HİDROELEKTRİK TESİSLERİNDE SOSYAL DUYARLILIK VE ÇÖZÜMLER

Transkript

1 HİDROELEKTRİK TESİSLERİNDE SOSYAL DUYARLILIK VE ÇÖZÜMLER Doç. Dr. Şahnaz Tiğrek Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Ankara İMO, İzmir Şubesi 20 MART 2014, İzmir

2 Dünya da Enerji ve Hidroelektrik o Dünya Enerji Tüketimi: 12,5 Milyar TEP Hidroelektrikin payı: %6,7. Elektrik Üretiminde Hidroelektrik in payı: %19 O. Türkyılmaz, 2014.

3 Türkiye de Enerji ve Hidroelektrik Enerji Tüketimi: 119,5 Million TEP Hidrolik: %4 İthalatta enerjinin payı: %22 İthalat-ihracat açığının %50 si enerji kaynaklı O. Türkyılmaz, 2014

4 Elektrik enerjisi üretiminin kaynaklara göre dağılımı

5 Hidroelektrik Üretimi: Depolamalı tesisler (Barajlar) Büyük barajlar Nehir tipi Santraller (Depolamasız tesisler)

6 Türkiye de Hidroelektrik Teknik olarak değerlendirilebilir potansiyel ise 216 milyar kwh olarak hesaplanmıştır. Türkiye de 2013 yılı itibarıyla işletmede olan 443 adet hidroelektrik santralin toplam kurulu gücü MW ve ortalama yıllık üretimi ise GWh olup, bu değer toplam teknik potansiyelin % 36 sıne karşılık gelmektedir. Halen inşaat ve planlama aşamasında 1155 ( MW) tesis var. Kişi başına düşen elektrik tüketimi kwh.

7 Türkiye Enerji (Su) Politikası: Hidroelektrik potansiyelinin tamamını kullanarak yerel enerji payını artırmak. Büyük Su Projeleri ile hem enerji üretimi hem de su teminini sağlamak lere kadar Devlet Kurumları Yoluyla 1980 lerden başlayarak özelleştirme 1997 Kyoto Protokolü 2000: Dünya Barajlar Komisyonu Raporu 2003 Sonrası-Küçük HES lere özel sektör aracılığıyla yönelme 2008 büyük Su Yapıları Özelleştirilmesi

8 Hidrolelektirik Potansiyelimizin gelişim Durumu S. Karakuş, 2013, DSİ

9 Türkiye Hidroelektrik Santraller:

10 Toplumsal Duyarlılık: Doğu Karadeniz Bölgesi Yukarı Fırat Havzası Dicle Havzası Dicle -

11 Büyük Barajların Zararları (Sulama-İçmesuyu ve Elektrik) Barajlar büyükse, çok büyük alan su altında kalır. Mansap ekosistemi etkiler: taze suyun azalması, alüvyonun baraj gölünde tutulması sonucu miktarının azalması, İklim karakteristiklerini etkiler (Büyük Barajlar) Büyük nüfusların yeniden yerleşimini gerektirir. Örnek: Atatürk barajı: kişi, 143 köy, ha arazi. Kültürel, tarihi ve öneml doğal alanların su altında kalmasına sebep olur. Örnek: Allionai, Samsat, Halfeti, Zeugma Nehir ağzında ekolojinin değişmesi ve tarımsal üretimin düşmesine neden olur. Su eğer havza dan alınıp başka havzaya aktarılırsa, nehir ağzında tuzlu su-tatlı su dengesini bozar. Kanallar, iletim hatları ve yapılaşma sebebiyle ağaç kesimi yapılmasına yol açar.

12 Hidroelektrik in Faydaları Hidro Elektriğin Çevresel Yararlı Etkileri Sera Gazı Emisyonları Yok Her MW enerji için ; Kömüre göre 1000 kg az CO 2 salınımı Petrole göre 800 kg az CO 2 salınımı Doğal Gaza göre 400 kg az CO 2 salınınımı SO 2 ve NO X salınmaz Hidro Elektriğin (baraj) Çevresel Olmayan Yararlı Etkileri Sel Kontrolü, Sulama, Taşımacılık, Balıkçılık, Turizm

13 Hidroelektrik Santrallerin İklim Değişimiyle Ortak Yönleri İkisi de havzadaki akım rejimlerini değiştirerek habitatın kendini yenileyebilme özelliğini ve dengesini bozar. İkisi de akımın zamanlamasını ve miktarını değiştirir. İkisi de su sıcaklığını arttırır. İkisi de su kalitesini bozar. İkisi de balık göçünü azaltır. İkisi de türlerin yok olmasında neden olur.

