KONYA MAKĠNE ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖREL ANALĠZ RAPORU (2008) ĠÇĠNDEKĠLER

Transkript

1 1

2 2

3 KONYA MAKĠNE ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖREL ANALĠZ RAPORU (2008) ĠÇĠNDEKĠLER GiriĢ.. 2 BÖLÜM 1 DÜNYA DA MAKĠNE ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜ 1.1 Sektörün Genel Tanımı Mevcut Durum Sektörün Dünyadaki Durumu Makine ve Teçhizat Sanayinin Alt Sektörlere Göre Durumu Sektörün AB deki Durumu Sektördeki Yeni Eğilimler 17 BÖLÜM 2 TÜRKĠYE DE MAKĠNE ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜ 2.1. Mevcut Durum KuruluĢ Sayısı, Mevcut Kapasite ve Kullanımı Üretim DıĢ Ticaret Yurt Ġçi Tüketim Fiyatlar Ġstihdam Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ĠliĢkileri Sektörün Sorunları SWOT Analizi Sektörde Uygulanması Önerilen Stratejik Öncelik, Politika ve Tedbirler.. 41 BÖLÜM 3 KONYA DA MAKĠNE ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜ 3.1. Mevcut Durum Konya Profili Konya Makine Ġmalat Sanayi Saha AraĢtırma Raporu AraĢtırmanın Metodolojisi AraĢtırma Bulguların Analizi. 65 Sonuç ve Değerlendirme. 74 Kaynakça. 76 3

4 GiriĢ Dünya ekonomisinin en önemli özelliği üretimin hızla küreselleģmekte olmasıdır. Sürekli geliģen teknolojinin de katkısıyla önemi daha da artan imalat sanayi, dünya ticaretinde lokomotif bir sektör konumundadır. Ġmalat sanayinin ekonomik geliģim için tetikleyici oluģu ülkeler arası rekabeti doğurmuģ, teģvikler ve vergi indirimleri gibi yollarla imalat sanayinin geliģmesi sağlanmaya çalıģılmıģtır. Makine imalat sanayi dünyada mühendislik sanayi ya da makine mühendisliği sanayi olarak bilinmektedir. Hiç Ģüphesiz imalat sanayi içerisinde tüm sektörlere girdi sağlayan makine imalat sanayi özel ve önemli bir konumda yer almaktadır. Teknolojik altyapı, bilimsel bilgi ve mühendislik hizmetlerini makine imalat sanayi bir noktada buluģturmaktadır. Sayılan etkenlerin birinde ya da tamamında yaģanabilecek herhangi bir değiģim, dolaylı olarak ekonomik geliģmeye etkide bulunacağı gibi aynı zamanda ülkeler arası rekabet gücünü de belirleyici olacaktır. Makine imalat sanayinde yer alan firmalar hem yerel hem de dünya eksenli üretimde bulunarak sanayideki tüm alanlara, ihtiyaçları nispetinde makineler, aksam ve parçalar imal etmektedirler. Sektörel özelliği dolayısıyla sürekli geliģen makine sektöründe, üretimi yapılan her yeni mamul için proje tasarımı, AR-GE ve ayrıntılı mühendislik tasarımları yapılmaktadır. Ayrıca yeni bir mamul üretimi için talep edilen mamulün nitelikleri ayrıntılı olarak alınmakta, bunun sonucu olarak küreselleģen dünyada önemli bir olgu olan müģteri odaklılık prensibi ile müģteri isteklerine uygun makine parça, aksam ve aparatları üretilmektedir. Makine imalat sektöründe yeni icatlar, Ar-Ge ve teknolojik geliģim önemli bir rol oynamaktadır. Ġleri teknoloji kullanan imalat sanayide ki her 100 firmadan 60 ı makine imalat sanayide faaliyet gösteren firmadır.(seçilmiģ Sektörler ve Teknoloji, 2005) ÇalıĢmamızda makine imalat sanayinin kurumsal yapısı, rekabet gücü, çalıģan ve yönetici analizi, ticaret yapısı, teknolojik geliģimi, detaylı istatistikler ve yorumlarla; Dünya, Türkiye ve Konya perspektifinde ayrı ayrı ele alınarak incelenmiģtir. 4

5 BÖLÜM 1 DÜNYA DA MAKĠNE ĠMALAT SANAYĠ SEKTÖRÜ 1.1. Sektörün Genel Tanımı Makine sözcüğü Türk Dil Kurumunun sözlüğünde Herhangi bir enerji türünü baģka bir enerjiye dönüģtürmek, belli bir güçten yararlanarak bir iģi yapmak veya etki oluģturmak için çarklar, diģliler ve çeģitli parçalardan oluģan düzenekler bütünü 1 olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlamaya göre dönüģtürülmesi mümkün olan bir enerji türünün iģlenerek baģka bir enerji türüne dönüģtürülmesi, bir iģin yapılması ve etki oluģturulması amaçlı olarak çeģitli mekanizmaların sistemli bir bütün oluģturması, bu sistemin ise belli mekanik parçaların sistemli olarak bir arada bulunmasına makine adı verilmektedir. Makine imalatı amaçlarına göre iki temel makine grubuna ayrılmaktadır. a) Genel Amaçlı Makine Ġmalatı b) Özel Amaçlı Makine Ġmalatı ( MüĢteri talepleri doğrultusunda) BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve teçhizat imalatı, ISIC Revize 3 sınıflandırmasında, imalat sanayi altında 29 numaralı grupta yer almaktadır. Grupta, üçlü sınıflandırma yapıldığında 3 alt sektör, dörtlü sınıflandırma yapıldığında ise 15 alt sektör bulunmaktadır. ISIC Revize 3 Sınıflandırmasına Göre Makine Ġmalat Sanayi (M.Ġ.S.) Genel Amaçlı Makine Ġmalatı 2911 Ġçten yanmalı motor ve türbin imalatı; uçak, motorlu taģıt ve motosiklet motorları hariç 2912 Pompa, kompresör, musluk ve vana imalatı 2913 Mil yatağı, diģli, diģli takımı ve tahrik tertibatı imalatı 2914 Sanayi fırını, ocak ve ocak ateģleyicilerin imalatı 2915 Kaldırma ve taģıma teçhizatı imalatı 2919 Diğer genel amaçlı makinelerin imalatı 292 Tarım ve orman makineleri imalatı 2921 Tarım ve orman makineleri imalatı 2922 Takım tezgahları imalatı 2923 Metalürji makineleri imalatı 2924 Maden, taģocağı ve inģaat makineleri imalatı 2925 Gıda, içecek ve tütün iģleyen makinelerin imalatı 2926 Tekstil, giyim eģyası ve deri iģlemede kullanılan makinelerin imalatı 2927 Silah ve mühimmat imalatı 2929 Diğer özel amaçlı makinelerin imalatı 293 BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ ev aletleri imalatı 2930 BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ ev aletleri imalatı 1 Makine sözcük sorgulaması; (EriĢim Tarihi: ) 2 ISIC Revize 3 Sınıflandırma Kodları, (EriĢim Tarihi ) 5

6 Makine Ġmalat Sanayi, Nace Rev. 1.1 sınıflandırmasında da 29 nolu grup içerisinde yer almaktadır. Yine bu grupta da üçlü sınıflandırmada 7 alt sektör, dörtlü sınıflandırmada ise 22 adet alt sektör bulunmaktadır. Nace Rev. 1.1 Sınıflandırmasına Göre Makine Ġmalat Sanayi(M.Ġ.S.) 3 29 BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve teçhizat imalatı 29.1 Uçak, motorlu taģıt ve motosiklet motorları hariç, mekanik güç üretimi ve kullanımına yönelik makinelerin imalatı Ġçten yanmalı motor ve türbin imalatı; uçak, motorlu taģıt ve motosiklet motorları hariç Pompa ve kompresör imalatı Musluk ve vana imalatı Mil yatağı, diģli, diģli takımı ve tahrik tertibatı imalatı 29.2 Genel amaçlı diğer makinelerin imalatı Sanayi fırını, ocak ve ocak ateģleyicilerin imalatı Kaldırma ve taģıma teçhizatı imalatı Evde kullanıma yönelik olanlar hariç, soğutma ve havalandırma donanımı imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ diğer genel amaçlı makinelerin imalatı 29.3 Tarım ve ormancılık makineleri imalatı Tarımsal amaçlı traktör imalatı Diğer tarım ve ormancılık makinelerinin imalatı 29.4 Takım tezgâhları imalatı TaĢınabilir ve el ile kullanılan makineli aletlerin imalatı Diğer metal iģleme takım tezgâhlarının imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ diğer takım tezgahlarının imalatı 29.5 Diğer özel amaçlı makinelerin imalatı Metalürji makineleri imalatı Maden, taģocağı ve inģaat makineleri imalatı Gıda, içecek ve tütün iģleyen makinelerin imalatı Tekstil, giyim eģyası ve deri iģlemede kullanılan makinelerin imalatı Kâğıt ve mukavva üretiminde kullanılan makinelerin imalatı BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ diğer özel amaçlı makinelerin imalatı 29.6 Silah ve mühimmat imalatı Silah ve mühimmat imalatı 29.7 BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ ev aletleri imalatı Elektrikli ev aletleri imalatı Elektriksiz ev aletleri imalatı 3 Nace Rev. 1.1 Sınıflandırma Kodları, (EriĢim Tarihi: ) 6

