ancak, Dolabella ve ozellikle Verres, L O Ylllan arasmda Kilikia Trakheia, Lykia ve Pamphylia sahillerinde korsanlan ortaya <;,:lkarmak bahanesiyle bir<;,:ok kenti ve kutsal tapmag1 soyarak yore halkmm Romahlar'dan nefret etmesine neden oldular 64. Bu baklmdan Ku<;,:uk Asya'daki c kanun ka<;,:aklan; su<;,:lular ve kentlerindeki siyasal <;,:eki melerin kurbam olan ki iler kadar, bolgelerindeki publicanus'lann (vergi multezimleri; Dolabella ve Verres gibi Roma yoneticilerinin) zulmunden ka<;,:an ki iler ya korsanlara slgmmaya, ya da haydutlara kattlmaya ba lad1lar. Romahlar'm kotuluklerine mamz kalmaktansa, kotuluk etmeyi yeglediler ve bunun i<;,:in kara yerine denizi se<;,:tiler. Oyle ki, asil ve iyi yeti mi insanlar bile korsan oldular. <;unku korsanhk art1k hi<;,:bir surette erefsiz bir meslek ve h1rslzlik kabul edilmiyor; bilakis ohret, eref ve servet saghyordu. Bu baklmdan korsanlar artlk h1rs1z adm1 ku <;,:umsuyor ve ele ge<;,:irdikleri mallara vurgunla elde ettikleri' sava ganimeti ad1m veriyorlardl. Kendi ama<;,:lanna gore <;,:ah an zanaatkarlan vard1 ve onlara surekli olarak kereste, bronz ve demir gibi malzemeler getiriyorlardl. Korsanlar yetenekli ustalar tarafmdan yaptlan hafif ve bordolan suya yak m tekneleri sayesinde si.irat ve donamm baklmmdan Roma donanma gemilerinden her baklmdan ustundu. Korsan murettebat1, tecrubeli denizciler, iyi kurek <;,:eken saglam tayfalar, yon bulmakta usta dumencilerden oh.l uyor; aynca yetenekli ve cesur kaptanlar tarafmdan yonetiliyorlardl. Yapt1klan vurgunlardan elde ettikleri kazan <;,:lar sayesinde korsanlar kaliteli oldugu kadar son derece klymetli gemi malzemesi kullamyorlardl. Yald1zh ve i lemeli kuma tan yap1lma ince yelkenleri, mor renkte tenteleri ve hatta bazen gosteri te a 1flya ka<;,:arak gumu kaph kurekleri ve narin e yalarla do enmi kamaralanyla denizleri ve liman kentlerini haraca kesiyorlard Mommsen 1930, IV 41; bzsait 1982, 309. Bu slrada korsan saldmlan 0 boyutlara ula~ml tl ki, i.b Yllmda Sulla'nm komutanlanndan Asia proconsul'u Gaius Cladius Nero, Mysia kentlerini korsanlara kar~l savundugu ic;:in yore kentleri tarafmdan onurlandlfllml t1 (IGRR IV 196; OGIS 443; Lv. Ilion no: 73). Daha detayh bilgi ic;:in bk. Ormerod 1997, 206; Souza 1999, 123 vd. 63 Cic. Verr. 11. [1] Kilikia Bolgesi'nde ya am bic;:imine doni.i mli olan e ktyahk ve korsanhk yi.izi.inden kom u bolgelerdeki kentler ve klfsal alanlannda, baskm korkusu 'hep gi.indemde kahrdl. Bu yi.izden i.b. 80 tarihinden itibaren Roma, Cilicia Eyaleti'nin ba mda diizenli olarak bir vali bulundurmaya ba laml t1r. Konuya ili kin olarak aynca bk. ShelWin-White 1976, 10 vd.; Shelwin-White vd. 64 Cicero CCic. Verr. 11. [1] ) de Verres'in, Aspendos'tan c;:almadlk tek bir gi.izel heykel blrakmadlgml, Perge'deki Artemis Tapmagt'nm ise, biiti.in altmlanm gasp ettigini dile getirmektedir C ahin 1999, 1 dn. 8). Daha detayh bilgi ic;:in bk. Cic. Verr. H. [1] ; aynca bk. Cic. Verr. 11. [1] , Bu Slfada Dolabella'nm Milyas, Lykia, Pamphylia, Pisidia, ve Phrygia'da yapltgl yasa dl l i leri ic;:in ise, bk. Cic. Verr. H. [1] Plut. Pomp. XXIV. 2-4; App. Mithr. 92.