14 Dicle Havzası ve Ilısu Barajı: Page 4

15 Niçin Ilısu? Ülkenin yerli enerji kaynağına duyduğu ihtiyaç Aynı zamanda Dicle Nehri akımlarını düzenlenmesi de sağlanacak GAP Projesi nin önemli öğelerinden biri ha lık sulama suyu ihtiyacına cevap verecek (Silopi ve Nusaybin-İdil-Cizre Sulamaları) Page 4 Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı

16 Niçin Ilısuya Hayır Kültürel: Hasankeyf Sosyal : Yeniden yerleşim Çevresel : Nehir ekosisteminde oluşacak değişiklikler Page 4

17 GAP Toprak ve Su Kaynakları Geliştirme Programı GAP kapsamında yapımı öngörülen 13 adet proje çerçevesinde; 22 baraj inşa edilerek, toplam MW kurulu gücünde 19 hidroelektrik santral ile yılda 27,4 milyar kwh hidroelektrik enerjisi üretilecek ve 1,058 milyon hektar tarım arazisi sulama imkânına kavuşacaktır. GAP kapsamındaki enerji projelerinde %75, GAP Eylem Planı sulama projelerinde ise %35 gerçekleşme sağlanmıştır. Fırat Nehri üzerinde Keban, Karakaya, Atatürk, Birecik, Karkamış Baraj ve HES leri ile Dicle Nehri üzerinde ise Batman, Kralkızı, Dicle Baraj ve HES leri tamamlanarak elektrik üretimine geçilmiştir. Page 4

18 Hasankeyf Page 4

19 Hasankeyf Page 4

20

21 Yeniden Yerleşim: Toplam 108 yerleşim yeri etkilenecek: 45 yer mecburi iskan, 63 yerleşim yerine ait arazilerin bir kısmı sular altında kalacak Page 4

22 Önemli doğa alanları Ilısu Barajı ve HES projesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki son doğal nehir ekosistemi olan Dicle Nehri ve kolların üzerinde bulunan Bismil ovası, Orta Dicle Vadisi, Küpeli Dağı, Eruh Dağları, Cizre ve Silopi isimli uluslararası öneme sahip olduğu bilimsel olarak kanıtlanmış beş Önemli Doğa Alanını geri dönüşümsüz olarak tehdit edecek. Page 4

23 Ilusu Barajı: ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI İnş. Y. Müh. Emrah Yalçın Ilısu Barajı tamamlandığı zaman su altında kalacak olan ve kültürel bir varlık olarak kabul edilen Hasankeyf in su altında kalmasına engel olacak alternatif bir proje geliştirmek

24 Tarihçe 1968 yılında Fırat Gurup Amirliği tarafından Dicle Nehri nin 500 m ile 370 m kotlarının Ucaçağ, Çelikhan ve Cizre Barajları tarafından kullanılması için yapılan keşif çalışmaları sonucunda iki barajdan oluşacak bir sitem önerildi. Böylece Ilısu ve Cizre barajları ikili sitem olarak fizibilite raporunda yer aldı. Page 4

25 Tarihçe Proje Talveg Kotu (m) Mak. Su Seviyesi (m) Üçağaç Barajı Celikhan Barajı Siirt Barajı Garzan Barajı Fırat Planlama Grup Amirliği Tarafından Hazırlanan Dicle Havzası Gelişme Planı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 2

26 Baraj Yerinin seçimi Crest Ele.=520 m Crest L.=560 m Thalwag E.=430 m Crest Ele.=520 m Crest L.=520 m Thalwag E.=425 m Crest Ele.=520 m Crest L.=1150 m Thalwag E.=410 m Crest Ele.=520 m Crest L.=550 m Thalwag E.=420 m Crest Ele.=520 m Crest L.=300 m Thalwag E.=395 m Crest Ele.=520 m Crest L.=500 m Thalwag E.=370 m Crest Ele.=520 m Crest L.=580 m Thalwag E.=415 m Crest Ele.=520 m Crest L.=450 m Thalwag E.=390 m Crest Ele.=520 m Crest L.=450 m Thalwag E.=380 m Crest Ele.=520 m Crest L.=465 m Thalwag E.=413 m Temel Mühendislik A.Ş. Tarafından İncelenen Baraj Aksları Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 3