7 1.2. Mevcut Durum Dünya ekonomisi son 25 yıllık dönemde üretici odaklı bir sistemden tüketici odaklı bir sisteme doğru hızla ilerlemektedir. Tüketici odaklı bu yeni oluģum, dünyanın her noktasında üretilen malın, dünyanın her noktasında tüketilebileceği yeni bir rekabet ortamını tanımlamaktadır. Makine sektörünün geliģiminin sanayileģmenin geliģimi olarak düģünüldüğünde ortaya konulan stratejiler, plan, program ve politikaların uygulama alanı bulması büyük önem taģımaktadır. Dünya ekonomisi genelinde makine imalat sektöründeki herhangi bir geliģme dolaylı olarak ülkelerin Gayri Safi Milli Hâsılası ndaki büyümenin temel göstergesi olarak nitelendirilmektedir. Avrupa Birliği(AB) ülkeleri makine üretiminde önde gelen üretici ve ihracatçı ülkelerdir. Dünya çapında makine imalatı yapan Avrupa Birliği(AB), Amerika BirleĢik Devletleri(ABD) ve Japonya tahmini olarak dünya makine ve teçhizat üretiminin ¾ ünü sağlamakta aynı zamanda ileri teknoloji ve sürekli Ar-Ge çalıģmalarıyla baģat rol üstlenmektedirler. Ayrıca orta ve düģük teknolojik makine üretimleriyle Çin ve diğer geliģmekte olan endüstriyel ülkeler makine üreticilerinin sürekli artan performans talebi ile teknolojik ve bilimsel geliģmeleri yakından izlemekte, rekabet güçlerini her geçen gün artırmaya çalıģmaktadırlar. Makine sektörü aģağıda yer alan özellikleriyle dikkat çekmektedir. Katma değeri yüksektir, Ekonomik refahı etkiler, Teknolojinin geliģimini sağlar böylece yeni teknolojilerin kullanıldığı mamuller üretir, Ölçeğe göre artan getiri yapısına sahiptir, Sürekli yapılan ar-ge çalıģmaları rekabeti güçlendirir, Tetikleyici gücü olan lokomotif sektördür, Kriz anlarında en dirençli olan ve ayakta kalabilen sektördür, Ġstihdamı etkileyen bir sektördür Sektörün Dünyadaki Durumu Sektörün lideri durumundaki ülkeler ABD (%17), Almanya (%8), ÇHC (Çin Halk Cumhuriyeti) (%7), Ġngiltere (%5), Fransa (%5) ve Japonya (%5) toplam makine ithalatından yaklaģık %47 oranında pay almaktadırlar. Aynı zamanda yaklaģık % 52 lik payla toplam makine ihracatında söz sahibi ülkeler ise sırasıyla Almanya (%14), ABD (%12), ÇHC (Çin Halk Cumhuriyeti) (%11), Japonya (%9) ve Ġtalya (%6) dır. Dünya geneli ithalat ve ihracat rakamlarına bakıldığında sektörün dünya ticaret hacmindeki yeri ve önemi dikkat çekmektedir. 7

8 MİKTAR Tablo 1.1. Makine ve Aksamları (84. Fasıl) BaĢlıca Ġthalatçı Ülkeler (1.000 $) ÜLKELER DEĞ. PAY ABD ALMANYA ÇHC ĠNGĠLTERE FRANSA JAPONYA HOLLANDA KANADA HONGKONG ĠTALYA DĠĞER TOPLAM Kaynak: & OAİB Makine Sektör Raporu s.6 Makine imalat sektöründe gerçekleģen makro göstergeleri rakamlarla ifade etmek gerekirse, 2001 yılında ithalat rakamının 865 milyar $ dan 2005 yılında %54 büyüyerek 1,336 milyar $ a, yine 2001 yılında 858 milyar $ olan dünya geneli makine ihracatının 2005 yılında %59 büyüme oranı ile 1,361 milyar $ a ulaģtığı söylenebilir. ġekil 1.1. Dünya Geneli Makine Sektörü Ġthalatçı Ġlk BeĢ Ülke $ $ $ $- ABD (% 17) ALMANYA (% 8) ÇİN H.C. (% 7) İNGİLTERE (% 5) FRANSA (% 5) ÜLKELER Sektörün dünya ticari yapısı içerisindeki yerinin diğer bir belirleyicisi ise dünya genel ticaret rakamları ile ithalat ve ihracat rakamlarının karģılaģtırılmasıdır. Dünya genel ithalat rakamı 2005 yılında 10,8 trilyon $ olarak gerçekleģmiģ, makine ve aksamları ithalatının payı ise % 12 olarak tespit edilmiģtir. Dünya genel ihracat rakamı ise 2005 yılında 10,4 trilyon $, dünya makine ve aksamları ihracat payı ise %13,1 olmuģtur 4 4 Makine Sektör Raporu 2007, Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği,Syf: (Erişim Tarihi: ) 8

9 Tablo 1.2. Makine ve Aksamları (84. Fasıl) BaĢlıca Ġhracatçı Ülkeler (1.000 $) ÜLKELER DEĞ. PAY ALMANYA ABD ÇĠN JAPONYA ĠTALYA ĠNGĠLTERE HOLLANDA FRANSA SĠNGAPUR HONGKONG DĠĞER TOPLAM Kaynak: & OAİB Makine Sektör Raporu s.10 Grafik 1.2. Dünya Geneli Makine Sektörü Ġhracatçı Ġlk BeĢ Ülke Miktar $ $ $ $ $0 ALMANYA (% 14) ABD (%12) Çin (%11) JAPONYA (%9) ĠTALYA (%6) Ülkeler / Payları Makine imalat sanayinin dünyada genel görünümüne bakıldığında üretici ülkelerin büyük kısmının OECD ülkesi olduğu görülmektedir. Japonya, Almanya, ABD, Ġtalya, Ġsviçre, Ġsveç, Fransa, Ġngiltere gibi ülkeler ile son yıllarda hızla geliģen Tayvan, Çin ve Hindistan gibi ülkeler dikkat çekmektedir. Sektörün genel yapısal özellikleri içerisindeki dikkati çeken özelliklere bakıldığında Ģu iki özellik dikkat çekicidir: a. Firmalar arası birleģmeler ve satın almalar yolu ile verimlilik artıģları sağlama çabası. b. Parça tedariki ve yeni yatırımlarda ucuz iģ gücünün olduğu ülkelere yönelim (DPT, 2000:11) itibarı ile dünya makine sanayi ihracatı 1 trilyon 330 milyar dolardır. Sektördeki ihracat yılları arasında % 50 lik bir büyüme gerçekleģtirmiģtir. Ġhracatta önde gelen ülkeler ise, Almanya, ABD, Çin, Japonya, Ġtalya, Ġngiltere ve Fransa dır. Almanya yaklaģık 180 milyar dolarlık ihracatla birinci, ABD 166 milyar dolarla ikinci, yaklaģık 150 milyar dolarla Çin üçüncü, 120 milyar dolarla Japonya dördüncü, 75 milyar dolarla Ġtalya beģinci ve 63 milyar dolarla Ġngiltere altıncı sıradadır. Türkiye ise 3,88 milyar dolarla 34. dür. (ĠGEME, 2007b:8). 9

