İNGİLİZ BELGELERİNDE YENİ TÜRKİYENİN PAN-TURAN VE PAN-İSLAM POLİTİKASI 1 İLE İLGİLİ BİR MEMERANDUM *

Transkript

1 İNGİLİZ BELGELERİNDE YENİ TÜRKİYENİN PAN-TURAN VE PAN-İSLAM POLİTİKASI İLE İLGİLİ BİR MEMERANDUM * Prof. Dr. M. Metin HÜLAGÜ Erciyes Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim üyesi metinhulagu@gmail.com Aşağıda tercümesini yaptığımız vesika İngiliz Dışişleri arşivinde yeralan ve Yeni Türkiye nin dış politikasına değinen bir memoranduma dayanmaktadır. Verdiği bilgiler ve İngilizlerin konuya yaklaşımları açısından gayet ilginçtir. Memorandum şöyledir: YENİ TÜRKİYENİN PAN-TURAN VE PAN-İSLAM POLİTİKASI 1 Lozan Konferansında Türk temsilcilerinin ortay koymuş olduğu müzakere metodu her ne kadar -baştan savmacı, tehir edici, herhangi bir görüşme sırasında verdiği imtiyazları bir başka görüşme sırasında feshde bulunan, daima Avrupa devletleri arasında ihtilaf çıkarmaya çalışan ve genel olarak kuvvet kullanma şeklindeki pozitif tehdide boyun eğen- eski Türk diplomasi metodundan çok farklı değilse de, Türkiye nin ve Hükumetinin mevcut pozisyonu, bu devlete ve hükûmete hayatiyet kazandıran ve kendilerine rehberlikte bulunan ruh kadar, tamamiyle yeni bir pozisyondur. Hepisinin birleşik bir cephe arzettikleri ve basiretli ve metin bir rehber takip ettikleri, müttefik ve birleşik kuvvetlerin temsilcileri arasında yeni bir ruhun hâkim olması büyük bir talihliliktir. Ankara Hükumeti ile tarihi Babıâli arasındaki farkı, Mekke seyehatiyle ilgili olarak yapmış olduğu bir açıklama sırasında, şimdiye kadar, tahtından indirilmiş padişahın eski Sadrazamından daha güzel bir şekilde ortaya koyan olmamıştır. Seyehatle ilgili bu açıklamanın dinleyenlerinin ilgisini çekmemiş olması gerçekten esef vericidir. Sadrazam mezkûr açıklamasında özetle Kemalist Hükumet ve Orduda çok az bir Türkün yeraldığını ifade etmektedir. Çok kimse bu açıklamada bakanlığını kaybetmiş bir kimsenin garazkârlığının olduğunu düşünür. Mamaafih, askerî ve siyasî Türk milliyetçileri hakkında sağlam kaynaklardan elde edilen malumat Sadrazam ın gerçek bir noktaya işaret etmiş olduğunu ortaya koymaktadır. Ankara Hükumeti Bakanlar Kurulu başkanı olan Rauf Bey, şuan Gürcistan a bağlı bulunan, Abhazia nın Sohum kalesindendir. Meclisin, Türk Devletinin eğemenliğini temsil ettikleri iddasında olan, diğer önde gelen elemanları, yine aynı şekilde Türkiye Türkleri değil, Kafkas, Türkistan ve Doğu Rusya (Tatar) Türkleridir. Yine Ankara Ordusunun birçok subay ve askeri bu * İngiliz Belgelerinde Yeni Türkiye nin Pan - T uran ve Pan-İslam Politikası ile İlgili Bir Rapor, Türk Düny ası Tarih Dergisi, İstanbul, Ağustos, 94, Say ı: 92, Say fa: Public Record Office (Londra), Foreign Office Archives: F.O: 371/

