KUŞADASI VE ÇOCUKLUK YAŞAMIM

Transkript

1 Adadan Bir Portre KUŞADASI VE ÇOCUKLUK YAŞAMIM Şenol Şengü Şair Aile büyüklerimiz Girit ten gelmişler. Babamın ismi Hasan idi ancak onu Kuşadalılar Lami Baba diye tanırlardı yılında Kuşadası nda doğmuş. Annem Aliye Hanım ise 1916 doğumlu ve Yörük idi yılında Kuşadası nda evlenmişler Yılında Hacıfeyzullah Mahallesi, Ak Sokak 15 numaralı evde doğmuşum. Evimiz taş duvarlı ve çatısı kiremitle kaplı bir evdi. Kışın çatısı akar, annem yağmur damlayan yerlere leğenler koyardı. Hava açılınca, babam çatıya çıkar, akan yerlerin kiremitlerini düzeltirdi. Odun yakarak ısınırdık, ancak yoksulluktan her zaman odun alacak paramız olmazdı. Annem mutfakta odun ateşinde yemek pişirirken kalan közleri, mangala alır, oturma odasına götürür, mangal çevresinde oturarak ısınmaya çalışırdık. Odunumuzun olmadığı günler, bazen Adalıoğlu yağ fabrikasından bazen hükümetin karşısında, deniz kenarında bulunan Hasan Reis in yağ fabrikasından pirina alır onunla ısınırdık. Pirinaları bir gaz tenekesi içinde alırdık. Gaz tenekesine telden bir sap geçirilirdi, taşınması için. Eve gelince mangala döker ısınırdık. Ispatula şeklinde demir bir araç vardı. Biz ona ısırgan derdik. Mangalın üstü çok küllenince annem ısırganla külleri bir tarafa çeker, altından kıpkırmızı köz görünürdü. Birçok insanın evinde saat yoktu. Hasan Reis in fabrikasından duyulan siren sesiyle zamanımızı ayarlardık. Sabah 8.00 de, öğle saat de bir de saat 4.00 te( 16 da) ve akşam fabrikanın siren düdüğü çalardı. Fabrikanın yanında otuz metre kadar uzunlukta bir iskele vardı. Sağında ve solunda beşer metre aralıklarla merdivenler vardı. İskelenin uç tarafında bir vinç vardı. Portakal zamanında Bodrum dan, Fethiye den teknelerle portakal, mandalina ve limon getirirlerdi. Tekne sahipleri ve yanındakiler Giritlice konuşurlardı. Babam da Giritlice yi iyi bildiği için onlara yardım eder, çalışmasının karşılığında portakal, mandalina alırdı. O zaman narenciye şimdiki gibi bol değildi. Kuşadası ve çevresinde yetişmezdi. Bu yüzden çok pahalı satılırdı. Fabrikanın hep sol tarafındaki iskele kullanılırdı. Fabrikanın bütün prese suları buradan denize akardı. Bu bölge aşağı yukarı bin metre karelik bir alanı kaplardı. Buradan denize girmek mümkün değildi. Sağ taraf ve iskelenin uç tarafı temizdi, oradan denize girerdik. Bayram törenleri, hükümet meydanı dediğimiz, Hasan Reis in fabrikasıyla eski Ziraat Bankası arasında(şimdiki Atatürk Meydanı) denize kadar olan alanda yapılırdı. Kayıklar iskeleden, Küçük Ada ya çocukları ve ailelerini gezmeye götürürlerdi. Bir kez ben de gittim. Bizi kayığıyla götüren Salih Baba ydı. Bizi bırakıp bir kez daha sefer yapmak için iskeleye döndüğünde, birden hava bozdu, rüzgârla karışık kötü bir yağmur başladı. Bizler kalenin içinde Salih Baba nın gelmesini tedirginlik içinde beklemeye başladık. Hava düzelince bizi almaya geldi. Salih Baba, bayram günlerinde, top yerine denize doğru dinamit atar, herkes bayramın gelişini böyle kutlardı. Ben yedi yaşlarındaydım, benden dört yaş büyük Türkan ablam bir gün ansızın rahatsızlandı. O zamanlar şimdiki İbramaki Sanat Evi binası, Kuşadası Sağlık Ocağı olarak hizmet veriyordu. O zamanın imkânsızlıkları içinde ancak nezle, grip ve küçük çaptaki hastalıklar tedavi edilirdi. Hastalara aspirin, sulfata(sıtma ilacı), belki basit iğne yapma gibi tedaviler yapılırdı. Ama ablamın derdi büyükmüş. Menenjit hastalığına yakalanmış. Doktorlar İzmir Behçet Uz Çocuk Hastanesi ne sevk etmişler. Babamın o günkü çaresizliği gözümün önünden bugün de gitmiyor Babam, ablamı kucaklayıp annemle İzmir e gitmek için kapıdan çıkarken ben arkalarından bakıyordum. Ablamın uzun siyah saçları babamın omzundan sarkıyordu. Komşularımız bizi, annemler gelinceye kadar yalnız bırakmadılar. Ablamı hastaneye yatırmışlar. Bir hafta sonra ziyarete gideceklermiş. Bir hafta sonra hep birlikte İzmir e hastaneye gittik. Doktorlarla konuştuktan sonra babam ve annem ağlamaya başladılar. Duydum, ablam yok artık, ölmüş ve ablamı kimsesizler mezarlığına gömmüşler. Benim her ne kadar her şeye aklım ermese de canımdan can koptuğunun acısını şimdi de hissediyorum. Çaresiz annem, babam ve ben yüreklerimiz yaralı olarak Kuşadası na döndük. Acımız hiç dinmeden sürse de hayat devam ediyor. Bir hak arama olanağı olsa da yoksulluk, hak aramana fırsat vermiyor. O zamanlar yaşam çok zordu. Kuşadalıların çoğu maddi olanaksızlıklarla yaşadı. Hatta devlet yol parası adı altında halktan vergi alırdı. Birçok kişi bu parayı ödeyemezdi. Haciz memuru yanında mahalle muhtarı, bir polis ve bekçi olduğu halde, borcunu ödeyemeyenlerin evine baskın yaparak değerli eşyalarını borcuna karşılık alır giderlerdi. Bizim mahallede bir komşunun evine gidip bakır sini, tepsi ne varsa bir çuvala doldurup arka sokaklara gitmişler. Hatta komşumuz ev simitleri yapmış. Tepsileri içindeki simitlerle götürmüşler. Babam Hasan(Lami Baba), annem Aliye, vefat eden ablam Türkan ve ben (1940) 20

2 Aynı durum bizim de başımızdaydı. Babam Cuma pazarından masraf almış, eve getireceği sırada, kale kapısının yanında, babamı tutup borcunu ödemesini istemişler. Babam parasının olmadığını söyleyince, aldığı masrafı evine götürmesine bile izin vermemişler. Masraf sepetini, orada bir esnafa bıraktırıp tutuklamışlar. Tanıdığımız biri, masraf sepetini eve getirip babamı hapse götürdüklerini söyledi. Ben sekiz yaşlarındaydım, koşarak hapishaneye gittim. Babamı parmaklıklar arasında görünce ağlayarak parmaklıkları tekmelemeye başladım. Nöbet yerindeki asker beni tutmaya çalışıyordu. Babam içerden: Ağlama, git amcanı bul! Evdeki buğdayları satsın! Parayı denkleştirip yatırınca ben eve geleceğim diye seslendi. Ben koşarak, gittim amcamı buldum. Durumu anlattım. Amcam hemen, evden buğday ambarından, borcumuzu ödeyecek kadar buğday alarak sattı. Gerekli parayı yatırıp babamı hapisten çıkardık. O kışı hayli zor geçirdik. Çünkü biz yazın orak biçer, bunun karşılığında buğday alırdık. Buğdayları öğüterek ekmek yapar, böylece ekmek ihtiyacımızı karşılardık. Kuşadası nda iş alanları yoktu. Ekin biçme, tütünde çalışma, zeytin toplama işinden başka çalışma alanı yoktu. Eğer el sanatları alanında çalışmıyorsan başka yapılacak bir iş de yoktu Kuşadası nda Sekiz dokuz yaşlarındaydım. Sabah ezanı kalkardım simit satmaya. Okulun başlama saatine kadar simit satardım. Cumartesi, Pazar günleri tütün zamanında, anneme, babama destek olmak için ben de onlarla tütüne giderdim. Büyüklere beş lira, küçüklere iki buçuk lira gündelik verirlerdi. Tütünde en çok hoşuma giden ise, tarlada tütün dikmenin son günüydü. O gün tarla sahibi, Ada ya gidip fırından ekmek, bakkaldan helva alır getirirdi. Tarla sahibi ekmek ve helvayı babama verir, o da herkese paylaştırırdı. Babam tütün karıklarını açtığı için bu görev babama verilirdi. Böylece o gün çok güzel bir gün geçirmiş olurduk. Tütün dikimi bittikten iki üç hafta sonra, tütün çapaları başlardı. Tütün gelişinceye kadar iki üç kez çapa yapılırdı. Sonra tütün olgunlaşınca dibindeki çirkin yapraklar temizlenir, arkadan tütün kırma işine başlanırdı. Biz ailece hangi tarlanın tütününü kıracaksak o tarlaya göç ederdik. Saz veya çıvgın otlarından yapılmış çardaklarda kalırdık. Sadece Perşembe günleri eve gelirdik. Cuma günü pazar masraflarını alıp kapımızı iple bağlardık. Kapının iple bağlı olduğunu görenler evde kimsenin olmadığını anlarlardı. Tarlaya dönünce akşam vakti seleleri alıp tütün kırmaya geçerdik. Karanlık basınca çatılmış üç kargının arasına feneri bağlardık. Onun ışığında tütün kırardık. Sabah erkenden kalkarak yine tütün kırmaya devam ederdik. Güneş doğduktan sonra kırdığımız tütünleri yerden toplar, selelerimizin içine doldurup çardağımıza giderdik. Kahvaltıdan sonra tütünleri dizmeye başlardık. Tütün dizme işi bitince biraz soluklanıp tekrar tütün kırmaya giderdik. Tarlada tütünler bitinceye kadar günlerimiz böyle geçerdi. Mümkün olduğu kadar kış için biraz para biriktirmeye çalışırdık. Kış gelince zeytin toplamaya giderdik. Ücret olarak birer kilo zeytinyağı alırdık. Bizim de zeytinliğimiz vardı. Oradan çıkardığımız zeytinyağıyla ihtiyacımızı karşılardık. Bazen ihtiyaç duyarsak bir bölümünü babam satardı. O zamanlar Kuşadası nda geçim koşulları çok zordu. Sokaklarda aydınlatma araçları olarak köşe başlarında fenerler asılıydı. Bu fenerleri yakan Emin dayı adlı bir görevli vardı. Hava kararırken elinde gazyağı ibriği ile fenerleri temizler, gazyağlarını doldururdu. Bazen gazyağı bulamaz, idare adlı ilkel aydınlatma araçları kullanırdık evimizde. İdare adı verdiğimiz şişelere pamuktan fitil yaparak şişenin içine koyardık. Şişenin içine zeytinyağı konur, şişenin ucundaki fitil yakılırdı. Hiç unutmam, anneciğim Türkmen Mahallesinde bir ailenin sattığı yünlerden alır, onları kirmanda eğirir ve yünden ip haline getirirdi. Bu yünlerden bana ve kardeşlerime kazak örerdi. Gündüzleri ev işleri yapan annem geceleyin de idare lambasının kör ışığında bize kazak örerdi. On üç on dört yaşlarına kadar bir ceketim olmadı. Annemin ördüğü kazaklarla idare ettim. Babam serbest çalışırdı. Kışın tütüncülerin yanında çalışır, tüccara veya tekele tütünleri gösterirdi. Balya haline getirilmiş tütünü sokağa çıkarır alıcılarla birlikte kalite kontrolü yaparlardı. Babam gösterme, taşıma ve kantarda tartı işlerinde çalışırdı. Babamın yaptığı bir başka iş de ayakkabı tamirciliğiydi. İki oklu fırınının saçağı altında bir tezgâhı vardı. Ara sıra o işleri de yapardı. Bazen de balığa giderdi. Bir gün Naci Bey in iki balıkçı teknesi vardı. Hatırladığım kadarıyla birinin adı Nazan birinin adı da Canan dı. Balıkçı kayıklarında o zaman motor yoktu. Kürekle balığa çıkılırdı. Babamla Güzelçamlı nın arkasında bulunan Karina ya balığa gitmişlerdi. O zaman ben ve annem şimdiki Seçkin Sitesinin bulunduğu yerde, tütün çapası yapıyorduk. Babam gideli dört gün olmuştu, onlardan bir haber alamıyorduk. Tütünleri çapalarken hep denize bakıyordum. İkindi vakti uzaktan bir teknenin gelişini gördüm. Baktım babamın çalıştığı tekneydi. Kuşkularımın yerini sevinç almıştı. Paydos zamanını zor bekledim. Eve gelip babamı görünce şaşırdım. Babam tanınmaz bir haldeydi. Zaten biraz esmerdi, temelli arap olmuştu güneşin altında yanmaktan. Kazandıklarının hepsi kumanya parası olarak kesilmiş, bir pişirimlik balık bile kendisine evde ailesiyle yemesi için verilmemişti. Bazı zamanlar da balıkçı arkadaşları, Kadınlar Denizinde ağları boşaltırken ( sırtı çekerlerken) onu da yardıma çağırırlardı. Babam karadan gider, onların çektiği ağlardan dökülen balıkları toplar, sepete doldururdu. Böyle zamanlarda eve çok balık getirirdi. Geç vakit de olsa annem ocağı yakar, bol bol balık pişirir yerdik. Babam bize bakmak için bulduğu her işi yapardı. Ev halkı olarak kardeşlerim Şeniz ve Hüseyin ile birlikte beş kişiydik. Kardeşlerimin en büyüğü bendim. Aileme destek olabilmek için ben de hiçbir işten yılmaz, çalışırdım. Babamızı 1990, annemizi de 2011 yılında kaybettik. Şimdi artık belli bir çalışmanın ve yaşanmışlığın tatlı yorgunluğu var üzerimde. Deniz kenarına oturduğumda, geçmişe dalıyorum. Kuşadası nın eski yoksulluk ve yoksunluk günlerini hatırlıyorum. O zamanlar doğası bozulmamış, tarımla ve balıkçılıkla geçinen küçük Kuşadası nerede, şimdi kocaman bir kent olmuş Kuşadası nerede? Anılar geçmişten ders çıkarmamızı da sağlar. Yoksulluktan kaybettiğim ablamı, babamı, annemi hatırlıyorum. Kuşadası nın tütün tarlalarının turistik yerleşim yerlerine dönüşmesine tanık düşünüyorum. olduğumu Dostlukların, arkadaşlıkların o günlerde daha bir gerçek olduğunu, çıkara dayanmadığını düşünüyorum. Eski Kuşadası nı da her türlü yoksulluğa ve yoksunluğa karşı daha çok seviyorum Kunduracı Çırağı Şenol Şengü Şenol Şengü - Çocukluğu 21

3 Adadan Bir Portre SELÇUK VE BİSİKLET SPORU Özgür Aydoğan Selçuk Selçuk ve bisiklet sporu ile ilgili bu küçük araştırma Yalçın Keski nin attığı bir mesaj ile başladı. Yalçın Keski emekli bankacı şimdilerde ise sigortacılık yapıyor, Zirve Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü üyesi olan Yalçın Keski aynı zamanda örnek bir çevreci. İnternette bulduğu Ahenk Gazetesi kaynaklı yazıyı bana yolladığında çok ilgimi çekti, kaleme almak üzere bir kenara koydum ve işte şimdide sizlerle paylaşıyorum. Yakın dönemde Selçuk ve bisiklet Benim rehberlik ettiğim ve kulüp disiplini içerisinde gerçekleşen ilk bisiklet faaliyeti 28 Haziran 2009 tarihinde Selçuk ilçe merkezinden hareketle Gebekirse Gölü, Barutçu gölü, Zeytinköy ve kazan gölü rotasında gerçekleşti ve diğer bisiklet faaliyetlerimiz de bu güne kadar devam etti. Daha önceki dönemlerde mutlaka birçok bisiklet etkinliği gerçekleştirilmiştir fakat maalesef bunlar hakkında net bilgi yok, umuyorum ki ilçemizde bununla ilgili bir araştırma yapılır. Selçuk ilçesinden birçok bisikletçi geçmiştir bunu bilmek zor değil fakat ilçede bir organizasyon yapıldı mı, bisiklet konusunda başarısı bulunan Selçuk lu hemşerilerimiz var mı bunları bilmiyoruz. Petriçe nin Ayoslog Kuşadası arasındaki bir saatlik bisiklet yolculuğu Yakın tarihi çok iyi bilemesek de 1895 yılında ilçemizden geçen şampiyon bir bisikletçinin bilgilerine üyemiz Yalçın Keski sayesinde ulaşmış oluyoruz. Kaynak aldığımız yazıya göre, Türkiye de ilk bisiklet yarışması 15 Mayıs 1895 Çarşamba günü İzmir Bornova da yapılmış. İzmir de yayımlanan Ahenk gazetesinin verdiği habere göre o gün altısı bisiklet, dokuzu yaya koşu olmak üzere on beş yarışma yapılmış. Altı bisiklet yarışmasının beşini Karşıyakalı Petriçe isimli bir sporcu kazanmış. Altıncı yarış düşmeden yavaş sürme yarışı imiş. Onu da İstinkâf Mahkemesi üyesi Dedeyan Efendi nin oğlu kazanmış. 19 Haziran 1895 günü yapılan bisiklet yarışmasına Petriçe nin katılmasına izin verilmemiş. İzmir li şampiyon bisikletçi yarışmalara kabul edilmeyince Kuşadası na gitmeye karar vermiş. Bazı bisikletçi arkadaşıyla beraber Kuşadası na vardığında oradan Ahenk gazetesine bir telgraf göndermiş yılında gönderilen telgrafta şunlar yazıyordu: Ahenk İdarehanesine Ayoslog dan Kuşadası na bir saate geldik. Petriçe. Selçuk da (Ayasulug) bir Türk Bisikletçi Aynı yıllarda İzmir de de Türklerden bisiklete binenler vardı. Bunlardan birisi de İzmir in ünlü ressamı Saim Bey dir. Saim Bey, resim yapmakta olduğu kadar bisiklet sporunda da Türklerin Rumlardan geri kalmadığını kanıtlamak istemiş olmalı ki, (h.1313) yılı Ramazan Bayramının ikinci günü 17 Mart 1896 Pazartesi günü yalnız olarak bisikletiyle Aydın taraflarına geziye çıktı. İzmir de yayımlanan Ahenk gazetesinin bildirdiğine göre Saim Bey, Seydiköy, Cumaovası, Develiköy, Torbalı, Kozpınar, Ayaslog, Kuşadası yolu ile Söke ye ulaşmış. Söke de geceyi geçirdikten sonra Çarşamba günü sabahı Balacık, Torbalı, Bayındır yolu ile Tire ye gelmiş. O geceyi de orada geçirip Cuma sabahı yola çıkarak Bayındır, Torbalı, Develi, Cumaovası, Seydiköy yolu ile 21 Mart 1896 Cuma günü akşamı İzmir e dönmüş. KAYNAK: Âtıf KAHRAMAN, Osmanlı Devleti nde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995 Tahsin Özmen Yargıtay Birinci Bşk Ferruh Adalıoğlu 22

4 K U Ş A D A S I H A T I R A S I Yer: Kahramanlar Caddesi(Uzun Çarşı) Tarih: 1955 Asker uğurlaması Soldan sağa alt sıra: Kazım Alan, Önder Yağcı, Erdoğan Öven, Cengiz Uygut, Yılmaz Özgün Soldan sağa üst sıra:sünnetçi İsmail, Yılmaz Soysal, İsmail Tekdal, Abbas, Yaşar Uyar, Yaşar Sert Yer: Kahramanlar Caddesi(Uzun Çarşı) Tarih: 1953 Arabacı İbrahim Değerli Okurlar, fotoğraflar bir toplumun görsel hafızasını oluşturur. Yerel Tarih Dergisi bu köşede sizlerden gelen anıları olan ve toplumun ilgisini çekecek fotoğraflara yer verecektir. Tarih, mekan ve sıralı olarak kişi adlarını eksiksiz yazarak göndereceğiniz fotoğraflar Kuşadası Hatırası köşesinde yayınlanacaktır. Adresimize elden, posta veya elektronik posta ile gönderilecek fotoğraflar yayınlandıktan sonra sahiplerine iade edilecektir. Kuşadası Yerel Tarih Dergisi Adres: Ege Mah Sokak Club Oliva Ergül Apt. B Blok Kat:1 Kuşadası Tel: kuyeta@kuyeta.com 23

5 HEP TUT ELLERİMİ İçime akan, Coşku selimsin. Süpürüp gidiyorsun, Tüm kederlerimi. Seninle yeşeriyor, Gönül bahçem. Sakın bırakma! Hep tut ellerimi. Dünyayı verseler, İstemem sensiz. Seninle sürsün ömrüm, Coşkulu kedersiz. Nabız ecele yenik, Düşünce bir gün, Ayrılık vaktidir. Kabulleneceğiz çaresiz... ŞENOL ŞENGÜ / KUŞADASI Yaz olup da turistlerin geldi mi, Bir mabet olursun Kuşadası. Güvercinada ile selamlarsın onları Dört bir yanına mutluluklar adarsın Kulaklara akseden müziklerle Neşelere neşe katarsın. Bir yıl ne çabuk da geçti Ayaklanıyor misafirlerin yavaş yavaş Bir gelen Hiç gelmeyen Bak yine seni seçti Eğlendir onları Kuşadası. Gece deme, gündüz deme Kırılmasın hiç ümidin Sen kederlenme yeter ki Bütün dertlerini gömerim sineme Ey! Kuşadası. ALİ KILINÇ / YALNIZLIK Çok yalnızım ben neden? Dostlarımı göremiyor, Manasını veremiyorum. Kuş olup uçuversem, Hepsini bir görüversem. Yollar yoruyor beni, Yıllar desen yaşlanmış, Gönüller hep uslanmış Ziyaret faslı bitmiş Gençliğim elden gitmiş. Geçen zaman eskitmiş Olamadım farkında Vefasızdı yıllarım Gençliğimi ararım. Fahriye Şeniz ŞENGÜ 24