10 Tablo Arası Makine Ġmalat Sanayi nde Önemli Ġhracatçılar ($) ÜLKE ALMANYA ABD ÇĠN JAPONYA ĠTALYA ĠNGĠLTERE FRANSA SĠNAGAPUR HONG KONG GÜNEY KORE HOLLANDA MEKSĠKA TAYVAN KANADA MALEZYA BELÇĠKA ĠSVEÇ AVUSTURYA ĠSVĠÇRE ĠRLANDA DĠĞERLERĠ Kaynak: İGEME, 2007b, 8-9. Dünya makine sanayi ithalatı 2005 yılında 1 trilyon 264 milyar dolar seviyesindedir. En büyük makine ithalatçısı 228 milyar dolarla ABD dir. Onu, 100 milyar dolarla Almanya, 96 milyar dolarla Çin ve 69 milyar dolarla Ġngiltere izlemektedir. Türkiye 2005 de 13 milyar dolarlık ithalatla 27. dır. (ĠGEME, 2007b:9). Tablo Arası Makine Ġmalat Sanayi nde Önemli Ġthalatçılar ($) ÜLKE ABD ALMANYA ÇĠN ĠNGĠLTERE FRANSA HOLLANDA JAPONYA KANADA HONG KONG ĠTALYA MEKSĠKA SĠNGAPUR ĠSPANYA BELÇĠKA GÜNEY KORE TAYVAN AVUSTRALYA MALEZYA TAYLAND ĠSVEÇ DĠĞERLERĠ Kaynak: İGEME, 2007b:9-10. Makine ve teçhizat yatırımları ile ekonomik büyüme arasında yakın iliģki vardır. Makine ve teçhizat teknoloji biçimlendirir. Dolayısıyla bu sektörde artan ticaret hacmi bir 10

11 anlamda teknolojinin ülkeler arasında yayılma hızının da arttığını gösterir. Öte yandan bu sektörün sermaye mallarının verimliliğinin artmasına yol açması nedeniyle pozitif dıģsallığı vardır yılında baģlayan ekonomik canlanma ile birlikte 2001 deki ekonomik durgunluğa kadar sektörde büyük yatırımlar yapıldı. OECD ülkelerinde geniģ ölçekli yatırımların nedeni enformasyon ve telekomünikasyon sektörlerinde artan yatırım harcamalarıdır. Bu sektörde Kanada ile ABD arasında olduğu gibi, bazı bölgelerde bazı ülkelerin kendi aralarında artan bir dikey uzmanlaģma ve endüstri-içi ticaret iliģkisi vardır.(khondaker, 2005:5-7) Makine ve Teçhizat Sanayinin Alt Sektörlere Göre Durumu Takım Tezgahları Sanayi: Japonya ve Almanya takım tezgâhlarında en büyük iki üretici unvanını korudular. Ancak son yıllarda düģük değerli yen-yüksek değerli Euro değerlerinden dolayı Japonya nın payı arttı. GeliĢen pazarlardan Çin deki hızla geliģen yerel imalatçılar Japonya ve Almanya nın Pazar paylarını muhtemelen daha fazla tehdit edecek gibi görünmektedir. Bu sektördeki rekabetçilikte etkin olan bir dizi faktörden bazıları; döviz kurları ile satıģ sonrası servis kalitesi ve Çin in bu alandaki teknolojik açığını yavaģ yavaģ kapatıp dünya pazarlarına açılmasıdır. Öte yandan ürüne ve fonksiyona dayalı farklılaģmalar da rekabeti etkilemektedir. Bu anlamda, Japonya nın Yamazaki Mazak, Mori Seiki, Okuma ve Almanya nın DMG firmaları çok iģlem yapabilen tezgâhlar üretebilen az sayıda üreticiler olduklarından uluslar arası rekabette kendilerini ayrı bir yerde tutmaktadırlar. Endüstrideki diğer üreticilerden ayrı bir üstünlük elde etmenin anahtar faktörü, temel bilgisayar kontrollü programları oluģturan yazılım geliģtirmektir. Ekonomik durgunluk dönemlerinde üretim ve idari anlamda birleģmeler ve satın alımlar, satıģ sonrası servis ve ortak yazılım geliģtirme gibi iģbirliğine dayalı ortaklıklar gözlemlenebilmektedir. Japon iģleme (takım) tezgâhları sanayi 1975 den sonra büyük sıçrama gösterdi. Bu sıçramanın nedenleri CNC yapımcıları ile yapılan stratejik AR-GE ittifakları, mükemmel hassas alet tedarikçilerine dıģarıdan iģ yaptırma ve oto imalatçılarının ĢaĢırtıcı geliģmesi gibi faktörlerle açıklanmıģtır. Chuma, yukarıdaki faktörlerin sektördeki daha ileri geliģmeleri açıklamakta yetersiz kaldığını öne sürerek; firma-içi bazı faktörlere dikkat çekiyor. Bunlar, yeni ürün geliģtirme süreçlerinin ilk aģamalarından birinde eģ zamanlı ve iç içe geçmiģ fonksiyonel bilgi paylaģım sistemi; vasıflı iģçilerin fabrika ve makine imalathanelerinde en ön üretim hatlarında olmasının pozitif rolü; hayli vasıflı ustaların varlığı. Bu firma içi faktörlerin Japon ve Alman takım tezgâhları imalatçılarını benzeģtirirken, Amerikan imalatçılarına ise benzeģtirmediği sonucunu ileri sürmektedir. Vasıflı iģçilerden kasıtın eski bilinen becerili iģçilerden ziyade, problem çözen iģçi tipi olduğu ifade edilmektedir. (Chuma, 2001:1) e kadar Japon takım tezgâhları sanayi, Amerikan ve Alman rakiplerinin arkasında idi. Japonya eski Sovyetler Birliği nden sonra dördüncü sırada idi. Ġlk sırada Amerika ve sonra Almanya vardı yılında ise dünyada birinci takım tezgâhları imalatçısı durumuna geldi. Öte yandan 1981 de otomotiv sanayinde Japonya nın en büyük üretici olduğu hatırlanmalıdır. Ġmalatçılar Sayımı na göre Japonya da 1997 de metal kesim, metal biçimleme veya takım tezgâhları ile ilgili kesici ve tutturucular imalatı ile uğraģan imalatçı vardı. Aynı yıl ABD de 883 ve Almanya da ise 273 imalatçı vardı. (Chuma, 2001:4-5). 200, ,000$ lık CNC ve servo motorlu tezgâhlarda rekabet gücü hayli yüksek olan Japon CNC ve servo motor imalatçısı firmalardan, Fanuc, Mitsubishi Electric ve Yasukawa Electric bu sektördeki üretimin büyük bir kısmına sahiptir. Mesela Fanuc, iç pazarın %70 ine ve dünya pazarının %50 sine sahiptir. CNC parçaları ile yazılımın bu tür ileri tezgâhların imalat maliyetindeki payı bazı örneklerinde %30-40 a kadar çıkabilmektedir. Dolayısıyla yeni tezgâhlarını CNC ve kontrol yazılımları ile donatmak isteyen takım tezgâh üreticileri, CNC yapımcıları ile yakın teknolojik bir iģ birliğine ihtiyaç duymaktadır. Çünkü CNC li takım tezgâhları üreticileri, tezgâhlarının mevcut fonksiyonlarına daha özel isteğe bağlı yazılım 11