2 ülkelerden gelen gönüllülerden oluşmuştur. Dolayısiyle Avrupa ya dönen Türkiye Osmanlı Türkiyesi değil, fakat Pan-Türk ve Pan-Turancı bir Türkiyedir. Lozan Konferansında temsil olunan da bu yeni Türkiye dir. Ankara Ordusunda olduğu kadar Ankara Meclisi ve Hükumetinde de Osmanlı unsuru, sayı bakımından, tabii olarak, daha fazladır. Zira Ankara Hükumetini Pan-Turan fikrine sevkeden ve ona Türk Milli Politikasını takibe yönelten, Osmanlı olmayan Türkler veya daha ziyade Tatar Türkleri olmuştur. Rauf Bey çok sevdiği Abhazia nın Gürcü boyunduruğundan bağımsızlığa kavuşması arzusunu taşımaktadır. Diğer bazıları ise Türkiye ile Kafkasya, Rus ve Çin Türkistanı, kısmen Tatarlarla meskûn olan, Volga cenahlarında yeralan Rus kasabaları ile bir birlik oluşturulması propağandasında bulunmaktadırlar. Müfrit Pan-Turancılar Moğolistan, Mançurya ve Sibirya daki Ural-Altay Irkının dayanışması fikri propağandasında bulunmayı arzu edeceklerdir. Avrupa da ulaşılmaya çalışılan Pan-Turan hedefleri de daha az ehemmiyette değildir. Bulgarlar ve Mağyarlar hiç şüphesiz Orta Çağın başında Avrupa yı baştanbaşa istila eden ve bulundukları mevcut yerlerde yalnızca bu iki halkın kaldığı, Turancı göçebelerin torunlarıdırlar. Bulgarlar Doğu Hristiyan Kilisesi nin inançalarını kabul ettiler ve topraklarını fethettikleri Slavların dilini benimsediler. Bulgarların Slavlar tarafından asimile edildiği ve Slav milliyetine kazandırıldığı söylenmektedir. Bundan dolayıdır ki Bulgarlar Rus kardeşlerine müracaatta bulundular ve onlardan bağımsız bir siyasî mevcudiyet hediyesi aldılar. Buna rağmen, mentalite, karekter ve aynı zamanda kısmen de özellikleri yönünden, Turancı olarak kaldılar. Bu şuurun farkına son savaş sırasında vardılar ve şiirde olduğu kadar halka açık konuşmalarda da bu duygu ile gurur duyduklarını dile getirdiler. Liderlerinden bazıları, hatta savaştan daha önce, Kuzey Anadolu daki kullanılmayan toprakların Bulgar göçmenlerine açılması şartiyle Bulgaristan ın Türkiye ile bir federasyon oluşturması taraftarı bulunmaktaydılar. Bu konuyla alakalı olarak Türk ve Bulgar politikacıları arasında 1911 ve 1913 yıllarında fikir alış verişinde bulunulduğunun şahidi oldum. Şuanki Bulgar Kabinesi nin kısa bir süre önce Romanya ve Yogoslavya ile bir anlaşma içerisinde bulunmak istediği doğrudur. Fakat her Bulgar tarafından Balkan Devletlerinden bu ikisine ve hâla geçerli olmak üzere çok daha fazla bir şekilde Yunanistan a, karşı hissedilen köklü olumsuzluklar kesin bir surette Bulgaristanı, Türkiye nin güçlü bir devlet olduğunu isbatlaması halinde, Türkiye ile bir ittifak veya birlik içerisinde bulunmaya meylettirecektir. Magyarlar milliyetlerinden ve tarihteki rollerinden daha fazla gurur duymaktadırlar ve tam bir eşitlik halinde olma durumu müstesna, Türkiye ile herhangi bir ilişki içerisine girmeği kabul etmeyeceklerdir. Bunlar Slavlar tarafından absorbe edilememiş, fakat tam aksine, birçoğu asimile edilmiştir. Ayrıca bunlar Türkler kadar savaşcı bir ırk olma durumunu devam ettirmektedirler. Magyarlar uzun zamandan beri Turancı bir kökene sahip olduklarının son derece iyi farkındadırlar. Dil bilimcileri ve etnoloğları benzer dilleri ve ırkları tesbit etmek için tüm Asya yı baştanbaşa dolaşmışlardır. Yeni Türklerin en tabiî müttefiği durumundadırlar ve aynı zamanda Pan-Turan Federasyonu oluşturma konusunda onların en önemli ortakları olacaklardır. Ural-Altay ırkının diğer önemli bir halkı olan Finlilerin tavrının ne olacağı hakkında ne düşünülmelidir? Finlandiya şuan, tarihte ilk defa, tam bir bağımsızlığa sahiptir. Finlandıyalılar bununla hoşnut değillerdir. Avrupa Rusyası ve Sibiryası nın en kuzeyinde yeralan Fin kabileleri arasında yoğun bir Pan-Finist propağanda yapmaktadırlar. Bunlar aynı zamanda Norveç deki Finmark ın ve Isveç deki Saplan kentinin nüfusunun Finli olduğunu ileri sürmektedirler. Bunların önde gelen yazarları tüm Avrupa nın Fin hâkimiyeti altında bulunduğu döneme atıfta bulunmaktan zevk duymaktadırlar. Magyarları Türkleşmiş Fin halkı olarak değerlendirirler. Fakat son zamanlara kadar bunlar kendilerini Pan-Finizm e adamışlardı ve henüz Pan- 2

