TAKDİM. Profesör Tony M. Ridley CBE PhD FEng FICE FCIT Imperial College of Science Technology & Medicine University of London. vii

Transkript

1 TAKDİM Yeni bin yılda, dünya çapında insan ve yük taşımacılığı yakın geçmişte olduğundan çok daha büyük bir öneme sahip oldu. Son iki yüzyıl içinde raylı sistemlerin doğuşu ve gelişimi endüstriyel, sosyal ve ekonomik gelişmede son derece büyük bir etkiye sahip olmuştur. Raylı sistemlerin geliştirilmesinde, işletmesinde ve yönetiminde tüm alanlardaki profesyonel mühendisler çok önemli roller oynamışlardır. Raylı sistemler mühendislerinin katkıları gelecekte daha da önemli olacaktır. Cliff Bonnett in kitabının ikinci baskısına bir takdim yazmaktan çok mutluyum. Bu kitap raylı sistemlerin tasarımı, yapımı ve bakımı ile ilgili pek çok mühendislik konusu hakkında temel bilgiler vererek konuyla yeni ilgilenmeye başlamış olan öğrenciler ve danışmanlar için çok yararlı olmuştur. Kitabın ikinci baskısında raylı sistemlerle ilgili güncel bilgi ve uygulamalarla güncel eğilimler verilmiş, çeşitli renkli resimler kullanılmıştır. Cliff i yirmi beş yıla yakın bir süredir tanırım. British Rail, London Underground ve Docklands Light Railway tesislerinde otuz yılı aşkın bir zamana dayalı engin deneyimi bu kitabın sağlam temellerini oluşturmaktadır. Imperial College de kısmi zamanlı olarak derslere girerek, bilgilerini basit ve öz bir biçimde iletebileceğini göstermiştir. Raylı Sistemler Mühendisliği alanında genel bir bilgi sahibi olmak isteyen herkese bu kitabı öneririm. Profesör Tony M. Ridley CBE PhD FEng FICE FCIT Imperial College of Science Technology & Medicine University of London vii

2

3 ÖN SÖZ Bu kitaba olan ihtiyaç 1994 yılında Imperial College ve London University nin University College fakültelerinin ortaklaşa yürüttükleri Disiplinlerarası Ulaştırma Yüksek Lisans Programı nda Raylı Sistemler Mühendisliği Kavramları adlı ders yazar tarafından yürütülürken ortaya çıktı. Sözü geçen dersin amacı, Her türlü raylı taşıma sisteminin planlanması, tasarımı, yapımı, donatılması, bakımı ve yenilenmesinde ilgili tüm mühendislik alanlarında gerekli görülen mühendislik kavramlarının anlaşılmasını sağlamak olarak belirtilmişti. Yazarın küçük bir araştırması sonucu, raylı sistemler mühendisliğini ilgilendiren çeşitli konularda detaylı bilgiler veren pek çok kitabın bulunduğu, bu kitapların genellikle çok dar bir alan üzerine odaklandığı, fakat konuyu ana hatlarıyla bir bütün olarak ele alan bir kitabın olmadığı ortaya çıktı. Bu kitabın ilk baskısı 1996 yılında yapıldı. İlk baskı özellikle bu eksikliği giderecek şekilde, sadece bu ve benzeri dersleri alan öğrenciler için değil, bu geniş alanda bilgisini arttırmak isteyen herkes için bir kaynak kitap olarak tasarlanmıştı. Birçok üniversite ve fakültede bu kitap bir ders kitabı olarak kullanıldı. Zaman için temel prensipler değişmese de, kitapta verilen bazı detayların güncellenmesi gerekti. İkinci baskının hazırlanmasının temel nedeni bu güncellemelerin yapılması oldu. Yazar, kitabın hazırlanması sırasında almış olduğu yardım ve desteği, özellikle London University deki derslere katkıda bulunan mühendislerin desteğini belirtmek ister. İlave olarak, bu baskıya esas olan birinci baskı hakkında yapılan tüm yorumlar için teşekkür ederiz. İkinci baskıda göze çarpan önemli bir değişiklik çizimlerin iyileştirilmesi ve bazı fotoğrafların renkli olarak basılmasıdır. Bu husus çok takdir edilmiştir. ix

4

5 Takdir ve Teşekkür Yazar, bu kitabın hazırlanmasında destek olan ve katkıda bulunan University of London Ulaştırma Araştırmaları Merkezi ndeki öğretim üyeleri, öğretim görevlileri ve diğer çalışanlara katkılarından dolayı teşekkür eder. Özellikle, kendi çalışma alanları dışında özel gayretler göstererek kitap için malzeme temin eden aşağıda isimleri bulunan öğreticilere teşekkür eder: Eddie Goddard Chris Hardie Chris Holmes Dr. John Medhurst Terry Mahoney Raylı sistemler hakkında önerilerde bulunan ve kitaptaki renkli fotoğrafları temin eden Paul Walker de çok takdir edilmektedir. Fotoğrafların altlarındaki açıklamalarda kendisi kaynak olarak belirtilmiştir. Yine kitabın hazırlanmasında doğru bilgi ve resimlerin temin edilmesinde katkıda bulunan Network Rail, London Underground Ltd, Dockland Light Railway Ltd, The Science Museum, the Institution of Railway Signal Engineers ve the Permeanent Way Institution adlı kuruluşlara teşekkür bir borçtur. Kitabın her iki baskısının da hazırlanmasını teşvik eden ve bu baskıya bir takdim yazan Prof. Tony Ridley e de özellikle minnettarım. xi

6

7 Çevirenin Takdimi 1825 yılında başlayan demiryolu işletmeciliği bir zamanlar dünya uluslarının ekonomilerinde ve sosyal gelişmelerinde çok önemli roller almış, ancak petrolün ucuz olduğu dönemde bir duraklama devri yaşamıştır. Ondokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru demiryolu işletmeciliğinde yeni gelişmeler olmuş, yolcu ve yük taşımacılığı giderek artmaya başlamıştır. Hızlı tren işletmeciliği yaygınlaşmaya başlamış, büyük şehirlerde şehir içi yolcu taşımacılığında metro ve hafif-raylı sistemler devreye alınmıştır. Raylısistemler sektörü dünya çapında büyümeye devam etmektedir. Demiryollarına yapılan yatırım dünya çapında yıllık 70 milyar dolar düzeyindedir yılına kadar yapılacak toplam yatırımın 1 trilyon dolara erişmesi beklenmektedir. Hafif raylı sistemler araç pazarı yaklaşık yıllık 3,5 milyar avrodur ve bu pazarın 2013 yılında 4,3 avroya ulaşması beklenmektedir. Demiryolunda çeken ve çekilen araçlar pazarı 86 milyar avrodur; bu pazar yılda %8 oranında büyümektedir. Türkiye de de benzer yatırımlar söz konusudur. Pek çok yüksek hızlı ve konvensiyonel tren hattı planlanmıştır yılına kadar 23,5 milyar dolarlık, sonrasında da 2035 yılına kadar ilave 21,5 milyar dolarlık yatırım yapılması taahhüt edilmiştir. Büyükşehirlerin metro ve hafif raylı ulaşım sistemlerinde de benzer yatırımlar söz konusudur. Örneğin İstanbul da 2018 yılına kadar 118 km, 2023 yılına kadar da 276 km ilave hat oluşturulacaktır. Altyapının genişletilmesine paralel olarak çeken ve çekilen araçlara olan talep de artacaktır. Hem altyapının genişletilmesi hem de bu araçların tasarımı, yapımı, sertifikasyonu ve bakımı yanında bu sistemlerin işletilmesi uzman eleman istihdamını gerektirecektir. Türkiye de mevcut programlar bu ihtiyacı karşılayacak elemanları yetiştirecek düzeyde değildir. Eğitilmiş eleman ihtiyacını gidermek amacıyla Eskişehir Osmangazi Üniversitesi nde 2012 yılında Raylı Sistemler Lisansüstü programını başlattık. Bu programda tüm öğrencilere önerdiğimiz Raylı Sistemlerin Temelleri adlı ders için uygun gördüğüm bu kitabı yarıyıl boyunca Türkçe ye xiii

8 çevirme fırsatım oldu. Kitap raylı sistemleri bir bütün olarak ele alıp, sistemin planlanması, kurulması, işletilmesi ve sürdürülmesiyle ilgili temel konular sade bir dille anlatmaktadır. Hem dersi alan öğrenciler için hem de raylı sistemlere ilgi duyanlar için temel bir kaynak niteliğindeki bu kitabın yararlı olmasını diliyorum. Eskişehir, 1 Eylül 2013 Prof. Dr. Hasan Hüseyin ERKAYA Eskişehir Osmangazi Üniversitesi