12 fonksiyonları ilave ederek tezgâhlarını farklılaģtırmaya oldukça isteklidirler. (Chuma, 2001:5-6). CNC üreticileri, kârlarının çoğunu CNC cihazları satıģından değil, uygun yazılım geliģtirmekten elde etmektedirler. Japon üreticilerinin özellikle Amerikan ve Alman rakiplerine üstünlüğü, dünyadaki ünlü takım tezgâhları sergilerinde ve fuarlarında sergilenen tezgâhların ülkelere göre oranından anlaģılabilir. Örneğin, Eylül 1999 daki sergide sergilenen tezgâhların %33 ü GE nin (General Electric), %14 ü Fanuc un, %9 u Siemens in ve %6 sı Mitsubishi nin CNC si ile donanmıģken; Mayıs 1999 da Paris sergisinde ise oranlar %35 Fanuc, %18 Siemens, %10 Heidenhein ve % 5 Mitsubishi Ģeklindeydi. Ancak 2000 Tokyo da ise Fanuc un payı %72 iken, Mitsubishi nin %10 ve Ohkuma nın %4 oldu. Yine aynı Ģekilde görece düģük maliyetli makine merkezlerinin (MC) tamamlanma süresi Alman firmalarında 16 ay iken Amerikan firmalarında 24 aydır. Özellikle yüksek teknolojiye sahip torna ve freze tezgâhlarının sipariģlerinin tamamlanma süresi Amerikan firmalarında 30 ay; Alman firmalarında 33 ay iken Japon 10 ile 12 ay arasındadır. Bu aradaki dev fark dikkat çekicidir. Tayvan firmaları da, takım tezgâhı üreticileri ve CNC imalatçıları arasında yakın iģbirliği ile özellikle düģük maliyetli takım tezgâhlarında son derece rekabetçidir. Kore firmaları da, kalifiye iģ gücüne daha az yatırım yapılması yüzünden Tayvan firmaları kadar olmasa da rekabetçidir. Kore nin 2000 e kadar Japonya dan takım tezgâhı ithalatını yasakladığı hatırlanmalıdır. Tayvan takım tezgahlarında 2000 itibarı en büyük beģinci ihracatçı ve en büyük altıncı üretici ülkedir. En önemli pazarları Avrupa, ABD, Çin ve Güneydoğu Asya ülkeleridir. ( Liu- Brookfield, 2000: 324). CNC ve servo motorlara ilaveten, takım tezgâhlarının ana parçaları olan kılavuz ve Ģaftlar, rulmanlar, kılavuzlar ve ballscrews veya yatay uzun motorlar için gereken Ģaftlar ve rulmanlar ile yataklar, sütunlar veya Ģaryoların dökme demirden parçalarındaki teknolojik ilerlemeleri gerçekleģtiren Japon tedarikçilerinin varlığı da önemlidir. Ki bunların toplam maliyetin %10-20 sini oluģturduğu bilinmektedir. Hassas aletler imalatı 1990 larda küreselleģti. Örneğin, NSK firmasının sırasıyla deniz aģırı üretimi, deniz aģırı satıģları ve yabancı iģçilerinin oranları %30, %70 ve %40 dır. (Chuma, 2001:8). Japon otomotiv endüstrisindeki muazzam geliģme de takım tezgâhları imalatının nicel ve teknolojik geliģimini etkileyen en önemli faktörlerdendir. Bir diğer husus yalnızca otomotiv değil otomotivle iliģkili olan kalıp ve elektrikli makineler endüstrilerinin de dikkate alınması gerektiğidir. Ancak burada ilginç olan bir husus takım tezgâhlarının geliģiminin yalnızca Japon otomotiv endüstrisinden gelen taleple açıklanamayacağıdır. Nitekim özellikle Amerikan otomobil ve havacılık endüstrisinin 1970 sonları ve 1980 baģlarından itibaren artan Japon takım tezgâhı talebinde görülen artıģtır. Örneğin, 1975 de takım tezgâhlarında %80 olan Amerikan üretiminin payı, 1985 de %50 ye düģmüģtü. Bu azalıģın önemli bir kısmı Japon tezgâhları tarafından doldurulmuģtu da %10 olan Japon tezgâh ihracatı, 1978 de %40 a yükseldi lerde ise %30 ile %40 arasında dalgalandı de %30 olan oran, iç talepteki önemli düģüģten sonra 1995 de %68 ve 1999 da %74 oldu. ABD nin takım tezgâhları üretiminin %40 ı ihraç edilmektedir. Ağustos 2005 itibarı ile Çin, ABD takım tezgâhlarının en önemli alıcısıdır. Öte yandan, Almanya ve Japonya da, ABD nin takım tezgâhları ithalatının en önemli tedarikçisidirler. Son yıllarda Çin takım tezgâhları endüstrisinde önemli bir rol oynamaktadır. Çıktı değeri olarak Çin dünya makine tezgâhlarının ¼ ünü yaratmaktadır de Çin, milyon $ takım tezgahı ve 7.07 milyon $ lık metal iģleme tezgahı ithal etmiģtir. Çin ekonomisindeki aģırı ısınma ve yüksek enflasyon nedeni ile hükümetin sıkı para politikası izlemek zorunda olması, yatırımları azaltacağından özellikle küçük ve orta ölçekli tezgâh yatırımlarının bundan olumsuz etkilenmesi beklenmektedir. Çin makine tezgâh endüstrisindeki yavaģlamaya rağmen, NC (numerical control) tezgâhları, büyük ve ağır tezgâhlarındaki büyümenin devam etmesi beklenmektedir. Bunun nedeni, devlet tarafından sürdürülen büyük yatırımlar ve 16 adet önemli bilim ve teknoloji projesinin yüksek 12

13 teknolojiye dayalı NC takım tezgâhlarına yönelik iç talebi artırması ve önümüzdeki 5 yıl içerisinde büyük ölçekli NC takım tezgâhlarına yönelik güçlü talebin yaklaģık her yıl %30 luk bir oranda devam etmesinin beklenmesidir. Japonya nın takım tezgâhlarındaki liderliği 1982 den beri sürmektedir da Japonya da imal edilen takım tezgâhlarının %88 i NC tipidir. Japonya nın tezgâh ithalatı, ihracatının yalnızca 1/7 si kadardır. Ucuz iģgücüne sahip olan Hindistan da takım tezgâhları üretimi hızla geliģmektedir. Hindistan pazarındaki Hint ve ithal takım tezgâhları piyasasına yönelik bir araģtırmanın bulgularına göre, Hint tezgâhları Japon ve Tayvan tezgâhlarına oranla biraz daha düģük kalitelidir. Ama bu kalite farklılığı çok önemlidir. SatıĢ sonrası servis hizmetlerde hızlılık açısından Hint malı tezgâhlar öndedir. Ancak servisin kalitesi rakiplerinin kalitesinden daha düģüktür. Hint malı tezgâhların toplam maliyeti içerisinde emek maliyetinin diğer ülkelere oranla daha düģük olması Hindistan a nispi bir üstünlük sağlamakla birlikte emek verimliliğinin ileri ülkelere göre düģük olması dikkat çekmektedir. Ancak, yine de emek maliyetinin düģüklüğü (toplam maliyetin % 15 i) Hint tezgâhlarının dezavantajlarını telafi ediyor görünmektedir. Çünkü emek verimliliği ikiye katlansa emek maliyeti eski düzeyinin iki kat altına inecektir. Elektrikli makineler: Güç üretiminde elektrikli makinelerin kullanımı 1870 lere kadar gitmektedir. Elektrikli motorlar, 1920 larda vakumlu süpürgeler ve buzdolaplarında; 1940 larda çamaģır makinesinde; 1960 larda ön cephe klimalarında; 1970 lerde elektrikli delgi makinelerinde, gıda iģleyen mikserlerde, pille çalıģan kol saatlerinde; 1980 lerde CD çalar, masa üstü bilgisayar ve yazıcılar ile modern kameralarda kullanımı ile geliģmiģtir. Son yıllarda özellikle enerji sorunları ve çevrecilik yüzünden otomobillerde elektrikli motorların kullanımı gündemdedir. Büyük çaplı güç santrallerinin jeneratörlerinde Ġsveç önde gelen ülkelerdendir. Özellikle ABB firması dikkat çekicidir. Ġsveç, Ġsviçre ile birlikte nüfusuna oranla elektrikli makine üretimi hayli geliģmiģ bir ülkedir lerde Avrupa ülkelerinde 15 ülkede 20 kadar türbinli motor üreticisi varken, bu sayı son zamanlarda bir elin parmakları kadardır. Dolayısıyla üretim eskiye oranla çok daha yoğunlaģmıģ durumdadır. KüreselleĢme ile birlikte elektrikli makineler sektöründe üretim, dikey entegrasyona dayalı üretim biçiminden, pek çok parçanın düģük emek maliyetine sahip uzmanlaģmıģ alt tedarikçilerden temin edildiği bir Ģekle dönüģmüģtür. Tekstil makineleri: ABD ve geliģmiģ tekstil makineleri sektörüne sahip ülkelerde, tekstil makineleri sektöründe 1990 baģlarından 1995 e kadar olumlu ekonomik koģullardan dolayı, teknolojik ilerlemeler üreticilerin verimliliğini ve kârlılığını da olumlu etkiledi. Daha yüksek kalitede hazır giyim ve ev döģemesi talebinin daha düģük fiyatlardan karģılanmasının mümkün olması sektöre yeni yatırımlar yapılmasına yol açtı. Ayrıca yüksek maliyetli emek yoğun iģlemlerin yerine otomatik yöntemlere doğru dönüģüm yaģandı. Özetle, 1990 ortalarına kadar tekstil makineleri endüstrisindeki pek çok firma fabrika ve donanımlarını yeniledi, bilançolarını büyüttü ve verimsiz iģletmeleri satarken, maliyetleri düģürmek için faaliyetlerini birleģtirmek üzere diğer firmaları da satın aldı. Sektörde dikkat çeken bir diğer olgu özellikle NAFTA nın menģe kuralı düzenlemesinin ABD, Kanada ve Meksika arasında yarattığı sinerji oldu. MenĢe kuralı gereği üye ülkeler arasında vergi ve kotalardan feragat etmeyi ve tarifelerin Kuzey Amerika da üretilen ürünlerin en fazla 10 yılda aģamalı olarak kaldırılmasını öngörmekteydi. Bu kurallar doğal olarak NAFTA ülkelerine diğer ülkelerine oranla tekstil üretiminde mukayeseli bir üstünlük sağlamakta idi. Sovyetleri Birliği nin dağılmasından sonra, teknolojileri Batı ve Japonya ya karģı geri olan eski komünist ülkelerdeki üreticilerin imalatlarını modernize etmek için gözlerini Batıya ve Japonya ya çevirmesi de sektör için itici bir güç oldu. ABD tekstil makineleri endüstrisi üretiminin neredeyse yarıya yakınını ihraç 13

14 etmektedir. En önemli pazarları, Çin, Kanada, Japonya, Meksika, Almanya, Tayland ve Ġtalya dır. (US Industry Profile, 2008). Sektörde ticareti en çok yapılan ürünler dokuma yıkama, kurutma, ütüleme makine ve cihazlarıdır. DikiĢ makinaları, mobilyaları, iğneleri ve aksamı da diğer önemli kalemlerdendir. Dünya ihracatında en önde gelen ülkeler, Almanya, Japonya, Ġtalya, Ġsviçre ve Belçika dır. En önemli ithalatçı ülkeler ise Çin, ABD, Hindistan, Türkiye, Hong Kong ve Almanya dır. ĠnĢaat makineleri ve teçhizat endüstrisi: Genel olarak ekonomik koģulların iyi olduğu 1990 baģlarından 90 ların ortasına kadar olan süreçte sektör özellikle ABD de patladı. Daha sonraki Asya Krizi ABD nin bu sektördeki ihracatını olumsuz etkiledi ise de, ABD de Kongre den geçen tarihinin en büyük kamu iģi faturası olan 219 milyar dolarlık bir dizi yol ve köprü onarımı ile yeni oto yol inģası ve sıvı atık arıtma tesisleri gibi yatırımları öngören, 21. Yüzyılın UlaĢım ve Etkinlik Yasası Haziran 1998 de kabul edildi. Sektörün lideri açık ara, 1998 deki toplam satıģları 21 milyar dolar olan ve bunun 13 milyar dolarlık kısmı inģaat makinesi ve teçhizatından oluģan Caterpillar dır de firma, en büyük 500 içerisinde 58. sırada idi de kurulan firma önemli ölçüde yeniden yapılanma içerisine girdikten ve çalıģan sayısının 90 binden 60 bine indirdikten sonra toplam 22 ülke üretim yapmakta ve ürünleri 195 satıģ temsilciliği ile tüm dünyaya pazarlanmaktadır. ġirket 1998 de Veratech Holdings, Handling Crane Systems ve Wrightech firmalarını satın almıģtır. Ġkinci büyük üretici Japon Komatsu dur de kurulan ere ise dünyanın önde gelen tarımsal ve endüstriyel üreticilerinden biri olduğu gibi, inģaat bölümünün 1998 yılı toplam satıģlarının (2.6 milyar dolar) %19 unu oluģturmaktadır. Sektörün teknolojik seviyesi görece düģük kabul edilmekle birlikte son yıllarda, Kansas lı Kraft Tele Robotics gibi firmalar, yüzlerce metre öteden kumanda edilen ve tehlikeli maddeleri kaldırmaya olanak tanıyan Haz-Trak isminde ekskavatörleri test etmektedir. ĠnĢaat ve madencilikte maliyetleri düģürmek için sektörün emek yoğun üretimden, tek kiģi ile kumanda edilen makineler filosuna uygun otomasyona geçeceği öngörülmektedir. ĠnĢaat makinelerinde global talebin yıllık %6 lık artıģla 2011 de 130 milyar dolara yükseleceği tahmin edilmektedir. Ürün satıģları, sağlıklı ekonomik büyüme, devam eden sanayileģme giriģimleri, dünyanın geliģmekte olan kısımlarındaki yüksek nüfus artıģı ve yükselen hayat standardının ve maden zenginliği olan ülkelerindeki maden üretimindeki geliģmenin inģaat harcamalarını artıracağı tahmin edilmektedir. Çin, Hindistan, Meksika ve Rusya da en yüksek satıģ artıģları görüleceği ve özellikle Çin in tek baģına %31 oranında 2011 e kadar olan global talepteki artıģı karģılayacağı beklenmektedir. Ayrıca iran, Malezya, Endonezya, Ukrayna, Türkiye, Güney Afrika ve Polonya gibi daha küçük pazarlarda da geliģmiģ ülkelerdekine oranla daha az oranda olsa da bir artıģ olması beklenmektedir. Sektördeki satıģları etkileyecek unsurlardan bir tanesi de arazi araçlarına getirilen dizel motor emisyonlarına getirilen katı düzenlemelerin yeni makineleri daha pahalı hale getirecek olması ve ABD ve Japonya da yeni inģaatlarda azalma olacağının beklenmesidir. ĠnĢaatta en çok mikser ve tuğla ve kaplama malzemeleri ile iliģkili ürünlerde artıģ olması beklenmektedir. Vinçler, paletli taģıyıcılar, kazıyıcılar, grayderler, silindir ve ilgili yüksek tekerli kamyon ve traktörler gibi diğer ürünlerin de satıģının artması beklenmektedir. Dünya üretiminde bazı firmalar belli makinelerde uzman olan ve tam üretim hattına sahip olanlar Ģeklinde ikili bir ayrıma gidilmektedir. Hemen her çeģit iģ makinesini yapan ve küresel üretim hattına sahip olan firmalar Caterpillar, Komatsu, Volvo ve CNH dir. Belirli ürünlerde uzmanlaģmıģ ve bölgesel markalara örnek olarak Hitachi, Liebherr verilebilir itibarı ile yaklaģık 68 milyar dolarlık iģ makinesi pazarından, Caterpillar % 33, Komatsu % 15, Terex % 8, Volvo % 7, CNH Global ve ere % 6, IR (Bobcat) % 5, Hitachi % 4, Liebherr % 3 ve JCB % 2 pay almaktadır. (ĠGEME, 2007a:8) de yaklaģık olarak 60 milyar dolarlık pazarda ihracat lideri 14 milyar dolar ile ABD olmuģtur. Daha sonra Japonya, 14

15 Almanya, Ġngiltere, Belçika, Fransa ve Ġtalya sıralanmaktadır. Türkiye ihracatta % 0,3 lük ve ithalatta % 1,7 lik bir paya sahiptir. Madencilik Makineleri: Sektör, inģaat sektörü ile bazı hususlarda yakın iliģkilidir. Bu sektördeki imalatçılar dünyadaki madencilik faaliyetlerine bağımlıdır. Ancak madencilik faaliyetlerinin durumuna bağlı olarak sipariģ alma ve sipariģ iptali görülüyor olsa da, madencilik makinelerinin pek çok maden için kullanılabilmesinden dolayı bir durgunluktan daha az etkilenmektedir. Ezme, toz haline getirme ve elekleme makineleri, delik-delgi makineleri gibi makineler temel makinelerdir. Sektör özellikle bu makinelerin yapıldığı demir çelik ve döküm endüstrilerindeki malzemelere ve hız değiģtiricileri, diģliler ve rulman gibi önemli malzemelere bağımlıdır. Sektördeki yeni makinelerin hayli pahalı olması, ABD dıģında güçlü bir ikinci el piyasasının oluģmasına yol açmıģtır. Ayrıca hırsızlıkların artmasında da etkin olmuģtur. Makineler çoğu kez güvenli olmayan yerlerde olduğu, izini sürmek zor fakat satmak kolay olduğundan dolayı makine hırsızlığı 1980 lerde artmıģtır. Bunun üzerine ere & Company, ĠnĢaat Endüstrisi Üreticiler Birliği nden onaylanan bir Üretilerin MenĢe Sertifikası (Manufacturer s Certificate of Origin-MCO) çıkardı. 20 den fazla üretici tarafından kullanılan bu sertifika ile hırsızlıkların önüne geçilmeye çalıģılmaktadır larda sektörde ABD liderdir. Diğer önemli üreticiler Japonya, Almanya, Fransa, Kanada, Güney Kore, Tayvan ve Güney Afrika dır. Dünyada sektörün geliģimini etkileyen en önemli olay Sovyetler Birliği nin dağılması ve komünist ülkelerden maden zengini olanların ekonomileri toparlandıktan sonra maden ihraç ederek gelirlerini artıracakları beklentisidir. Nitekim son yıllarda özellikle petrol ve bazı metallerdeki artıģ bu öngörüyü doğrulamıģtır. Sektördeki teknoloji yenilikçilik ve tasarım açısından olgun olarak değerlendirilmiģtir. Bu yüzden AR-GE faaliyetleri daha ziyade arama, kontrol, bilgisayar teknikleri ile iģ güvenliği alanında yoğunlaģmaktadır. Güvenlik arayıģı emekten tasarruf eden uzaktan kumanda edilen ve otomatik sistemlerin geliģtirilmesinde somutlaģmaktadır. Caterpillar firmasının 1998 de az sayıda piyasaya sunduğu, sürücüsüz robot maden kamyonu, ara vermeksizin uzaktan kumanda edilerek Kuzey Kanada gibi uzak bölgelerde çalıģtırılmaktadır. Yine, mikro iģlemci veri alıp verebilen madencilik hazneleri, kazı hızını ve derinliğini düzenleyebilen delgi makineleri de dikkat çekicidir. Tarım makineleri ve teçhizatı: Sektör 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra geliģmeye baģladı. Ekilebilir tarımsal arazi miktarının arttığı ve geniģ ölçekli tarım yapılan ABD gibi ülkelerde hızlı bir geliģme kat etti. Sektörün durumunu etkileyen bir dizi faktör arasında en önemlileri, tarım teģvikleri, teçhizat satıcıları ile iliģkiler, değiģen çevresel emisyon düzenlemeleri ve mevcut hammaddelerdir. ere & Co., hem ABD de hem dünyada sektör lideridir itibarı ile 9 ayrı ülkede fabrikası 43 bin çalıģanı vardır. Ürünleri yaklaģık 120 ülkede pazarlanmaktadır. ere nin büyüme strateji temelde maliyetleri düģürmek için sektörde bazı firmaları satın almak ve sektörün temel hammaddesi olan çelikte kaliteyi tutturmak için parça tedarikçilerinin iki çelik firmasından alınmasını sağlamaya dayanmaktadır. Ayrıca, piyasaların durgunlaģtığı dönemlerde üretim kesintileri ve gönüllü emeklilik yoluyla personel masraflarını düģürme stratejileri de izlemektedir. Sektörün ikinci büyüğü, eski New Holland yeni CNH (Case Corp&New Holland) diye bilinen, Hollanda merkezli ama 13 fabrikası ABD de faaliyette olan New Holland ın 1998 de Case Corp. Firmasını satın alması ile oluģan firmadır. CNH nin çalıģanı vardır. Sektörde satın almalar, ortak giriģimler ve sözleģmeli üretim gibi uygulamalar dikkati çekmektedir. Örneğin, Amerikan AGCO firması Alman Fendt traktör firmasını satın alınca, Pazar payında Alman birincisi ve Fransız ikincisi haline geldi. ere de, Ġtalya, Ġspanya, Fransa ve Çek Cumhuriyeti ndeki üreticiler sözleģmeler yaparak, Latin Amerika, Avustralya, Pasifik Havzası, Güney Afrika ve Güney Amerika pazarlarına eriģmeye çalıģmaktadır. ere firması 15

16 ayrıca Türk Hattat Grubu ile traktör üretiminde ortak giriģime sahiptir. CNH ise Avusturyalı Steyr ın çoğunluk hissesini alarak, Güneydoğu Avrupa pazarlarında etkinlik sağlama peģindedir. Sektörde genel imalat sanayindeki, teknolojik yenilikler yolu ile emekten tasarruf edici yöntemler giderek geliģmektedir. Örneğin, bitkiye zarar vermeden biber toplama makinesi 1995 de geliģtirildi. Bu makine biber hasatında 150 kiģinin yaptığı iģi yapabilmektedir. Yine, sensörler yardımı ile mükemmel hareket kabiliyetine sahip robotik hasat makineleri test edilmektedir de 52.7 milyar dolar olan tarımsal makineler pazarı 2005 de 70.2 milyar dolara yükselmiģtir da sektörün 88.8 milyar dolarlık bir büyüklüğe eriģmesi beklenmektedir. Sektördeki en önemli ürünler, traktör ve biçerdöverlerdir. Çin pazardaki en büyük alıcılardan birisidir. Çin in 2000 de % 10.7 olan payı 2005 de % 16.4 e çıkmıģtır ve 2010 da ise payının % 22 e yükseleceği beklenmektedir. GeniĢ tarım sektörüne rağmen Hindistan ın payı ise oldukça düģüktür. Hindistan ın payı sırasıyla, 3.9, 4.5 ve 5.4 dür. En önemli üç üretici ere&co., CNH Global (Italy /Neth) ve AGCO dur. Bu üç firma dünya üretimin 1/3 ünü üretmektedir. Diğer önemli oyuncular ise Kubota, Yanmar, CLAAS, Iseki ve Same Deutz- Fahr dır. Traktör kategorisinde ise liderlik hala Caterpillar ve Mahindra & Mahindra dadır. BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Endüstriyel ve Ticari Teçhizat Sanayi: Bu sanayi, lunapark eğlence aletleri, rampalar, zift tablaları, esnek tüp ve hortumlar, su vanaları, tüplü kazan temizleyicileri, döküm taģlama, sızıntı dedektörleri ve araç harici motor filtreleri gibi mal ve ürünleri üretimini içerir. (US Industry Profile, 2008). Sıvı pompalarında dünya ihracatı 2005 itibarı ile 31.9 milyar dolar düzeyinde gerçekleģirken, Almanya, ABD, Ġtalya, Japonya, Fransa ve Ġngiltere en önemli ülkelerdir. Türkiye ise 117 milyon dolarlık ihracat yapmıģtır itibarı ile milyar dolarlık gaz pompaları ihracatında ABD, Almanya ve Japonya en üst sıralarda yer alırken, Türkiye nin bu alanda 235 milyon dolarlık ihracatı vardır. ABD, AB ve EFTA ülkelerinde sektör ürünleri talebi yüksektir. Dalgıç pompada adet /yıl, santrifüj pompada adet / yıl kapasitelerindeki üretim optimal kabul edilmektedir. AB inde cironun %2.5-5 i AR-GE ye ayrılmaktadır. Gıda Ürünleri Makineleri: Gıda ürünleri ve iģlenmiģ gıda ürünleri sanayi arasında yakın bir iliģki vardır. Kuzey Amerika da sektördeki genel eğilimlere bakıldığında, imalat kısmen küçük ve orta ölçekli bağımsız firmalar tarafından yapılmakla birlikte azalmakla birlikte hala büyük firmalar tarafından yapılmaktadır. Genellikle alınan sipariģlere dayalı üretim; pek çok makine türünü piyasası sınırlıdır; teçhizat üretimi birbirinde oldukça farklıdır; üretim serileri hayli küçüktür; yoğunlaģma gıda endüstrilerindekine benzemekte ve uluslararasılaģma hızlanmaktadır. GeliĢmiĢ ülkelerde artan ömür beklentisi, daha erken evlilikler, daha fazla boģanmalar, daha az çocuktan aileler, bir ya da iki kiģilik hane halklarının yeni tüketim modelleri sonucu dıģarıda daha fazla yemek yeme gibi demografik eğilimleri sektörü yakından etkilenmektedir. Artan yaģlanma sonucunda 60 yaģın üstündeki nüfusun daha az ama daha besleyici öğünler tercih etmeleri tüketim modellerinin sektördeki önemini gösteren bir diğer örnektir. ÇalıĢma hayatında artan kadın iģgücü oranı, kadınların daha yemek piģirmeye daha az zaman hazırlaması ve dolayısıyla gıda iģleme sürecinde dondurulmuģ hazır yemek gibi ikincil faaliyetlerin geliģmesine; bu da gıda iģleme ve paketleme endüstrilerinin geliģmesine etki eden bir diğer tüketici yemek davranıģıdır. Premark International Inc., ABD de sektörün en büyük firmasıdır. Hobard markası ile mutfak teçhizatlarında da faaliyet gösteren firma, sektörde üç dört firmayı satın alarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Fast food menülerinin 1980 ortalarından itibaren değiģmesi ile katalitik piliç kızartma ve fajitas (soslu baharatlı soyulmuģ salamura kızartılan piliç ve et) için dar tavalar gibi yeni teçhizatlar üretilmeye baģlandı. Ayrıca fırın ürünleri için fırıncılık makineleri de önem kazanmıģtır. Sektördeki makine 16