27 Ilısu ve Hasankeyf Ilısu Barajı nın Konumu ve Temel Öğeleri Öğe Birim Mevcut Proje Genel İli/İlçesi - Şırnak/Dargeçit Akarsu - Tigris Hidroloji Drenaj Alanı km Ortalama Debi m 3 /s Yıllık Ortalama Akım hm Yıllık Ortalama Doğal Akım hm Baraj Gölü İşletmede Maksimum Su Seviyesi m Minimum Su Seviyesi m Mak. Su Seviyesinde Top. Hacim hm Aktif Depolama hm Ölü Hacim hm Mak. Su Seviyesinde Göl Alanı km Min. Su Seviyesinde Göl Alanı km Baraj Gövdesi Tipi - Ön Yüzü Beton Kaplı Kaya Dolgu Şev Eğimleri - 1/1.4-1/1.4 Talveg Kotu m Kret Kotu m Kret Uzunluğu m Kret Genişliği m 8 Talvegden Yüksekliği m Dolgu Hacmi (Temel Hariç) hm Kurulu Güç: 1200 MW Yıllık Enerji Üretimi: GWh Page 4

28 Yöntem Mevcut projenin baraj kret kotu 530 metreden 459 metreye düşürülerek Hasankeyf ve çevresindeki arkeolojik yerlerin su altında kalması engellenebilmektedir. Bu durumda, mevcut baraj aksında gövde yüksekliği 130 metreden 59 metreye inmektedir. Baraj gövde yüksekliğinin düşürülmesi ile kurulu güç 1200 MW tan 398,4 MW a inmiştir. Bu sebeple, kaybedilen enerjinin başka yollarla temini için gerek Dicle Nehri'nin membasında gerekse kollarında yeni enerji olanakları araştırılmış ve dört yeni baraj yeri tespit edilmiştir. Bu işlem yapılırken membanın tam gelişme durumunda olduğu göz önünde bulundurulmuştur. Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 11

29 III. Hidroelektrik Potansiyel Proje Alanı ve Hidro-Meteorolojik İstasyonlar Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 8

30 III. Hidroelektrik Potansiyel İşletme Sulama Projeleri Açılış Sulama Alanı Tarihi Brüt (ha) Net (ha) Ortaviran Kahlara Şerifbaba Devegeçidi Silvan Gözegöl Künreş Kabaklı Beşpınar Kırkat (Gercüş) Göksu Kozluk Kralkızı - Dicle Toplam S Y R I A Silvan Ova Barajları Planlama Bitlis Çayı I R A Q 0.60 IN OPERATION IN CONSTRUCTION OR SCHEDULE PLANNING OR FINAL PROJECT RECONNAISSANCE OR MASTER PLAN TRANSMISSION LINE OF CITY DRINKING WATER GROUNDWATER IRRIGATION DAM WEIR POWER PLANT PUMPING STATION IRRIGATION CANAL TUNNEL CITY COUNTY STATE BOUNDARY REGION BOUNDARY Sulama Projeleri Sulama Alanı Brüt (ha) Net (ha) Silvan Kralkızı - Dicle Garzan Batman Anbar Kuruçay Bulaklıdere Pamukçay Karacalar Başlar Kıbrıs Ergani Toplam İçme Suyu Temini Miktar (m 3 /s) Güzeldere Baraj Gölü 0.35 Dicle Baraj Gölü 4.53 DSI 10. Bölge Müdürlüğü Havza Gelişme Planı Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 9

31 II. Alternatif Çözüm Beşli Sistem Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 5

32 II. Alternatif Çözüm Mevcut Proje ile Karşılaştırıldığında Su Altında Kalacak Alanın Durumu Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 6

33 II. Alternatif Çözüm Tekli ve Beşli Sistemin Temel Unsurları Öğe Birim Mevcut Beşli Sistem Proje Ilısu I Ilısu II Ilısu III Ilısu IV Ilısu V Toplam Genel İli/İlçesi - Şırnak/Dargeçit Batman/Beşiri Siirt/Merkez Siirt/Merkez Batman/Hasankeyf Şırnak/Dargeçit - Akarsu - Tigris Garzan Bitlis Botan Tigris Tigris - Hidroloji Drenaj Alanı km Ortalama Debi m 3 /s Yıllık Ortalama Akım hm Yıllık Ortalama Doğal Akım hm Baraj Gölü İşletmede Maksimum Su Seviyesi m Minimum Su Seviyesi m Mak. Su Seviyesinde Top. Hacim hm Aktif Depolama hm Ölü Hacim hm Mak. Su Seviyesinde Göl Alanı km Min. Su Seviyesinde Göl Alanı km Baraj Gövdesi Tipi - Ön Yüzü Beton Ön Yüzü Beton Ön Yüzü Beton Ön Yüzü Beton Kaplı Ön Yüzü Beton Kaplı Ön Yüzü Beton Kaplı Kaya Dolgu Kaplı Kaya Dolgu Kaplı Kaya Dolgu Kaya Dolgu Kaya Dolgu Kaplı Kaya Dolgu - Şev Eğimleri - 1/1.4-1/1.4 1/1.4-1/1.4 1/1.4-1/1.4 1/1.4-1/1.4 1/1.4-1/1.4 1/1.4-1/1.4 - Talveg Kotu m Kret Kotu m Kret Uzunluğu m Kret Genişliği m Talvegden Yüksekliği m Dolgu Hacmi (Temel Hariç) hm Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 7

34 IV. Karşılaştırma Tekli ve Beşli Sistemin Temel Unsurları Öğe Birim Mevcut Beşli Sistem Proje Ilısu I Ilısu II Ilısu III Ilısu IV Ilısu V Toplam Cebri Boru Adedi Çapı m Uzunluğu m Enerji Tüneli Adedi Çapı m Uzunluğu m Santral Binası Türbin Tipi - Francis Francis Francis Francis Francis Francis - Tasarım Debisi m 3 /s Ünite Adedi Kuyruksuyu Kotu m Brüt Düşü m Net Düşü m Toplam Kurulu Güç MW İşletme Birincil Enerji GWh İkincil Enerji GWh Toplam Enerji GWh Su Kullanım Oranı % Ekonomi İnşaat (x10 6 ) İstimlâk ve Yeniden Yerleşim (x10 6 ) Toplam Maliyet (x10 6 ) Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Hidromekanik Laboratuarı ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Sayfa 10

35 V. Sonuç HASANKEYF VE ÇEVRESİNDEKİ ÖNEMLİ ARKEOLOJİK YERLER SU ALTINDA KALMAYACAK. SU ALTINDA KALACAK YERLER YAKLAŞIK YÜZDE 27 DAHA AZ OLACAK. TEKLİ SİSTEM TAM MENBA GELİŞİMİ DURUMUNDA BEKLENEN (3833 Gwh)DEN DAHA AZ ENERJİ ÜRETECEK ( Gwh) BEŞLİ SİSTEMİN TAM MENBA GELİŞİMİNDE ÜRETECEĞİ ENERJİ TEKLİ SİSTEMDEN DAHA FAZLA OLACAK. ( Gwh). Middle East Technical University Civil Engineering Department Hydromechanics Laboratory INVESTIGATION OF ALTERNATIVE SOLUTIONS TO ILISU DAM AND HEPP Page 11

36 VI. DEĞERLENDİRME BU ÇÖZÜM TEKNİK, EKONOMİK, SOSYAL VE ÇEVRESEL ELEŞTİRİLER GÖZ ÖNÜNE ALINDIĞINDA EN İYİ ÇÖZÜM MÜDÜR? CEVAP TARTIŞMAYA AÇIKTIR. ANCAK, BU ÇÖZÜM EN İYİ UZLAŞICI ÇÖZÜM OLMAYA ADAYDIR.. Middle East Technical University Civil Engineering Department Hydromechanics Laboratory INVESTIGATION OF ALTERNATIVE SOLUTIONS TO ILISU DAM AND HEPP Page 12