3 Turanizm e yönelmemişlerdi. Bu yönelişe 1905 de Petrogard ı ziyaretim sırasında vakıf oldum. Fakat bu konuyla alakalı çok daha kıymetli malumatı 1909 da Londra ya gelen Rus temsilcisi (Duma) nin Tatar üylerinden edindim. Pan-Turanizm Volga nın cenahlarında Tatarlar arasında doğmuştur. Tüm Rus Tatarlarının entellektüel merkezi olan Kazan, kendisini Turan ırkının meskûn olduğu tüm ülkelere yaydığı odak nokta olmuştur. Daha geniş ırkî birlik fikiri genellikle bir ırkın veya o ırkın bir kısmının başka bir ırkın idaresine konu olduğu yerde gelişme göstermiş olduğu garip bir gerçektir. Pan-Cermenizm Alman Devleti nin Napolyon tarafından Fransa nın bir eyaletiymiş gibi bir muameleye tâbi tutulduğu zaman doğmuştur. Italyan risegimentosu Lombardiya ve Venedik in Avusturya tarafından idare olunduğu dönemde buralarda zuhur etmiştir. Pan-Slavizm in kökeni ise, Avusturya nın Alman idarecileri tarafından zulüm görmüş olan, küçük Slav halkları arasında yeralmıştır. Batı Avrupa da ikamete başladığım zaman, Pan- Slavizm in Rus diplomatik ve gizli servisleri tarafından Avusturya ve Türk slavları arasında propağanda edildiği şeklindeki inanca vakıf olmakla hayret ettim. Aslında, büyük ve güçlü biradere küçük ve zayıf kardeşlerini Alman hâkimiyetinden kurtarması için müracaatta bulunan ve Pan-Slavizm in misyonerleri olarak Rusya ya gelenler Çekler, Slovaklar, Slovenler ve Hırvatlar idi. Rus halkı Ortadoks dindaşlarını Müslüman zulmünden kurtarmak üzere büyük bir şevkle bir kaç sefer tertiplediler. Fakat bunların Slavlar hakkında hiç bir malumatları bulunmamaktaydı. Avusturya Slavlarının tesiri altında Rusya da Slavcı bir zümre oluşturulunca bu zümre Rusya tarafından dağıtıldı ve önde gelen Slavcılar sürgüne gönderildi ve değişik suretlerde işkenceye tutuldu. Bunlar, Rusya da Alman tesirinin azalmaya başladığı bir zamana yaklaşılırken, Alexander III. döneminde daha fazla taraftar buldular. İnsan Pan-Türkizm veya Pan-Turanizm de Pan-Slavizm in kaderinin daha garip bir tekerrürünü görmektedir. Pan-Türkizm, Rusya daki Tatar ırkının küçük boyları arasında gelişdi. Tıpkı Pan-Slavizm in büyük ölçüde Pan-Cermenizm den etkilenmesi ve onu kendine model alması gibi, Pan-Turanizm Pan-Slavizm ile benzer bir ilişki içerisine girdi. Tatar Duma üyeleri Rusları, Rusya nın hiç bir bölgesinde çoğunluk teşkil etmeyen, Tatarların milli bir toprak talebinde bulunmayacağı konusunda teminatta bulunmakla Rusların sempatisini kazanmaya çalıştılar. Camileri ve okulları konusunda kendilerine gösterilecek kolaylıktan dolayı memnunluk duyacaklar ve aynı zamanda Rus İmparator luğuna olan sadakatlerine itimatları artacaktı. Yurt dışında ırkları konusunda yaptıkları propağanda dolayısiyle yine Rusların menfeatlerine hizmet etmekteydiler, Rus politikasına