17 montajcıları, sekreterler, değer takdir edenler, makine montaj kaynakçıları gibi kollardaki istihdamın ilerde azalması; satıģ görevlileri, üretim yöneticileri, makine ustaları ve mühendisleri istihdamının artması öngörülmektedir. BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Elektrikli Makineler ve Teçhizatı ile Parçaları: Bu sektör pek çok değiģik makine ve teçhizat ile değiģik parçaları içerir. Yüksek enerjili parçacık hızlandırıcı sistemleri ve teçhizatı, elektronik simülatörler, aygıt ve uzatma kabloları, zil ve çanlar, haģerat tuzakları, ses ve video yükselticileri hariç çeģitli yükselticiler, otomatik garaj kapısı düzenekleri, bilimsel elektronik teçhizat ve elektronik hazır kitler gibi ürünlerin üretimini içerir. Sektör, iletiģim hariç medikal ve endüstriyel lazer uygulamalarına uygun lazer sistem ve teçhizatı, elektrikli aydınlatmalar, elektronik eğitim makineleri, öğretim yardımcıları, simülatörler, ziller, elektrikli çitler ve elektrikli dıģtan motorlar üretimi gibi geniģ bir yelpazeye sahiptir. Kablo ve halat kategorisi, elektrikli ocakları, ızgaralar ve gofret ızgaraları gibi cihazları içeren çeģitli hane tipi yalıtım malzemelerini içerir. Nihayet, medikal ve diģçilik kullanımı dıģında kalan ultrasonik süpürgeler, kaynaklar, lehimler gibi endüstriyel teçhizatta bu sınıfın içerisinde yer almaktadır de sektördeki en büyük pay elektronik simülatörlerin iken, daha sonra elektronik sistemleri ve teçhizatı önem kazandı. ABD de 1999 da elektronik sistemleri ve teçhizatının payı % 28, lazer sistemlerinin %20 iken simülatörlerin payı %17 seviyesindedir. Parçacık hızlandırıcılar ise özellikle CERN diye bilinen Büyük Parçacık ÇarpıĢtırıcıları nın kullanılacağı büyük bir deney olarak bu alanı canlandırdı. ABD de süper 54 millik uzunluktaki bir çarpıģtırıcı projesi daha sonra Kongre de iptal edilince Amerikalı üreticiler hayal kırıklığına uğradı. Sektördeki en önemli Amerikan firması ise 2001 itibarı ile 1984 de kurulan ve yalnızca 100 kiģi ile 9.29 milyar dolar gelir elde eden Synrad Inc. Ġsimli hassas lazer ürünleri üreten firmadır. Ġkinci sırada ise 100 kiģilik istihdam ve 5.34 milyar dolarlık gelir elde eden güvenlik ve döner kapı iģlerinde uzman olan Boon Edam Ġnc. Vardır. Sektördeki en önemli AR-GE çalıģmaları parçacık fiziği üzerinedir. Paketleme Makineleri: Paketleme, ambalajlama ve ĢiĢeleme makinelerini kapsayan sektör, 1980 sonlarındaki daha esnek üretim yöntemlerine geçiģle beraber, teknolojisini, daha küçük, daha esnek ve imalatçılar için daha fazla paketleme seçeneği sunan makineler yönünde değiģtirdi. Endüstride programlanabilir akıllı kontrol araçları, robotlar, mikro-iģlemcili kontrol araçları, otomatik test ve hata düzeltme araçları ile hidrolik ve pnömatik tutuculu taģıyıcıları gibi üretimi hızlandıran makineler yayılmaktadır. Sektörün etkileyen en önemli faktör, çevresel ve enerji ile iliģkili kaygıların doğurduğu, standart ve sıhhi güvenlik düzenlemelerinin artmasıdır. Yeniden dönüģümlü ve yeniden kullanılabilir malzeme kullanımını zorunlu tutan düzenlemeler ile diğer sağlık ile ilgili standartlar aynı zamanda tarife dıģı engeller gibi kullanılabilmektedir. ABD de, 2002 deki üretimin % 18 i meģrubat, %12 si tıbbi ve ilaç ürünleri, % 8 i tüketim ürünlerinde, kimyevi ve kiģisel bakım ürünleri % 6 pay almıģtır. BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Metal ĠĢleme Makineleri: Robot makineleri ve yinelemeli ve tehlikeli görev yapan montaj makineleri gibi genellikle otomotiv sektörü ile iliģkili makineleri içerir. Sektördeki ürünlerin % 55 ini montaj makineleri; %31 ini bobinaj, uzunlamasına mahfaza ve yuva açma makineleri ve % 12 sini çeģitli metal iģleme makineleri oluģturur. BaĢka Yerde SınıflandırılmamıĢ Genel Endüstriyel Makine ve Teçhizatı: Hidrolik köprü makinesi, yükseklik test odaları, endüstriyel santrifüjler, ölü yakma fırınları, endüstriyel sıvı filtreleri, yüzme havuzu ısıtıcıları, ateģleme hortumları, hidrolik prizler ve yangın ararözleri gibi ürünlerin imalatını içerir. Sektörün diğer genel sanayi makineleri ve teçhizatı 17

18 sanayinin ticari iģletmeler ve inģaat sektörüne satıģları ile bağlılığı yüksektir. ABD de sektörün lideri ABB Flexible Automation Inc. Firmasıdır. Bu firmanın 1200 çalıģanı ve 9.6 milyar dolarlık satıģı vardır. Sektördeki büyük firmalar ABD dıģına taģıyarak rekabet etme stratejisine sahiptir Makine Ġmalat Ve Teçhizat Sanayi Sektörünün (AB) Avrupa Birliği ndeki Durumu Makine ve teçhizat sanayi veya Avrupa ülkelerinde adlandırıldığı Ģekliyle Mühendislik Sanayi ve Makine Mühendisliği Sanayi, AB içerisinde özel ihtisas gümrükleri ilet ithalatı frenlenen ve özellikle CNC tezgâhlarda Uzak Doğu rekabetine karģı korunan bir sektördür. AB gerek stratejik olarak önemi ve gerekse de sağladığı istihdamdan dolayı bu sektörü, ekonominin en önemli sektörlerden biri olarak ele alıp sektörü koruyucu ve geliģtirici politikalar geliģtirmektedir. Çünkü, bu sektörde dıģa bağımlılık teknolojik olarak geriliğe yol açabilir itibarı ile Batı Avrupa da kadar imalatçı ve 2 milyon kiģilik istihdam bu sektörde sağlanmakta idi. Sektörde ortalama istihdamın 87 kiģi düzeyinde olması sektörde küçük ve orta ölçekli iģletmelerin ağırlığındandır. Nitekim, ABD de 100 den fazla istihdam sağlayan yalnızca 88 kuruluģ varken, Almanya da 1995 itibarı ile ortalama istihdam firmada 170 kiģi düzeyi ile dünya ortalamasının biraz üstüdedir. Ġtalya da ise ortalama istihdam 70 kiģi olarak tespit edilmiģtir. (DPT, 2000:11) AB, ABD nin (2002 de 279 milyar ) üzerinde ve Japonya nın (172 milyar ) oldukça ilerisinde dünyanın en büyük makine ekipmanı üreticisi konumundadır. Ayrıca AB ihracat konusunda daha da fazla üstünlüğe sahiptir. AB de makine üretimi endüstriyel havzalarda kümelenmektedir. Her biri birçok AB ülkesinden daha fazla makine üretmektedirler. KurulmuĢ havzaların dıģında az üretim vardır. Diğer taraftan, makine üretiminde yüksek iģçi maliyeti, AB için rekabet dezavantajı yaratmaktadır. Alman makine ve teçhizat endüstrisi AB ndeki en güçlü endüstridir. Sektörde dünya ihracat lideri, 2007 de 190 milyar dolarlık bir üretim ve dünyadaki mekanik mühendislik alanındaki kayıtlı patentlerin %28 i Alman firmalarına aittir. 873 bin nitelikli elemanın çalıģtığı üretici firma vardır. (Invest-in Germany, 2008). Global makine ve teçhizat ticaretinde Almanya, Japonya ve ABD nin önünde %18 lik payla liderdir. Yıllık 4.3 milyar Avro AR-GE harcaması yapılan sektör Almanya daki en yenilikçi sektörlerden bir tanesidir. AB, düģük emek maliyetine sahip olan ülkelerden gelen tehditlere rağmen bilgiye dayalı bir toplum olmaktan kaynaklanan üstünlüklerine dayanarak, imalat endüstrisindeki üstünlüğünü koruma stratejisine sahiptir. Ġmalatta AB, ABD nin aksine ticaret fazlasına sahiptir. AB nin üstün olduğu alanlar ise Ģunlardır: Makine ve teçhizat, metal dıģı mineral ürünler, kimyevi ürünler, kauçuk ve plastik, taģıma ekipmanları ve metal ürünleri. ABD ile AB arasında ticari iliģkiler açısından son yıllardaki en dikkat çekici taraf, AB nin verimliliğinin ABD nin altında kalması ve ABD ve Japonya ya oranla ileri teknoloji ürünlerinde dünya ticaretindeki payının daha düģük olmasıdır. ABD, ilaç, biyoteknoloji ve enformasyon teknolojilerinde AB nin önünde yer alırken; AB, malzeme teknolojilerde hem ABD hem de Japonya nın önündedir. (European Commission, 2003a) Avrupa Takım Tezgâhları Endüstrilerin ĠĢbirliği Komitesi- CECIMO (European Committee for the Co-operation of the Machine Tool Industries) 15 ülkeden oluģmaktadır. Bu ülkeler; Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Ġtalya, Hollanda, Portekiz, Ġspanya, Ġsveç, Ġsviçre, Türkiye ve BirleĢik Krallık. CECIMO verilerine göre 2002 itibarı ile AB, küresel takım tezgâhları piyasasındaki üretimin %52 sini sağlayarak lider konumdadır. Japonya %20 ile ikinci, Çin % 9.6 ile üçüncü, ABD % 6.1 ile dördüncü ve Tayvan % 5.6 ile beģinci sıradadır. Takım tezgâhlarında, 2002 deki 17 milyar 18

