LABORATUVAR TEST REHBERİ

Transkript

1 Sayfa No 1/41 1. GİRİŞ Laboratuar Test Rehberi laboratuarımızda çalışılan testler ve çalışma düzeni hakkında bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Hazırlanan bu rehber ile testlerin istenmesinden, sonuçların ulaşmasına kadar geçen preanalitik, analitik, postanalitik aşamaları açıklanarak, sağlık personelimize yardımcı olmak amaçlanmaktadır. 2. TEST GİRİŞLERİ Polikliniklerde hekimler tarafından istenilen test/testler girişler hastane otomasyon sisteminden (HBYS) yapılır. Test seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten laboratuvar kayıt/kan alma birimine yönlendirilir. Test onayları laboratuvar kayıt biriminde yapılır. Acil servis, klinikler ve yoğun bakımlarda test girişleri için aynı işlemler yapılır. Oluşturulan barkod etiketinin doğru hastaya ait olduğu kontrol edilir, istenilen testlere uygun tüplere düzgün bir şekilde yapıştırılır. Hastalardan test materyalleri bu tüplere alınır, laboratuvara gönderilir. 3. ÖRNEKLERİN ALINMASI VE A TRANSFERİ Polikliniklerden yapılan test istekleri için materyaller kayıt/kan alma biriminde alınır. İdrar ve gaita testleri için hastalara barkod etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilir, hastalar örneklerini ilgili laboratuvar birimine getirirler. Kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketleri yapıştırılır ve kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Klinikler ve acil serviste hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HBYS e girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına barkod etiketi yapıştırılır. Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Alınan örnekler bekletilmeden personelle veya pnömatik sistem ile ilgili laboratuvar birimine gönderilir. 4. ÖRNEK ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR Laboratuar testlerinde doğru sonuca ulaşabilmek için numune almadan önce hastaların ve Laboratuar çalışanlarının uyması gereken standart bazı kurallar vardır. Numune vermeden önceki açlık-tokluk durumu, menstrüel periyot, alınan ilaçlar, stres, sigara içilmesi, bir gün önce alınan aşırı yağlı gıdalar, alkol ve kolalı içecekler tüketilmesi, egzersiz yapılması test sonuçlarını etkileyebilir. Bu nedenle bazı özel testler ve acil durumlar hariç numuneler saat açlık sonrası (su içilebilir) test talebinde özel bir saat belirtilmediyse, sabah 08:00-10:00 arasında, istirahat koşullarında alınmalıdır. Bununla birlikte, hastanın doktorunun gerekli gördüğü hallerde, açlık gerektiren bazı testler, açlık şartı aranmadan da günün herhangi bir saatinde alınacak örnekten çalışılabilir. Oral Glukoz Tolerans Testi, Stimulasyon testleri için randevu alınmalı ve en geç 09:00 da işleme başlanmalıdır. Çalışılacak test için şart değilse ve klinisyenin özel bir talebi yoksa idrar günün herhangi bir saatinde alınabilir. Ayaktan gelen hastalar için hekimlerden test ekleme talebi gelirse, hastadan alınmış olan birincil numunenin uygun ve yeterli olması koşulunda test ekleme talebi yerine getirilir. Test ekleme talebi ilgili laboratuar ile görüşülerek onay alındıktan sonra hastane otomasyon sistemi üzerinden gerçekleştirilir Kan Numunesi Alma Numune tüpleri hasta ismi, kayıt numarası, tarih, test adı, numune cinsi içeren barkot etiketlerle etiketlenir. Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

2 Sayfa No 2/41 Kan alma öncesinde eller uygun şekilde yıkanmalı, gerekli olan tüm malzeme hazırlanmalıdır. Hasta kan alma odasında cilt dezenfektanı %70 lik alkol, steril gaz pedler, pamuk, yara bandı, otomatik turnike, vacutainer uçları, vacutainer adaptörü, enjektör, tek kullanımlık lateks pudrasız eldiven hazırlanır. Hasta kan alma odasına numarası söylenerek davet edilir. Hastadan kan almadan önce iletişim kurarak güven sağlamak önemlidir. Hasta koltuğa rahatça oturtulur. Hastanın kolunu dirsek üzerine kadar açması sağlanır. Giysilerin kolu sıkmamasına dikkat edilmelidir. Hasta kolunu düz olarak uzatır. Kol dirsekten bükülü olmamalıdır. Yetişkinlerde antekubital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın venler tercih edilir. Turnike, kan alınması planlanan bölgenin 8-10 cm yukarısına takılır. Hastaya yumruk yapması söylenir. Turnike toplardamarlar üzerinde baskı yaratacak ancak atardamar dolaşımına engel olmayacak şekilde sıkılarak venin görünür, hissedilir hale gelmesi sağlanır, ven palpe edilerek kan alınacak damar tesbit edilir. Turnikenin uzun süre sıkılı durması bazı test (kalsiyum, laktat, potasyum gibi) sonuçlarını değiştirebileceğinden gevşetilir ve tespit edilen bölge, alkollü gazlı bezle merkezden çevreye doğru dairesel hareketlerle temizlenir, o bölge kurumaya bırakılırken turnike tekrar sıkılır. Turnike en fazla 1 dakika sıkılı tutulmalıdır. Normal ve kalın damarlarda turnike erken açılabilir. Vacutainer uçları ve enjektör gibi tek kullanımlık malzeme mutlaka hastanın yanında ambalajından çıkartılmalıdır. Vacutainer ile kan alınacaksa vacutainer ucu adaptöre vidalanır. İğne ucunun kesik olan tarafı yukarıya bakacak şekilde ve cilde 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine itilir. İğne vene yerleştikten sonra tüp adaptörün arkasından tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri itilir. Kanın tüpe gelmesiyle birlikte turnike gevşetilir ve tüpün dolması beklenir. Farklı tüplere kan alınması gerekiyorsa önce katkı maddesi içermeyen Serum tüpü, sonra Sitratlı tüp, Heparinli tüp, EDTA lı tüp ve Fluoridli tüplere kan alınır. Antikoagülanlı tüplere kan alındıktan sonra 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek kan ile antikoagülanın karışması sağlanır. Kan alma işlemi tamamlandıktan sonra iğne ucu venden çıkartılır ve iğne giriş noktasına kuru pamuk ile baskı yapılır ve kol bir miktar yukarı kaldırılır. Kan alınan noktada kanama tamamen duruncaya kadar 2-3 dakika baskı devam ettirilir. Kanamanın durduğundan emin olduktan sonra yara bandı ile iğne giriş noktası kapatılır. Antikoagülan ilaç, aspirin alan kişilerde bu sürenin daha uzun olacağı düşünülerek baskı süresi daha uzun tutulmalıdır. Enjektörle kan alınacaksa, enjektör ambalajı yırtılır, iğne ucundaki plastik kılıf çıkartılır ve iğne ucunun kesik ucu yukarıya bakacak şekilde cilde 15 derece açı vererek ven içine itilir. Ven duvarı delindikten sonra enjektördeki basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar. Enjektörle kan alırken piston hızlı çekilerek kan alınmamalıdır. Hızlı kan çekilmesi durumunda hemoliz ortaya çıkabilir. Yeterince kan alındıktan sonra turnike gevşetilir. İğne ucu venden çekilir ve iğne giriş noktasına kuru pamuk ile baskı yapılır ve kol bir miktar yukarı kaldırılır. Kan alınan noktada kanama tamamen duruncaya kadar 2-3 dakika baskı devam ettirilir. Kanamanın durduğundan emin olduktan sonra yara bandı ile iğne giriş noktası kapatılır. Antikoagülan ilaç, aspirin alan kişilerde bu sürenin daha uzun olacağı düşünülerek baskı süresi daha uzun tutulmalıdır. Enjektördeki kanı tüplere boşaltmak için enjektör ucundaki iğne çıkartılır, tüplerin kapağı açılır ve enjektördeki kan tüpün kenarından yavaşça kaydırılarak tüpte olması gereken seviyeye kadar doldurulur. Antikoagülan içeren tüplerin kapakları kapatılır ve yavaşça 5-6 kez alt üst edilerek kan ile antikoagülanın karışması sağlanır. Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

3 Sayfa No 3/41 Kalıcı Kateter ile kan alımı; bazen kan almak için damarda bulunan bir kateterin kullanılması gerekecektir. Katater yoluyla hastaya verilmiş maddelerin kalıntılarının Laboratuvar test sonuçları üzerinde etkisi olabilir. Kan örneği almak için kalıcı kataterin kullanımından kaçınmak gerekir. Ancak bu her zaman mümkün olmayabilir ya da stimulasyon testleri sırasında hastaya katater takılmış olabilir. Bu durumda kataterden alınan ilk 3-4 ml kan, kullanılmamalı atılmalıdır. Daha sonra alınan kan test için kullanılmalıdır. Kan alma işlemi sonrasında enjektörucu ve vacutainer ucu Tıbbi Atık kutusuna atılır. Kolda kan alınması uygun olmayan bölgeler; mastektomi yapılmış taraftan, ödemli bir bölgeden, sklerozlu ya da yara izi taşıyan toplardamarlardan, şişmiş, kızarmış, enfeksiyon olan koldan, damar için kanül kullanılan bir bölgenin yukarısından, bir diyaliz bağlantı noktası ya da fistül bulunan bir koldan kan alınmamalıdır İdrar Numunesi Alma İdrar örneklerinin alınması ve laboratuvara ulaştırılması sürecinde; idrar toplama yöntemi, idrar kapları tipi, eklenecek koruyucu madde ve saklama koşulları gibi değişkenler, analiz sonuçlarını ve bunun sonucunda teşhis ve tedavi kararlarını etkileme potansiyeli taşırlar. Alınacak idrar örnekleri yapılacak olan teste göre değişik şekilde ve miktarda alınmaktadır. Rastgele (random) idrar örneği: Tam idrar tetkiki (TİT) ve mikroskobik incelemeler için uygun örnek çeşididir. Temiz bir idrar kabına o anda alınan idrar numunesidir. Sabah İdrarı: Yaklaşık 8 saatlik gece uykusundan hemen sonra, sabah toplanan ilk idrar örneğidir. Yatmadan önce mesane boşaltılır, yataktan kalkınca yapılan ilk idrar, hastaya verilmiş olan örnek kabında toplanır. Özel durumlarda (Uykusuzluk çekenlerde, çocuk hastalarda vs.) 8 saatlik süre şartı aranmayabilir. Hormon yoğunluğu daha fazla olduğu için idrarda gebelik testi istendiğinde sabah idrarı tercih edilmelidir. Orta Akım İdrarı: Üretra girişindeki kontaminasyonundan korunmak amacıyla bir miktar idrarın dışarı yapıldıktan sonra idrardan örnek alınmasıdır. 24 Saatlik idrar: Metabolit testleri 24 saatlik idrarda çalışılır. İdrar doğru olarak, tarif edildiği şekilde toplanmalıdır. 4.3.Boğaz Kültürü Alma Boğazdan sürüntü, A grubu beta hemolitik streptokok aranması için alınır. Hastanın yüzü ışığa dönük olmalı, dili bastırılarak eküvyonla sağ-sol tonsilla fossalarından ve arka farenks mukozasından alınmalıdır. Eküvyon ağız boşluğuna ve dile temas etmemelidir. A grubu beta hemolitik streptokoklar kuruluğa dayanıklı olup 48 saat materyalde canlı kalabilir. Numune ilk 24 saatte çalışılacaksa, oda ısısında eküvyonla gönderilir. İşleme alma süresi uzayacaksa transport besiyerine alınıp yollanmalıdır Burun Kültürü Alma Burun deliğinden steril eküvyonla girilip farenkse temas edilip eküvyon döndürülerek burundan çıkarılır. Her iki burun deliğinden numune alınmalıdır. Genellikle S. aureus taşıyıcılığının araştırılması amacıyla yapılır. Numune transport besiyeri ile gönderilir Balgam Kültürü Alma Sabah ilk balgam tercih edilir. Tüberküloz için 3 farklı günde alınan 3 ayrı numune ile çalışılması önerilir. Tükrük numunesi kabul edilmez. Mikroskopta 10 X objektifle yapılan incelemede ile her alanda <=10 yassı hücre, > = 25 lökosit olması yada nötrofil / epitel oranının >=5:1 olması gereklidir. Balgam ağız çalkalandıktan sonra steril kaba verilmelidir İdrar Kültürü Alma Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