partizan ve dostlar kazandırmaktaydılar. Rusya hükumet çevrelerinde Rusya da kendilerinin din ve eğitimle ilgili isteklerine olumlu bakıldığı konusundaki güvenlerine ben de katıldım ve Petrograd da büyük bir cami yapmalarına müsaade edilmesi sırasında orada bulundum; fakat bunların bana bazı Avusturya-Slav liderlerinin Viyana Hükumetine gösterdikleri güveni, yani Rusya da Pan-İslanmizm in propağandasını yaparken bunların Avusturya-Rus ittifakının kurulmasına ve Rus politikasında Avusturya etkisinin sağlanmasına yardımcı olduklarını hatırlatan dışarıdaki propağandalarına güvenmeleri beni düşündürüyordu. Fakat Pan-Slavizm, Rusya da destek buluncaya kadar, yalnızca bir teoriden ibaret iken Pan-Turancılık ise Türk vatanseverler tarafından kabul edilinceye kadar sadece bir inançtı. Turan birliği propağandasında bulunanların tümü Babıâli nin gönderdiği ajanlar dağil, fakat Osmanlı Türkünü bu düşünceye yöneltmiş olan Tatar misyonerleriydi. Bunların ilk büyük başarısı edebiyat dilinin sadeleştirilmesine kat i surette katılımları olmuştu. Mahkemelerde konuşulan, Babıâli, gazete ve kitaplar kadar tüm yönetimde kullanılan Türkçe, genel halkın anlayamayacağı derecede Arapca ve Farsça kelimelerele kaplıydı. Diğer taraftan toplumun üst kesimini oluşturan sınıf popüler Türkçe yi hakir görmekteydi ve Arapca ve Farsça nın tesirinden 3

4 uzak sade bir Türkçe konuşan Kafkas Türkleri ve Tatarlarla ırksal bir birlik oluşturmayı kabul etmeyeceklerdi. Bir kaç yıl içerisinde, daha ziyade Rus üniversitelerinde okumuş Tatarların gayretiyle, Osmanlı İmparator luğunun içerisinde ve dışarısında bulunan her sınıf Türk tarafından aynı derecede anlaşılabilir, sade ve kibar yeni bir Türkçe ortaya çıktı. O zamanlar Pan-Turanizm bu dille propağanda olundu ve bu, kendisini Kemalist Ordunun ve Hükumetin oluşumunda gösteren, Türk milli ruhunun uyanmasına büyük katkıda bulundu. Şuanki Türk rönesansında yeralan önderler dini motiflerden ziyade ırkî sâiklerden ilham almakla birlikte Sultan II. Abdülhamid tarafından uygulamaya konan Pan-İslamizm den de kopmuş değillerdir. Türk milliyetcileri, kendisine kazandırdığı bir çok avantajı reddederek, bağımsız tek Müslüman devleti olması dolayısiyle, Türkiye nin İslam dünyasındaki hegemonyasına aşırı derecede kıymet vermektedirler. Anladığım kadariyle Milli Meclis Ankara da Halife seçimi vesilesiyle büyük bir puan toplama mülahazası içerisinde bulunmaktadır ve dolayısiyle de İslam ülkelerinin hiç birine danışmadan ve hiç birinden resmî bir protesto görmeden İslam halifesini seçme hakkını kendisine ait kılmaya çalışmaktadır. En kalabalık Müslüman kitleye sahip olan Hindistan Müslümanlarının bu konudaki tasdikleri Ankara tarafından özellikle takdir olundu. Arab Basınında Halife seçimine dair tenkitler yer almasına rağmen Arap Milli hareketi henüz başlangıç noktasında bulunmaktaydı. Arap ve Arapca konuşan değişik ülkelerde yöresel menfeatler milli menfeatlerden daha kuvvetlidir. Pan-Arabizm, özellikle Suriye de olmak üzere, çok değerli edebî ve siyasî şahsiyetlere sahiptir. Fakat burasının Fransızlar tarafından işgal edilmesi ve Fransa nın genel manadaki Arap politikası Arapların çoğunu Türklere katılmaya sevketmektedir. Hicaz