19 512 milyon Avro değerindeki üretimin %42,8 i Almanya, % 22,9 u Ġtalya, %11,2 si Ġsviçre, % 5,2 si Ġspanya, % 4,7 si Fransa, % 3,6 sı BirleĢik Krallık tarafından yapılmıģtır. Takım tezgâhları endüstrisinde Ģirket ve yaklaģık kiģilik istihdam vardır. AB, bu sektörde, düģük emek maliyetine sahip olan ülkelerle rekabet etmek ve verimliliği artırmak için en hızlı otomatik donanımlara yatırım yapmak durumunda olduğu için 6. Çerçeve Programı (FP6-EU Sixth Framework Programme) kapsamında, üye ülkelerin AR-GE ye yönelik iģbirliğini artırıcı programlar yürütmektedir. Özellikle, nanoteknoloji ve diğer bilgi temelli yeni üretim süreçleri ve aygıtları geliģimi stratejik olarak desteklenmektedir. AB Komisyonu, AB nin rekabetçi üstünlüğü olduğu imalat sanayine yönelik 6. Çerçeve Programı kapsamındaki The Future of Manufacturing-FUTMAN projesi ile topluluğun endüstriyel teknolojilerde önceliklerine yoğunlaģmıģtır. Sürdürülebilir kalkınma ve küresel rekabetçilik direncine yönelik potansiyel yolları belirlemeyi amaçlayan proje kapsamında dünyada teknolojik ilerlemelerin etkileri analiz edilmektedir. Daha sonra AB nin SWOT analizi yapılarak yılları arasında AB Ġmalatının uzun dönemli vizyonu çizilmekte ve politika tavsiyelerinde bulunulmaktadır. Yapılan faaliyetlerin ve iģ birliğinin sonucunda imalatta bilgiye dayalı çok fonksiyonlu malzemelerin nano teknoloji ve nano bilimlerine dayalı olarak yapılmasına yönelik çevresel bir eylem planı (ETAP- environmental technology action plan) yürürlüğe girmiģtir. Geleneksel teknolojilerden daha yüksek teknolojik üretime geçiģ, KOBĠ lerin de bu plan dâhilinde iģbirlikçi dönüģümü ile gerçekleģtirilmek istenmektedir. (European Commission, 2003b). AB nin makine üreticilerinin Çin ile iliģkileri gittikçe geliģmektedir. Çin AB nin sektördeki önemli bir ihracat pazarı, üretim üssü ve önemli bir rakibidir. AB nin stratejik üstünlüğü ve yüksek karlılığa sahip olduğu alan mekanik mühendislik (elektrikli olmayan makine ve güç üretimi teçhizatı) sektörüdür. Çin henüz bu alanda teknolojik olarak AB ne yakın değildir. Ancak Çin bu alanda AR-GE, teknoloji transferi ve yabancı teknolojileri kopyalamadan oluģan bir strateji ile AB ne yetiģmeye çalıģmaktadır. Ġçerideki rekabetten kaçan Çinli üreticiler bu sektörde geleneksel Güneydoğu Asya pazarından daha geliģmiģ piyasalara açılmaya çalıģmaktadır. AB, bu alanda Çin in haksız rekabet ettiğini, pek çok düzenleme ve kurala uymadığını, petrol karģılığı ürün değiģimi gibi pratiklerle AB üreticilerini tehdit ettiğini düģünmektedir. Ayrıca Çin hükümeti AB nden üreticilerin giriģini zorlaģtıran bir dizi düzenleme ile AB rekabetini engellemektedir. AB, DTÖ kurallarına uygun önlemler alınmasını ve özellikle hükümet alımları ve sübvansiyonlarının engellenmesine çalıģılmasını sağlamaya çalıģmaktadır.(ihrcke-becker, 2006:2-3). AB 25 de mühendislik sektörünün %63,2 si mekanik mühendislik endüstrileri, % 31.4 ü elektrikli mühendislik endüstrileri ve %25,6 sı hane halkı aletleri endüstrilerinden oluģmaktadır. (Ihrcke-Becker, 2006:8) Sektördeki Yeni Eğilimler Türk makine imalat sektöründe her ne kadar KOBĠ kimlikli yapıda bulunan firmaların ağırlığı hissedilse de, ekonomik ve global çaptaki değiģikliklere hızlı ayak uydurabilme konusunda en uygun yapılanma KOBĠ yapılanmasıdır. Türk Makine Sektörü ürünlerine olan talep artıģının önümüzdeki 5 yılda ortalama %10 14 civarında olması beklenmektedir. KomĢu ülkelerin çoğunda Türk makine sektörü önemli bir konumda yer almakta, imalatçılarımıza güven duyulmaktadır. Ayrıca ihracat yapan firmalarımızın teknik mevzuat ve diğer kalite güvence sistemlerine adapte olmaları da önemli bir unsurdur. Artan dıģ ve iç rekabet ile düģük kar marjları sektörde yabancı sermaye yatırımı yapılmasını sınırlamaktadır. Yenilikçiliği ve teknolojik geliģimi önemsemeyen firmalarımız için rekabet edebilmek ve sektörde kalabilmek oldukça güçtür. Sektörün dıģ rekabet gücü incelendiğinde, rekabet 19

20 gücünün olmadığı görülürken, eğiliminin arttığı ve rekabet gücü sınırda olan bir konuma doğru bir geliģim gösterdiği dikkat çekmektedir. 5 Türk Makine Sektöründe kaliteli ürünler üretilmesini ve pazarlanmasını sağlamak amacıyla devlet destekli bir proje hayata geçirilmiģ bulunmaktadır. Ürün uygunluk markası olarak anılan TURQUM logosu, üretilen mamulün önceden belirlenen standartlara ve teknik Ģartlara uygunluk neticesinde mamullere iliģtirilmektedir. TURQUM Markası, kalitesi ile olumlu yönde farklılık yaratarak yurt içi ve yurt dıģı pazarlarda müģteri tarafından kolaylıkla tanınan, tercih edilen, kalitesi ve adresi belli, güvenilir ürün imajıyla ortak bir marka (logo) niteliği taģıyacaktır. Bu markanın iģleyiģ mekanizması, sadece son ürünün test ve kontrolüne yönelik bir sistem olmayıp, aynı zamanda üreticinin tüm üretim sisteminin belli bir yeterlilik ve kalitede olmasını öngören tarafsız ve sistematik bir yaklaģımdır. 6 5 Türkiye Ġmalat Sanayinin Yapısal Analizi ve Sektörel Performans Değerlendirmesi;s:513; TKB;Ankara; TURQUM Nedir?, 1F52BD1 (EriĢim Tarihi: ) 20