PSİKOLOJİYE GİRİŞ Hiç kendinizin ya da çevrenizdeki herhangi bir insanın davranışlarını sorguladınız mı?

Transkript

1 PSİKOLOJİYE GİRİŞ Hiç kendinizin ya da çevrenizdeki herhangi bir insanın davranışlarını sorguladınız mı? "İnsanın ömrü kendini öğrenmeye çalışmakla geçer; en zor iş ise, kendini öğrenmektir" İnsan doğasının niteliği hakkında sorulan sorular insanlık tarihi kadar eskidir ve geçen bin yıllar boyunca birbirinden çok farklı alanlar tarafından cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Çünkü bu tür bir bilgi insanın gündelik hayatını ve diğer insanları anlamasını kolaylaştırdığı gibi, varoluşsal açıklamalara kaynaklık etmekte ve ahlaki, politik ve toplumsal uygulamalara yön verme potansiyeli taşımaktadır. Dolayısıyla psikoloji özünde insanın doğasını tanımlamaya ve açıklamaya dönük bir çaba olarak karşımıza çıkmaktadır. 2 Hiç kendinizin ya da çevrenizdeki herhangi bir insanın davranışlarını sorguladınız mı? Yeryüzünün en karmaşık canlısı insandır. İnsanoğlu dünyamız için önemlidir; çünkü çevresi üzerinde en büyük etkiyi o yapar, kültür ve medeniyeti o oluşturur, geleceği onun davranışları belirler. Bütün bunlar, canlı türlerini, özellikle de insanı anlamamızı, onun davranışlarını ve düşünme biçimini açıklayabilmemizi gerektirmektedir. İnsan davranışları ve nedenleri konusunda şu gibi sorular üzerinde düşünüyor olabilirsiniz: Ders çalışırken neden bir sayfa önce okuduklarımı hatırlayamıyorum? Kardeşim doğduğundan beri ben niye ailemin ilgisini daha çok arar oldum? Büyükannem dün bize gelen misafirin adını unuttu. Halbuki küçüklüğünde yan evde oturan komşularını tek tek hatırlıyor. Bu kadar eskiyi hatırlarken yeni olanları neden hemen unutuyor? 3 Hiç kendinizin ya da çevrenizdeki herhangi bir insanın davranışlarını sorguladınız mı? Neden şu anda tüm dikkatiniz bilgisayar ekranında ve çevrenizdeki diğer nesnelerin farkında değilsiniz? Korku, öfke, sevinç, üzüntü gibi duyguları niye yaşıyorsunuz? Bilgisayar kullanmayı ya da yemek yemeyi nasıl öğrendiniz? Nasıl düşünüyorsunuz? Duygu ve düşünceleriniz arasında çatışma yaşıyor musunuz? Gösterdiğiniz bazı tepkileri derinlemesine incelediğinizde kendinize ve çevrenize karşı masum yalanlar söylediğiniz oluyor mu? Çevrenize uyum yapabilmeniz için bu gibi soruları cevaplayabilmeniz gerekir. 4 Hiç kendinizin ya da çevrenizdeki herhangi bir insanın davranışlarını sorguladınız mı? Hiç kendinizin ya da çevrenizdeki herhangi bir insanın davranışlarını sorguladınız mı? Bu ve buna benzer soruları soran, kendini ve çevresindeki insanları tanımak isteyen insan, bu sorulara bilimin evrensel nitelikleri çevresinde yanıtlar arayınca psikoloji bilimi doğmuştur. 1. Psikoloji bilmek neden önemlidir? 2. Psikoloji bilmek ne gibi yararlar sağlar? İnsanın önemli bir özelliği de onun sosyal bir varlık olmasıdır. Kültür ve medeniyet insanın sosyal bir yapı içinde etkinlikte bulunmasıyla oluşur. İnsanoğlunun ruh sağlığı, onun başkalarıyla bir arada olma, onlarla yaşama becerisiyle doğrudan ilişkilidir. Başarılı sosyal etkileşim ise bireyin hem kendisini hem de etkileşimde bulunduğu bireyleri anlamasına, hangi koşulda ne gibi davranışların ortaya çıkacağını doğru tahmin etmesine, kendisinin ve diğerlerinin davranışlarını yönlendirebilmesine bağlıdır