14 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanllk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonu<;lan 101 Korsanlardan bazllan artlk ya am bi<;imlerini degi tirmeyi du unuyorlardl. Kendilerini imdi krallar, derebeyleri ve gu<;h.i ordular gibi gbruyorlar ve eger birle irlerse yenilmez olacaklanna inamyorlardl. Her tur silahl yaplyorlardl. En bnemli slgmaklan, ortak demir atma ve kamp kurma yeri olarak se<;tikleri, Dogu Lykia ve Kilikia'mn "Daghk" diye adlandlnlan (Kilikia Trakheia) ybresiydi. Sbz konusu bblgeler dogal olarak, kara ve deniz baklmmdan korsanhga <;ok uygundu. Bu, karada daglann yliksek olu u ve uzerlerinde geni yaylalara ve meralara sahip baglmslzhklanna du kun kabilelerin ikamet etmesinden, gemi yaplmmda kullamlan kerestenin varhgmdan ve aym zamanda limanlann, kalelerin ve gizli yerlerin olu undandl. Bu topografyada korsanlar ku<;uk kaleler, limanlar, gbzlem ve i aret kuleleri in a etmi lerdi. Aynca lsslz adalan ve ba ka bannaklan vardl. Bu baklmdan bzellikle Dogu Lykia ve Kilikia'nm dik yama<;h, limanslz ve yliksek daglar arasmda kalan bu klsml korsanlann bir araya geldikleri en bnemli usleri halini aldllar 66. Bbylece korsanlar klsa sure de Ku<;uk Asya'nm dogu sahillerinde politik bir gu<; ha line geldiler. Kilikia ve Dogu Lykia klyllanna konu landlrdlklan tersanelerde gemi yaplmma ba ladllar ve sahil kentlerini haraca bagladllar. Aynca Hellas, Ku<;uk Asya ve Ege Adalan'ndaki bir<;ok zengin kenti ve tapmagl soydular. Hatta Dogu Lykia'da, Zeniketes 67 adh bir korsan Tauros (Toros) Daglan'nm yama<;lannda, Olympos kentinde kendini kral ilan etti 68. Korykos, Phaselis ve Pamphylia'nm bir<;ok kentini hakimiyeti altma aldl 69. Bu baklmdan Senatus, Lb. 79 ylh consul'lanndan Publius Servilius Vatia'yl Dogu Lykia, Pamphylia, Pisidia ve Lykaonia bblgelerini Roma kontrolu altma almak ve her ge<;en gun biraz daha gu<;lenen Dogu Akdeniz'deki korsanhk ve haydutluk faaliyetlerine bir son vermek amaclyla Cilicia 70 proconsul'luguna atadl 71. Bbylelikle Servilius, Lb. 78 yllmm bahannda Strab., XIV 5. 6 c. 671; Plut. Pomp., XXIV 3; App. Mithr., ~iiphe s i z Antik<;;ag'm oldugu kadar giiniimiiz bilim adamlannm da hayal gudinii me gul eden korsan, Lykia'daki Olympos kentincle kralhgml ilan etmi olan Zeniketes'tir. Dogu Akcleniz ve Ionia sahillerincle korsan havasl estirerek ele ge<;ircligi kentler; aclalar; yagmalacllgl tapmaklar ve kutsal alanlarla Lykia Bolgesi'ncle onemli bir giiee ve biiyiik bir hazineye sahip olmu tu. 68 Zeniketes'in kral unvanma ili kin bir yazlt, Epeiros'un Doclona kentincleki kehanet merkezine adacllgl bir strigilis iizerincle bulunmu tur. Daha cletayh bilgi ve literatiir i<;in bk. Peek 1978, Su ab., XIV 5. 7 c. 671; aynea blc App. Mithr., 92; Rauh 2000, Roma'nm Giiney Anaclolu sahillerincle yer alan bu eyaleti her ne kaclar Provincia Cilicia olarak adlancllfllsa cia, Lb. 78 yllmda dahi Kilikia Bolgesi'nde -ya <;ok sldlrh ya cla- hi<;bir toprak par<;asma sahip clegildi (Magie 1950, 285 dn. 15; Souza 1999, 128). (linkii 0 slralar Kilikia Trakheia (Daghk Kilikia) korsanlann; Kilikia Peclias (Ovaltk Kilikia) ise, Armenia Krah IL Tigranes'in egemenligi altmclaycll (ShelWin-White 1994, 232). Cilicia proconsul'lannm sorumluluk aladl, aneak Pamphylia, Milyas ve -belki- Pisiclia'nm giiney yoreleriyle sldlrhycll byle ki Cicero, Lb. 80 ydl Cilicia valisi Dolabella (Cic. Verr. IL [1] ) ve onun legatus'u Verres'in (Cic. Verr. L [1] 4. 11) Kii<;iik Asya'claki (Cic. Verr. L [1] 1. 2, 4. 11, n. [1] , , , , n [3] 3. 6, IL [5] ) hlrslzl!klannclan ve soygunlarmdan bahseclerken <;ogunlukla Pamphylia (Cic. Verr. L [1] 1. 2, 4. 11, n. [1] , , , , , IL [3] 3. 6, , IL [4] , n [5] ), bazen Milyas (Cic. Verr. IL [1] ) ile Pisidia (Verr. n. [1] ) ve soz konusu yorelere kom u bolgeleri -Lyeia, Phrygia, (Cic. Verr. IL [1] ; ) saymaktacllr. Bunlar arasmcla Cilicia'nm ismi; ancak bir kere (Cic. In. Q. Ceac. 6) ge<;mekteclir. Aynca blc Festus Brev. XI. 1. Bununla birlikte Kii<;;iik Asya'nm giiney sahillerincle ya ayan insanlar genellikle Kilikia'l! olarak acllanclmlmaktaycll (Keyser 1997, 65, 69 vcl.). Konuya ili kin olarak aynca bk. Syme 1939, 299 vcl. 71 Liv. perioch., 90; SaiL Hist., IL 87; Cic. Verr., IL [1] ; Eutr. VI. 3; Festus Brev. XI-XII; aynca blc Cic. leg. agr., L, fr. 3; Amm. Marc., XIV Servilius'un Roma'Yl, Lb. 78 Yllmcla Sulla cia ha hayattayken terk ettigi bilinmekteclir. (iinkii Suetonius'un (Suet. IuL, 3) konuya ili kin ifaclelerincle a9k<;a belirtilcligi iizere Selvilius'un seferine, Sulla rejimine clli man olan Caesar cia katllml tlr. Aneak, Servilius'la birlikte Kilikia'cla iken Sulla'nm oliim haberini alml ve acilen Roma'ya clonmli tiir. Konuya ili kin olarak aynca bk. SaiL Hist., L ; Ormerocl l922, 38 dn. 4; Magie 1950, 287 cln. 17.

15 102 Murat Arslan sayisi kesin o larak b ilinmeyen; fakat agir ve iy i s il ah l andlfllml ~ donanma 73 ve emrine verilen be~ legio 'yla 74 Kilikia'ya 75 geldi. gemile rden olu ~an bir Bu slrada bin;:ok Pamphylia kenti korsanlar tarafmdan i~ga l edilmemi~ olmakla birlikte onlarla yogun bir i~birligi i<;indeydi. Pamphy lia hlar Kilikiah korsanlara yardlm ve yatakhk ediyor ve onlarm yasadl~ 1 eylemlerine gaz yumu yorlardl. <;unku Kilikia hlar'm bir<;ok azellikle rini payla~an Pamphylia'hlar; ne korsanhk yapmaktan <;ekinirle r, ne de kendileri Tauros'lann guney yam a<;lannda yerle ~mi~ o ld uklan halde, smlrdaki insanlann ban~ halinde ya~amasma izin verirlerdi 76. Sideliler, belki kendileri de korsanhk yaptlklanndan, kentlerinin limanlannda ve agora'lannda korsanlann, ganimetlerini pazarlamasma izin veriyorlardl. Korsanlann ka<;lrdiklan ve kale o larak sattlkla n insanlann hur o ldug unu b ile b ile o nlan a<;lk a rttirmayla satiyorlardl. Aynca limanlanm korsanlara a<;lyor ve tersanelerinde korsan tekneleri in~ a ediyorlardp. Strabon 'un Side hakkmdaki bu ifadelerine ragmen, Servilius balgeye intikal ettikten soma bile, her nedense kent Romahlar tarafmdan herhangi bir ~ek ilde cezalandlr1lmaml~tlr78. Servilius, Ku<;uk Asya'ya geldiginde i~e ancelikle Zeniketes'in kontrolundekiattaleia 79 gibi korsanlan destekleyen ve o nlarla i ~birl igi aclmasizca cezalandirmakla ba~ l a d1 80. i<;inde o lan B a tl Pamphylia kentlerini Soma aglr ve iyi donammh gemileriyle korsanlann hafif ve y aka lanmasl zor teknelerini ele ge<;irdi. Fakat Dogu Lykia ve Pamphylia sahillerini korsanlardan anndirmakla yetinmedi. Onlann ikamet e ttikleri gu<;ld kentleri d e YIku Flor. epit., I Daha detayh bilgi i<;;in bk. Souza 1999, 128 vd. 74 Brunt 1971, 452; Sherwin-White 1984, 154, 157 dn. 33; Sherwin-White 1994, 232. Servilius, Roma'dan gelirken getirdigi askerlerle once Cilicia'daki legio'larla birl e~ti; daha soma da -belki de- Kli<;:lik Asya eyaletinden de yarchm alarak be~ legio'luk kapsamh bir ordu meydana getirdi. Servilius'un elindeki legio saylsi i<;:in aynca bk. Kallet-Marx 1995, 295 vd. dn. 11; Souza 1999, Servilius'un Kii <;;iik Asya'da karaya <;;lktlgl yer, her ne kaelar Kilikia olarak adlandmlsa da, ger<;;ekte Pamphylia sahili olsa gerektir. <;:iinkii Kilikia Trakheia Bolgesi 0 slralar Kilikia'h korsanlann ana iissiiydii ve onlann hakimiyeti altmelayell. Konuya ili~k in olarak aynca bk. Eutr., VI. 3; Sherwin-White 1994, Strab., XII c Strab., XIV c Sieleliler'in yaptlklan kotli i~ler arasmda bulunan, korsanlarla ticaret yapmalan ve onlara limanlanlll a<;;malan, sadece kolay kole elde ettikleri i<;;in degildi; tutsak ihracatl onlara mal bakimmdan zen gin ve geni~ olan agora'lannda yaptlklan ticaretten daha <;;ok <;;lkar saglaellgmelan, onlara her ~eyden daha <;;ekici geliyordu. Aylll zamanda korsanlann e1enizlerden elele ettigi ganimetier de Side pazarlannda ahci buluyorelu. Boylelikle Siele kisa zaman i<;:inde Akeleniz'in en onemli pazar yerlerinden biri haline geldi ve hem korsanlann, hem de tiiccarlann ugrak yeri oldu. 78 Sieleliler'in Servilius'un seferi slrasmda Romahlar tarafmdan cezalandmlmamasl, Pamphylia'llln en onemli iki liman kentinden biri olan Side'nin Lb. 85 yilmda, Sulla'llln legatus'u Lucullus'a, Mithridates'e kar~l sava~mak iizere gemi ve erzak tedarik etm i~ olmaslyla a<;;lklanabilir. Belki de bu yuzden, Appianos (App. Mithr., 56)'da Pamphylia'YI Lucullus'a yardlm eelen bolgeler arasmda saymaktadlr. byle ki, Sideliler'in otonomilerini koruduklan, Lb. 36 ydma kadar devam eden baglmslz giimii sikke darplanyla sabittir (BMC Lycia vd.; Bosch 1957, 42 vd. dn. 155). AYlll ~ekilde Pamphylia'nm diger limalll Attaleia ise, gerek Lucullus'a yardlm etmemesi, gerekse korsanlann kont1'olii altmela olmasmelan e101ayl (Strab., XIV c. 671), Servilius tarafmdan ele ge<;;irilerek cez a landm lml~ ve Pompeius zamanmda topraklan ager publicus ilan edilerek Satllml olsa gerektir (Cic. leg. agr., I. 5, II. 50). Daha detayh bilgi i<;;in bk. Orme1'Od 1922, Cic. leg. agr., I. 5, n Strab., XlV c. 671; aynca bk. Cic. Verr., n. (4) , Cic., leg. agr., I. 5, n. 50; daha detayh bilgi i<;;in bk. Orme1'Od 1922, 36; Mar6ti 1989, 311 vel. 81 Liv. perioch., 93; Eutr.,VI. 3; O1'oS. hist., v ; Flor. epit., I ; aynca bk. Keyser 1997, 74 vd.

16 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanlik Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonur;lan 103 Dogu Lykia'nm onemli liman kentlerinden Phaselis 82 ve Korykos'u 83 da, hem denizden, hem de karadan muhasara altma alarak zapt etti. Daha sonra Tauros Daglan'nm yama<;lanndaki Olympos Dagl'yla aym adl ta lyan, Lykia'daki korsanlann krall Zeniketes'in mustahkem kentini 84 abluka altma ald1 85. Uzun suren bir ku atmadan sonra kent ve kale du tu. Fakat Zeniketes, Romahlar'm eline du mektense kendisini ailesiyle birlikte ate e verdi 86. Her a9dan gu<;lli, zengin ve <;ok eski bir kent olan Olympos'un du mesiyle 87 Servilius, Dogu Lykia ve Bat! Pamphylia bolgelerinde Zeniketes'e ait olan ve onu destekleyen butun yerle imleri ele ge<;irmi oldu 88. Bunun uzerine Servilius, Kilikiah korsanlarla onlann Tauros'lann her iki yakasmda kurduklan kaleler ve b61gede haydutluk yaparak huzursuzluk kaynagl olan kavimler uzerine yurudu. Korsanlarla yaptlgl deniz sava lannda tarn donammh aglr gemileri vasltaslyla ustun geldi ve onlan Kilikia sulanndan kovdu 89. Romahlar sonunda, korsanlann karadaki uslerini yok etmenin zorunlulugunu kavradllar. Bu yuzden Servilius korsanlann ana lissu Kilikia Trakheia sahilleri boyunca korsanlara ait olan kalelerin <;ogunu Ylkt1 90. Daha sonra da bolgenin hinterlandmdaki kabilelere kar l seferler duzenledi. Bununla da yetinmeyen Servilius, Tauros Daglan'nm kuzeyinde Lykaonia Bolgesi'nde yer alan Isaurike yore sine yoneldi. <;;unku, soz konusu yore de aym ismi ta lyan ve kendilerine tabi bir<;ok koye sahip, birine "eski " (vetus), digerine ise, "yeni" (nova) Isaura denen; Isauria'hlann iyi tahkim edilmi iki mustahkem yerle imi bulunuyordu. Her iki yerle im de haydut yataglydl ve gerek civar kentler, gerekse Romahlar i<;in devamh huzursuzluk kaynaglydllar91. Servilius once onlan Romahlar'm hakimiyetini kabul etmeye zorladl. Isauria'hlann direnmesi uzerine Tauros'lan a arak Lykaonia'ya girdi 92. <;;ok <;etin ge<;en sava lardan sonra Isauria halklm yendigi ve kentlerini ele ge<;irdigi i<;in, kazandlgl zaferden dolayl Isauricus "Isauria jatihi" unvamm ald1 93. Fakat bununla da yetinmeyen Servilius, donu yolunda ise, Isauria'nm kuzeybatlsmda 82 Cic. leg. agr., ; Cic. Verr., 11. (4) ; Sail. Hist., I ; Strab., XIV c. 671; Flor epit., I Eutr., VI. 3; Oros. hist., V Sail. Hist., I ; Strab., XIV c. 671; Eutr., VI. 3; Oros. hist., V. 23. Dogu Lykia'da, Olympos ile Phaselis arasmda yei' alan Korykos'un lokalizasyonuna ili kin tartt malar ve oneriler ic;in bk. Keyser 1997, 64 vd.; Adak Plutarkhos'a (Plut. Pomp., XXIV. 5) gore, korsanlar Olympos'ta bir araya gelerek gizli, kutsal ayinler yaplyor ve festivauer dlizenliyorlardl. Korsanlar tarafmclan tapmlffi goren clinlerden Dogu orijinli Mithras kliltli Antikc;:ag boyunca devam etmi tir. Daha detayl! bilgi ic;:in qk. Rauh 2000, 153 dn Strabon'a CStrab., XIV c. 671) gore, korsan kralm tahkimli kalesinin yei' aldjgl Olympos Dagl'ndan blitlin Lykia, Pamphylia, Pisidia ve Milyas gori.ilebilmekteydi. 86 Strab., XIV c Cic. Verr., 11. (2) ; SaIl. Hist., I ; Strab., XIV c. 671; Flor. epit., I ; Oros. hist., V. 23; aynca bk. Strab., XIV c Cic. leg. agr., I. 5; ; Sail. Hist., I ; Strab., xrv, c. 671; Eutt., VI Liv. perioch., 90; Flor. epit., I ; Armn. Marc., XIV Strab., XII c. 569; Flor. epit., I ; Konuya ili kin olarak aynca bk. Liv. perioch., 90, 93; VeIl., ; Amm. Marc., XIV. 8. 4; Eutr., VI. 3; Oros. hist., V ; Festus Brev., XII. 3; Daha detayl! bilgi ve tartt malar ic;:in ise bk. Ormerod 1922, 37; Magie 1950, 288 vd. dn Strab., XII c Boylelikle Servilius, Tauros'lann lizerine ve arka klslrnlanna sefer yapan ilk Romal! general oldu CEutt., VI. 3; Oros. hist., V ). Aynca bk. Festus Brev., XII Liv. perioch., 93; Flor. epit., I ; Frontin. strat., Ill. 7; Eutr., VI. 3; Festus. Brev., XII. 3; aynca bk. Strab., XII c. 569; VeIl., ; Ormerod 1922, 44 vd.; Hall 1973, 568 vd.; Keyser 1997, 68 vd.

17 104 Murat Arslan yer alan Pisidia Bblgesi'nin 94 bir ybresi olan Oroanda ve yerleri henuz bilinmeyen Aperensis ve Gedusanus dolaylanna 95 sefer duzenleyerek oralan da Roma hakimiyetine kattl 96. Dst uste kazandlgl deniz ve kara sava lanndan soma, bnceleri sadece Romaltlar'm smlrlt saylda gemi ve asker bulundurduklan Cilicia Eyaleti'ni butun Batl Tauros'lan yani, Kilikia Trakheia ve Pamphylia sahillerini Pisidia ve Lykaonia'nm bazl ybrelerini de i<;ine alacak ekilde geni letti. Korsanlan bahane ederek Kilikia'da bir donanma ussu kurdu. Aynca Roma'nm bu bblgeden Ki.i<;uk Asya'nm i<; bblgelerine dogru yapabilecegi bir sefer i<;in askeri bir yol ve guvenlik agl olu turdu. Bbylelikle Romaltlar i<;in Kilikia uzerinden Lykaonia'ya ve Kappadokia'mn guneyine; oradan da Pontos Bblgesi'ne kadar giden gi.ivenli bir yol a<;llml oldu 97 Bu baklmdan Kilikia, Ku <;uk Asya'daki Roma hakimiyetinin ba ltca ge<;it yeri; Kilikia valisi de Kappadokia'nm muhaflzl ve Roma'nm Armenia, ya da Pontos'a kar l yapacagl herhangi bir hareketin komutam haline geldi 98. Bbylelikle Servilius, Lb ytllan arasmda be YIl i<;inde (quinquennium 99 ) bblgeyi belirli bl<;ude korsanlardan ve haydutlardan temizleyerek Kilikia'yl Roma'nm Ku<;uk Asya'daki stratejik a<;ldan bnernli. eyaletlerinden biri haline getirdi. Servilius, yak. Lb. 74 Ylltnda Roma'ya dbnerek gbrkernli bir triumphus duzenledi loo. Ele ge<;irdigi kentlerdeki heykelleri ve degerli e yalan Roma'daki zafer ge<;itinde sergiledi 101. Aynca, 0 zamana kadar hi<;bir Romalt kumandanm yapamadlgml yaplp tutsak 94 Festus Brev., XI Bu yorelerde ya ayan insanlann kimlikleri bilinmemekle birlikte, Karalitis CKaralis, Bey ehir) GolLi'nun dogusunda, Mistia Cdaha gee;: donemlerdeki ekli Misthion) ve Pappa Cdaha sonraki adl Tiberiopolis) isimli kasabalarda ikamet ettikleri du unulebilir CPto!. geogr., V 4. 9). Pappa, bugunku Yunuslar KasabaSl (IGRR Ill, ) ve Mistia (veya Misthion) ise, Bey ehir Golu'nun guneydogu ko esinde, mlistahkem bir kent olarak kabul edilmektedir Cmuhtemelen bugiinku Bey ehir'in dogusundaki Kale Dag). Konuya ili kin olarak bk. Hall 1959, Oroanda'nm yeri ise, tarn olarak bilinmemekle birlikte, bugunki.i Seydi ehir dolaylannda aranmahdlr. <;:unku Oroandahlar, Lb. 189 yilmda Roma consul'u Manius Vulso'nun Galatlan cezalandll'mak uzere Pisidia uzerinden ' Galatia'ya dogru ilerledigi slrada, ona 200 talanta harac:; vererek kentlerini kurtarml lardl (Liv., XXXVIII ; 19. 1; Polyb., XXl. 42. [46]. 2). Konuya ili kin olarak aynca bk. Plin. nat., V , ; IGRR Ill, 309; Ormerod 1922, 47 vd. dn. 3-6; Magie 1950, 290 dn. 25; Keyser 1997, 65 vd.; Arslan 2000a, 100 dn Cic. leg. agr., n Roma imparatorluk Donemi'nde de geli tirilerek kullallllan bu yol Itinemries ("askeri" yliri.iyli yollan) olarak adlandmlml olup Pamphylia'nm Side kentinden ba laylp, Pappa (Yunuslar Kasabasl) uzerinden Ikonion'a (Konya) ula lyordu CSherwin-White 1984, 155 vd.; Sherwin-White 1994, 233 dn. 2). Aynca bk. Kallet-Marx 1995, 296 dn. 16. Yukanda sozi.i edilen askeri yola i1i kin olarak aynca bk. Oros. hist., V ; Eutr., VI. 3; Festus Brev., Xl-XlI. 3; Keyser 1997, 76 dn Konuya ili kin olarak bk. Sail. Hist., n Cic. Verr., n. (3) Bununla birlikte gee;: donem tarihe;:ilerinden Eutropius CEutr., VI. 3) ve Orosius'a COros. hist., V 23) gore, SerVilius'un seferi, Lb Ylllan arasmda gerc:;ekle ti ve li e;: yil Ctriennium) surdu. Livius (Liv. perioch., 90),da, Servilius'un Kilikia'ya gonderilmesini yak. Lb Yllma; CLiv. perioch., 93Yte ise, Kilikia'yl ve Isauriahlar'l Roma boyunduruguna alarak korsanlann bin;:ok kentini ele gec:;irmesini yak. Lb Yllma tarihlemekteclir. Bununla birlikte Florus CFlor. epit., I Yte, Servilius'un korsanlarla sava lrken aglr ve tarn donalllmh gemilere sahip oldugunu vurgulamaktadlr. Bu bakimdan Ormerod'a COrmerod 1922, 37 vd.) gore, Servilius, Lb. 78 Ylhlll korsanlara kar l yapacagl seferin hazlrhklanlll tamamlamakla ve Lb. 74 Ylhlll ise, ele gee;:irdigi bolgeleri duzenlemekle gee;:irmi ti. Bu yuzden gee;: donem yazarlanndan Eutropius (Eutr., VI. 3) ve Orosius COros. hist., V 23), Servilius'un seferini 3 Yllla sllllrlarken, onun korsanlara ve haydutlara kar l sava tlgl Lb Ylllan arasmdaki donemden bahsediyor olsa gerektirler. Daha detayh bilgi ic:;in bk. Ormerod 1922, 36 vd.; Magie 1950, 287 dn. 17; Souza 1999, 128 vu. 100 Oros. hist., V 23; Festus Brev., XlI Cic. Verr., n. Cl) , (5)

18 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanllk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonur;lan 105 korsanlan zincire vurarak zafer alaymda te~hir etti. Bu baklmdan, 0 italya'ya ayak bastlktan soma Roma'ya dogru ile rlerken sadece yolu u zerindeki kasabalardaki h alk degil butun civar kentlerdeki ahali toplanarak Kilikia'll korsanlan gormeye geldi. Roma'daki zafer ge<;idi ise, uzun sure konu~uldu ve halkm ho~una gitti. ~unku Servilius, bir zamanlann korkulan Kilikia, Pamphylia, Lykia ve Isauria haydutlan ile korsanlanm Roma'da zincirler i<;inde, halkm gozleri onlinde n ge<;irterek infaz etmeye goturmu~tu 102 Boylece Publius Servilius kendi <;abaslyla birlikle rini toplayarak, bilgeligi ve kahramanllgl sayesinde; ayn ca Dogu Lykia ve provincia Ci!icia'da yaptlgl saygm i~ler dolaylslyla Rom a'nm onurlu kahramanlan arasmda yerini aldl 103. Servilius'un, gerek Kilikia Trakheia, Pamphylia ve Dogu Lykia'daki korsanlar, gerekse Tauros'lann eteklerinde ya~ayan asi kavimler uzerine duzenledigi seferler genel o larak b a~a nyla sonu<;lanml ~ olsa da bu mucadele Roma a<;lsmdan kallcl bir ba~ a n saglamadl 104. Servilius her ne kadar korsanlan Kilikia'dan uzakla~tlrml ~, konu~land lklan kalelerden bazllanm Ylkml~ ve hem kara, hem de denizde onlara kar~l ba~anyla <;arpl~ml~ olsa da onun bolgeden aynlmaslyla birlikte yore de korsan ve haydutluk faaliyetleri tekrar ba ~ gosterdi. Bu ytizden Appianos10 5, Servilius'un Kilikia'll korsanlara kar~l yaptlgl seferin, korsanlar uzerinde budanml~ bir aga<; e tk isi yarattlgml; yani o nlann daha da serpilip gu<;lenmelerine n e d e n oldugunu iddia etmektedir. ~unku, Servilius'un onunden k a<;an korsanla r ve Kilikia'daki haydutlar daha bliytik bir cesaretle mucadelelerini surdurduler 106 Bunun uzerine, i.b. 75 ylll consul'lanndan Lucius Octavius, Lb. 75/74 yllmda Roma'nm Cilicia proconsu!'u o larak, bir baklma Servilius'un yanm blraktlgl i ~ i tamamlamak lizere bolgeye gonderildi 107 Ancak Octavius, Kilikia'ya geldikten klsa sure soma Tauros'lann gune y klyllan hinterlandmdaki kabilelerle Cbelki haydutlarla?) giri~tig i bir <;arp l~ma slrasmda olduruldu 108. Bu ytizden, Ku<;uk Asya sahillerindeki korsan saldmlan artarak devam etti. Bu duruma verilebilecek en guzel ornek, Lb. 75/74 Ylll k1~mda Chibernis iam mensibus)109 retorik egitirni almak u zere Rhodos'a giden "Genr;" Iulius Caesar'm, tarn donammll say1s1z gernileriyle halen denizlerin hakimi olan Kilikiall 110 korsanlar tarafmdan Miletos ile Halikarnassos arasmda yer alan Phamakussa Adasl a<;lklannda esir edilmesidir111. Lb. 75/74 ylll Ku<;uk 102 Cic. Verr., n. (5) Cic. Verr., n. ( 1) , n. (3) , ; n. (4) ; Cic leg. agr., I. 5; n. 50. Servilius'un, Cilicia proconsul'lugundan otlirii Roma'da kazandlgl line ve itibata ili ~ kin olarak aynca bk. Cic. Leg. Man., XXIII. 68; Vell., n ; Amm. Marc., XIV App. Mithr., App. Mithr., 93; konuya ili kin olarak aynca bk. Flor. epit., Cassius Dio'ya (Dio. Cass., XXXVI ) gore, Romahlar Akdeniz'deki korsanhk faaliyetlerini onceleri gerektigi kadar onemsemediler. Zaman zaman korsanlar lizerine donanmalar ve generallerini gondererek, klsa vadeli yoresel ba anlarla yetindiler. Boylelikle ozellikle Dogu Akdeniz'de korsanhk faaliyetleri i.b. 1. yii zyilda artarak devam etti. Konuya ili kin olarak aynca bk. Flor. epit., ; Souza 1999, Sail. Hist., n Plut. Luc., VI. 1; aynca bk. Pohl 1993, 270 vd. 109 Suet. Iul., IV Plutarkhos (Plut. Caes., n. l)'de, Kilikia' li korsanlan en cani (oldlirlicli) insanlar olarak tamrnlamaktadlf. 111 PI ut. Caes., I. 4; Suet. Iul., IV. 1; Vell., II ; Val. Max., VI Daha detayli bilgi i<;;in bk. Ward 1977, 26 vel.; Kallet-Marx 1995, 300 dn. 34; Souza 1999, 140 vd.

19 106 Murat Arslan Asya valisi Marcus Iunius Iuncus'un kendisini kurtarmak uzere hi<;bir <;abada bulunmamasl u zerine, Caesar adamlanm Miletos'a gondermi ve 50 talanta tutanndaki fidyeyi korsanlara vererek tekrar ozgurli.igune kavu mu tur. Fakat daha soma, Miletos'lulann da yardimiyla hemen bir donanma olu turarak korsanlara saldlrml ve onlan ele ge<;irmi tir. Bunun uzerine korsanlann tutsagiyken onlara her zaman soyledigi gibi -bu esnada korsanlar onun aka yaptlgim sanarak Caesar'a gliluyorlardl- hepsini <;armiha gerdirmi tir112. Ancak bu slrada, Roma'nm kendi sahilleri de dahil olmak uzere hemen hemen burun dogu eyaletleri korsan tehdidi altmdaydl. Bu yi.izden, Lb. 75 yih Roma consul'lanndan Gaius Cotta soylevlerinde 113, Roma'nm dart bir yandan du manlan tarafmdan slkl tmldlglm iddia ediyor, ozellikle Romahlar'm Akdeniz'deki deniz gi.icunun ne kadar zayifladlgml vurguluyordu. Bu durumun nedenini ise, son zamanlarda, Romahlar'm Akdeniz'in guvenligini saglamak uzere denizlerde tuttugu donanmanm olduk<;a kli<;lilmi.i olmasma baghyordu 114. Bu baklmdan Akdeniz'deki deniz ticareti zayifliyor, dahasl Roma'nm bile erzak edinmesi gu<;le iyordu. Diger bir sorun ise, Pontos Krah VI. Mithridates'in gittik<;e gu<;lenmesi ve Ku<;uk Asya'YI ikinci kez istila etme hazirhgl i<;inde olmasiydl. Bu durum Romahlar'm Ku<;uk Asya ve Cilicia eyaletlerinde buylik ordular bulundurmasma neden oluyordu 115. Birinci Mithridates-Roma Sava 1 slrasmda korsanlar Pontos kralma onemli yardimlarda bulunmu lardl. Olasl bir sava -U<;uncu Mithridates-Roma Sava l- slrasmda ise, korsanlann gene Pontos kralmm yanmda olacagl a ikardl. Belki de bu yi.izden Romahlar, yak. Lb. 75/74 YIlmda 'praetor' Marcus Antonius'u smirsiz yetkilerle 116 (imperium infinitum) donatarak Akdeniz'deki korsanlar ve Pontos muttefiklerinden Krete Adasl uzerine gonderdiler 117. Krete'liler, belki kendileri de korsan olduklan i<;in Mithridates-Roma Sava lan boyunca Pontos krahm desteklemi ler ve yeri geldiginde O'na parah asker saglaml lardl 118. Boylelikle, bir yandan Dogu Akdeniz'deki korsan tehdidine son vermeye <;ah lrken, diger yandan da soz konusu korsanlann ve Krete Adasl'nm olasl bir Mithridates-Roma Sava l slrasmda tekrar Pontos krahyla birle mesini engellemek istiyorlardl plut. Caes., Il. 1-4; Suet. Iul., IV. 2; Veil., Suetonius'a (Suet. Iul., LXXIV. 1) gore, Caesar korsanlara onlan c;:armlha gerecegini sbylecligi ic;:in sbziinde durmu ~ ve hepsini Pergamon'da hac;: ~e klindeki daragacma c;:aktlrml t1r. Ancak, gene de korsanlara acldlgl ve blmeden bnce fazla eziyet c;:ekmelerini istemedigi ic;:in ilkin bogazlanm kestirmi tir. Konuya il.i~kin olarak aynca bk. Polyain. Strat., VIII ; Vall. Max., VI SaIl. Hist., Il ; aynca bk. App. dv., I SaIl. Hist., Sail. Hist., Il veil., n M. Antonius'u da Romaltlar, biiyiik bir ihtimalle Lb. 67 Yllmda Pompeius'a verilen imperium gibi (Plut. Pomp., XCIV. 1-2), karada ktyldan 400 stadia'lrk uzakltga kadar tarn bir yetkiyle komutan olarak atadllar (SollZa 1999, 142 dn. 190). 117 Liv. perioch., 97; Cic. Verr., 11. (3) Plut. Ant., I. 1; Flor. epit., I ; VeIl., n Fakat M. Antonius korsanlar kar lsmda dikkate deger bir ba an saglayamadl. Konuya ili kin olarak aynca bk. S~Il. Hist., frg. Ill. 2M, 6M; Magie 1950, 293 dn ; Souza 1999, 141 vd. 118 App. Sic., VI. 1; Flor. epit., I App. Sic., VI. 1.

20 Lykia, Pamphylia ve Kilikia Trakheia Sahillerindeki Korsanhk Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonur;lan 107 Fakat M. Antonius, h e m ada a<;;lklannda yaptlgl deniz saya lannda, hem de kara muharebe lerinde ye kent kll atmalannda yeterli ba an saglayamaml ye korsan Lasthenes komutasmdaki Krete'liler tarafmdan <;;e itli kereler bozguna u gratllffil tl120. Bununla birlikte Krete'lilerle bir anla ma yapml 121 ye Creticus "Kretefatihi" unyamm alml tlr122. Lex Cabinia; Pompeius'un Korsan Seferi ve Sonu<;lan Lo. 67 yllmda Akdeniz'de korsanhk faaliyetleri son h addine ula ml tl123. Oyle ki korsanlar nere deyse butun Akdeniz'e hakim olmu lardl. Ozellikle Anadolu'da ikamet eden insanlardan b azllan Mithridates-Roma Sava lan nedeniyle ge<;;im kapllannm kapandlgl ve bi.iyi.ik bir sefalet i<;;ine du tukleri i<;;in korsan olmaya karar verrni lerdi. Once haydutlar gibi, hemiolia'larla 124 C~J1.lOAta) daha sonra da trieres'le~le125 W <;; Slra kurekli saya gemisi), aynl orga nize bir donanmanm generallerini andlran korsan efleri yanetiminde, filolar halinde seyrederek, kara yerine denizi haraca baglaml lardl 126. Bazen kent yurtta lan i<;;inden e n zenginlerini ka<;;mp onlan slgmaklannagaturuyor ye halktan fidye istiyorlarc.h 127 Bununla birlikte limanlara ve sahil kentlerine akm duzenle mekten de geri durmuyo rlardl. C;iftlik evlerini ye tarlalan yakmakla kalmlyor, tahkim edilmi kalelere saldmyor, kentleri d a hi ku atarak kalelerine buyuk zararlar veriyor, duvarlanm Ylklyor, ehirleri yagmaladlktan sonra yaklyor halkl ise, kale olarak Delos ye Rhodos gibi a<;;lk 120 Florlls'a (Flor. epit., I ) gore, M. Antonius, Krete seferine <;lkarken kendisine ve ordusuna <;ok guvendigi i<;in yan1l1a silahtan <;ok zincir almas1l1m cezasml, Lb. 72 Ylhnda Lasthenes komutas1l1daki Krete'liler tarafmdan yenilerek c,;ekmi tir. Konuya ili kin olarak aynca bk. Diod., XL. 1; SaIl. Hist., frg. Ill. 2M, 6M, 8; App. Sic., VI. 1. LivillS (Liv. perioch., 97) ise, M. Antonius'un bu sava ta olduglinli belirtmektedir ki; bu durum yanh ~ t1r. 121 Diocloros'a (XL ) gore, soz konusu anla ma Romahlar taraf1l1dan kabul gormemi ; Appianos'a (Sic. VI. 1-2) gore ise, yeni anla ma ko ullanm cia Krete'liler kabul etmemi lerdir. Daha detayh bilgi i<;in bk. Diod., XL. 1. 3; Cass. Dio.., xxx-xxxv. frg ; aynca bk. Souza 1999, 141 vd. 122 App. Sic., VI. 1-2; Plut. Ant., I App. Mithr., 91; Flor. epit., I Appianos'a (App. Mithr., 92) gore, Birinci Mithridates-Roma Sava~ l ' nd a Mithridates Kli<;lik Asya Eyaleti'ni ele ge<;irmi~; fakat Hellas'a gbnderdigi ordulann art arda Sulla taraf1l1dan yenilmesi lizerine, bu eyaleti uzun zaman elinde tutamayacagml anlaml t1r. Bu ydzden eyaletin bir bbli.imlinli yagmalaml ve denize korsanlar yoljaml tlr. Korsanlar ise, ba langl<;ta halkl hlrslzlar gibi tedirgin ederek birka<; gemiyle clola lp durmu lar; claha sonra yaptlklan i ten buylik kazan<; sagladlklanm fark edince, korsanhktan vazge<;memi lerdir. Hatta Pontos krah, Birinci Mithridates-Roma Sava l'nda yenilip, Sulla'yla ban yaplp yurduna cloncllikten sonra bile korsanlar Anaclolu sahillerincle korsanhk faaliyetlerine clevam etmi lerclir. Aynca bk. App. Mitlu., 63; Plut. Pomp., XXIv Bir bul;;uk Slra klirekli gemi. 125 Trieres, Lb. VI. yuzyil1l1 ikinci yansmclan itibaren uzun bir slire en <;ok kllllanilan sava gemisi niteligindeki yeni bir tekne tlirlidur. Bu tekneye Latince'cle triremis acll verilmekteydi. Kelime anlaml itibariyle "ii\= slra kiirekli" clemek olan sbz konusu hlzh sava gemilerini, 0 pg1l1 "destroyer/eri " olarak kabul eclebiliriz (aynca bk Lanclels 1996, 157 vd.; Casson 2002, 62 vd.). T17:eres'lerin uzunluklan metre arasmcla degi mekte olup geni likleri 5-6 metre kaclarcll. Su altmdaki derinlikleri yakla lk 1 metre, cleniz seviyesinclen ydkseklikleri ise, mlimkun olclugu bl<;ude suya yakmcll. Sbz konusu yassl ve uzun teknelercleki kurek slralan cleniz seviyesinin oyle yakmmdan ba hyordu ki; clalgalar en alt Slranm ancak bir kan altmda kahyordu. Her bir trieres'te 170 kurek,;i (epikopoi [E1tlK01tOl]); 8-10 tane tayfa (nautai [vo:tl-tm]), aynca aglr silahh askerler (hoplitai [o1tahal]) ve mancmlk,;ilardan (sphendonetai [(j<pev8ovi1~m]) olu an, sayilan 14 ile 30 arasmda degi en deniz askeri (epihatai [E1tl~& t(x\) bulunmaktaydl. Her tekneyi bir gemi kaptanl (tnerarkhos [~pl"papxos]) donanmayl ise, amiral (nauarkhos [vauapxosd kumanda etmekteydi (Casson 2002, 67). 126 App. Mitlu., 92; Plu t. Pomp., XXIv 1-2; Cass. Dio., XXXV , ; Flor. epit., I App. Mithr., 92-93; Piu!. Pomp., XXIv 4.