37 KAYNAKLAR Page 4 TEŞEKKÜRLER ILISU BARAJI VE HES, ALTERNATİF ÇÖZÜM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Emrah Yalçın Danışman: Yrd. Doç. Dr. Şahnaz Tiğrek İnşaat Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Ankara Türkiye yalcinemrah@yahoo.com & sahnaz@metu.edu.tr AE (July, 2007). Kirazlik HEPP Feasibility Report (Technical Part, Economic Part and Drawings), by AE Eng. Ltd. Co. (In Turkish). Aksa (December, 2004). Kor Dam and HEPP Feasibility Report, Aksa Energy Generation Inc. Co. (In Turkish). Akyürek G. (2005). Impact of Ataturk Dam on Social and Environmental Aspects of the Southeastern Anatolia Project, M.S. Thesis, Middle East Technical University, Ankara. Alp Ö. K. (2002). Concrete Faced Rock-Fill Dams, Department of Technology of State Hydraulic Works, Ankara. (In Turkish). Altınbilek H. D. (2002). Hydropower Development in Turkey, Paper presented in the HYDRO 2002: Development, Management, Performance, Kiris, Antalya. Autodesk (2010). Autodesk, Inc., last visited on February Baha (2008). Dicle-3 HEPP Feasibility Report, Baha Energy Electricity Generation Inc. Co., Ankara. (In Turkish). Balfour Beatty (2001). Balfour Beatty withdraws from Ilisu dam project. No clear prospect of resolution of environment, commercial, and social complexities, 13 November 2001, last visited on October Başgelen, N. (2006). A unique global heritage starting to count its remaining days: Hasankeyf and Tigris Valley, Archaeology / Monument - Environment, September-October 2006, No:17, pp Bosshard P. (1998). The Ilisu Hydroelectric Project (Turkey): A Test Case of International Policy Coherence, Berne Declaration, last visited on August DMI (2009-a). Monthly Total Precipitation, Monthly Mean Temperature and Monthly Total Evaporation Records, General Directorate of State Meteorological Works. (Achieved electronically). DMI (2009-b). Annual Maximum Precipitation Records in Standard Times, General Directorate of State Meteorological Works. (Achieved electronically). Doğa Derneği (2006). Review of the Environment Impact Assessment Report Submitted for the Ilisu Dam and Hydro-Electric Power Project, Doğa Derneği, Ankara. DSI (1986). The Bitlis-Guzeldere Project Pre-feasibility Report, Department of Investigation and Planning of State Hydraulic Works, Ankara. (In Turkish). DSI (1987). The Bitlis-Garzan Project, Aysehatun Dam and HEPP Planning Report, XVII th Regional Directorate of State Hydraulic Works, Van. (In Turkish). DSI (1999). The Tigris Basin, The Ergani Project Planning Report, X th Regional Directorate of State Hydraulic Works, Diyarbakır. (In Turkish). DSI (2007-a). Flow Gauging Stations, Monthly Total Flows ( ), General Directorate of State Hydraulic Works, Ankara. (In Turkish). DSI (2007-b). Annual Instantaneous Maximum Flows ( ), General Directorate of State Hydraulic Works, Ankara. (In Turkish). DSI (2009). Unit Cost Lists of Year 2009 (after the date ), General Directorate of State Hydraulic Works. (In Turkish). DSI (2010). General Directorate of State Hydraulic Works, last visited on February Eberlein C., Drillish H., Ayboğa E., Wenidoppler T. (2010). The Ilisu Dam in Turkey and the Role of Export Credit Agencies and NGO Network, Water Alternatives, Volume:3, Issue:2, pp EIE (2000). Suspended Sediment Data and Sediment Transport Amounts for Surface Waters in Turkey (Publication No: 20-17), General Directorate of Electrical Power Resources Survey and Development Administration, Ankara. (In Turkish). EIE (2003). Monthly Mean Discharges ( ), General Directorate of Electrical Power Resources Survey and Development Administration, Ankara. (In Turkish). EIE (2005). Annual Discharge Extremes and Means ( ), General Directorate of Electrical Power Resources Survey and Development Administration, Ankara. (In Turkish). EIE (2010). General Directorate of Electrical Power Resources Survey and Development Administration, last visited on February EIE (June, 1986). The Tigris River, The Botan Creek Reconnaissance Report (Publication No: 86-53), General Directorate of Electrical Power Resources Survey and Development Administration. (In Turkish). EIE (May, 1990). The Bitlis Creek Reconnaissance Report (Publication No: 90-62), General Directorate of Electrical Power Resources Survey and Development Administration. (In Turkish). Enersu (December, 2008). Garzan Dam and HEPP Revised Feasibility Report, Enersu Eng. Con. Cons. Ind. and Trd. Ltd. Co., Ankara. (In Turkish). Enersu (January, 2009). Sirvan Dam and HEPP Revised Feasibility Report, Enersu Eng. Con. Cons. Ind. and Trd. Ltd. Co., Ankara. (In Turkish). En-Su (March, 2008). The Dipni Dam and HEPP Project Feasibility Report, En-Su Eng. Con. Ltd. Co. (In Turkish). Erçin A. E. (2006). Social and Economic Impacts of Southeastern Project, M.S. Thesis, Middle East Technical University, Ankara. FPGA (1968). The Tigris Basin Reconnaissance Report, Euphrates Planning Group Authority. (In Turkish). GAP (2010). The Southeastern Anatolia Project Regional Development Organization, last visited on May Gümüş B., Dalkılıç N., Toprak Z. F. (2006). Ilısu Barajı ve HES in Çok Yönlü Olarak Değerlendirilmesi, Dicle University, Diyarbakir. (In Turkish). Hidrokon (April, 2009). Cetin Dam and HEPP Feasibility Report, Hidrokon Eng. Con. Inc. Co. (In Turkish). Hildyard N., Tricarico A., Eberhard S., Drillisch H., Norlen D. (2000). If the river were a pen The Ilisu dam, the World Commission on Dams and export credit reform, UK: The Corner House, London. Hoffman C. (2010). Umweltschützer unterstutzen Ilisu-Alternative, German Press Agency (DPA), (In German). Ilisu Dam and HEPP Engineering and Consultancy Services Consortium (October, 2008). Ilisu Dam and HEPP, Flood Hydrology and Sediment Transport, Ilisu Dam and HEPP Engineering and Consultancy Services Consortium composed of Colenko Power Eng. Ltd., IM Maggia Eng., Dolsar Eng. and Rast Eng. Services Ltd. Ilisu Environment Group (2005). Ilisu Dam and HEPP Environment Impact Assessment Report with Enclosures, Hydro Concepts Eng., Hydro Quebec International and Archeotec Inc. Ilisu Hydropower Consultants (November, 1983). The Cizre Dam and HEPP Project Feasibility Report, Ilisu Hydropower Consultants composed of Binnie & Partners, Gizbili Con. Eng., James Williamson & Partners, Kennedy & Donkin and COBA. Jemas-Su (November, 2001). The Bitlis-Garzan Project, Revised Sections of Aysehatun Dam and HEPP Planning Report Prepared in 1987, Jemas-Su Groundwater Survey and Eng. Ltd. Co. (In Turkish). KHRP (1999). The Ilisu Dam, A Human Rights Disasters in the Making, A report on the implications of the Ilisu Hydroelectric Power Project, Kurdish Human Rights Project, Batman. Küçükdoğan B. (2007). Sets to the Flow of History. A Glance on Dams and Cultural Heritage in Turkey, 5 th Conference on Science and Technology in Archaeology and Conservation, Granada and Baeza, Spain, July (In press). Kutzner C. (1997). Earth and Rockfill Dams, Principles of Design and Construction, A.A. Balkema, Rotterdam. Limak (October, 2006). The Alkumru Dam and HEPP Project Feasibility Report, Limak Hydropower Plant Investments Inc. Co., Ankara. (In Turkish). Met (September, 2006). Eruh Dam and HEPP Feasibility Report, Met Project Eng. Con. Cons. Ind. and Trd. Ltd. Co., Ankara. (In Turkish). MTA (2007). The Geological Maps of Turkey with 1: Scale, Mardin - M46 and M47 Sheets, General Directorate of Mineral Research and Exploration, Ankara. (In Turkish). Münir M. (2010). Ilısu ya ODTÜ den Yeni Çözüm, Milliyet Newspaper, (In Turkish). Oluş M. A. (2003). Hasankeyf: Üç Dünyanın Buluştuğu Kent, İş Kültür Publications, Istanbul. (In Turkish). Öngür T. (2006). Ilısu Barajı Kusurlu Bir Projedir, kod=689&tipi=23&sube=0, 5 May 2006, last visited on May Özdemir H. (1978). Applied Flood Hydrology, General Directorate of State Hydraulic Works, Ankara. (In Turkish). Pro-sem (September, 2008). Pulumur Dam and HEPP Feasibility Report, Pro-sem Eng. Arc. Con. Ltd. Co., Ankara. (In Turkish). Şenerdem E. D. (2010). New Plan Floated in Turkey on Hasankeyf s Flood, Hurriyet Daily News and Economic Review Newspaper, Shames I. H. (1989). Mechanics of Fluids, 5 th Ed., McGraw-Hill, Singapore. Stop Ilisu (2010). Stop Ilisu - Save Hasankeyf Campaign. last visited on August Strittmatter V. K. (2010). Zehntausend Jahre Kulturgeschichte versinken im Tigris, Süddeutsche Zeitung Newspaper, (In German). Su Yapı (August, 2007). The Tigris River, The Botan Creek, Pervari Dam and HEPP Establishments Pre-Feasibility Report (Appendix-3-A), Su Yapı Eng. and Con. Inc. Co., Ankara. (In Turkish). Suiş and Sial (December, 2001). GAP, The Batman-Silvan Project Planning Report, Suiş Project Eng. and Con. Ltd. Co. - Sial Geosciences Survey and Con. Ltd. Co. Joint Venture, Ankara. (In Turkish). Tafolar M. (2010). 1 Yerine 5 Baraj Yapılırsa Hasankeyf Kurtulabilir, Milliyet Newspaper, (In Turkish). Temel (1977). The Tigris-Ilisu Project Feasibility Report: Technical and Economic, Hydrology, Engineering Geology, Temel Engineering Inc. Co., Istanbul. (In Turkish). Usul N. (2009). Engineering Hydrology, 3 rd Ed., METU Press, Ankara. WCD (2000). Report: Dams and Development, a New Framework for Decision Making, the World Commission on Dams, Earthscan Publications Ltd., London and Sterling. Yıldız K. (1992). Hydroelectric Power Plants, Calculation Guidelines and Design, General Directorate of State Hydraulic Works, Ankara. (In Turkish). Yolsu (March, 2009). Basoren HEPP Feasibility Report, Yolsu Eng. Services Ltd. Co. (In Turkish). Yolsu (September, 2008). Kezer Weir and HEPP Revised Feasibility Report, Yolsu Eng. Services Ltd. Co. (In Turkish).

38 Nehir Tipi Santraller Büyük depolamalı yapıların yol açtığı zararlar burda gözükmez. Balık geçitleri yapılmazsa balık türlerinin yok olmasına sebep olur. Su yatağından alınıp başka bir tarafa yönlendirilirse mansap ekosistem değişir. Bölge halkının yaşamsal faaliyetleri etkilenir. Ağaç kesimi yeşil alan ve ekosisteme zarar verir. Yapıyı korumak amacıyla yapılan yapılar canlıların geçişlerini engeller.

39 Doğu Karadeniz ve Çoruh havzası Eleştiriler: Suların kapalı boru sistemlerinde toplanmaları, hem mansap ekosisteminin etkilenmesi hem de yöre halkının yaşamsal faaliyetlerinin etkilenmesi Yeterli çevresel akışın verilmemesi Derelerin bölünmesi Yaşam yerlerinin yapılar sebebi ile bölünmesi Balık nüfusunun etkilenmesi Ağaç kesimi Harfiyat artıklarının dere yataklarına atılması

40 Bir HES ten çıkan suyun diğer HES e verilmesi

41 Vadilere harfiyat ve yapı atıklarının atılması

42

43 Çaylara çimento atığının bırakılması!

44 Enerji İletim Hatlarının İnşaatları Sonuçları Fotoğraflar Dr. Oğuz Kurdoğlu nun tarihinde Ankara IMO da yaptığı sunumdan alınmıştır.

45 Çoruh Havzası Erzurum ve Bayburt İlindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan ın Batum İlinden Karadeniz e dökülen Çoruh Nehri, ülkemizin en hızlı akan Nehri olup, yıllık ortalama 6,3 Milyar m³ lük akış hacmine sahiptir. Nehrin toplam uzunluğu 431 km. dir. Nehir yılda 5,8 milyon m³ rusubat taşımaktadır. Çoruh havzası Türkiye de en fazla erozyona maruz kalan havzalardan biridir. Çoruh Nehri nin 410 km. lik kısmı Ülkemiz sınırları içerisinde,21 km lik kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Çoruh Nehrinin enerji üretilebilecek toplam düşüşü m. dir. Türkiye nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan ÇORUH VADİSİ ana kolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu, 10 adet Baraj ve yan kollar üzerinde 21 adet Baraj ve Nehir tipi HES olmak üzere toplam 31 adet tesis yapılması planlanmıştır.

46 Sonra Önce

47 Çoruh Ana Kolunda Erzurum ve Bayburt İlleri Sınırındaki Barajlar ve HES ler ARKUN BRJ & HES AKSU BRJ & HES GÜLLÜBAĞ BRJ VE HES LALELİ BRJ & HES İSPİR BRJ & HES

48 LALELİ HES 245 GWh 99 MW 969 milyon m m. İSPİR HES 327 GWh 54 MW 367 milyon m 3 GÜLLÜBAĞ HES 285 GWh 84 MW 20 milyon m 3 Çoruh Nehri Genel Gelişme Planı Boykesiti AKSU HES 344 GWh 120 MW 184 milyon m 3 ARKUN HES 788 GWh 222 MW 283 milyon m 3 Laleli Barajı Max. Su Kotu : m. Muratlı Barajı Talveg Kotu : 60 m. Rezervuar Hacimleri Toplamı : 6,72 milyar m 3 ENERJİ ÜRETİLEBİLECEK DÜŞÜ : m. YUSUFELİ HES GWh 540 MW milyon m 3 Barhal Kolu ALTIPARMAK HES 200 GWh 50 MW ARTVİN HES GWh 332 MW 167 milyon m 3 AYVALI HES 336 GWh 125 MW Oltu Kolu DERİNER HES GWh 670 MW milyon m 3 İşletmede Yatırım Programında 4628 Sayılı Yasa kapsamında OLUR HES 170 GWh 60 MW Barajların Teknik Özellikleri BAĞLIK HES 238 GWh 67 MW BAYRAM HES 265 GWh 81 MW BORÇKA HES GWh 300 MW MURATLI HES 419 milyon m 3 7,3 milyon m 3 Yukarı Çoruh Havzası Orta Çoruh Havzası Aşağı Çoruh Havzası 410 km Berta Kolu 444 GWh 115 MW 75 milyon m milyon m 3 Batum Gürcistan

49 Çoruh Havzasında Tüzel Kişiler Tarafından 4628 Sayılı Kanun Kapsamında Geliştirilen Nehir Tipi Hidroelektrik Santral Potansiyel Durumu Kurulu Güç MW Ortalama Üretim GWh Mevcut Durumu işletme SKHA Fizibilite Ön Rapor ARTVİN ERZURUM BAYBURT TOPLAM

50 Yukarı Fırat Havzası: Munzur Çayı HES Munzur Projesi kapsamında Akyayık Barajı ve HES, Kaletepe Barajı ve HES, Bozkaya Barajı ve HES, Konaktepe 1 Barajı ve HES, Pülümür Barajı ve HES ve Uzunçayır Barajı ve HES olmak üzere toplam 6 adet Baraj tipi HES, 2 adet Nehir tipi HES (Konaktepe 2 HES ve Mercan HES) yapılmak istenmektedir.

51 Eleştiriler: Kültürel: İnanç merkezlerinin su altında kalması Ekonomik: Halkın gelir durumunun yeniden yerleşim sonucu daha da kötüleşebilmesi Çevresel: Munzur Doğa Parkı Munzur Çayı: Balık nüfusu Coğrafi: Fiziksel ayrışma

52 Ne yapmalı? Entegre havza planlaması ÇED süreçlerinin katılımcı ve eleştiriyel zeminlerde olması İkna süreçlerinde STK ve Meslek Birlikleriyle işbirliği yapılması Yapım aşamasında, işletme aşamasında denetim. Daha iyi mühendislik çözümleri için zemin oluşturulması.

53 IMO Görüşü: Depolamalı ve depolamasız HES lerin yapılmasına tamamen karşı olmak, günümüz şartlarında doğru değildir. Karşı durulması gereken toplumların büyük tüketiciler olmasını sağlayan, doğayı oluşturan bileşenlerin tümünü kaynak olarak tanımlayıp Dünya kaynaklarını tümünü ticari metaya dönüştürerek kontrolsüz biçimde yok eden ve dünyayı yok etmeye derelerimizle devam edecek olan ekonomik anlayıştır. Dünya ekonomisinin bu anlayışla büyümesi insanoğlunun yaşam şartlarını inanılmaz yükseltmiş, ancak ekosistem geri dönülemez bir yok oluşa doğru sürüklenmiştir. Bugün dere halklarının başlattığı mücadele, aslen yok olmama mücadelesi olarak addedilmeli, sürdürülebilir bir yaşam için sürdürülebilir HES lerin yapılması desteklenmelidir.

54 İşletmedeki HES Projeleri S. Karakuş, 2013, DSİ: