Dr. JEKYLL ve Mr. HYDE R.L.STEVENSON. Zarife Laçinler tarafõndan İngilizce'den çevrilmiştir.

Transkript

1 Dr. JEKYLL ve Mr. HYDE R.L.STEVENSON Zarife Laçinler tarafõndan İngilizce'den çevrilmiştir. ÖNSÖZ Robert Louis Stevenson ( ), kitapçõklarõ, çocuk masallarõ, şiirleri ve "Define Adasõ", "Çalõnmõş Çocuk", "Dr. Jekyll ve Mr. Hyde" gibi romanlarõyla İngiltere'de büyük bir okuyucu kitlesine ulaşmõş romantik bir yazardõr. Stevenson, 1850 yõlõnda Edinbourgh'da doğdu. Ailesinin tek çocuğuydu; çok duyarlõ, zeki, zayõf ve çelimsiz bir çocuktu. Bu nedenle mühendislikten, daha sonra da avukatlõktan vazgeçerek, küçük yaşta başladõğõ yazõ sanatõnõ ilerletti. Eline ne geçerse okurdu. Sağlõğõnõn bozukluğu düzenli öğrenim görmesine engel oldu. Yeteneği daha pek küçük yaştayken belirmişti. On üç yaşõndayken bir dergiye başyazar oldu ve bu işi üç yõl sürdürdü. On altõ yaşõnda, kitaplarõnõ; şiirlerini ve romanlarõnõ yazmaya başladõ. Güney İngiltere, Fransa, İtalya, Alpler, California ve güney denizlerindeki adalarõ gezdi. Baştan başa serüvenli bir yaşam geçirdikten sonra, kõrk dört yaşõnda, bir göğüs hastalõğõndan öldü. "Dr. Jekyll ve Mr. Hyde" adlõ yapõtõnda anlatõmõ açõk, yetkin, yerine göre okşayõcõ ve yerine göre tedirgin edicidir. Bu kitapta Stevenson, bir bilinçaltõ sorununu ustalõkla ortaya koyuyor. Yapõtõn simgesel bir niteliği vardõr. Bu bakõmdan, Fransõz yazõnõnõn Stevenson üzerinde etkisi olduğu söylenebilir; Fransõz yazõnõnda doğalcõlõk ve simgecilik akõmlarõ egemenken, Stevenson da Fransa'daydõ. Yapõt, ahlak üzerine simgesel bir öyküdür."prince Otto", "The Treasure of Franchard" ve "Markheim" adlõ romanlarõ gibi bu garip roman da iki kişiliğin çevresinde dönüyor. İnsan, ahlakõnõn kötü yanlarõyla oyun oynayabilir, ama sonunda kesinlikle cezasõnõ görür. İyilik örneği olan onurlu bir doktor, bulduğu bir ilacõn etkisiyle, kötülüğün ta kendisi olan günahkâr bir iblise dönüşüyor. Bu kişilik altõnda önce zevk için yaptõğõ kötülükler, zaman geçtikçe onu pençesine alõyor ve feci bir sona sürüklüyor. Güçlü bir düşlemgücünden doğmuş olan bu yapõtta ahlaksal amaçla serüven el ele vermiştir. Yapõt, coşku ve yaşamla doludur. Stevenson, hem bir Fransõz gibi güzel bir biçemle yazõyor, hem de bir ruhçözümcü gibi derin çözümlere girişiyor. Bundan başka, yapõtõn bütünündeki stoik düşünce de gözden kaçmõyor: Yaşam, en ağõr koşullar altõnda da olsa, cesaretle yaşanmalõdõr. Zarife Laçinler

2 Dr. JEKYLL ve Mr. HYDE KAPI ÖYKÜSÜ Noter Utterson, kõrk yõlda bir olsun gülümsemeyen, ters yüzlü, söyleşisi soğuk olduğu denli kõt, tutuk bir adamdõ. Pek duygulu değildi; zayõf yapõlõ, uzun boylu, donuk yüzlüydü. Ama bezgin görünmesine karşõn yine de sevimli bir görünüşü vardõ. Eş dost toplantõlarõnda, hele şarap da sevdiği şaraplardan olursa, gözlerinde iyilik põrõldardõ; bu yönü hiçbir zaman sözlerinden anlaşõlmaz, ama şölenin sonlarõnda yüzünden okunmakla kalmaz, davranõşlarõnda da ve daha belirgin görünürdü. Kendi benliğine karşõ hep sert davranõrdõ. Yalnõzken, içkiye karşõ eğilimini körletmek için cin içerdi. Tiyatrodan hoşlandõğõ halde yirmi yõldõr kapõsõndan adõm atmamõştõ. Ama başkalarõna karşõ hoşgörülüydü. Kötülük yapma konusunda ileri gidenlerin taşkõnlõklarõna imrenerek, biraz da şaşkõnlõkla bakar; bu tür davranõşlarõ yüzünden çõkmaza sapanlarõ suçlu bulacağõ yerde korumaya çalõşõrdõ. "Ben, Kabil'in tuttuğu aykõrõ yolu iyi bulurum. Varsõn her insan belasõnõ kendi istediği gibi bulsun," diye tuhaf tuhaf söylenirdi. Bu yüzden onun kõsmeti, çok kez, düşenin son saygõn ve iyiliksever dostu olmaktõ. Böylelerine karşõ, işyerine gelip gittikleri sürece, davranõşõ hiç değişmezdi. Böyle davranmak, Utterson için hiç de güç bir şey değildi; çünkü, aslõnda duygularõnõ belli etmeyen bir adamdõ. Dahasõ, dostluklarõnda bile böyle mezhebi geniş bir uysallõk vardõ. Dostlarõnõ rasgele, olduklarõ gibi kabul etmek ancak alçakgönüllü bir insanõn işidir. Bizim noter de böyleydi. Dostlarõ, ya akrabasõ ya da çok eskiden beri tanõdõğõ kimselerdi. Sevgisi zamanla büyüyüp gelişen sarmaşõk gibi, bağlandõklarõnõ ayõrdetmezdi. Belki de uzaktan akrabasõ ve kentin tanõnmõş kimselerinden biri olan Richard Enfield'e karşõ duyduğu bağlõlõk da bundan ileri geliyordu. Bu iki hõsõm, birbirlerinde beğenecek ne bulur ya da konuşacak ne ortak konularõ bulunabilir, kimse anlayamazdõ. Pazar gezmelerinde onlara raslayanlar, "hiç konuşmadan, besbelli canlarõ sõkõlarak yürürler; bir dostlarõna raslayõnca sanki içlerinin açõldõğõ belli olur," derlerdi. Buna karşõn, ikisi de bu gezintilere çok değer verirlerdi. Haftanõn tek eğlencesi saydõklarõ bu gezintiler için yalnõzca başka eğlence fõrsatlarõnõ bir yana bõrakmakla kalmaz; iş için gelenleri bile geri çevirir, böylece bu gezinti zevkinin aksamamasõna bakarlardõ. Yine bu gezintilerin birinde raslantõyla yollarõ Londra'nõn kalabalõk bir mahallesinin yan sokağõna düşmüştü. Burasõ küçük, sessiz bir sokaktõ, ama iş günlerinde dükkânlar açõkken işlekti. Burada oturanlarõn kazançlarõnõn yolunda olduğu belliydi; yarõşõrcasõna daha da çok kazanmaya çalõşõyorlar, artõrdõklarõnõ süse harcõyorlardõ. Yol boyunca uzanan vitrinler, sõra sõra dizilmiş gülümseyen satõcõ kõzlar gibi, insanõ kendilerine çekiyordu. Gözalõcõ güzelliklerinin örtüldüğü ve yolun başka günlere göre õssõz olduğu pazar günleri bile burasõ pis komşu sokaklarla karşõlaştõrõlõnca, sanki ormanda parõldayan bir ateşi andõrõrdõ. Yeni boyanmõş kepenkleri, põrõl põrõl parlatõlmõş pirinç tokmaklarõ, genel temizliği ve neşeli durumu gelen geçenlerin hep gözüne çarpar, hoşa giderdi. Doğuya doğru giderken, soldaki köşeyi geçtikten sonra iki kapõ ilerde, bir avlu girişi sokağõn düzgünlüğünü bozuyordu. Tam bu noktada karanlõk yüzlü büyük bir yapõnõn çatõsõ, bu sokağa doğru bir çõkõntõ oluşturmuştu. Yapõ iki katlõydõ. Penceresi yoktu. Alt katõnda bir kapõdan, üst katõnda da rengi solmuş duvarlardan başka bir şey görülmüyordu. Evin neresine bakõlsa uzun zamandan beri el değmemiş olduğu anlaşõlõyordu. Kapõnõn ne tokmağõ, ne de zili vardõ; boyasõ yer yer kabarõp dökülmüştü. Serseriler kapõnõn girintisinde yatmõşlar,

3 tahtalarõnda kibritler çakmõşlar; çocuklar merdivenlerinde bakkalcõlõk oynamõşlar, bir öğrenci de kabartmalarõnda çakõsõnõn keskinliğini denemişti. Ama, yirmi, yirmi beş yõldan beri bu serseri ziyaretçileri kovacak ya da yaptõklarõ yõkõmõ onaracak bir kimse çõkmamõştõ. Enfield ile noter bu sokağõn karşõ yanõndaydõlar. Avlunun karşõsõna gelince Enfield bastonuyla işaret ederek, dostuna: - Bu kapõya hiç dikkat etmiş miydin? diye sordu. Noter "Evet," deyince: - Bu kapõyõ ne zaman görsem aklõma çok garip bir öykü gelir, diye ekledi. Utterson sesini hafifçe değiştirerek: - Yaa... Neymiş bu? diye sordu. Enfield karşõlõk olarak: - Bak anlatayõm, dedi. Karanlõk bir kõş gecesi, saat üç sularõndaydõ. Bilmem nereden eve dönüyordum. Yolum, kentin fener õşõğõndan başka hiçbir şey görünmeyen bir bölgesinden geçiyordu. Birbiri ardõnca uzayõp giden sokaklar. Herkes derin bir uykuda. Bitmek tükenmek bilmeyen yollar. Hepsi de sanki geçit törenine hazõrlanmõş gibi õşõklanmõş, hepsi de kilise gibi bomboş yollar... O duruma gelmiştim ki, kendisini dinleye dinleye kuruntuya kapõlan insanlar gibi, "Ah, bir polise raslasam!" diyordum. Birdenbire iki gölge gördüm; biri hõzlõ hõzlõ, sert adõmlarla doğuya doğru giden ufak tefek bir adam; öteki de aşağõ yukarõ sekiz-on yaşlarõnda bir kõzdõ. Bu adamõn gittiği yola çapraz düşen bir yoldan alabildiğine koşarak iniyordu. İkisi pek doğal olarak yolun köşesinde birbirlerine çarptõlar. İşte asõl acõklõ şey bundan sonra oldu. Çünkü adam hiç aldõrmadan kõzõn üstüne bastõ geçti; çocuğu çõğlõklar içinde yerde bõraktõ. Bunu böyle işitmek bir şey değil, dostum, asõl görmek pek acõklõydõ!.. Adamõn insana benzer bir yanõ yoktu, önüne ezilsinler diye kurbanlar atõlan bir taş tanrõya benziyordu. Arkasõndan seslendim ve alabildiğine koştum. Bu nazik (!) adamõ yakasõndan yakaladõm, haykõrmakta olan yavrunun çevresini almõş kalabalõğõn bulunduğu yere sürükledim. Çok soğukkanlõydõ. Hiç karşõ koymadõ; yalnõzca bana bir kez baktõ; ama öyle kötü baktõ ki, birdenbire vücudumu ter bastõğõnõ duyumsadõm. Yardõma yetişenler çocuğun kendi ailesiydi. Çok geçmeden bir kõzõn çağõrmaya gittiği doktor da gözüktü. Neyse, doktorun dediğine göre çocuğa pek bir şey olmamõş, yalnõzca çok korkmuştu. Eh, sorun burada biter diyeceksin, değil mi? Fakat işin garip bir yönü var. Daha ilk bakõşta bu adama karşõ bende bir nefret uyanmõştõ. Doğallõkla aynõ duygu çocuğun ailesinde de uyanmõştõ. Ama, asõl dikkatimi çeken doktorun takõndõğõ tavõrdõ. Görünüşü bildiğimiz doktorlardan farksõzdõ: Yaşõ ve rengi belirsiz, konuşmasõndan belirgin bir Edinburgh vurgusu eksik olmayan, hiç mi hiç heyecan belirtisi göstermeyen bir hekimdi. Her neyse, bizim gibi sõradan bir adamdõ. Ama yakaladõğõm adama her bakõşõnda, onu bir atõlõşta yere sermek istediğini, renkten renge giren yüzünden okuyordum. Benim kafamõn içinde dolaşanõ onun bildiği kadar, ben de onun aklõndan geçenleri biliyordum. Öldürmek söz konusu olamayacağõna göre, yapõlacak en ağõr şey neyse onu yaptõk. Adama, onu bu davranõşõ yüzünden rezil edebileceğimizi, adõnõ bütün Londra'nõn bir başõndan öbür başõna dek dillere destan edeceğimizi söyledik. Dostlarõ ve saygõnlõğõ varsa bunlarõ yitireceğini de ekledik. Bütün bunlarõ sayõp dökerken de elimizden geldiği kadar kadõnlarõ ondan uzak tutuyorduk; çünkü olup bitenler karşõsõnda hepsi de cehennem cadõlarõna dönmüştü. Yaşamõmda yüzleri böylesine nefret dolu bir insan topluluğu görmedim. İnsanõ sinirlendiren kötü bir soğukkanlõlõkla sõrõtan adamõ ortalarõna almõşlardõ. Onun da korktuğunu ben fark edebiliyordum. Ama

4 kardeşim, adam gerçekten bir iblis gibi, bunu oradakilerin gözünden nasõl da gizleyebiliyordu: - Bu kazadan kazançlõ çõkmak isterseniz, buna karşõ koymak elimden gelmez doğallõkla! Ama kim olsa böyle bir rezaletten yakasõnõ sõyõrmak ister. Kaç para istiyorsunuz, söyleyin... dedi. Sonunda onu, çocuğun ailesine tazminat olarak yüz İngiliz lirasõ vermeye razõ ettik. Önerimize yanaşmak istemediği açõktõ. Ama, hepimizin ona kötülük yapabileceğimizi anladõğõ için, sonunda ister istemez razõ oldu. Şimdi geriye, parayõ alma işi kalõyordu. Bizi nereye götürse beğenirsin? O kapalõ yere götürmesin mi? Hemen bir anahtarla kapõyõ açarak içeri daldõ, çok geçmeden on altõn ve geri kalanõ için üstünde adõ yazõlõ olana verilmek üzere "Couts" veznesine yazõlmõş bir çekle döndü. Çekteki imza, öykümün temel noktalarõndan biri; ama kim olduğunu söyleyemeyeceğim. Bununla birlikte çok duyulmuş, gazetelerde sõk sõk raslanan birinin adõydõ. Gerçi vermesi gereken, az bir para değildi; ama imza da, gerçekse, daha çoğuna bile değerdi. Adama, bunun pek kuşku verici olduğunu; yüz İngiliz liralõk hesabõ kapatmak için sabahõn dördünde arka kapõdan dalarak başka bir adamõn adõna ve hesabõna ait bir çekle geri gelmesinin inanõlacak bir şey olmadõğõnõ söylemek gözüpekliğini gösterdim. Fakat o, hiç aldõrmadan sõrõtõyordu: - Merak etmeyin. Bankalar açõlõncaya kadar yanõnõzdan ayrõlmayacağõm. Çeki kendim bozduracağõm, dedi. Bunun üzerine yola çõktõk. Doktor, kõzõn babasõ, bu adam, ben, hep birlikte geceyi pansiyonumda geçirdik. Sabah olup kahvaltõmõzõ ettikten sonra, yine birlikte bankayõ boyladõk. Çeki kendi elimle uzattõm ve sahte olduğundan çok kuşku duyduğumu söyledim. Ne gezer azizim... Çek gerçekmiş. Utterson şaşkõnlõkla: - Yok canõm! Allah allah... dedi. - Sen de benim gibi şaştõn, değil mi? Bu kötü bir öykü, dostum; çünkü bu adamõn kimseyle bir alõşverişi olamazdõ. Gerçekten belalõ bir şeydi. Oysa çeki imzalayan kişi zengin, onur ve saygõnlõk bakõmõndan toz kondurulmayacak bir kimseydi. Daha da kötüsü, herkesin iyiliksever diye bellediği bir adamdõ. Anlaşõlan bu para, gençliğinde yaptõğõ bir taşkõnlõğõn karşõlõğõnõ zorla ödeyen bu adamdan, korkutularak alõnmõştõ... İşte ben de bundan dolayõ o tek kapõlõ yere "korkutma evi" diyorum ya... Hoş, bu bile her şeyi anlatmaya yetmez, diyerek sözünü bitirdikten sonra Enfield biraz dalar gibi oldu. Utterson onu bu dalgõnlõktan, şu soruyla birden uyandõrdõ: - Çek sahibinin orada oturup oturmadõğõnõ bilmiyorsun, değil mi? Enfield dönerek yanõt verdi: - Orada oturacak gibi bir adam, değil mi? Ama adresine gözüm ilişmişti. Alanlarõn birinde oturuyormuş, ama hangisinde olduğunu unuttum. - O kapalõ yer hakkõnda hiçbir şey sormadõn ha?.. Enfield: - Hayõr dostum; ne bileyim, çekindim, diye yanõtladõ. Soru sormak çok sinirime dokunur. Kõyamet gününde sorguya çekiyormuş gibi olurum. Bir şey sorarsõn, sanki bir taş yuvarlamõş olursun. Sen rahatça bir dağõn tepesinde oturursun. Taş yuvarlanõr gider, giderken de diğerlerini kakar. Bir de bakarsõn, sonunda

5 kaygõsõz oturup duran hiç ummadõğõn birinin başõna düşer, yaralar. Sonra bu yüzden ailelerin, adlarõnõ değiştirmeleri gerekir. Yooo, hayõr dostum, bu ilkemdir benim. Bir iş ne denli karõşõk görünürse, o denli az soru sorarõm... Noter: - Çok yerinde bir ilke doğrusu, dedi. Enfield konuşmasõnõ sürdürerek: - Ama evi kendim inceledim; bunun eve benzer bir yeri yok. Başka hiçbir kapõsõ yok. Kõrk yõlda bir uğrayan o serüven kahramanõndan başka oraya girip çõkan da yok. İlk katõnda avluya bakan üç pencere var. Aşağõ katõndaysa hiç yok. Olanlar da her zaman için sõkõ sõkõya kapalõ. Ama temiz. Bir de hiç durmadan tüten bir bacasõ var ki, orada birinin oturduğuna bir kanõt bu. Bununla birlikte pek kestirilemiyor; çünkü yapõlar o alanda öyle omuz omuza ki birinin nerede başladõğõnõ, ötekinin nerede bittiğini söylemek pek kolay değil... İki arkadaş bir süre yine sessizce yürüdüler. Sonra Utterson: - Enfield, ilken hiç de kötü değil, dedi. Arkadaşõ yanõtladõ: - Evet, değil sanõrõm... Noter konuşmasõnõ sürdürdü: - Ama yine de sormak istediğim bir şey var: çocuğu çiğneyen adamõn adõ neydi? - Bunu söylemekte bir sakõnca olmasa gerek. Adõ, Hyde'dõ. - Hõmmm! Nasõl biriydi bu? Enfield: - Bunu söylemek pek kolay değil. İlk bakõşta garipliği göze batõyor. Durumunda sevimsiz, nefret uyandõran bir şey var... Bu kadar nefret uyandõran bir adama raslamadõm. Niçin ondan böylesine nefret ediyorum, hiç bilmiyorum. İnsana vücudunda bir olağandõşõlõk varmõş duygusunu veriyor, ama neresinde olduğu belli değil. Çok garip görünüşlü bir adam, ama garipliği şundandõr diyemeyeceğim. Yok, yok azizim, olmayacak; onu tanõmlayamayacağõm sana. Unutkanlõk da değil bu, çünkü şu dakikada bile gözümün önündeymiş gibi onu anõmsõyorum. Utterson bir süre daha sessiz sessiz yürüdü. Derin derin bir şeyler düşündüğü belliydi. Sonunda dayanamayarak: - Onun bir anahtar kullandõğõndan emin misin? diye sordu. Enfield şaşkõnlõkla: - Ne emin olmasõ dostum? diye söze başladõ.

6 Utterson: - Biliyorum, sorum biraz garip kaçtõ, ama... şu da var ki, öbür adamõ sormayõşõma bakõlõrsa, bu yönü bildiğim anlaşõlõr. Görüyorsun ya Richard, öykünü boşuna anlatmõş olmadõn. Eğer anlatõrken yanõldõğõn bir nokta varsa, onu düzeltmeye bak, azizim. Ötekinin hafifçe canõ sõkõlmõştõ: - Öyle olduğunu bana önceden söylemen gerekmez miydi? Bununla birlikte, bütün anlattõklarõm harfi harfine doğrudur. Evet, adamõn bir anahtarõ vardõ. Üstelik, bu anahtar hâlâ da üstünde. Bir hafta önce onunla kapõyõ açarken gördüm üstelik. Utterson bir sözcük bile söylemeden derin derin içini çekti. Az sonra genç arkadaşõ sözünü sürdürdü: - Boşboğazlõk etmemem için işte bir ders daha, dedi, gevezeliğimden utandõm doğrusu. Bu konuya bir daha hiç dönmeyeceğimize söz verelim, olmaz mõ? Noter: - Hay hay, Richard. Ver elini; sözümüz söz! dedi. HYDE'IN PEŞİNDE Utterson o akşam, tek başõna oturduğu evine düşünceli döndü. Sofraya oturduğunda iştahõ kaçmõştõ. Pazar akşamlarõ yemekten sonra, yazõ masasõndan tatsõz bir dinbilim kitabõnõ alõp çevredeki kilise çanõ on ikiyi vuruncaya dek ocak başõnda oturmak, sonra Tanrõya şükredip ağõr ağõr yatağõna çekilmek her zaman yaptõğõ şeydi; ama bu akşam, sofradan kalkar kalkmaz eline bir şamdan aldõ, çalõşma odasõna çekildi; kasasõnõ açtõ. En gizli köşesinden üzerinde "Doktor Jekyll'õn Vasiyetnamesi" yazõlõ büyücek bir zarf çõkardõ. Kaşlarõ çatõk, zarfõn içindekilerini dikkatle incelemeye koyuldu. Vasiyetname, sahibinin el yazõsõyla yazõlmõştõ. Utterson, vasiyetnamenin hazõrlandõktan sonra saklanmasõnõ üstlenmiş, ama bunun hazõrlanmasõna en ufak bir yardõmda bulunmayõ kabul etmemişti. Çünkü vasiyetnamede, M.D.(tõp doktoru), D.G.L. (yurttaşlar hukuku doktoru), L.L.D. (hukuk doktoru), F.R.S. (Kraliyet Derneği üyesi) unvanlarõ sahibi Harry Jekyll öldüğünde, bütün mallarõnõn ve taşõnmazlarõnõn, "dostluğunu ve iyiliğini gördüğü Edward Hyde'a" kalacağõ; doktor Jekyll'õn " nedensiz olarak üç ayõ geçecek bir süre ortadan kaybolmasõ ya da nedensiz olarak ortaya çõkmamasõ durumunda" adõ geçen Edward Hyde'õn, artõk beklemeksizin, adõ geçen Henry Jekyll'õn mirasõnõ almaya hak kazanmõş olacağõ; doktorun hizmetindeki kimselere yapõlacak ufak tefek ödemeler dõşõnda herhangi bir zorunluluğunun olmayacağõ ve herhangi bir senedin ödenmesinden sorumlu tutulamayacağõ yazõlõydõ. Bu dosya çoktandõr noterin midesini bulandõrõyordu. Hem bir noter olarak, hem de akla ve geleneklere uygun yaşamayõ doğru bulan, düşlere kapõlarak yaşamayõ ahlaksõzlõkla bir tutan bir adam olarak, bu işin çapraşõklõğõ onu sõkõyordu. Ama onu bu ana dek için için asõl hõrslandõran, Hyde hakkõnda doğru dürüst bir şey öğrenememiş olmasõydõ; şimdi birdenbire onu tanõmõş bulunuyordu. Yalnõzca adõnõ bildiği, başka hiçbir şey öğrenemediği için, sorun yeterince can sõkõcõydõ. Ama şimdi bu ad bir takõm iğrenç sõfatlar da alõnca büsbütün midesi bulanmõştõ. Bir türlü yolunu bulup kaldõramadõğõ gizem perdesinin arkasõndan, birdenbire

7 ilençli bir insanõn çõktõğõnõ görür gibi oldu. Uğursuz kâğõdõ yeniden kasaya koyarken: -Bunu ben bir çõlgõnlõk sanmõştõm, ama korkarõm ki altõndan bir rezillik çõkacak, dedi. Sonra mumu söndürdü. Arkasõna bir palto alarak doktorlarõn mahallesi olan Cavendish Alanõ'na doğru yola çõktõ. Dostu, büyük doktorlardan Lanyon'õn ardõ arkasõ kesilmeyen hastalarõnõ kabul ettiği evi, bu alandaydõ. -Bunu bilse bilse Lanyon bilir, diye düşünmüştü. Ağõrbaşlõ uşak kendisini tanõyarak hemen içeri aldõ ve hiç bekletmeden, sokak kapõsõndan doğru Dr. Lanyon'un oturduğu yemek salonuna götürdü. Doktor burada yalnõz başõna oturmuş şarap içiyordu. Lanyon neşeli, sağlõklõ, üstü başõ temiz, kõrmõzõ yüzlü bir adamdõ. Bir tutam saçõ zamanõndan önce ağarmõştõ; davranõşlarõnda bir sõcaklõk ve kesinlik vardõ. Utterson'õ görür görmez koltuğundan fõrlayarak kollarõnõ açtõ, onu sevinçle karşõladõ. Yaratõlõşõ gereği gösterdiği içtenlik, biraz rol yapõyormuş sanõsõnõ uyandõrõyordu; ama aslõnda öyle değildi; bu davranõşõyla, içten gelen duygusunu gösteriyordu yalnõzca. Çünkü iki adamõn dostluğu eskiydi. Hem lisede, hem üniversitede birlikte okumuşlardõ; her ikisi de, hem kendilerine, hem de birbirlerine karşõ pek saygõlõydõlar. Çoğu kez herkeste görülmeyen bir biçimde, birbirlerinin arkadaşlõğõndan pek hoşlanõrlardõ. Biraz dereden tepeden konuştuktan sonra noter, zihnini eni konu kurcalayan konuyu açtõ: -Lanyon, seninle ben, Harry Jekyll'õn en eski iki dostuyuz, değil mi? -Ah, keşke bu iki dost daha genç olaydõ, diye Lanyon takõldõ. Öyle, öyle sanõrõm. İyi ama, bundan ne çõkar? Bu günlerde onu çok az görüyorum, dedi. -Ya... Öyle mi?.. İkinizin çok içli dõşlõ olduğunuzu sanõyordum. Lanyon: -Öyleydi ama, diye yanõt verdi, on yõldan çok bir zamandõr, Harry Jekyll bana göre pek tuhaflaştõ. Gitgide sapõtõyor sanki. Bunca yõllõk dostluğumuzun hatõrõ vardõr, ben de elbette, onunla büsbütün ilgilenmiyor değilim. Bununla birlikte, onu çok az görüyorum. Birdenbire yüzü mosmor kesilerek: -Bilime aykõrõ düşen öyle saçmalamalarõ var ki, öz kardeş olsaydõk bizi birbirimizden ayõrõrdõ, dostum... diye ekledi. Doktorun gösterdiği bu ufak sinirlilik, Utterson'õn içine soğuk su serpmişti. Kendi kendine: "Neyse, ayrõlõklarõ yalnõzca bilimsel bir konudaymõş," diye düşündü. Kendi mesleğiyle ilgili konular dõşõnda, genellikle bilimsel konulardan hiçbir heyecan duymadõğõ için, şunu da kendi kendine ekledi: "Ben de daha kötü bir şey sanmõştõm..."

8 Arkadaşõnõn biraz kendine gelmesini bekledikten sonra asõl görüşmek istediği sorunu açtõ: -Sen, Jekyll'õn korumasõ altõnda bulunan Hyde diye biriyle tanõştõn mõ hiç? Lanyon: -Hyde mõ? Hayõr, dedi. Onu tanõdõğõm günden beri böyle birini hiç duymadõm. Noterin bu konuyla ilgili olarak edindiği bilgi bu kadarla kaldõ. Eve dönünce karanlõğa gömülü kocaman yatağõna uzandõ. Sağa döndü, sola döndü, böylece sabahõ etti. Bilinmeyenler içinde bir yõğõn sorunun ablukasõ altõnda bocalayan kafasõyla, gerçekten sõkõntõlõ bir gece geçirdi. Utterson'õn oturduğu evin pek yakõnõndaki kilisenin çanõ altõyõ vurmasõna karşõn, noter hâlâ o sorunla uğraşõyordu. Şimdiye dek bu sorun yalnõzca aklõnõ kurcalamakla kalmõştõ; ama şimdi, bütün düşlemgücünü de uğraştõrõyor; hatta onu egemenliği altõna alõyordu. Gecenin ve perdelerin koyu karanlõğõ içinde yatağõnda döndükçe, Enfield'in kendisine anlattõğõ öykü canlanmõş resimler halinde gözünün önünden geçiyordu. Gece yarõsõ bir kentin bitmek tükenmek bilmeyen fenerleri, sonra hõzlõ hõzlõ yol alan bir kişi, doktorun evinden dönen bir çocuğun koşmasõ, daha sonra bunlarõn karşõlaşmalarõ, insan kõlõğõndaki bu ucubenin çocuğu çiğneyerek çõğlõklarõna kulak asmadan geçip gitmesi, gözünün önünde canlanõyordu. Kimi zaman da, gözünün önüne zengin bir evin yatak odasõ geliyor; burada arkadaşõ tatlõ düşlerine gülümseyerek yatmõş uyuyor, o sõrada yatağõn perdeleri hõzla yana çekiliyor ve arkadaşõ rahat uykusundan uyandõrõlõyor; bakõyor ki başõ ucunda bir hayalet durmaktadõr, bütün etkinliği eline almõş bir hayalet!.. Gecenin ileri bir saatinde de olsa, artõk kalkõp onun buyruğunu yerine getirmek gerekiyor. Noter, şimdi bütün bunlarõ yeniden görür gibi oluyordu. Bu kişi, noterin düşüncelerinden bütün gece eksik olmadõ. Biraz dalar gibi olsa, aynõ gölgenin gizlice uykuda olan evlere girdiğini ya da gitgide artan baş döndürücü bir hõzla, õşõklanmõş bir kentin geniş çõkmazlarõna dalarak, her sokak başõnda bir çocuğu çiğneyerek çõğlõklar içinde yere yuvarladõktan sonra sõvõşõp gittiğini görüyordu. Yine de bu hayalin kendisini anõmsatacak bir yüzü yoktu. Düşlerinde bile, bu böyleydi. Bu yüz onunla sanki eğleniyormuş gibi, gözünün önüne gelince eriyiveriyordu. Böylece noterin, Hyde'õ görmek merakõ iyiden iyiye arttõ.. Ah! Onu bir kez görse, incelenen bütün akõl ermeyen olaylarda olduğu gibi, bunun da gizem perdesi kalkacak ve karanlõktan tümüyle sõyrõlacaktõ. O zaman, arkadaşõnõn bu garip dostluk ve bağlõlõğa (dostluk ya da bağlõlõk; ne isterseniz deyin) katlanmasõnõn ve hele vasiyetnamesine insanõ şaşõrtan o maddeleri koymasõnõn nedenini anlayacaktõ. Hiç değilse acõmak nedir bilmeyen bir adamõn yüzü, herhalde görülmeye değer bir şeydi. Bir yüz ki, ne zaman görünse, kolay kolay etki altõnda kalmayan Enfield'de sonsuz bir nefret uyandõrõyordu. Utterson, o günden sonra dükkânlarõn bulunduğu yan sokaktaki kapõnõn önünden ayrõlmadõ. Sabahlarõ çalõşma saatlerinden önce, öğleleri işlerin sõkõ, vaktin dar olduğu zamanlarda, geceleri sis nedeniyle bulanõklaşan ay õşõğõ altõnda, gece gündüz demeden kalabalõk veya õssõz her saatte, noterin orada beklediği görülebilirdi. - Saklambaç oynuyoruz sanki; o saklanõyor, ben arõyorum, diye düşünüyordu. Sonunda sabrõnõn ödülünü aldõ. Güzel, nemsiz bir geceydi, kuru bir ayaz ve don vardõ. Sokaklar bir balo salonunun cilalanmõş döşemeleri gibi parlak ve tertemizdi. Rüzgârõn

9 dokunmadõğõ fenerler, yerlere õşõk ve gölgeden oluşan, düzgün işlemeler çiziyordu. Saat onda, bütün mağazalar kapandõğõ sõrada, bu yan sokak õssõzlõğa gömülmüş, Londra'nõn her yandan gelen derin homurtusuna karşõn burasõ pek sessiz kalmõştõ. Azõcõk bir ses çõksa ta uzaklara dek duyuluyor; caddenin iki yanõndaki evlerden gelen sesler iyice anlaşõlõyor; bir yolcunun yaklaştõğõnõ, ayak sesleri çok önceden haber veriyordu. Utterson, birkaç dakikadan beri her zamanki yerinde bekliyordu; garip bir ayak sesinin yaklaştõğõnõ işitti. Bu gece devriyelerinde, bir tek insanõn ayak sesinin, pek uzakta da olsa, şehrin gürültü ve derin uğultusundan birdenbire sõyrõlõp da çõkardõğõ sesin o acayip etkisine, Utterson çoktan alõşmõştõ. Ama hiçbir seferinde buna şimdiki gibi dikkatle kulak kabartmamõştõ. Başarõlõ olacağõ içine doğmuş gibi avlunun girişine çekildi. Adõmlar hõzla yaklaşõyordu. Sokağa dönünce adõmlarõn gürültüsü arttõ. Noter girişten başõnõ çõkarõnca, ne çapta bir adama çattõğõnõ hemen anladõ. Ufak tefek, basit giyimli bir adamdõ. O denli uzaktan da olsa, ona bakan bir kimsede çok olumsuz bir etki bõrakacak bir görünümü vardõ. Adam zaman yitirmeden sokaktan geçerek doğruca kapõya yöneldi; evine dönen biri gibi cebinden bir anahtar çõkardõ. Utterson bir adõm atarak, yanõndan geçerken adamõn omuzuna dokundu: - Yanõlmõyorsam adõnõz Mr. Hyde, değil mi? Hyde ürküntüyle içini çekerek geri çekildi; ama bu ürkme kõsa sürdü. Noterin yüzüne bakmadan soğuk bir tavõrla yanõt verdi: - Evet, adõm Hyde'dõr. Ne istiyorsunuz? - İçeriye giriyordunuz sanõrõm... Ben Dr. Jekyll'õn eski bir dostu, Gaunt sokağõnda oturan Utterson'õm. Sanõrõm adõmõ duymuşsunuzdur. Size raslamam iyi oldu; karşõlaştõğõmõza göre birlikte girebiliriz, diye düşündüm. Hyde elindeki anahtarõ hõzla deliğe sokarak: - Ama Dr. Jekyll'õ göremezsiniz ki, evde yok çünkü, dedi ve sonra birdenbire yine hiç başõnõ kaldõrmadan sordu: - Peki.. beni nasõl tanõdõnõz? Utterson: - Söyleyeyim, ama önce siz benim bir isteğimi yerine getirebilir misiniz? diye sordu. - Hay hay, sevinerek. İstediğiniz nedir? - Yüzünüzü görmeme izin verir misiniz? Hyde bir an duraladõ; sonra, sanki ani bir kararla, meydan okurcasõna yüzünü karşõsõndaki adama doğru kaldõrdõ. Her ikisi de birkaç saniye dik dik bakõştõlar. Utterson:

10 - Bir daha görürsem sizi artõk tanõyabilirim, dedi. Sizi tanõmak, sanõrõm yararlõ olacak. Hyde dönerek: - Ya, evet, tanõştõğõmõz iyi oldu. Size nerede oturduğumu da söyleyeyim bari, dedi ve Soho'da bir sokaktaki evinin adresini verdi. Utterson: - Allah allah! Acaba o da vasiyetnameyi mi düşünüyor, diye aklõndan geçirdi; ama düşüncelerini açõğa vurmadõ. Adrese bir teşekkür mõrõldandõ. Öteki: - E... Şimdi deminki soruma gelelim. Beni nasõl tanõdõnõz bakalõm? - Tanõmlamayla... - Kimin tanõmlamasõyla? - Bizim ortak dostlarõmõz var. Hyde biraz daha boğuk bir sesle: - Ortak dostlarõmõz ha.. diye yineledi, kimmiş bunlar bakalõm? - Örneğin, Mr. Jekyll. Hyde, öfkesinden yüzü kõzararak bağõrdõ: - O size benden asla söz etmemiştir. Yalan söyleyeceğinizi sanmazdõm. - Hele durun. Size böyle konuşmak yakõşõr mõ? Hyde bunun üzerine vahşi bir kahkahayla gürledi, sonra şaşõlacak bir çeviklikle kapõyõ açtõ ve eve girerek birden gözden yitti. Hyde girdikten sonra noter bir süre, sõkõntõlõ sõkõntõlõ olduğu yerde kaldõ. Sonra yavaş yavaş, adõm başõnda durup kafasõ alt üst olmuş bir adam gibi elini alnõ üzerinde gezdire gezdire yürümeye başladõ. Yürürken böylece kendi kendisine tartõştõğõ sorun, çözümü pek az bulunabilen türdendi. Hyde ölü benizli, eciş bücüş bir şeydi. Gözle görülebilir bir sakatlõğõ olmadõğõ halde insana sakat olduğu izlenimini veriyordu. Yüzünde sevimsiz bir gülüşü vardõ. Notere ürkeklik ve küstahlõkla karõşõk bir tür cani duygusunu vermiş ve kõsõk, fõsõltõlõ, çatlak bir sesle konuşmuştu. Bütün bunlar ona karşõ olan noktalardõ; ama yine de, bütün bunlar noterin bu adama karşõ duyduğu o bilinmez nefret, tiksinti ve korkunun nedenini açõklayamõyordu. Kafasõ altüst olan noter, "Başka, daha başka bir şey olmalõ bunda. Daha başka bir şey var. Ah, o başka şeyin ne olduğunu bilsem. Vallahi insana benzer bir yanõ yok. Mağaralarda yaşayan vahşilerden biri mi desem, bilmem... Belki masallarda adõ geçen gulyabaniler türünden bir şeydir!.. Ya da sakõn insan bedenine girerek onun çamurdan yapõsõnõ değiştiren kötü ruhlardan biri olmasõn? Sanõrõm, bu sonuncusu olacak. Ah, benim zavallõ Jekyll'õm. Yaşamõmda iblisin mührünü bir yüzde okumuşsam, bil ki bu, kesinlikle senin yeni dostunun yüzüdür," dedi.

11 Yan sokağõn köşesini dönünce, eskiden kalma güzel evlerin bulunduğu bir alana varõlõrdõ. Şimdi bu evlerin birçoğu eski görkemlerini yitirmiş, yõkõlmaya yüz tutmuş; haritacõlar, mimarlar, karanlõk işlerle uğraşan avukatlar, bir takõm adõ sanõ belirsiz komisyoncular gibi türlü türlü insanlara oda oda, kat kat kiraya verilmişti. Köşeyi döndükten sonraki ikinci ev nasõlsa bütün olarak tutulmuştu ya da sahipleri oturuyordu burada. Utterson, kapõnõn üstündeki yelpaze biçimi pencereden gelen õşõk dõşõnda her yanõ karanlõğa gömülmüş olmasõna karşõn, büyük bir refah ve zenginlik gösteren bu evin kapõsõnõn önünde durdu ve tokmağõ vurdu. Temizce giyinmiş yaşlõca bir uşak kapõyõ açtõ. - Doktor Jekyll evde mi, Poole? Uşak: - Bakayõm efendim, buyurun, diyerek konuğu içeri aldõ; alçak tavanlõ, geniş zemini parke taşlarla döşenmiş, iyi cins ağaç dolaplarla süslenmiş ve (taşra evlerinin õsõtma yöntemine göre) parlak ve açõk bir ocak ateşiyle õsõtõlmõş rahat bir salona götürdü: - Efendim, burada, ocak başõnda mõ beklersiniz; yoksa yemek odasõndaki lambayõ yakayõm mõ? Utterson: - Burasõ iyi, sağol, dedi ve biraz daha yaklaşarak ocağõn ön demirlerine doğru eğildi. Şimdi yalnõz başõna bulunduğu bu yer dostu doktorun pek hoşlandõğõ bir salondu. Utterson bunun, Londra'nõn en hoş salonu olduğunu söyler dururdu. Ama bu akşam, içinde bir ürperti vardõ. Hyde'õn yüzü belleğinden bir an silinmemişti. Kendisinde pek az duyduğu bir tiksintiyle yaşamõ tatsõz buluyordu. Bilinmeyenlere dalmõş kafasõ, ateşin cilalõ dolaplarõn üstüne düşen titrek õşõğõnda, kendisinin tavana yansõyan devingen gölgesinde bir tehdit okuyor gibiydi. Poole çok geçmeden gelip efendisi Dr.Jekyll'õn evde olmadõğõnõ kendisine bildirdiği zaman aldõğõ rahat soluktan utanmõş gibi oldu. - Ama Poole, ben Hyde'õn şu eski otopsi odasõna girdiğini gördüm. Dr. Jekyll evde yokken onun oraya girmesi doğru mudur? - Evet, doğrudur efendim. Mr. Hyde'õn bir anahtarõ var. Noter dalgõn dalgõn: - Anlaşõlan, efendin o gence çok güven duyuyor. Ne dersin? - Evet efendim, orasõ öyle... Onun isteklerini yerine getirmek için emir bile aldõk. Utterson sordu: - Mr. Hyde'õ ben hiç gördüm mü acaba? - Görmenize olanak var mõ efendim? O burada hiç yemek yemez ki... Evin bu yanõnda biz bile onu pek az görürüz. O daha çok, laboratuvardan gelir gider. - Eh, peki... İyi geceler; hoşçakal. - Güle güle efendim; iyi geceler.

12 Noter oradan bir iç sõkõntõsõyla ayrõlarak evine döndü. Kendi kendine düşünüyordu: "Ah, zavallõ Harry Jekyll! Bir çõkmaza saplanmõş gibi geliyor bana. Kesinlikle, şimdi değil ama, gençliğinde, bundan yõllarca önce taşkõn bir adamdõ. Ama doğa yasalarõnda insanlarõn davranõşlarõnõ sõnõrlayan bir düzen yok ki... Evet, öyle olacak: Eskiden işlenmiş bir günahõn hortlamasõ. Örtbas edilmiş bir ahlaksõzlõğõn geri tepmesi. Yõllarõn bellekten sildiği ve benliğe karşõ düşkünlüğün bağõşlattõğõ bir yanlõşõn, neden sonra, gölge gibi sinerek gelen bir cezasõ olmalõ bu..." Noter, bu düşüncelerle ürpererek kendi geçmişine döndü. Belleğini iyice kurcalayarak, kendisinin de buna benzer umulmadõk bir suçu olup olmadõğõnõ anlamak için, anõlarõnõ düşündü. Geçmişi hemen hemen lekesizdi. Geçmişlerinde kalan yaşam sayfalarõnõ, pek az kimse ondan daha kaygõsõz okuyabilirdi. Yaşamõ boyunca birçok küçük suç işlediği olmuş ve bunlarõn utancõnõ duymuştu; ama tam işleyecekken kendisini sõyõrõp kurtardõğõ birçok suç da onu ürkütüp akõllandõrarak, vicdan erinci vermişti. Yine önceki konuya döndü ve bir umut õşõğõ sezdi; "Şu Hyde denen adam, şöyle bir araştõrõlsa, kesinlikle bir takõm gizleri olan biridir. Hem görünüşünden de belli ki kötü gizleri olan biri! Öyle gizler ki, zavallõ Jekyll'õn en kötü suçlarõ onun yanõnda tertemiz kalõr. Bu iş böyle sürüp gidemez. Bu herifin bir haydut gibi Jekyll'õn yatak odasõna kadar girdiğini düşünmek bile tüylerimi diken diken ediyor. Zavallõ Harry Jekyll! O ne uyanõş! Ne uyanõş! Ya bundan doğacak tehlike? Çünkü, Hyde denen bu herif böyle bir vasiyetnamenin bulunduğunu sezecek olursa, mirasõ ele geçirmek için sabõrsõzlanacağõ kesin. Bu işe karõşmalõyõm. Ah, Jekyll bana bir izin verse, engel olmasa..." diye düşündü; vasiyetnamenin o şaşõrtõcõ tümcelerini bir kez daha, bütün açõklõğõyla aklõndan geçirdi. DOKTOR JEKYLL'IN GÖNLÜ RAHATTI On beş gün sonra bir gün, beklenmedik bir raslantõyla, Doktor Jekyll, ülkece tanõnmõş, seçkin, zeki, ağzõnõn tadõnõ bilen beş altõ arkadaşõna, o sõra dõşõ şölenlerinden birini verdi. Utterson ne yaptõ yaptõ, herkes dağõldõktan sonra geride kaldõ. Bu, alõşõlmadõk bir şey değildi; daha önce de konuklar gittikten sonra orada kaldõğõ olmuştu. Utterson, bulunduğu çevrede, sevilince adamakõllõ sevilirdi. Ev sahipleri neşeli, geveze konuklarõ yolcu ettikten sonra, bu tok sözlü noteri alõkoymaktan hoşlanõrlardõ. Taşkõn ve sõnõrsõz bir neşeden sonra onun gösterişsiz arkadaşlõğõndan yararlanmak ve yalnõzlõğõn tadõnõ çõkarmak üzere, bu adamõn anlamlõ dinginliğiyle kafalarõnõ dinlendirmek için, bir süre onunla kalmak isterlerdi. Dr. Jekyll de öyle yapardõ. Şimdi ocağõn öbür yanõna geçmiş oturuyordu; elli yaşlarõnda, iri ve düzgün yapõlõ bir adamdõ. Temiz yüzünden kurnazlõk eksik olmasa da, her konuda yetenek ve iyi yürekliliğin açõk bir belirtisi vardõ. Bakõşlarõndan, Utterson'a karşõ içten ve candan bir sevgi beslediği iyice anlaşõlõyordu. Noter söze başladõ:

13 - Çoktandõr seni görmek istiyordum, Jekyll... Senin şu vasiyetnamen var ya, işte onunla ilgili olarak. Yakõndan biri görse, bu konunun doktorun hoşuna gitmediğini yüzünden hemen okuyabilirdi. Ama o öyle görünmedi ve elinden geldiğince neşesini bozmadan: - Zavallõ Uttersoncõğõm! İyi müşteriye çatmadõn. Eminim dünyada hiç kimse vasiyetnamemin seni sõktõğõ kadar sõkõlmamõştõr; yalnõzca, bilime karşõ küfür saydõğõ görüşlerime kõzan dar kafalõ bilgiç Lanyon dõşõnda... Evet biliyorum, iyi bir dosttur o... Asma suratõnõ... Hem de pek iyi bir dosttur. Her zaman için de onun arkadaşlõğõndan yararlanmak isterim. Ancak, yine de koyu bir bilgiç olmaktan kurtulamõyor kõsacasõ... Hem de bilgisiz, farfara bir bilgiç... Ömrümde beni Lanyon kadar düşkõrõklõğõna uğratan olmamõştõr. Utterson açõlan bu yeni konuya kulak asmayarak sözlerini sürdürdü: - Bilirsin ki ben vasiyetnameni hiç beğenmemiştim. Doktor biraz sertçe: - Vasiyetnamem mi?.. Ha... Evet, kuşkusuz biliyorum. Bana bundan, daha önce de söz etmiştin, dedi. - Yine söz ediyorum işte. Genç Hyde hakkõnda bir şeyler öğrendim. Noterin bu sözü üzerine Dr. Jekyll'õn geniş güzel yüzü sapsarõ kesildi, gözleri gölgelendi: - Bu konuda daha fazla bir şey öğrenmek istemiyorum. Yanõlmõyorsam, bir daha bu konuya dönmemek için anlaşmõştõk, değil mi? Noter takõndõğõ iğreti bir edayla: Ama duyduklarõm pek çirkin şeyler... - Bu bir şeyi değiştirmez ki. Durumumu anlamõyorsun. Durumum çok zor, Utterson. Çok, ama çok garip. Böyle sözle düzeltilemeyecek sorunlardan biri de benim durumum; anladõn mõ? - Jekyll, sen beni bilirsin. Bana güven; gel bana açõl, derdini söyle. Eminim ki seni kurtarõrõm. - Benim altõn yürekli Uttersonõm. Ne iyisin sen! İşte bu sözün senin yüreğinin ne kadar temiz olduğunu gösterir. Sana nasõl teşekkür edeceğim bilemiyorum. Sana tümüyle inanõyorum. Sana herkesten çok, evet, herkesten, kendimden bile çok güvenim var. Ama gerçekten sorun düşündüğün gibi değil. Düşündüğün gibi kötü değil; yalnõzca iyi yüreğini yatõştõrmak için sana bir şey söyleyeceğim, Utterson. Hyde'dan yakamõ, istediğim an sõyõrabilirim. Bunun için söz veriyorum. Sana yeniden teşekkür ederim. Bir şey daha ekleyeyim Utterson, kötüye yormayacağõna eminim... Bu tümüyle benimle ilgili bir sorun; senden kurcalamamanõ rica ediyorum. Utterson ocaktan gözünü ayõrmadan biraz düşündü, sonra: - Yerden göğe haklõ olduğunu görüyorum, diyerek ayağa kalktõ.

14 Doktor konuşmasõnõ sürdürdü: - Çok iyi; ancak, bu sorunu açtõğõmõza göre, dilerim ki bir daha artõk hiç dönmeyiz, ama, senin anlamanõ istediğim bir nokta var. Gerçekten şu zavallõ Hyde'a karşõ pek büyük bir ilgi duyuyorum. Onu gördüğünü biliyorum, bana kendisi anlattõ. Sana kaba davrandõğõnõ sanõyorum. Ama, ne olursa olsun o genç adama karşõ ben büyük, pek büyük bir ilgi duyuyorum. Ölecek olursam, onun biraz nazõnõ çekeceğine ve hakkõnõ koruyacağõna söz vermeni istiyorum. Durumu iyice bilsen, bunun için söz verirsin sanõrõm. O zaman büyük bir üzüntüden kurtulmuş olacağõm. Noter: - Onu seveceğime söz veremem doğrusu, dedi. Jekyll noterin koluna girerek yalvardõ: - A canõm, ben de senden bunu istemiyorum ki. Yalnõzca onu korumanõ istiyorum. Ben ölünce hatõrõm için ona yardõmõnõ rica ediyorum. Bu kadar. Utterson içini çekmekten kendini alamadõ: - Peki, söz veriyorum, dedi. CAREW CİNAYETİ Hemen hemen bir yõl sonra, 18** yõlõnõn ekiminde, Londra eşi görülmedik bir cinayetle sarsõlmõş; öldürülenin yüksek konumdaki bir kişi olmasõ, bu öldürme

15 olayõnõn önemini artõrmõştõ. Cinayet konusunda bilinen şeyler sõnõrlõ olmakla birlikte, olay tüyler ürperticiydi. Thames õrmağõna yakõn bir evde yalnõz başõna oturan bir hizmetçi kadõn, saat on bire doğru yatmak üzere yukarõya çõkmõştõ. Gece yarõsõndan sonra kenti yoğun bir sis kaplamõş olmasõna karşõn, bu sabah alacasõnda gökyüzü apaçõktõ. Hizmetçi kadõnõn penceresinin baktõğõ yol da, bol ay õşõğõ altõnda põrõl põrõl parlõyordu. Kadõn anlaşõlan tatlõ düşler kuruyordu. Penceresinin hemen yanõ başõnda bulunan sandõğõn üstüne oturmuş, düşünceye dalmõştõ. Sonradan (tanõk olduğu olayõ, seller gibi akan gözyaşlarõnõ tutamayarak anlatõrken) yinelediğine göre, ömründe hiçbir zaman, insanlara karşõ böylesine dostluk, dünyaya karşõ böylesine sevgi ve sevecenlik beslememiş. İşte pencerede böylece otururken yaşlõ, kelli felli, ak saçlõ bir adamõn yoldan doğru geldiğini görmüş. Önce daha az dikkat ettiği ufak tefek bir başkasõ da yaşlõ adamõ karşõlamak üzere ilerliyormuş. Konuşacak kadar yaklaştõklarõnda (ki kadõnõn tam penceresinin dibinde karşõ karşõya gelmişler) yaşlõsõ eğilerek pek kibar bir tavõrla ötekine bir şeyler söylemiş. Anlaşõlan söylediği söz pek önemli değilmiş. Çünkü el kol devinimlerinden, bir bakõma yalnõzca yol sorduğu anlaşõlõyormuş. Ancak konuşurken ay õşõğõ adamõn yüzüne vurmuş; kadõn olan biteni keyifle izliyormuş; çünkü bu yüzde yaşlõlõğa özgü bir sevecenlik ve masumluk bulunuyormuş; bununla birlikte, yerinde bir güvenin verdiği bir kibarlõğõ varmõş... Birdenbire gözü ötekine takõlmõş; onun, bir zamanlar efendisini ziyaret eden, kendisinin hiç hoşlanmadõğõ Mr. Hyde olduğunu anlayõnca da şaşkõnlõktan ağzõ açõk kalmõş. Bu küçük adamõn elinde, sallamakta olduğu kalõn bir baston varmõş. Hiç yanõt vermeden, kötü niyetli bir sabõrsõzlõkla karşõsõndakini dinler görünüyormuş. Sonra ansõzõn bir öfke kasõrgasõyla ayağõnõ yere vurarak, bastonunu sallayarak (kadõnõn anlattõğõ üzere) tõpkõ bir deli gibi saldõrmaya başlamõş. Yaşlõ kibar bey, biraz incinen ve pek çok şaşõrdõğõnõ gösteren bir edayla bir adõm gerilemiş. Bunun üzerine Hyde, kudurmuş gibi, yaşlõ adamõn üzerine saldõrarak sopayla onu yere sermiş, zavallõ adamõ ayağõnõn altõna almõş, baston sağanağõna tutmuş; bu darbelerin altõnda adamõn kemiklerinin çatõr çatõr kõrõldõğõ duyulmuş; ceset yolun üstünde hoplamõş durmuş. Bütün bu gördüklerine ve seslere dayanamayan hizmetçi de bayõlõvermiş. Kadõncağõz kendisine gelip de polise haber verdiği zaman, saat ikiyi bulmuştu. Katil çoktan savuşmuş, fakat ölen, tanõnmayacak bir durumda yolun tam ortasõnda serilmiş kalmõştõ. Cinayeti işlemek için kullanõlan baston pek sõradan türden olmayan, oldukça sert ve ağõr bir ağaçtan yapõlmõş olmasõna karşõn, bu duygusuz gaddarõn gücüyle ortasõndan ikiye bölünmüş, ufak bir parçasõ yakõn bir hendeğin içine yuvarlanmõş, öteki parçasõnõ da katil, belki de yanõnda götürmüş. Öldürülen adamõn üstünde para cüzdanõyla bir altõn saat bulunmuş, ama üzerinde Mr. Utterson adõ ve adres yazõlõ, belki de postaneye götürmek üzere olduğu, kapatõlõp pullanmõş bir zarftan başka hiçbir kimlik ya da kart bulunmamõştõ. Ertesi sabah bu mektup noter Utterson'a henüz uykudayken getirildi. Mektubu okuyup olup bitenleri öğrenir öğrenmez, noter işi önemsediğini anlatan ciddî bir tavõr takõndõ: -Cesedi görmeden bir şey söyleyemem. Sorun çok önemli olabilir. Giyininceye dek lütfen bekleyin, dedi. Yüzündeki ciddiliği koruyarak, acele kahvaltõ etti. Arabasõyla, cesedin götürülmüş olduğu polis merkezine gitti. Odaya girer girmez onaylar gibi başõnõ salladõ: -Evet, dedi, tanõyorum; üzülerek bildireyim ki, bu Sir Danvers Carew'ün cesedi. Komiser şaşkõnlõğõnõ yenemeyerek:

16 -Aman efendim, buna olanak var mõ efendim, nasõl olur? dedi; biraz sonra da meslek hõrsõyla gözleri parladõ: - Bu olay epey gürültü koparacak. Sanõrõm bizden yardõmõnõzõ esirgemezsiniz, dedi. Sonra kõsaca, hizmetçi kadõnõn gördüklerini aktararak kõrõk bastonu gösterdi. Utterson, Hyde adõnõ duyar duymaz irkilmişti. Baston da önüne getirilince artõk kuşkusu kalmadõ. Kõrõlmõş, parçalanmõş olmasõna karşõn, bunun birkaç yõl önce kendisinin Jekyll'a armağan ettiği baston olduğunu anlamõştõ. -Hyde denen bu adam, ufak tefek bir şey mi acaba? diye sordu. Komiser: -Kadõnõn dediğine göre, pek ufak tefek ve pek cani bakõşlõ bir adammõş... diye yanõtladõ. Utterson düşündü. Sonra başõnõ kaldõrarak: -Benim arabama gelirseniz, sizi bu adamõn evine götürebilirim, dedi. O zamana dek saat dokuzu bulmuştu. Mevsimin ilk sisi bastõrmõştõ; koyu boz renkte kalõn bir örtü gökyüzünden aşağõ sarkõyordu, esen yel bu buhardan kaleyi durmadan topa tutuyordu. Araba sokak sokak yol aldõkça, noter tan õşõklarõnõn eşsiz bir güzellikle boy boy inen renklerine şaşkõnlõkla bakõyordu; çünkü bir yer geliyordu ki gece gibi kapkaranlõktõ; sonra, bir başka yer geliyordu ki şaşõrtõcõ bir yangõn alevi gibi kõzõl kahverengi bir õşõkla parõldõyordu. Daha başka bir yerde de, bir an için sisin iyice dağõldõğõ, solgun güneş õşõğõnõn dalga dalga çelenklerin arasõndan geçtiği oluyordu. Bu değişen õşõklar altõnda kalan pis sokaklarõ, pasaklõ yolcularõ ve her gece istilasõna uğradõklarõ karanlõğa karşõ koymak için (yakõlõp söndürüldükleri hiç görülmeyen) sokak fenerleriyle Soho mahallesi, notere karabasanda görülmüş bir kent gibi geldi. Hem, aslõnda aklõndan geçirdiği şeyler de tümüyle iç kapayõcõ şeylerdi. Arabasõndaki arkadaşõna bir göz atõnca, sõrasõnda en namuslu insanlarõn bile yakasõna yapõşan adalet pençesinin ve onu temsil edenlerin dehşetinden ürperir gibi oldu. Araba verilen adreste durduğunda, sis biraz yükselmişti. Önlerine pis bir sokak çõktõ. Burada büyük bir meyhane, sõradan bir Fransõz aşevi, õvõr zõvõr satõlan bir dükkân, iki peniye salata satan bir başka dükkân, kapõ önlerinde oynayan giysileri yõrtõk põrtõk çocuklar, ellerinde anahtar, sabahleyin bir kadehçik içmeye giden türlü uluslardan kadõnlar göze çarpõyordu. Biraz sonra sis kehribar sarõsõ rengiyle alçaldõ; yolcularla bu pis görüntü arasõna perde oldu. Geldikleri yer, Harry Jekyll'õn gözbebeğinin, çeyrek milyon sterlin mirasa konacak olan adamõn eviydi. Sarõ benizli, kõr saçlõ, yaşlõ bir kadõn kapõyõ açtõ. Kadõnõn ikiyüzlülüğü kötü bakõşlarõndan okunuyordu; ama haline ve tavrõna diyecek yoktu. "Evet, burasõ Mr. Hyde'õn evidir; ama kendisi evde yok," dedi. O gece eve pek geç uğramõş, bir saatten de az kaldõktan sonra yeniden çõkmõştõ. Bunda şaşõlacak bir şey yoktu. Aslõnda pek belli alõşkanlõklarõ yokmuş. Çoğu kez evde bulunmazmõş. Örneğin, düne dek hemen hemen iki aydan beri, kadõn onu görmemişti. Noter:

17 - İyi, güzel; öyleyse onun odasõnõ görmek istiyoruz, dedi. Kadõn karşõ çõkõnca, noter: - Bu beyin kim olduğunu size söylemem iyi olur, dedi, bu bey, Scotland Yard'õn polis müfettişlerinden Newcomen'dir. Kadõnõn yüzünde çirkin bir sevinç õşõltõsõ belirdi: -Ya... Öyleyse bir belaya çatmõş olmalõ. Acaba ne yapmõş ki? dedi. Noterle polis müfettişi bakõştõlar. Müfettiş: -Bu adam pek sayõlõp sevilen biri değil sanõrõm... dedi ve kadõna döndü: -Şimdi kadõnõm, bu beyle birlikte şöyle çevreye göz gezdirmemize bir izin ver bakalõm.. dedi. Hyde, bu kadõn da olmasa bomboş kalacak olan evin ancak iki odasõnõ kullanõyordu; ama bunlar zevk ve özenle döşenmişti. İçi şarap şişeleriyle dolu bir dolap, gümüşten sofra takõmõ, şõk masa örtüleri, duvarda (Utterson'õn tahminine göre) sanattan anlayan Jekyll'õn armağan ettiği güzel bir resim vardõ. Halõlar güzel renklerle bezeliydi. Ama o sõrada bu odalar, az önce ve ivedilikle talana uğramõş gibi görünüyordu. Giysiler cepleri tersine çevrilmiş bir durumda yerdeydi; çekmeceler açõk duruyordu. Ocakta da sanki birçok kâğõt yakõlmõş gibi yõğõnla kül vardõ. Müfettiş, korlarõn arasõndan, nasõlsa yanmadan kalmõş yeşil kaplõ bir çek defteri koçanõnõ bulup çõkardõ. Bastonun öteki parçasõ da kapõnõn arkasõnda bulundu. Bu kuşkularõnõ doğrulayõcõ bir ipucu olduğundan, müfettiş pek geniş bir soluk aldõ. Bankaya gidip de katilin hesabõnda binlerce sterlinin yatmakta olduğunu görünce, artõk iyice emin olundu. Müfettiş Utterson'a dönerek: - Onun avucumun içinde olduğuna güvenebilirsiniz. Sanõrõm çõldõrmõş olmalõ. Yoksa bu baston parçasõnõ asla bõrakmaz, hele çek defterini kesinlikle yakmazdõ. Çünkü bu adam paraya tapõyor. Onu bankada bekleyerek kayõtlarõ çõkarmaktan başka yapacak bir şey yok, dedi. Bununla birlikte senetlerini ele geçirmek pek de kolay yapõlabilecek bir iş değildi; çünkü Hyde bankaya pek az tanõdõk adõ vermişti. Dahasõ, o hizmetçi kadõnõn efendisi de kendisini ancak iki kez görmüştü. Ailesinin izini bulmak olanaksõzdõ. Hiç resim çektirmemişti. Onu tanõmlayabilen birkaç kişi de, bu gibi durumlarda her zaman olduğu gibi, farklõ şeyler söylüyorlardõ. Yalnõzca tek bir noktada birleşiyorlardõ: O da, kaçan adamõn, görenleri etki altõnda bõrakan, o akõllardan çõkmaz, o anlatõlmaz çarpõklõğõydõ. MEKTUP SORUNU O gün ikindi vakti, Utterson Dr. Jekyll'a gittiği zaman, Poole kendisini hemen kapõda karşõladõ. Mutfaktan, bir zamanlar bahçe olarak kullanõlan bir avlu içinden geçirerek, evde kimi zaman laboratuvar, kimi zaman da otopsi odalarõ diye anõlan yapõya götürdü. Doktor bu evi tanõnmõş bir operatörün vârislerinden satõn almõştõ. Kendisi otopsiden çok kimyasal işlerden hoşlandõğõ için, bahçenin dibindeki yapõnõn niteliğini değiştirmişti. Utterson, arkadaşõnõn evinin bu

18 bölümüne ilk kez kabul ediliyordu. Zindana benzeyen penceresiz yapõya merakla bakõyordu. Şimdi õssõz olan, bir zamanlar hevesli öğrencilerin doldurduğu amfiden geçerken, çevresine, kimya gereçleriyle dolu masalara, öteye beriye atõlmõş ambalaj sandõklarõna ve bu sandõklardan dökülmüş samanlara baktõ. Sisli kubbeden donuk bir õşõk geliyordu. Daha dipte, birkaç basamak merdivenle kaba al bir çuha kaplanmõş bir kapõya çõkõlõyordu. Sonunda, Utterson bu kapõdan doktorun muayenehanesine girdi. Burasõ, duvarlarõ vitrinlerle kaplõ, ayrõca bir boy aynasõ ve bir çalõşma masasõyla döşenmiş geniş bir odaydõ. Demir parmaklõklõ, tozlu üç pencere avluya bakõyordu. Ocakta ateş yanõyordu. Şöminenin üstüne bir lamba koymuşlardõ, çünkü sis evlerin içine bile işlemişti. Burada, ocağa yakõn bir yerde Dr. Jekyll oturuyor, çok hasta görünüyordu. Konuğunu karşõlamak için ayağa kalkamadõ, ama soğuk bir tavõrla elini uzatarak değişik bir sesle, "Hoş geldin," dedi. Poole onlarõ yalnõz bõrakõr bõrakmaz, Utterson: - Olanlarõ duydun, değil mi? dedi. Doktor ürperdi: - Alanda gazete satanlar bağõrõşõyorlardõ. Yemek odamdan işittim, dedi. Noter: - Birşey daha söyleyeyim; Carew benim müşterimdi. Sen de öyle. Ne yaptõğõmõ bilmek isterim. Sanõrõm bu herifi gizleyecek kadar çõldõrmadõn, ha? dedi. Doktor haykõrarak: - Utterson, sana yemin ederim ki onu bir daha hiç görmeyeceğim. Onurum üzerine yemin ederim ki bu dünyada onunla bir ilgim kalmadõ. Her şey bitti artõk. Hem, aslõnda onun benim yardõmõma da gereksinmesi yok. Sen onu benim tanõdõğõm denli tanõmõyorsun. Şimdi kimseye zarar veremez artõk. Hiç kimseye... Beni iyi dinle; bundan sonra ondan söz edildiğini duymayacaksõn. Noter onu üzgün bir tavõrla dinledi. Arkadaşõnõn telaşlõ tavrõ hoşuna gitmemişti: - Ondan pek emin görünüyorsun. Ben de senin hatõrõn için inanõyorum buna... dilerim yanõlmõyorsundur. Bu konu mahkemeye düşerse, senin adõn da geçebilir. Jekyll: - Ondan eminim, hem de çok. Bu konuda kesin kanõtlarõm var, ama bunlarõ başkasõna söyleyemem. Ancak sen bana bir konuda yol gösterebilirsin... Bir mektup aldõm. Ama bunu polise göstereyim mi, göstermeyeyim mi, bir türlü kestiremiyorum. Şaşkõna döndüm. Bu mektubu sana, senin eline teslim etmek isterdim. Utterson, senin yerinde bir yargõya varacağõna eminim. Sana çok güvenim var, diye yanõt verdi. Noter: - Sanõrõm bu mektubun, onun yakalanmasõna yol açacağõndan korkuyorsun? dedi.

19 - Yoo, yoo... Hyde'õn başõna geleceklerden kaygõlandõğõmõ söyleyemem. Onunla tümüyle ilgimi kestim. Ben, asõl bu kötü işin benim adõmõ açõğa çõkaracağõnõ düşünüyorum, dedi. Utterson şöyle bir durakladõ; dostunun bencilliğine şaşõrmakla birlikte, bu sözleri üzerine biraz yatõşõr gibi olmuştu. En sonunda: - Eh, şu mektubu göreyim öyleyse... dedi. Mektup garip ve dik bir elyazõsõyla yazõlmõş, altõna da Edward Hyde imzasõ atõlmõştõ. Mektupta özetle şunlar söyleniyordu: İmza sahibine uzun süre cömertlik gösteren, karşõlõk olarak da nankörlük bulan velinimeti Dr. Jekyll, kendisini kurtarma konusunda hiçbir kaygõya düşmemelidir. Kaçmak için güvendiği kendi olanaklarõ vardõr. Bu mektup noterin oldukça hoşuna gitti; mektup, ikisi arasõndaki yakõn dostluğun, kendisinin korktuğundan daha olumlu bir nitelikte olduğunu gösteriyordu. Noter, eski kuşkularõndan dolayõ utandõ. - Zarf sende mi? diye sordu. Jekyll: - Yaktõm... sonunun nereye varacağõnõ bilmediğim için yaktõm. Ama, zarfõn üzerinde hiçbir posta damgasõ yoktu. Mektup elden gelmişti, dedi. Noter: - Bu gece daha iyi düşünebilmek için, mektup yarõna dek bende kalabilir mi, ne dersin Jekyll? diye sordu. Doktor: - Benim için kararõ sen ver; çünkü kendi kendime güvenim kalmadõ artõk, dedi. Noter: - Peki düşünürüm. Bir şey daha sorayõm: sana ortadan yitmek konusundaki maddeyi vasiyetnamene koyduran, Hyde mõydõ? diye sordu, Doktor bayõlacak gibi oldu. Ağzõnõ sõmsõkõ kapadõ, başõyla onayladõ. Utterson: - Anlamõştõm. dedi, seni öldürmek istiyordu; iyi kurtuldun. Doktor ağõr ağõr: - Bence çok daha önemli bir sonuç elde ettim. Bir ders aldõm. Aman tanrõm... Hem de ne ders! Utterson, bir bilsen, dedi ve bir an için elleriyle yüzünü kapadõ. Noter, doktordan ayrõldõktan sonra, bir süre Poole ile ayak üstü lafladõ: - Ha! Kuzum, bugün elden bir mektup gelmiş. Mektubu getiren nasõl bir adamdõ?

20 Poole postayla gelenlerden başka hiçbir şey gelmediğinden emindi: - O gelenler de yalnõzca reklam için yollanan türden mektuplardõ, dedi. Noter bu haberle yeniden kaygõlanarak oradan uzaklaştõ. Mektubun laboratuvar kapõsõndan geldiği belliydi. Belki de muayenehanede yazõlmõştõ. Eğer orada yazõldõysa, mektup konusunda başka türlü bir yargõya varmak, daha sakõnarak davranmak gerekirdi. Yolda giderken gazeteci çocuklar yaya kaldõrõmlarõnda acõ acõ bağõrõyorlardõ: "İkinci baskõ... yazõyooor... Bir milletvekilinin tüyler ürperten ölümünü yazõyooor." Bu çõğlõklar, bir dostun ve bir müşterinin ağõtõydõ sanki. Noter bu rezaletin anaforuna bir başka temiz adõn daha sürükleneceğini kaygõyla düşünmekten kendisini alamadõ. Vermek zorunda olduğu karar, tehlikeli sonuçlar doğurabilirdi. Yaratõlõşõ dolayõsõyla kendisine güveni olmasõna karşõn, içinde başkalarõna da danõşma isteği uyandõ. Doğrudan doğruya düşüncesi alõnacak pek kimse yoktu, ama belki de aranõrsa bulunurdu. Çok geçmeden evine vardõ. Ocağõnõn bir başõna kendisi, bir başõna da başyazmanõ Guest oturmuştu. İkisinin tam ortasõnda da ateşin etkileyemeyeceği bir uzaklõkta, evinin mahzeninde güneş görmeden yõllanmõş özel bir şarap şişesi duruyordu. Sokak fenerleri, iyice kapladõğõ kentin üstünde hâlâ uyuyan sisin içinden, göz göz parõldõyordu. Aşağõ inmiş bu bulut yõğõnlarõ içinde, kentteki yaşamõn, güçlü bir yelin sesine benzer bir uğultuyla, ana caddelerden akõp geçtiği hâlâ duyuluyordu. Ocaktan gelen õşõk, odayõ şenlendirmişti. Şişedeki asitler çoktan erimiş, şarabõn o göz alõcõ rengi, tõpkõ renkli camlarda gittikçe koyulaşan renkler gibi zamanla tatlõlaşmõştõ. Yamaçlardaki bağlarõn üstüne düşen sõcak sonbahar güneşi yayõlmaya ve Londra sisini dağõtmaya hazõr bekliyordu. Noter, ayrõmõna varmaksõzõn yumuşamõştõ. Guest, kendisinden en az sõr sakladõğõ insandõ. Kimi zaman, ona gereğinden çok sõr verip vermediğini düşündüğü bile olurdu. Guest çoğu kez iş için Doktor Jekyll'a gitmişti; Poole'u da tanõyordu; Hyde'õn o evle ilgisini de duymamõş olamazdõ; üstelik, kendisince kimi yargõlara da varmõş olabilirdi. Öyleyse, bu sõrrõ açõğa vuracak olan mektubu kendisine göstermekte bir sakõnca yoktu. Kaldõ ki Guest, yetenekli bir el yazõsõ uzmanõydõ; bu yönde atõlacak bir adõmõ doğal ve yararlõ bulmaz mõydõ? Üstelik başyazman, iyi düşünen bir adamdõ; böyle bir belgeyi okuyup da bir yargõya varmamasõ mümkün değildi. Onun söyleyecekleri de Utterson'õn bundan sonra tutacağõ yola bir yön verebilirdi. - Bu sir Danvers sorunu da pek acõklõ bir şey, dedi. Guest yanõt olarak: - Gerçekten öyle efendim, dedi. Herkesi pek üzdü. Sanõrõm, adam çõldõrmõştõ. Utterson: - Bu konuda düşündüklerinizi öğrenmek isterim, dedi, burada onun el yazõsõyla yazõlmõş bir mektup var; aramõzda kalsõn, çünkü bununla ne yapacağõmõ henüz kestiremiyorum. En hafif deyişle çirkin bir şey. Buyurun işte, tam size göre bir iş. Bir katilin el yazõsõ. Guest'in gözleri parladõ. Hemen oturarak merakla mektubu incelemeye koyuldu. - Hayõr efendim, bu adam çõldõrmõş değil, dedi, ama bu şaşõrtõcõ bir el yazõsõ. Noter: