ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞININ İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ POLİTİKALARI VE ÇALIŞMALARI

Transkript

1 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 239 ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞININ İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ POLİTİKALARI VE ÇALIŞMALARI * Onan KURU ÖZET İşin yapılması sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa ve güvenliğe zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalar olarak tanımlanan iş sağlığı ve iş güvenliği önemli bir toplumsal sorun olarak gündeme Sanayi Devrimi sonrasında gelmiştir. İş sağlığı ve güvenliğinin tarihsel gelişimi içinde çalışma hayatının değişmez üçlüsü Devlet, işçi ve işveren kesimi birbirinden ayrı ancak birbirini tamamlayan görevleri üstlenmişlerdir. Genel olarak Devlet mevzuat yapma, teşkilatlanma ve denetim, işveren önlem alma ve eğitim, işçi ise alman önlemlere uyma ile yükümlüdür. İş sağlığı ve güvenliği konusunda Devletin yükümlülükleri ağırlıklı olarak Bakanlığımız görevleri arasındadır. Bakanlığımız çalışma hayatının en önemli konusu olarak ele aldığı iş sağlığı ve güvenliği konusunda katılımcı ve uzlaşmacı bir yaklaşımla işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamını oluşturmak amacıyla gerek mevzuat gerek teşkilatlanma gerekse denetim ve eğitim çalışmalarını sürdürmektedir. GİRİŞ İşçi sağlığı ve iş güvenliği, daha doğru bir ifadeyle mesleki sağlık ve güvenlik veya iş sağlığı ve güvenliği işin yapılması sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan, sağlığa ve güvenliğe zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalardır.' Mesleki sağlık ve güvenlik çalışmalarının amacı, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak, çalışanları çalışma ortamından kaynaklanan sağlık ve güvenlik risklerine karşı korumak, çalışanların sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak ve geliştirmektir. Bu çalışmaların olduğu açıktır. öncelikli hedefinin iş kazaları ve meslek hastalıklarından çalışanları korumak Dünya Sağlık Teşkilatı, iş kazasını önceden planlamamış, çoğu kez kişisel yaralanmalara, makinaların araç ve gereçleri zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay. Uluslararası Çalışma Teşkilatı ise; iş kazasını belirli bir zarar ya da yaralanmaya neden olan, bek- * Baş İş Müfettişi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı

2 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ : 240 lenmeyen, önceden planlanmayan bir olay olarak tanımlamıştır. Her iki tanımda da iş kazası, beklenmeyen, istenmeyen ve planlanmayan sonuçta insan veya eşyaya zarar veren bir olay olarak belirtilmiştir. Mevzuatımızda ise iş kazası ve meslek hastalığı 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda yer almaktadır. Bu Kanunun 11.maddesinde; İş Kazası, A) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, B) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, C) Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, D) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, E) Sigortalıların işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen ve sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan olay, Meslek Hastalığı ise; "Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartlan yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir." olarak tanımlanmaktadır. Tebliğimin hazırlanmasında İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Yakın ve Orta Doğu Çalışma Eğitim Merkezi Müdürlüğü, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi Müdürlüğü yayınları ile Sayın Prof.Dr.İsmail TOPUZOĞLU'nun Bakanlığımız İş Müfettiş Yardımcıları için düzenlenen seminer notları ve Sayın Prof.Dr.Sarper SÜZEK'in İş Güvenliği Hukuku isimli kitabından geniş ölçüde yararlanılmıştır. İş sağlığı ve güvenliği kavramının sosyal ve ekonomik yönden iki dayanağı vardır. Sosyal yönden insanın yaşama ve vücut bütünlüğünün korunması hakkı temel haktır. Ekonomik yönden ise, tam istihdam ve bol üretimin, kaçınılmaz gereği olarak doğal kaynaklar, sermaye ve teknoloji ile birlikte eğitilmiş ve sağlıklı insan gücü karşımıza çıkmaktadır. Gerek sosyal yönden, gerekse ekonomik yönden insan ve toplum mutluluğunun temel koşulu insan gücünün korunmasıdır. İş sağlığı ve güvenliğinin toplumsal, teknolojik ve bilimsel gelişmeler bağlamında dört temel ilkesi olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: 1- Çalışanın sağlık yönünden değerlendirilmesi, 2- Olumlu çalışma düzeni, 3- Sağlıklı çalışma ortamı, 4- Güvenli çalışma ortamı.

3 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 241 Yukarda belirtilen ilkeleri özetle değerlendirelim; Çalışma yaşma gelmiş tüm bireylerin istihdamı yani tam istihdam amaçtır. İstihdamda iş kapasitesine göre bireyin işe yöneltilmesi ve yerleştirilmesi önemlidir. İş kapasitesini bedensel, zihinsel ve ruhsal güç ve yetenek olarak tanımlayabiliriz. İş kapasitesi genetik özellikler doğum öncesi, doğum sırası ve yetişme çağındaki bakım, beslenme, eğitim ve benzeri çevresel koşullara bağlıdır. Çalışma yaşındaki bireyleri iki büyük grupta değerlendirebiliriz, a) Sakatlar, b) Sağlamlar. Sakatların özel bir grup olduğunu düşünerek, sağlamlarla ilgili işe yöneltme ve yerleştirmeyi sağlık açısından değerlendirdiğimizde, işin niteliği, yaş ve cinsiyet öncelikle ele alınmalıdır. İkinci aşama işe giriş, sağlık muayeneleri ve üçüncü aşama da işin devamı sırasında yapılması gereken periyodik sağlık muayeneleridir. \ İkinci ilkemizi teşkil eden olumlu çalışma düzenini belirleyen unsurlar, ücret, iş güvencesi, çalışma süresi, istirahat aralıkları ve izinler gibi işçileri sağlık ve güvenliğini ilk bakışta doğrudan ilgilendirmediği düşünülen unsurlardır. Üçüncü ilke olan sağlıklı çalışma ortamı, sağlık sakıncaları en aza indirilmiş bir işyeri olarak da belirtilebilir. Sağlık sakıncaları üretim teknolojisinin değişimine bağlı olarak değişiklik gösterir. Farklı iş kollarındaki farklı teknolojiler sağlıklı işyeri tanımını güçleştirmektedir. Genel olarak sağlık sakıncası yaratacak etmenler; 1- Fiziksel etmenler, 2- Kimyasal etmenler, 3- Biyolojik etmenler, 4- Psiko-sosyal etmenler, 5- Ergonomik etmenler, olarak sıralanabilir. Dördüncü ve son ilke ise güvenli çalışma ortamıdır. Bu ilkenin en kısa anlatımı iş* kazasını oluşturan tehlikeli davranış ve tehlikeli durumdan birisinin ortadan kaldırılması suretiyle İŞ; kazalarının önlenmesidir. Tehlikeli durumun önlenmesi sağlık ve güvenlik tedbirlerinin alınması ile sağlanabilir. Bunun da teknik anlamda ilk adımı işyerlerinin kurulması aşamasında alınması gereken Kurma İzni ve İşletmeye geçilmesi durumunda alınması gereken İşletme Belgesidir. Tehlikeli davranışın önlenmesi eğitim ve işyerinde kurulacak olan kontrol sistemi olarak belirtilebilir. Yukarda çok kısa olarak başlıklar halinde sunmaya çalıştığımız iş sağlığı ve güvenliği kavramı önemli bir toplumsal sorun olarak ilk kez gündeme Sanayi Devrimi sonrasında gelmiştir. Onsekizinci yüzyılın ikinci yarısından sonra Avrupa'da ortaya çıkan bilimsel ve teknolojik gelişmeler ki bunlardan en önemlisi buhar gücünün makinaya uygulanmasıdır, sanayide yeni üretim yöntemlerine geçilmesi sonucunu doğurmuştur. Sanayi Devrimi olarak tanımlanan bu olay toplumların sosyal, ekonomik ve siyasal yapılarında değişikliklere neden olmuştur. Bu dönemde çalışanlar özellikle kadın ve çocuklar son derecede olumsuz koşullarda çalışmak zorunda kalmışlardır.

4 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 242 Maden ocaklarında ve dokuma atölyelerinde çalışan çocukların ve kadınların maruz kaldıkları iş kazaları ve meslek hastalıkları sonuç olarak. Devletin önce çocuk ve kadınlar, daha sonra tüm çalışanları kapsayacak koruyucu önlemleri almak suretiyle çalışma hayatını müdahale etmesine neden olmuştur. Öncelikle Devlet gerekli yasal düzenlemeleri hazırlayarak yürürlüğe koymuştur. Mevzuat yapma ile başlayan bu süreç zaman içerisinde denetim ve teşkilatlanmayı da beraberinde getirmiştir. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin ilk yasal düzenleme 1802 Yılında İngiltere'de çocuk işçiler için yapılmıştır. Çok dar kapsamlı olan bu ilk yasadan sonra biraz daha geniş kapsamlı ikinci yasal düzenleme 1819 Yılında yapılmıştır. Sözkonusu bu dar kapsamlı yasaların hazırlanması ve yürürlüğe konulması çalışma hayatında uygulamaya geçmek için yeterli olmamıştır. Böylece iş sağlığı ve güvenliği konusunda denetim olgusu gündeme gelmiştir. Nitekim 1833 Yılında çalışanları koruyucu yasa hükümlerinin uygulanmasını sağlamak üzere ilk kez resmi bir iş denetim teşkilatının oluşturulmasını öngören yasal düzenleme yürürlüğe girmiştir. İş sağlığı ve güvenliğini tarihsel gelişimi içinde çalışma hayatının değişmez üçlüsü Devlet, işçi ve işveren kesimi birbirinden ayrı ancak birbirini tamamlayan görevleri üstlenmişlerdir. Genelde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin olarak Devlet mevzuat yapma, teşkilatlanma ve denetim, işveren önlem alma ve eğitim, işçi ise alınan önlemlere uyma ile yükümlü kılınmıştır. İş sağlığı ve güvenliğinin mevzuatının ülkemizdeki başlangıç ve gelişimi incelendiğinde Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1865 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi ile 1869 tarihli Maadin Nizamnamesinden başka herhangi bir düzenleme görülmemektedir. Cumhuriyet döneminden hemen evvel 1921 tarihli Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanunla başlayan iş sağlığı ve güvenliği mevzuatımızda Cumhuriyet döneminde 1926 tarihli Borçlar Kanunu, 1930 tarihli Belediye Kanunu, 1930 tarihli Umumi Hıfzısıhha Kanunu, 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile 1936 tarihli 3008 Sayılı ve 1971 tarihli 1475 İş Kanunlarının önemli bir yeri bulunmaktadır. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğini doğrudan veya dolaylı olarak ilgilendiren çok sayıda yasa, tüzük ve yönetmeliklerde yer alan hükümler, teşkilatlanma ve denetimle birlikte işverenin işçisini gözetme borcunu diğer bir ifadeyle işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma borcunu düzenlemektedir. Burada işverenin işçisini gözetme borcunu düzenleyen hükümler genel olarak, işverenlerce alınacak teknik önlemler, işin düzenlenmesiyle ilgili sağlık ve güvenlik kuralları, işyerindeki iş sağlığı ve güvenliği teşkilatlanmasıyla ilgili kurallar olarak değerlendirilebilir. Mevzuatta yer alan tüm iş sağlığı ve güvenliği kurallarının uygulanması yani yaşama geçirilmesi sağlanmalıdır. Bu durum Devletin iş sağlığı ve güvenliği konusunda mevzuat hükümlerinin uygulanmasını sağlayacak bir teşkilatlanmaya gitmesini ve etkili bir denetim sistemini kurmasını gerektirmektedir. Daha evvelce de ifade edildiği gibi ülkemizde pek çok yasal düzenlemede iş sağlığı ve güvenliğine doğrudan ve dolaylı yer veren hükümler bulunmaktadır. Bu hükümler iş sağlığı ve iş güvenliği

5 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 243 konusunda denetim de dahil olmak üzere çalışmalar yapma görevini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının yanısıra diğer bakanlık ve kuruluşlara da vermektedir. Örneğin iş sağlığı ve güvenliği konusunda Sağlık Bakanlığının, Milli Savunma Bakanlığının, Bayındırlık Bakanlığının, Enerji Bakanlığının, Belediyelerin, Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun, Sosyal Sigortalar Kurumunun kendi mevzuatlarından kaynaklanan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin görevleri vardır. Ancak iş sağlığı ve güvenliği konusunda ağırlıklı olarak Bakanlığımız görevlendirilmiştir. Bakanlığımızın 3146 Sayılı Teşkilat ve Görevlerine İlişkin Kanununun görev başlıklı 2 nci maddesinin ( g ) fıkrasında bu görev "İşçi sağlığı ve iş güvenliğini sağlayacak tedbirleri almak" şeklinde hükme bağlanmıştır. Bakanlığımızın bu görevi ana hizmet birimi olan İşçi Sağlığı Daire Başkanlığınca yürütülmektedir. Bakanlığımızın Kuruluş ve Görevlerine İlişkin Kanunda İşçi Sağlığı Daire Başkanlığının görevleri 12 nci Maddede, a) İş Kanununun işçilerin sağlığını koruma ve iş güvenliğine ilişkin hükümlerini uygulamak, b) İş Kanunu kapsamı dışında kalan işyerlerinde çalışanların, iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı tedbirleri almak, c) İşçi sağlığı ve iş güvenliği, iş kazaları ve meslek hastalıkları konularında inceleme-araştırma, eğitim ve mevzuatla ilgili çalışmalar yapmak, d) Bakanlıkça verilecek benzeri görevleri yapmak, olarak belirtilmiştir. Başkanlığımıza bağlı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi (İSGÜM)'nin Kuruluş ve Görevleri ile Personelinin Görev, Yetki ve Sorumluluklarına İlişkin Yönetmelikte ülkenin ekonomik ve sosyal yapısına göre çalışma mevzuatının işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili konularında uyulması gerekli standart ve normları tespiti için inceleme ve araştırma yapmak, bu standart ve normların çalışma ortamının şartları ile üretim teknolojisindeki gelişmelere uygun olarak yenilenmesini sağlamak, iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili konularda eğitim ihtiyaçlarını belirlemek, bu konuda programlar düzenlemek ve teknik düzeyde yayın ve dokümantasyon yapmakla görevli kılınmıştır. ' İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM) çalışmalarını Ankara Merkez Müdürlüğü, İstanbul, İzmir, Adana ve Zonguldak Bölge Laboratuvar Şeflikleri ile ülke çapında sürdürmektedir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kayseri Bölge Laboratuvar Şefliğinin açılması çalışmaları sürdürülmektedir. İşçi Sağlığı Daire Başkanlığına Bakanlığımız Teşkilat ve Görevlerine İlişkin Kanunla verilen işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimi görevi aynı zamanda Bakanlığımız bağlı kuruluşu Yakın ve Orta Doğu Çalışma Merkezi Müdürlüğünce de yoğun olarak sürdürülmektedir. İş kazası ve meslek hastalıklarını önleyebilmek veya en aza indirebilmek için iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı oluşturulması ve yürürlüğe konulması yeterli değildir. En ileri düzeyde hazırlanmış çok detaylı bir iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı çalışma yaşamında uygulanmadığı sürece yani tüm bu mevzuat hükümleri kağıt üzerinde kaldığı sürece bir anlam ifade etmemektedir. Konunun önemi ve kamu düzenini ilgilendirmesi nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği mevzuatının

6 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 244 denetimi Devlet görevi olarak kabul edilmiştir. İş denetimi ödevini Devlet adına Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yürütür. Bu husus 1475 Sayılı İş Kanununun 88 nci maddesinin ikinci fıkrasında, Bakanlığımızın Teşkilat ve Görevlerine İlişkin 3146 Sayılı Kanunun birinci maddesinde ve İş Teftiş Tüzüğünün 3 ncü Maddesinde hükme bağlanmıştır. İş Teftiş Tüzüğünün 28/08/1979 tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmesinden önce iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüm çalışmalar İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmekte idi. Bu bağlamda iş sağlığı ve güvenliği denetimi de İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne bağlı İş Güvenliği Müfettişlerince yapılmaktaydı. 19/02/1963 tarih ve 174 Sayılı Yasa iş sağlığı ve güvenliği denetimlerinde önemli bir yeri olan özel bir yasal düzenlemedir. 01/03/1977 tarihinde yürürlükten kaldırılan bu kanun 4792 Sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun 6 ncı maddesine yeni fıkralar ekleyerek İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne bağlı İş Güvenliği Müfettişliğinin kurulmasını öngörmüştür. Anılan Yasa uyarınca iş sağlığı ve güvenliği denetimlerinim yapmak üzere İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne bağlı olarak İş Güvenliği Müfettişliği oluşturulmuş ve hekim, kimyager vb. tıp ve teknik branşlardan uzmanlar İş Güvenliği Müfettişi olarak görevlendirilmiştir. Böylece ülkemiz tarafından da onaylanan 81 Sayılı Sanayi ve Ticaret İş Teftişi hakkındaki Uluslararası Sözleşmenin 9 neu Maddesinin gereği de yerine getirilmiştir. Söz konusu Sözleşmenin 9 neu Maddesinde "her üye işçilerin işleriyle meşgul bulundukları esnada sağlık ve emniyetlerine korunmasına dair olan kanuni hükümlerine uygulanmasını sağlamak ve kullanılan usullerin, malzemenin ve çalışma şekillerinin işçilerin sağlık ve emniyeti üzerindeki etkilerini araştırmak maksadıyla tababet, makine, elektrik ve kimya alanlarındaki mütehassıslar da dahil olmak üzere hakkıyla eksper ve teknisyenlerin milli şartlara göre en münasip sayılabilecek tarzda teftiş faaliyetlerini iştiraklerini temin etmek için lüzumlu olan tedbirleri alacaktır." Hükmü yer almaktadır. Ancak bu arada 174 Sayılı Yasanın yürürlüğe girmesinden önce iş sağlığı ve güvenliği denetimlerinin çoğunlukla sosyal iş müfettişleri tarafından yürütüldüğünü belirtmekte yarar vardır. İş Teftiş Tüzüğünün yayınlanmasına kadar olan sürede İş Güvenliği Müfettişleri İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğü emrinde İş Güvenliği Müfettişleri Yönetmeliği esasları uyarınca çalışmışlar, bilahare 1979 yılında İş Teftiş Tüzüğü yayınlandıktan sonra İş Teftiş Kurulu bünyesinde iş sağlığı ve güvenliği denetimlerini yapmaya devam etmişlerdir. İş Güvenliği Müfettişlerinin ayrılmasının sonrasında İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğünün denetim işlevi bir anlamda ortadan kalkmıştır Yılında da Genel Müdürlük İşçi Sağlığı Daire Başkanlığına dönüştürülmüştür. İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı halen iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin denetim dışındaki tüm çalışmaları yürütmek durumundadır. Daha önce, 1475 Sayılı İş Yasasının 88 nci Maddesi hükmü ile çalışma hayatına ilişkin mevzuatın uygulanmasını izleme, denetleme ve teftiş etme ödevini üstlenen Devletin bu ödevini Bakanlığımız İş Teftiş Kurulu Başkanlığına bağlı İş Müfettişleri ile yerine getirilmekte olduğu belirtilmiştir.

7 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 245 İş Teftiş Kurulu Başkanlığının görev ve yetkileri şunlardır; a) Çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını denetlemek, b) İş Teftişi ile ilgili mevzuat çalışması yapmak, c) İş Teftişi ile ilgili istatistikleri tutmak, değerlendirmek ve yorumlamak, d) Mevzuatta öngörülen ve Bakanlık Makamı tarafından verilen diğer işleri yapmak. İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, merkezi bir denetim teşkilatı olup, denetimin etkinliği ve verimliliği açısından sanayi ve ticaretin yoğunlaştığı yerlerde Ankara, Adana, Antalya, Bursa, Erzurum, İstanbul, İzmir, Malatya, Samsun, Zonguldak illerinde kendisine bağlı olarak kurulmuş 10 (on) Grup Başkanlığı ile denetim hizmetlerini yürütmektedir. İş Teftiş Kurulu Başkanlığında toplam 1020 müfettiş kadrosu mevcut olup, 355 Baş İş Müfettişi, 470 İş Müfettişi ve 195 İş Müfettişi Yardımcısı kadrosu bulunmaktadır. Halen, İş Teftiş Kurulu Başkanlığında işçi sağlığı ve iş güvenliği denetimi yapan 283 Teknik ve işin yürürümü yönünden denetim yapan 382 sosyal olmak üzere, toplam 665 İş Müfettişi bulunmaktadır. Genel anlamda denetim, uygulamayı mevzuat ile karşılaştırmak, uygulama sırasında mevzuata uygun olmayan hususları saptamak, bunların nedenlerini araştırmak, yanlışlıkları, aksaklıkları, mevzuata aykırılıkları giderici çalışmaları yapmak olarak ifade edilebilir. İş Teftiş Kurulu Başkanlığımızda denetim iki açıdan yürütülmektedir. 1- İşin yürütümü yönünden, 2- İşçi sağlığı ve güvenliği yönünden. İşin yürütümü yönünden çalışma süreleri, ara dinlenmeleri, postalar halinde çalışma, fazla mesai, ücret, izin hakları, hafta tatili, genel tatil, idari izinler, kıdem tazminatı, özel grupların korunması, asıl işveren-alt işveren ilişkileri gibi bireysel ve toplu iş hukukundan kaynaklanan konularda 1475, 854, 5953, 2821, 2822 Sayılı Kanunlar çerçevesinde genel kontrol ve inceleme teftişleri yapılmaktadır. İşçi sağlığı ve iş güvenliği yönünden Teknik İş Müfettişleri tarafından yürütülen denetim faaliyetleri esas olarak üç türde yapılmaktadır. * 1- Genel Denetim, 2- Önel Denetim, 3- İnceleme Denetimi. Genel Denetim adından da anlaşılacağı üzere kapsamlı ve genel mahiyette yapılan denetimdir. Bu denetim tüm işçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuat hükümleri dikkate alınarak gerçekleştirilir. Genel Denetimi işyerinde işçilerin sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürecek hususlar ile iş kazaları ve meslek hastalığı nedenlerini tespit ve önlemeye yönelik olarak, işçi sağlığı ve iş güvenliği mevzuat hükümlerine uyulup uyulmadığının belirlenmesi amacı ile yapılan denetim olarak tanımlanabilir. Önel Denetim veya Kontrol Denetimi Genel Denetim sonucunda tespit edilen mevzuata aykırılığı ve uygunsuzluğu, verilen süre sonunda giderilip, giderilmediğinin belirlenmesi amacıyla yapılan denetimdir. İnceleme Denetimi, iş kazası, meslek hastalığı, şikayet, kurma izni incelemesi veya denetim

8 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 246 sırasında gerek görülmesi halinde yahut Bakanlık ya da Bölge Müdürlükleri için İş Teftiş Kurulu Başkanlığına ve îş Teftiş Grup Başkanlıklarına incelenmek üzere intikal ettirilen konulardan teftiş hizmetiyle bağdaşır nitelikte olanlar hakkında olan denetimdir. Ülkemizde her yıl iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda, günde yaklaşık 4 işçimiz ölmekte ve 10 işçimiz sakat kalmaktadır. Sosyal Sigortalar Kurumu İstatistiklerine göre 1998 yılında adet iş kazası meydana gelmiş ve 1252 işçimiz hayatını kaybetmiş, 3832 işçimiz de sakat kalmıştır. İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda yaşamını yitirenlerin geride bıraktıkları ile sakatlananların daha sonraki yaşamlarında yaşadıkları olumsuzluklar önemli bir toplumsal sorun oluşturmakta, diğer taraftan iş kazaları ve meslek hastalıkları ülkemiz ekonomisi üzerinde de ağır tahribat yapmaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yılda yaklaşık 2 milyon iş günü kaybolmakta ve trilyonlarla ifade edilen üretim kayıpları meydana gelmektedir. Sosyal Sigortalar kurumu istatistiklerine göre iş kazası ve meslek hastalıkları sigorta giderlerinin matematik karşılıklar dahil olmak üzere 1997 yılında kurum bilançosuna yansıyan miktarı TL'dır yılında aynı sigortalının fiili giderleri TL. olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu verilerin sadece Sosyal Sigortalar Kurumuna kayıtlı işçileri kapsadığı, kayıt dışı çalışanlar ve SSK kapsamına girmeyenlerin geçirdikleri iş kazaları ve meslek hastalıklarının SSK istatistiklerine yansımadığı düşünüldüğünde, sorunun toplumsal ve ekonomik boyutunun ne denli önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesine ilişkin olarak başta Devlet, işçi ve işveren olmak üzere toplumun tüm kesimlerine önemli görevler düşmektedir., * Bakanlığımızca insani boyutları ağır basan, fevkalade önemli bir toplumsal ve ekonomik sorun olan iş kazaları ve meslek hastalıkları konusu tüm boyutları ile ele alınmakta ve hassasiyetle üzerinde durularak gerekli tedbirler alınması çalışmaları sürdürülmektedir. Bunlardan bir bölümü kanun düzenlemeleriyle ilgilidir. Özellikle, İş Kanununda yer alan cezaların güncel hale getirilmesiyle ilgili Kanunun bir an önce çıkarılması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, Bakanlığımızda İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Hizmetlerini yürüten birimlerin etkili ve güçlü bir biçimde yeniden yapılandırılması; tüm çalışanları kapsayan, son yılların teknolojik gelişmeleri ile endüstriye giren yeni madde ve tekniklerin oluşturduğu risklere karşı gerekli tedbirlerin alınmasını öngören Kanun Tasarıları hazırlanmaktadır. Ayrıca Bakanlığımız iş müfettişlerince yapılan denetimlerin etkileştirilmesi ve yaygınlaştırılması, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Merkezimizin (İSGÜM) sürdürdüğü inceleme ve araştırma çalışmalarına hız kazandırılması, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda eğitim çalışmaları yapan Yakın ve Orta Doğu Çalışma Eğitim Merkezimizin (YODÇEM) bu yıl 15 bin kadar işçi ve teknik elemanımız için 150

9 KAYNAK TEKNOLOJİSİ II. ULUSAL KONGRESİ 247 kadar seminer düzenlemesi sağlanması çalışmaları sürdürülmektedir. Diğer taraftan her yıl düzenlenen "İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Haftası"nın amacına uygun olarak değerlendirilmesi ve özellikle Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin de katılımıyla uluslararası bir nitelik kazanması konusunda yapılan çalışmalara hız verilmiştir. Çocukların, okul ve oyun çağında, çocukluklarını yaşama imkanı bulamadan çalıştırılmaları, bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de çalışma hayatının önemli sorunlarından birini oluşturmaktadır. Bakanlığımız çocukların çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve sonuçta çocuk işçiliğinin sona erdirilmesi için ILO ile ortaklaşa bir proje uygulamaktadır. Önümüzdeki dönemde, konuya ilişkin Uluslararası Sözleşmelerin iç hukukumuza yansıtılması ve çocukların çalışma hayatında korunması amacıyla, çalışan çocukların tümünü kapsayacak bir yasa tasarısı hazırlanacaktır. İş sağlığı ve güvenliği alanında var olan sorunların giderilmesi, herşeyden önce, toplumumuzda konuya ilişkin bilincin oluşmasına, tüm ilgililere bir inanç ve heyecanın yaratılmasına bağlıdır. Sorunların aşılabilmesi, devletin, işçilerin, işverenlerin, sendikaların, üniversitelerin, meslek odalarının, mahalli kuruluşların, basın-yayın kuruluşlarının, özetle konuyla ilgili her kuruluş ve kişinin üzerlerine düşen görevleri, etkin bir iletişim ortamında, bilgi ve deneyimleri paylaşarak iş ve güç birliği yapmalarından geçmektedir. Bütün bu sorunlar kaçınılmazdır. İş sağlığı ve denetiminin tarihsel gelişimi içinde pek çok ülkede sözü edilen bu sorunların yaşandığı, gerek yasal düzenlemelerle, gerek idari tedbirlerle sorunların bir kısmının aşıldığı bilinmektedir. Dinamik bir yapısı olan iş sağlığı ve güvenliğinde sorunların tümüyle ortadan kaldırılması mümkün değildir. Bilimsel ve teknolojik gelişmelere paralel olarak işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda da yeni sorunlar oluşmakta ve bu mücadele sorunların çözümü yönünde sürekli olarak devam edegelmektedir. Şüphesiz Devlet, işçi ve işverenin, iş sağlığı ve güvenliğinin önem ve ciddiyetine, iş kazalarının kader olmadığına inanması gerekmektedir. Ancak bu inanç kendini sadece sloganlarda, afişlerde ve söylevlerde ifade etmemelidir. Bu inanç ve kararlılık kendisini iş sağlığı ve güvenliğine ilgide ve bu ilgi sonucu ulaşılacak bilgide ve eylemde göstermek durumundadır. Sonuç olarak; iş sağlığı ve güvenliğinin hukuki, sosyal, ekonomik ve idari olarak değerlendirebilecek sorunlarının çözümünün başta Devlet, işçi ve işveren ile üniversitelerin, sivil toplum örgütlerinin, meslek odalarının ve diğer tüm ilgili kişi, kurum ve kuruluşların katılımcı, uzlaşmacı, paylaşımcı yaklaşımıyla oluşturulacak ulusal iş sağlığı ve güvenliği politikası ve bu politika doğrultusunda sürdürülecek çalışmalarla doğrudan ilgili olduğuna inanılmaktadır. Saygılarımla arz ederim.

10