Kralı ve iki oğlu ırklarının mükemmel temsilcilerdirler ve Arab milliyetçiliğinin doğmasında büyük emekleri geçmiştir. Fakat Hristiyan Büyük Devletlerle Türklere karşı savaşmış olmaları onların, Türkleri İslam ın savunucusu olarak gören diğer, Müslümanlar nazarındaki rağbetini azaltmıştır. Son zamanlardaki Arapca çalışmalarım ve Pan-Arabizm in temsilciliğini yapan kimselereden bazıları ile olan şahsi tanışıklığım beni bu yetenekli ırkın büyük bir geleceği olduğu inancına götürmüştür. Birbirine tamamiyle ters olan üstünlük ve eksiklik için mücadele vermiş olan iki halk arasında kaçınılmaz bir çatışamanın çıkması, sanırım, uzak değildir. Milliyetci yeni Türkiye nin Avrupa ya dönüşü nden sonraki hedefleri nelerdir? Bunların iki tür mizaca sahip olduklarını ve bu iki politikanın taraftarları arasında canlı bir mücadele bulunduğuna kaniyim. Bunlardan, daha çok Kafkaslılar ve Tatarlar tarafından teşvik olunan, birincisi, Azerbaycan, Türkistan, Başkik ve diğer sözde cumhuriyetleri Bolşevik boyunduruğundan kurtarmayı ve Türkiye ile birleştirme şeklindeki politikadır. Bu tarzdaki siyaset takip edilmesi taraftarlarının en tanınmışı, Başbakan, Rauf Beydir. Mustafa Kemal Paşa da bu tarzdaki siyasete sempati duymakla beraber, Batı Devletleri ile çarpışma sırasında yapacağı yardımın büyük önemi olacağı, Sovyet Rusya ile şuan için bir savaşa girmenin pratik olmayacağını düşünmektedir. Böyle olmakla beraber Kemalistler ve Bolşevikler hâlihazırda birbirlerine karşı mücadele içerisinde bulunmaktadırlar. Kemalistler Rusya Müslümanlarını Sovyet Rusya ya karşı kışkırtmakta, Bolşevikler ise Türk topluluklarını Ankara Hükumeti aleyhine tahrik etmektedir. Takip edilmesi istenen ve Türklerin ekseriyeti tarafından tasvip gören, ikinci politika tarzı ise tam manası ile Avrupa ya dönmektir. Yani Fatih Sultan Mehmed ve Kanuni Sultan Süleyman ın politikasına rucû etmektir. Balkan ve Tuna Devletlerinin durumunun, mezkûr Padişahların saltanatı sırasında olduğu gibi, bu politikaya gayet müsait olduğunu düşünmektedirler. Bu siyasetin ilk adımı Balkanlardaki Müslüman azınlığın himaye edilmesi olacaktır. Bu azınlıklar (Girit, Teselya ve Epir de olmak üzer) Yunanistan da çok az sayıda, Bulgaristan da ve Türk hesaplamalarına göre Yogoslavya da kadardır. 4

5 Türkler, Romanya nın Dobruca kasabasında yeralan Müslümanı bile bu rakamlara dâhil etmeyi ihmal etmemişlerdir. Türklerin üzerinde olduğuna inandıkları Müslümanlar Türk değillerdir ve Türkçe konuşmamaktadırlar. Fakat tekrar yönetici sınıf olma arzusu kadar dinî fanatizmin yığınları silip süpüreceği de umulmaktadır. Ankara Türkiyesi, Balkanların en iyi savaşcısı olmaları ve yağma ve talanda bulunma arzulusu, Arnavutlara büyük bir ehemmiyet atfetmektedir. Bunların Hristiyan kabileleri muhtemelen, Müslüman topluluklarınkinden az olmamak üzere, özellikle Yunanlılar ve Sırplara karşı olmak üzere, Türk saffında savaşa katılmaktan memnuniyet duyacaklardır. Bu konudaki anlaşmaların, ekserisinin şuan Balkanlarda vazife gören, Türk ajanları tarafından, mevcut Arnavutluk hükumeti ile değil de, bu anlaşmaları daha esaslı kılan, Arnavut kabile liderleri ile gerçekleştirildiğini öğrenmekteyim. Türkiye Arnavutluğa tam bir bağımsızlığa sahip olacağı ve şuan Yunanistan ve Yogoslavya ya dâhil olan, Arnavutlarla meskûn bölgelerin kendisine ilhak edileceği va dinde bulunmaktadır. Şuanki Arnavutluk un sadece nüfusu bulunmaktadır. Fakat Arnavutluklu milliyetçiler, Yogoslavya ve daha ziyade Yunanistan daki Arnavutlar arasında ırkî duyguların uyanmasına istinaden, bu rakamı 2 hatta 3 milyona çıkarmaktadırlar. Arnavutlar, dinî farklılığın hesaba katılmadığı, Müslümanlar, Ortodokslar ve Katoliklerin aynı sayıldığı tek Yakın Doğu milliyetidir. Kemalistler geçen yılın yazında Bulgaristan daki değişik guruplarla müzakerelere başladılar. Fakat bu müzakerelerle alakalı bana ulaşan bilgiler birbirine bir hayli tezad içerisindedir. Türklerle Bulgarlar arasında, son savaşta her iki tarafı alakadar eden müşterek suçlamalarla karmaşık bir hal alan, diğer problemlerin yanında birçok toprak ihtilafı mevcuttur. Fakat bununla birlikte her iki tarafta da, son savaşta ittifakta bulunmuş devletler olarak, ilerde meydana gelecek bir savaşa daha iyi tanzim edilmiş şartlarla müttefik olarak katılabilecekleri şeklinde düşünen politikacılar mevcuttur. Stamboliisky Bulgaristan ı diğer Balkan Devletleri veya Küçük Itilaf Devletleri (Petite Entente) ile ittifaka sokmak için büyük bir istek içerisindedir. Yeni Türkiye nin Pan-Turan politikası, başarılı bir şekilde devam etmek şartiyle, son savaşta Turancı fikirlerini ızhar etmiş olan Bulgarları cezbetmeyecek mi? Türklerin kendi gayelerine kazanmak isteyecekleri diğer bir Müslüman azınlık ise, özellikle Bosna-Hersek de olmak üzere, Yugoslavya dakilerdir. Bu Sırpca konuşan Müslümanlar milli davaya bağlılıklarını isbat ettiler ve Belgrad idaresi ve ayrıca büyük bir ehemmiyetle, Mr. Pashitech tarafından muamele olundular. Bosnalı toprak sahipleri hiç bir tarım reformu na maruz kalmadılar, zira aksi takdirde Çekoslavakya daki toprak ağaları gibi istimlâka muhatap olacaklardı. Yugoslav parlamnentosunda Müslüman gurup çok kere kat î rol oynayıcı durumda bulundular. Pashitch yeni kabinesini oluşturma konusunda yine onlarla müzakerelerde bulunmakta ve Müslümanlar ise oluşturulacak yeni kabinede iki üyelerinin bulunmasını talep etmektedirler. Hiç bir konuda ön tahminde bulunmadan ki Balkanlarla ilgili konularda yapılacak böyle bir tahmin diğer konularda yapılacak tahminlerden çok daha risklidir, bu Müslüman Sırpların gelecekte dinî duygulardan ziyade millî duyguları ile yönlendirileceği olasılığını ifade etme cesaretinde bulunuyorum. Bu memorandumda daha önce zikrettiğim gibi, Türkiye nin, kendisinin zaten müttefiği olması ve son savaşta galipler saffında savaşa katılmış olan ortak komşularına karşı Türkiye den daha fazla bir şekilde harbi sürdürme arzusunu duyması dolayısiyle, Avrupa da ittifakını kazanmaya ihtiyac duymadığı tek bir devlet vardır: Macaristan. Macaristan da şuan, tümünün eski Slav ve Romanyalı tebalarının daimî fütuhatı hülyasındaki, Magyar kanı taşıyan her vatandaş tarafından şevkle desteklenen, oldukca muhafazakâr ve milliyetçi bir hükumet bulunmaktadır. Bunlar Turan kökenli olduklarının her zaman için şuurunda olmuşlar ve bu ırkın tüm halklarının müstakbel bir federasyonunu oluşturmak üzere bir takım esasların tesbitine 5

6 çalışmışlardır. Magyar aristokratları diplomat ve hatip olarak doğmuşlardır. Bunlar gayretlerini ve servetlertini devletler ve büyük devletlerin kamuoyu nezdindeki müracaatlarına ve tüm yerlerdeki milliyetleri için dostlar kazanmaya hasretmektedirler. Bu şekilde çeşitli yollarla, Macaristan ın birleştirici halka durumunda olacağı, Türk-Alman ittifakının tekerrürünü oluşturmaya çalışmaktadırlar. Bunlar aynı zamanda Finlandiya yı Pan-Turanizm e iltihak etmeğe teşvik etmekten ve bu yöndeki Sibirya da yaşayan Finli kabileler arasında yaptıkları propağanayı yine buradaki Moğol halk arasında sürdürdükleri Türk propağandası ile terkib etmekten de geri kalmazlar. Ankara da resmî çevrelerden dolaylı olarak gelen malumata inanılacak olursa Milli Meclis ve Hükumet, bunların nazarında, hemen hemen askerî zaferlere eşit düzeyde olan, Türk diplomatik başarısından dolayı son derece gurur duymaktadır. Bulgaristan Türkiye ye savunma ittifakı teklifinde bulunmaları talimatiyle en iyi diplomatlarının ikisini göndermekte veya göndermiş bulunmaktadır. Türk tesiri Tahran da kendisinin Bolşevik tesirinden daha etkili olduğunu ortaya koydu. Türk-İran ilişkileri şuan, şimdiye kadar olandan çok daha köklü ve içtendir; dini farklılıklar ehemmiyetini kaybetmiş durumdadır ve Şiiler, İslamın menfeatlerini birlikte savunmak üzere, Sünnilerle bir birlik meydana getirme ihtiyacını isteyerek kabul etmektedirler. Afgan Emiri ile ittifak oluşturma konusu büyük bir takdir görmektedir. Emir in Türk büyükelçisi ile olan şahsî dostluğu tüm Afgan milletinin Türklere karşı besledikleri duyguyu temsil etmektedir. Bunların İttihat ı, savunmasına güç olarak katılmamakla beraber, hangi taraftan olursa olsun Türkiye ye saldırıda bulunulmasını görmek istememe azminde olan, Hindistan Müslümanlarını büyük derecede etkilemektedir. Ankara halkı eğitim görmüş ılımlılarla aynı zamanda Mısır ve Kuzey Afrika nın sempatisinin de elde edilmesi hususunu konuşmaktadır. Kuzey Afrika daki Beyler içerisinde Tunus Bey i ve Fas Sultanı en çok takdir edilenidir. Batı Avrupa Devletleri nin yeni Türkiye nin kendilerinin baskısı altında hiç bir millî hakkını feda etme ihtiyacı duymadığını anlamaları gerekir. Zira güçlü olmasından dolayı ılımlı bulunmaktadır. Yukarıdaki ifadelerin, Türk liderlerinin şuan içerisinde kendi milletlerinin siyasî durumunu tasvire çalıştıkları usul olduğunu düşünmekteyim. Macaristan ve Almanya konusundaki suskunluklarını gayet manalı buluyorum; kendilerinin ortak düşmanlarının önünde emin oldukları müttefiklerini uzlaştırmak istemediklerine dair Türklerden bazı ipuçları elde ettik. Fakat şüphesiz ki, Ankara Hükumetinin nihaî kararı İngiliz-Fransız Ittifakı nın ne kadar devam edeceğine bağlıdır... Dolayısiyle bu hal dünya atmosferinde baş faktör durumundadır. Eğer bu ittifak mükemmel olursa, yani gerçekse, Türk tehlikesinin en azından ertelenmiş olacağını düşünebilir. Şayet ittifak sadece resmî ise böyle bir durumda muhtemelen tehlike çok kısa bir zaman zarfında vuku bulacak ve çok daha büyük nisbetler elde edecektir. Bu son hususun ihtimaliyetinden dolayıdır ki konunun bütün farklı noktalarına işarette bulunmak benim için kaçınılmaz olmuştur. 5 Ocak 1923 Monsieur WESSELITSKY 6