4 Sayfa No 4/41 Sabah ilk idrarın alınması tercih edilir. Hastaya steril idrar kabı, dezenfektan ve 2 adet steril gazlı bez içeren paketlenmiş pet verilir. Hasta ellerini sabunla yıkar, durular. Idrar kabını kapağı yukarı bakacak şekilde açar. İlk gazlı bezi dezenfektanla ıslatır; diğeri kuru kalır. Kadın hasta: Sol elle vulva labiumları açar. Dezenfektanlı petle idrar yapılan bölgeyi önden arkaya doğru temizler. İkinci petle kurular. İdrarın ön kısmını dışarı, orta kısmını steril kaba, son kısmını dışarı yapar. idrar kabını hemen kapatır. Erkek hasta: Dezenfektanlı pet ile penis ucunu temizler, diğeri ile kurular. İdrarın ilk kısminı dişarı, orta kısmını kaba, son kısmını dışarı yapar. İdrar kabını hemen kapatır. Numune en kısa sürede (<2saat) laboratuvara ulaştırılır. Örnekler 4C de en fazla 24 saat bekleyebilir; 24 saat içinde ekilmelidir. Sondası olan hastalarda numunenin idrar torbasından alınması uygun değildir; kataterden alınmalıdır Gaita Kültürü Alma Steril kaba ceviz büyüklüğünde taze gaita numunesi verilmelidir. Örnekler hemen çalışılmayacaksa Caryblair transport besi yerine alınmalı ve kısa sürede laboratuvara yollanmalıdır. Gaita alınamıyorsa yerine eküvyonla alınan rektal sürüntü gönderilebilir Üretral Kültür Alma Gözle görülen akıntı varsa direkt lama alınıp mikroskobik inceleme yapılabilir. Ancak gözle görülen akıntı yoksa ince özel eküvyonla üretraya 2-3 cm. girilip döndürülerek numune alınmalıdır. Klamidya aranacaksa sentetik Dacron ya da rayon uçlu eküvyonlar kullanılmalıdır. Klamidya için uygun eküvyon kitlerle beraber gelmekte ve istek olursa gönderilmektedir. Erkek hastada üretral numune standard tel milli fiber uçlu eküvyonla alınmalıdır. Hasta numune alımı öncesi 1 saatte idrara çıkmamış olmalıdır. Eküvyon idrar yoluna 2-3 cm girip 3-5 saniye döndürülerek alınır Vajinal Kültür Alma Vajinal kültür kadın doğum uzmanı ya da bu konuda eğitim almış hekim tarafından alınır. Hasta jinekolojik pozisyonda yatırılır, sadece su ile ıslatılmış (antiseptiksiz) spekulum vajinaya yerleştirilir; sekresyon ve akıntılar silinir. Eküvyonla vulvaya değmeden arka forniks yada yan duvarlardan numune alınır. 2 adet alınması daha uygundur. Numuneler transport besiyerine alınır, 24 saat içerisinde oda ısında laboratuvara ulaştırılır Yara Kültürü Alma Yara bölgesi steril serum fizyolojik ile nemlendirilmiş steril gazlı bezle silinir. Steril eküvyonla yara ile normal dokunun birleşme bölgesine sürülerek numune alınır. Transport besiyerine alınan numune 24 saat oda ısında bekletilebilir Göz Kültürü Alma Konjunktivit için her 2 gözden de kültür alınmalıdır. Numune alt konjunktival kese ve iç kontüsten steril eküvyonla sürüntü olarak alınır. Alınan numune transport besiyeri ile laboratuvara gönderilir Dış Kulak Yolu Kültürü Alma Diş kulakla ilgili enfeksiyon şüphesi varsa once dış kulak yolu steril serum fizyolojikle nemlenmiş eküvyonla temizlenir. Daha sonra steril kuru eküvyonla dış kulak yolundan döndürülerek numune toplanır ve transport besiyeri ile yollanır Katater Kültürü Alma Katater enfeksiyonundan şüphe ediliyorsa, deri antiseptikle temizlenir. Çıkarılan kataterin 5 cm lik distal ucu steril petri kutusuna konur. Numune laboratuvara kısa sürede ulaştırılır. Süre uzayacaksa 4 C de 24 saat saklanabilir. Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

5 Sayfa No 5/ Bos Kültürü Alma Bos, deneyimli doktor tarafından alınmalıdır. Numunenin alınacağı yer deri antiseptiği ile temizlendikten sonra L3-4, L4-5 veya L5-S1 aralığından uygun iğne ile girilerek subaraknoid aralığa ulaşılıp 3-4 ayrı tupe 5-10 ml numune alınır. 3. ve 4. tüpler hücre sayımı ve ayrımı için kullanılırken diğerleri mikrobiyolojik ve biyokimyasal testler için kullanılmalıdır. BOS en geç 15 dk. içinde laboratuvara ulaşmalı, aksi taktirde oda ısında ya da etüvde beklemelidir. Sadece viral etkenler açısından 24 saat buzdolabında bekleyebilir. BOS ile beraber kan kültürü de alınmalıdır Vücut Sıvıları (Plevra, Periton, Safra, Sinovyal, Perikardiyal) Kültürü Alma Bu numuneler cerrahi aseptik tekniklere uyularak konunun uzmanı doktor tarafından yapılan iğne aspirasyonuyla yada enjektörle çekilerek alınır. Örnek steril tüpe yada kaba mümkün olduğunca fazla miktarda (1-5ml) alınmalı ve kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır. Mikobakteri ve mantar için 5 ml numune alınması önerilir. Perikardiyal, plevral, sinovyal, peritoniyal sıvılar istenirse hasta başında kan kültür şişesine kan kültüründe tarif edildiği şekilde ekilip laboratuvara gönderilir. Eğer hücre sayımı yapılacaksa EDTA lı tüpe 2 ml aktarılmalıdır Kan Kültürü Alma -Kan dolaşımında enfeksiyonun tespiti için 24 saat içinde en az 3 şişe kan alınmalıdır. 1 kan kültür seti 1 aerop /1 anaerop ya da 2 aerop şişeden oluşmalıdır. -Aynı anda (hiç bekletmeden) 2 ayrı koldan (sağ-sol) 2 set kan kültürü alınmalıdır. -Hasta bilgisi, kanın alındığı tarih ve saat barkodu kapatmayacak şekilde yazılmalıdır. -Kullanılan ilaçlar sorulmalı, antibiyotik kullanıyorsa yeni dozdan hemen önce alınmalıdır. -Numune ateş çıkmaya başladığında alınmalıdır. -Katater kaynaklı sepsis düşünülüyorsa numune kataterden alınır. -Numune alınmadan evvel cerrahi aseptik teknikler uygulanır. -Eller yıkanır, eldiven giyilir. -Numune en sık kubital sonra femoral venlerden alınır. -Deri %70 lik alkolle 30 saniye boyunca merkezden perifere doğru 5 cm çapındaki bölgeyi kapsayacak şekilde silinir ve kuruması beklenir. -2. Kez iyot sölüsyonu ile merkezden perifere doğru dairesel şekilde silinip 2 dakika kuruması beklenir. -El değmeden damara girilir/ ya da steril eldiven kullanılır. -Kan kültür şişesinin üst kapağı açılıp %70 alkolle silinir, iyot kullanılmaz. Kuruduktan sonra alınan kan enjektör iğnesi steril başka bir iğne ile değiştirilerek şişeye verilir. Şişe hafifçe alt üst edilir. -Erişkin hastadan 8-10 ml, çocuktan 1-3 ml kan alınmalıdır. -Şişe etüve kaldırılmaz. Oda ısısında kalmalı, en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır Spermiyogram, Sperm Kültürü Ve Sperm Yıkama Analizleri İçin Örnek Alma -Semen örneği laboratuvarda, uygun bir odada alınmalıdır. -Numune evden getirilecekse, dk. içinde laboratuvara ulaşmalı, transport sırasında vücuda yakın muhafaza edilmeli, 37 C ısı korunmaya çalışılmalıdır. - Numune evde alınırsa elde edilme zamanı ve laboratuvara ulaşma zamanı kayıt edilmeli, ejekulatın tamamının kaba verildiği doğrulanmalıdır. -Numune 3-5 günlük cinsel perhiz dönemi (uykuda veya mastürbasyonla cinsel boşalma olamamalıdır) sonrası alınmalı, bu sürenin 1 haftayı geçmemesine dikkat edilmelidir. -Mastürbasyon öncesi mesane boşaltılmalı, eller ve genital organlar sabunla yıkanmalı ve durulanmalıdır. Sabun tükrük gibi maddeler işlem sırasında kullanılmamalıdır. -Numune geniş ağızlı steril bir kaba alınmalıdır Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

6 Sayfa No 6/41 -Sperm üretimi sigara, alkol, ısı, ilaç ve enfeksiyonlardan etkilenebilir. Sperm üretim döngüsü 2-3 ay olduğundan normal olmayan örneklerin analizi 1 ay ara ile 2-3 kez tekrarlanmalıdır HPV DNA Analizi İçin Örnek Alma: -Şüpheli lezyondan THIN PREP şişelerine doğrudan sürüntü alınabilir. -Şüpheli lezyondan kuru (jelsiz) eküvyon çubuğu ile alınmış sürüntü örneği kuru olarak ya da eküvyon içerisine pamuklu kısım ıslanacak kadar serum fizyolojik eklenerek soğuk ortamda laboratuvara transfer edilmelidir. -Biyopsi örneği alındıysa steril bir kapta serum fizyolojik içinde ve soğuk ortamda laboratuvara gönderilmelidir. -Parafin blok ile alınmış örnekler doğrudan gönderilebilir. NOT: Kan, serum ya da plazma örneklerinde HPV DNA analizi yapılamamaktadır Tüberküloz PCR Testi İçin Örnek Alma: Tüberküloz PCR testi için örnek alma BACTEC Tüberküloz kültürü alma koşulları aynen uygulanır Selofan Bant Tekniği İle Enterobıus Vermıcularıs (Oksiyur) İçin Örnek Alma: -Tercihen sabah tuvalete gitmeden örnek alınmalıdır. Örnek anüs çevresinde çeşitli yerlerden ve ayrı zamanlarda bir kaç kez alınmalıdır. -İyi kalite selofan bant (seloteyp) alınarak yapışkan yüzü anüs etrafına bir kaç kez sıkıca bastırıldıktan sonra bir lam üzerine yapıştırılır. -Temiz bir kutuda gün içerisinde laboratuvara gönderilir Gaitada Parazit İçin Örnek Alma: Şekilli dışkı numuneleri için, gaita kabına ceviz büyüklüğünde taze gaita numunesi verilmelidir. İshalli dışkı numuneleri için, gaita kabına 5-10 cc kadar taze gaita numunesi alınmalı, 1 saati geçmeyecek şekilde laboratuara verilmelidir. Bez kullanan hastalar için, bezin naylon kısmı içe gelecek şekilde bağlanıp, o kısımdan alınan numuneler laboratuara getirilmelidir. 5. NUMUNE KABUL VE RED KRİTERLERİ Kabul-red kriterleri kısaltmalar: + Az ++ Çok R Örnek reddedilir (Kesin red). (R) Uzman onayı ile çalışılabilir. Test sonucuna göre yeni numune istenebilir. Genel kural olarak, primer ve altenatif numune özelliklerine uymayan numuneler reddedilir. Tüm testler için örnekler, ilgili uzman tarafından değerlendirilerek kabul ya da reddedilir. TEST ADI Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Pıhtı HORMON 17-OH Progesteron ACTH ++ R ADH Anjiotensin I ++ R Anjiotensin II ++ R Beta-hCG C-peptid DHEA ECP Estraiol FSH Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

7 Sayfa No 7/41 Growth Hormon İnsülin + R Kortizol LH Progesteron Prolaktin PTH ++R Testosteron serbest Somatomedin C(IGF-I) TRAK Eritropoietin + R IgA1, IgA2 TUMOR MARKERI CA 125 CA 15-3 CA 19-9 CA 72-4 NSE ++R Tiroglobulin KEMİK MARKERI Beta Cross Laps Osteokalsin TEST ADI Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Pıhtı VİTAMİNLER Vitamin A Vitamin B12 Vitamin C Vitamin D(25-OH) Folik Asit + R SERUM PROTEİNLERİ CRP Haptoglobulin + R IgA IgD IgE IgG IgM ELEKTROFOREZ Hb Elektroforezi + R Protein Elektroforezi + R + R İmmunelektroforez + R + R BİYOKİMYA Albümin Alkalen Fosfataz ALT Amonyak + R + R Asit Fosfataz + R + R AST Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

8 Sayfa No 8/41 Biluribin Direkt + R Bilirubin Total + R CK + R CK-MB + R Çinko + R Demir + R DBK + R Ferritin Fosfor İnorganik + R Fruktozamin ++ R Klorür + R Kolesterol Laktat + R Lityum + R LDH + R Lipaz ++ R Magnezyum + R Prostatik Asit Fosfataz + R + R Potasyum + R Protein Total Pseudokolinesteraz ++ R Sodyum + (R) İLAÇLAR Asetaminofen ++ R Carbamazepin ++ R Digoksin ++ R Fenitoin ++ R Fenobarbital ++ R Salisilat ++ R Valproik Asit ++ R Teofilin ++ R KOAGÜLASYON Anti Trombin III + R + R APC Rezistansı + R + R APTT + R + R Faktör II Aktivitesi + R + R Faktör V Aktivitesi + R + R Faktör VII Aktivitesi + R + R Faktör VIII Aktivitesi + R + R Faktör IX Aktivitesi + R + R Fibrinojen + R + R Lupus Antikoagülan + R + R Protein C Aktivitesi + R + R Protein S Aktivitesi + R + R Protrombin zamanı + R + R Trombin zamanı + R + R Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

9 Sayfa No 9/41 MİKROBİYOLOJİ RED KRİTERLERİ Steril olmayan kapla gelen kültür numuneleri (gaita hariç ) R İstek yapılan test için yetersiz örnek hacmi R Hemolizli numuneler ( Hepatit markerları için ) (R) 2-8 C de dahi olsa 24 saatten fazla beklemiş idrar numuneleri R Antibiyotik kullanan hastadan kültür isteği (tedaviye cevap alınamıyorsa antibiyotik ismi (R) not alınarak çalışılır.) Başka numune ile kontamine örnekler (idrar gaita ile kontamine ise ) R Balgam numunesinde epitel hücre oranı fazla ise (tükrükse) R Antikoagülanlı tüpte pıhtı varsa R Numune kırık veya çatlak bir kapla gelmişse R Formalinle gelen numuneler R Dışarıdan transport besiyerli eküvyonla gelmeyen kültür numuneleri R 24 saatlik idrarda ARB ve Mycobacterıum kültür istekleri R İstemle örnek kabı bilgileri uyumsuzsa (R) Kan uygun tüpe alınmamışsa (R) 6. KAN ALMA TÜPLERİ KAPAK RENGİ KATKI MADDESİ KATKI MADDESİNİN İŞLEVİ ÖNEMLİ NOKTALAR Kırmızı - - Pıhtı oluşumu dakikada gerçekleşir. GENEL KULLANIM AMACI Biyokimyasal ve immunolojik çalışmalarda kullanmak üzere serum elde etmek. Sarı(jelli) g jel Kan ve serum arasında etkileşimi engellemek için bariyer oluşturur. Mor EDTA Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Açık mavi Siyah Gri Sodyum Sitrat (0.129 M) Sodyum Sitrat (0.129 M) Sodyum fluorid ve Potasyum oksalat Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı engeller. Glikolizi engeller ve kalsiyumu bağlayarak pıhtılaşmayı Pıhtı oluşumu daha çabuk. Santrifüj oda ısısında olmalı. Transport öncesi 1 saat dik bekletilmeli. Kan tüpü üzerinde yazan miktar kadar veya siyah çizgiye kadar doldurulur. Alınır alınmaz 6-8 kez alt üst edilerek iyice karışması sağlanmalı. Kan tüpü üzerinde yazan miktar kadar veya siyah çizgiye kadar doldurulur. Alınır alınmaz 6-8 kez alt üst edilerek iyice karışması sağlanmalı. Kan/antikoagülan oranı: 9/1 Kan tüpü üzerinde yazan miktar kadar veya siyah çizgiye kadar doldurulur. Alınır alınmaz 6-8 kez alt üst edilerek iyice karışması sağlanmalı. Kan/antikoagülan oranı: 4/1 Tam kan sayımı. Pek çok biyokimya testinde alternatif numune olarak kullanılır. Koagülasyon testleri Sedimentasyon (ESR) ölçümü Numune uzun süre kan olarak bekleyecek ise. Kan şekeri ölçümü Laktat ölçümü Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

10 Sayfa No 10/41 engeller. Yeşil Lacivert Heparin(Lityum-, Sodyum-, Amonyum-) Katkısız veya Sodyum-heparin Heparin trombin oluşumunu engelleyen doğal bir antikoagülandı r Testi türüne göre uygun heparin seçilmeli. Metal içermez (metal free tüp). Pek çok biyokimya testi için plazma elde etmek. Eser metal Na Sitrat lı tüp Jelli serum tüpü Flouridli tüp K3 EDTA lı tüp Serum tüpü Lityum heparinli tüp Kapiller EDTA lı tüp Kapiller serum tüpü Kapiller serum tüpü Kapiller koagülasyon tüp İDRAR KABI VE PARAZİT İÇİN GAİTA KABI Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

11 Sayfa No 11/41 KÜLTÜR İÇİN GAİTA KABI 24 SAATLİK İDRAR TOPLAMA KABI EKÜVYON ÇUBUĞU BESİYERLERİ KAN KÜLTÜRÜ BESİYERİ 7. TEST ADI, ÖRNEK TÜRÜ, KAPAK TÜRÜ, METOD,,, Hazırlayan Dokümantasyon Ekibi Onaylayan Yönetim Sistemleri Başkanı

12 Sayfa No 12/41 BİYOKİMYA I Alanin Aminotransferaz Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün 0-55 U/L (ALT) (SGPT) Albumin Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl Alkalen fosfataz (ALP) Serum (Örnek aç olarak alınmalıdır.) Sarı ENZ Her gün Aynı gün U/L (0-15yaş için U/L) Amilaz Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün U/L İdrar (24 saatlik) Sarı ENZ Her gün Aynı gün U/L Aspartat aminotransferaz Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün 0-34 U/L (AST) (SGOT) Bil. total Serum (Işıktan Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl korunmalıdır) Bil. direkt Serum (Işıktan Sarı PHOT Her gün Aynı gün 0,5-5 mg/dl korunmalıdır) BUN (Kan Üre Azotu) Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 7-18,7 mg/dl Demir Serum (Örnek aç iken Sarı PHOT Her gün Aynı gün μg/dl alınmalıdır) Demir Bağlama Kapasitesi Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün μg/dl Fosfor Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl Gama Glutamil Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün 9-64 U/L Transpeptidaz (GGT) Glukoz Serum (Örnek aç Sarı ENZ Her gün Aynı gün mg/dl alınmalı, bekletilmeden çalışılmalıdır.) BOS (Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 o C de saklanmalıdır.) Sarı ENZ Her gün Aynı gün mg/dl

13 Sayfa No 13/41 HDL kolesterol Serum (Örnek aç alınmalıdır.) Sarı ENZ Her gün Aynı gün mg/dl Kalsiyum Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl İdrar (Spot veya 24 İdrar kabı PHOT Her gün Aynı gün mg/g saatlik) Klor Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mmol/l İdrar (24 saatlik) İdrar kabı PHOT Her gün Aynı gün mmol/l Kolesterol, total Serum (Örnek 12 Sarı ENZ Her gün Aynı gün mg/dl saatlik açlık sonrası alınmalıdır) Kreatin Kinaz (CK) Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün U/L Kreatin kinaz (CK) MB Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün 0-24 U/L Kreatinin Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl İdrar (24 saatlik) İdrar kabı PHOT Her gün Aynı gün mg/g Laktat Dehidrogenaz Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün U/L (LDH) LDL kolesterol Serum (Örnek aç iken Sarı ENZ Her gün Aynı gün mg/dl alınmalıdır.) Lipaz Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 8-78 U/L Laktat Plazma (soğuk Gri PHOT Her gün Aynı gün mg/dl zincir) Amonyak Plazma (soğuk Mor PHOT Her gün Aynı gün μg/dl zincir) Mikroprotein (Mikroalbuminüri) İdrar (Sabah ilk idrar veya 24 saatlik) İdrar kabı PHOT Her gün Aynı gün 0-14 mg/dl mg/gün Potasyum Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mmol/l İdrar (24 saatlik) İdrar kabı PHOT Her gün Aynı gün mmol/l Protein, total Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 6-8 g/dl

14 Sayfa No 14/41 İdrar (24 saatlik) Idrar kabı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl BOS Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl Ponksiyon sıvısı Sarı PHOT Her gün Aynı gün Sodyum Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mmol/l İdrar (24 saatlik) Idrar kabı PHOT Her gün Aynı gün mmol/l Magnezyum (Mg) Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 1,6-2,6 mg/dl Trigliserid Serum (Örnek aç Sarı ENZ Her gün Aynı gün mg/dl iken alınmalıdır.) Ürik asit Serum Sarı ENZ Her gün Aynı gün 2-5,5 mg/dl İdrar (24 saatlik) Idrar kabı ENZ Her gün Aynı gün mg/g IgA Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl IgG Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl IgM Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/dl Tam idrar tetkiki İdrar İdrar kabı Mikros- kobik Her gün Aynı gün Dansite:1, Glikoz : 2-30 mg/dl Ph :5-8 Ürobilinojen :0-2 mg/dl Gaitada Gizli Kan Gaita Gaita kabı Her gün Aynı gün Negatif /pozitif HORMON CA 15-3 Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün IU/mL CA 19-9 Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün 0-33 IU/mL CEA (Karsinoembriyojenik Antijen) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Sigara içen: Erkek: ng/mL Kadın: ng/mL Sigara içmeyen: Erkek: ng/mL Kadın: ng/mL

15 Sayfa No 15/41 Estradiol (E2) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Folliküler faz: 0-160pg/mL Ovulasyon: pg/mL Luteal faz: pg/mL Postmenapoz: 0-30pg/mL Erkek:0-56pg/mL Ferritin Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Kadın :6-159 ng/ml Erkek : ng/ml Folik asit Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün 3-17 ng/ml Follikül Stimülan Hormon (FSH) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Folliküler faz: mIU/mL Ovulasyon: mIU/Ml Lutealfaz: 1.2-9mIU/mL Postmenapoz: mIU/mL Erkek: mIU/mL Insülin Serum (Örnek aç alınmalıdır.) Sarı CHEM Her gün Aynı gün 6-27 uiu/ml Kortizol Serum (Açlık örneği alınmalıdır. Örnek diurnal varyasyon nedeniyle 8:00-10:00 veya 16:00-18:00 saatleri arasında alınmalı ve tüp üzerine örnek alım zamanı belirtilmelidir.) Sarı CHEM Her gün Aynı gün Sabah: 5-25 g/dl Öğleden sonra: g/dl

16 Sayfa No 16/41 Luteinizan Hormon (LH) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Folliküler faz: mIU/mL Ovulasyon:17-77mIU/mL Luteal faz:0-14.7miu/ml Postmenapoz: mIU/mL Erkek: mIU/mL Paratiroid Hormon (PTH), intakt Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün pg/ml Prolaktin (PRL) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Kadın: ng/ml Folliküler ng/ml Ovulasyon ng/ml Luteal ng/ml Erkek: ng/mL Progesteron Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Folliküler faz: ng/mL Ovulasyon: ng/mL Luteal faz: ng/mL Postmenapoz: 0-1ng/mL Erkek: ng/mL Prostat Spesifik Antijen (PSA), serbest Prostat Spesifik Antijen (PSA), total Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Erkek Yas: 0,03-0,50 ng/ml Yas :0-0,33 ng/ml Yas :0,041-0,39 ng/ml Yas :0,05-0,49 ng/ml Yas :0,084-0,87 ng/ml Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Erkek Yas:0,20-2,9 ng/ml Yas :0,16-1,5 ng/ml Yas :0,16-1,7 ng/ml Yas :0,24-3,0 ng/ml Yas :0,27-4,8 ng/ml T3 serbest Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün 1.8-4,2 pg/ml

17 Sayfa No 17/41 T4 serbest Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/dl Kalsitonin Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün 0-10 pg/ml Tiroglobülin ( Tg ) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Tiroid Peroksidaz Antikoru Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün 0-35 IU/mL (Anti-TPO) Tiroid Stimülan Hormon (TSH) Serum Sarı CHEM Hergün Aynı gün miu/ml Vitamin B12 Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün pg/ml Estriol (E3),serbest Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Seks Hormon Bağlayıcı Globulin(SHBG) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Kadın Oks kullanımı Folüküler Midcycle Luteal Postmenapoz trimester nmol/l C Peptit Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Somatomedin-C (IGF-1) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Ferritin Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Dehidroepiandrosteron Sulfat Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Kadın ug/dl Erkek ug/dl Testosteron,total Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Erkek Kadın oks kul Folüküler Midcycle Luteal Postmenapoz ng/dl Büyüme Hormonu (GH) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Adrenokortikotropik Hormon (ACTH) Serum Mor CHEM Her gün Aynı gün 0-46 pg/ml

18 Sayfa No 18/41 Kortizol Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün Sabah 5-25 mg/dl Öğleden sonra 2,5-12,5 mg/dl IGFBP-3 Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün 1-10 mg/dl B-HCG,serbest Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Osteokalsin Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml PAPP-A Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün ng/ml Alfa-fetoprotein (AFP) Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün IU/mL B-HCG Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün IU/mL CA 125 Serum Sarı CHEM Her gün Aynı gün U/mL 25-Hidroksi Vitamin D3 Serum Sarı ECHEM Her gün Aynı gün ng/ml IL-6 Serum Sarı ECHEM Her gün Aynı gün 7 pg/ml Anti-TSHR Serum Sarı ECHEM Her gün Aynı gün <1,75 IU/mL S-100 Serum Sarı ECHEM Her gün Aynı gün 46 pg/ml Anti-CCP Serum Sarı ECHEM Her gün Aynı gün <17 U/mL HPLC Vanilmandelik asit (VMA) idrar (24 saatlik) İdrar kabı HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün <6 Yas :1-2,6 mg/gün 6-10 Yas:2-3,2 mg/gün 10-16:Yas:2,3-5,2 mg/gün Yas:1,4-6,5 mg/gün >20 Yas:<6,5 mg/gün Homovanilik asit (HVA) idrar (24 saatlik) İdrar kabı HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün <1 Yas:35 mg/gün 1 Yas:23 mg/gün 2-4 Yas: <13,5 mg/gün 5-9 Yas :<9 mg/gün Yas:<12 mg7gün Yetişkin:<8 mg/gün Hidroksiindol asetikasit (5- HİAA) idrar (24 saatlik) İdrar kabı HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün mg/24 saat

19 Sayfa No 19/41 Metanefrin idrar (24 saatlik) İdrar kabı HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün µg/gün Normetanefrin idrar (24 saatlik) İdrar kabı HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün µg/gün Katekolaminler (epinefrin,norepinefrin,dopamin) idrar (24 saatlik) İdrar kabı HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün Epinefrin:0-20 mcg/24 saat Norepinefrin:18-80 mcg/24 saat Dopamin : mcg /24 saat Çinko düzeyi Serum Lacivert AAS Haftada 1 Ertesi gün µg/dl Kurşun düzeyi Tam kan MOR AAS Haftada 1 Ertesi gün 15 Yas:10 µg/dl 15 Yas:<20 µg/dl >25µg/dl ciddi kurşun maruziyeti 70µg/dl toksik konsantrasyon Bakır düzeyi Plazma Lacivert İdrar kabı AAS Haftada 1 Ertesi gün µg/l idrar (24 saatlik) AAS µg/gün Vıtamın E Tam kan Mor HPLC Haftada 1 Ertesi gün <1 Yas :0,25-0,37 mg/dl 2-12 Yas:0,30-0,90 mg/dl Yas:0,60-1,00 mg/dl >15 Yas:0,50-1,80 mg/dl Vitamin A Tam kan Mor HPLC Haftada 1 Ertesi gün <5 Yas:20-43 µg/l 6-12 Yas:26-49 µg/l Yas:26-72 µg/l >15 Yas:30-80 µg/l Homosistein Tam kan Mor HPLC 3 haftada 1 Ertesi gün Erkek :4,3-11,4 µmol/l Kadın :3,3-10,4 µmol/l HbA1c Tam kan Mor HPLC Her gün Aynı gün %

20 Sayfa No 20/41 Hb Elektroforezi (Talasemi ) Tam kan Mor HPLC Cuma Haftalık Hgb F 1Gün- 1 Hafta 69-85% 1Hafta- 1Ay 60-82% 1Ay -3 Ay % 3 Ay-6Ay % 6 Ay-1 Yas % 1 Yas-3 Yas 0-2 % >3 Yas üstü 0-2 % Hgb A2 0-4 % FARMAKOLOJİ Digoksin Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 0,5-1,5 ng/ml Karbamazepin Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 4-12 mg/ml Fenitoin Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/ml Fenobarbital Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/ml Valporik asit Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün mg/ml Siklosporin (0. Saat) Tam kan Mor PHOT Her gün Aynı gün ng/ml Takrolimus Tam kan Mor PHOT Her gün Aynı gün 3-20 ng/ml Siklosporin (2. saat) Tam kan Mor PHOT Her gün Aynı gün ng/ml Etil alkol Serum Sarı PHOT Her gün 50 mg/dl=0.5 promil,100 mg/dl=1.00 promil KARDİYAK TESTLERİ Ck -MB Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 0-4,8 ng/ml Miyoglobin Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün ng/ml Troponin I Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün 0-1 ng/ml Pro-BNP Serum Sarı PHOT Her gün Aynı gün pg/ml