2 PSİKOLOJİ TANIM PSİKOLOJİ TANIM Psikoloji sözcüğü eski Yunanca kökenli ruh anlamına gelen psyche (psühe) ve bilgi, düzen anlamına gelen logos sözcüklerinden oluşur ve ruh bilim anlamına gelir. İlk tanım «insan zihninin yapısının incelenmesi» biçimindeydi. İnsan zihnini gözleyebilmenin olanaksızlığı nedeniyle ilk psikologlar, John B. Watson'un önderliğinde psikolojiyi, «gözlenebilen davranışların bilimsel incelenmesi» biçiminde tanımlamışlardır. Gözlenebilen davranışların incelenmesi süreci hayvanlar üzerinde gerçekleştirildiğinden; bu gelişimin etkisi altında psikoloji zamanla «hayvan davranışının incelenmesi» anlamına gelmeye başlamıştır. 7 8 PSİKOLOJİ PSİKOLOJİ Modern psikoloji günümüzde; davranışı ve davranışın altında yatan süreçleri bilimsel olarak inceleyen çalışma alanı olarak tanımlanır. Başka bir deyişle; "psikoloji, bir davranış bilimidir; davranışların ve zihinsel süreçlerin bilimsel incelenmesi demektir. Psikoloji bilimi, yalın bir ifadeyle, insanların davranışlarının ve zihinsel süreçlerinin bilimsel yöntemler kullanılarak incelenmesi olarak tanımlanabilir. Bu incelemenin amacı davranışları, zihinsel süreçleri ve bunları etkileyen/bunlardan etkilenen etmenleri tanımlamak, nasıl olageldiğini ortaya koymak ve nedenlerini açıklamaktır. 9 Psikoloji, davranışları ve zihinsel süreçleri inceleyen bir bilim dalıdır. Aslında insanın yaptığı her şey bu tanımın içine girebilir. Davranış kişinin yaptığı ve herhangi bir yolla ölçülebilen her şeydir. Zihinsel süreçler ise düşünme, hatırlama, hissetme gibi içsel olgulara işaret eder. Yani psikologlar konuşmak veya hareket etmek gibi sadece gözle görülebilir davranışları değil; duygu, algı, rüyalar, motivasyon, tutum gibi soyut ama dolaylı olarak ölçülebilen davranışları da çalışmaktadır. Davranışlar ve zihinsel süreçler sadece göz kırpmak kadar basit veya en zor matematik problemlerini çözmek kadar karmaşık olabilir. Dolayısıyla insanların yaptıkları, düşündükleri, hissettikleri hatta bedensel fonksiyonlarını sürdürmelerini sağlayan biyolojik aktiviteler bile psikoloji biliminin çalışma alanı içine girmektedir Bilim 2. Davranış 3. Zihinsel işleyişler. PSİKOLOJİ Psikoloji davranış ve zihinsel işleyişlerin bilimi olarak tanımlanıyor. Öyleyse, bu tanımdan da anlaşılabileceği üzere psikoloji tanımında üç anahtarımız var: PSİKOLOJİ DAVRANIŞ NEDİR? Davranış, bir kişinin dışarıdaki diğer insanlarca da doğrudan doğruya gözlemlenebilecek tüm eylemlerini tanımlıyor. Örneğin; Yürümesi, konuşması, yüz ifadeleri. ZİHİNSEL İŞLEYİŞLER NEDİR? Zihinsel işleyişlerse, diğerlerince doğrudan doğruya gözlemlenemeyecek kişiye özel düşünce, duygu, hırs ve güdüleri kapsıyor. Zihinsel işleyişler kişiye özel ve diğerlerince gözlemlenemez olduklarından, bu durumda kişinin topluluk içindeki davranışları gözlemlenerek, onun zihinsel işleyişleri hakkında yorumlarda bulunulmaktadır

3 TANIMIN ELEMANLARI Organizma Geniş anlamıyla her türlü canlıdır. Psikolojinin organizma teriminden anladığı hayvan ve insandır. Psikolojinin asıl amacı insanı incelemektir. Davranış Organizmanın doğrudan veya dolaylı olarak gözlenebilen tüm etkinlikleridir Bilim Düzenli olarak toplanmış bilgi bütünü Psikoloji; organizmanın (insan ve hayvanların) gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlarını inceleyen pozitif bir bilimdir. Konusu; insan ve hayvan davranışları, bu davranışların altında yatan nedenler, davranışları ortaya çıkaran algı, düşünme, vb. zihinsel süreçlerdir. 15 Psikolojinin konusu olan davranış; organizmanın içten veya dıştan gelen uyarıcılara karşı gözlenebilen, incelenebilen ve ölçülebilen her türlü tepkisine denir. Davranış bir organizmada yer alan ve organizma tarafından yapılan her türlü eylemdir. Buna örnek verecek olursak, konuşmak, yürümek, televizyon seyretmek, yemek, okumak, dans etmek gibi organizma tarafından yapılan her türlü eylem de davranış olarak kabul edilmektedir. Organizmanın yürümek, yemek gibi başkaları tarafından görülebilir davranışları olduğu kadar; düşünme, hissetme, sevilme, üzülme, hatırlama, unutma, öğrenme, rüya gibi tümüyle bireyin içinden geçen ve başkaları tarafından doğrudan görülemeyecek olan iç yaşantıları vardır. Bunların tümü davranıştır. 16 Gözlenebilen Davranışlar Gözlenebilme Durumuna Göre Gözlenemeyen Davranışlar DAVRANIŞ ÇESİTLERİ İstemli (iradeli) Davranışlar İstem Durumuna Göre İstemsiz (irade dışı) Davranışlar 17 I. Gözlenebilme Durumuna Göre: A. Gözlenebilen Davranışlar: Konuşma, gülme, yürüme, el sallama gibi fiziki etkinliklerdir. B. Gözlenemeyen Davranışlar: Düşünme, tasarlama, sevinme, üzülme gibi zihinsel etkinliklerdir. II. İstem Durumuna Göre A. İstemli (İradeli) Davranışlar: Konuşma, yürüme gibi kişinin kendi iradesi ile yaptığı davranışlardır. B. İstemsiz (İrade Dışı) Davranışlar: Ani bir ses duyunca irkilme, göz kırpma (refleks) gibi kişinin kendi iradesi dışında yaptığı davranışlardır. Refleks: Etkiye karşı hemen yapılan, organizmayı tehlikelerden koruyan, yapılmasında zihnin (düşüncenin) payı olmayan davranışlardır. 18 3

4 KAYNAĞINA GÖRE DAVRANIŞLAR KAYNAĞINA GÖRE DAVRANIŞLAR a. Doğuştan gelen davranışlar: Kalıtımla birlikte getirilen ve belirli bir türün bütün fertlerinde aynı şekilde yapılan hareketlerdir. İçgüdüsel ve refleks davranışlar. Öğrenme sonucu kazanılan davranışlar değildir. Refleks: Doğuştan getirilen, belli bir uyarıcıya karşı organizmanın belli ve basit bir davranış gösterme eğilimidir. Örnek olarak; eli sobaya değen birinin yanan elini aniden çekmesi. Bebeklerin emmesi İçgüdü: Doğuştan getirilen belli bir uyarıcıya karşı organizmanın belli ve basit bir davranış gösterme eğilimine refleks denir. Daha kompleks öğrenilmemiş davranışlardır. Ör: Göz bebeğinin ışığa karşı tepki vermesi. b. Geçici davranışlar: Etki altında ortaya çıkan davranışlardır. Etki kalkınca davranışta kalkar. Alkol, ilaç, hastalık ve yorgunluk sonucu ortaya çıkan davranışlardır. Öğrenme sonucu kazanılan davranışlar değildir. Uykusuzluk, yorgunluk, hastalık, ve ilaç, uyuşturucu ve alkol etkisiyle yapılan sürekli olmayan davranışlardır. c. Sonradan kazanılan davranışlar: Öğrenilmiş davranışlardır. Bireyin kendi yaşantıları yoluyla kazandığı kalıcı izli davranışlardır. İstendik ve istenmedik davranışlar olarak ikiye ayrılır: İstendik davranışlar: Planlı, eğitim ürünü davranışlardır. (Sokaklara çöp atmamak, yere tükürmemek, düzenli olarak zamanında derse gitmek) İstenmedik davranışlar: Eğitimin hatalı, yan ürünü davranışlardır. (Sigara içmek, derste cep telefonuyla konuşmak gibi kötü alışkanlıklar edinmek) NİTELİĞİNE GÖRE DAVRANIŞLAR 3 E AYRILIR: Birleşen yönlerine göre davranışı (behaviour), insanın gözlenebilir, ölçülebilir, yinelenebilir ve anlatılabilir bilinçli etkinlikleri şeklinde tanımlamak mümkündür. İnsanın bilinçli yapmadığı kas seğirmeleri (tik), tepkileri (refleks) ve bilinçsiz hareketleri davranış değildir. Buna göre psikologlar insan davranışını oluşturan etkinlikleri üç ana başlık altında toplarlar: Bilişsel etkinlikler: Duyma, algılama, bellekte saklama, anımsama, düşünme, uslamlama, sorun çözme, kavram ve ilke öğrenme, yeni yaşamları anlamada kavram ve ilkeleri kullanma vb. bilişsel etkinliklerdir. Duygusal etkinlikler: Pek çok etkinlik duygu ve coşku içerir. Devinimsel etkinlikler: El, kol, bacak ve genel olarak bedence yapılan kassal etkinlikler, devinimle yapılan davranışlardır. 21 DAVRANIŞ BİLİŞSEL DUYGUSAL DEVİNİMSEL 22 Bilişsel davranış: Zihindeki bilgilerle ilgili olan bir davranıştır. Bu davranışları gözle görülebilir hale getirmenin yolu soru sormaktır. (Bilişsel süreçler) Fatih'in İstanbul'u 1453 yılında fethettiğini bilmek bir bilişsel davranıştır. Duygusal davranış: Duygularla ilgilidir. Duyuşsal davranışlar soru sorarak veya kişiyi o duygunun gösterilebileceği bir ortama sokarak gözle görülür ve ölçülebilir hale getirilebilir. (Duyuşsal süreçler) Çikolatalı dondurmayı sevmek, X deterjanı kullanmak, herhangi bir partiye taraftar olmak duyuşsal bir davranıştır. Devinimsel davranış: İnsanın bedensel hareketlerini ifade eder. Bu davranışlar bedensel kas hareketlerini ifade ettiği için kolayca gözlenebilir ve ölçülebilirler. (Hareketle ilgili süreçler) Genellikle bir davranışın hem bilişsel, hem duyuşsal, hem de psikomotor öğesi bulunur. Psikoloji bireylerin; Hem bilişsel (dikkat, öğrenme, bellek, zeka, yetenek, vb.) Hem duyuşsal (tutumlar, ilgiler, vb.) Hem de psikomotor davranışlarını konu edinir. Ama, motor davranışlar daha çok psikolojik etkileri ile ele alınmaktadır

5 Psikolojik Süreçler Hareketle İlgili Süreçler Zihinsel Süreçler Bilişsel Süreçler Duyuşsal Süreçler Hareketle ilgili süreçler, insanın doğrudan gözlemlenebilen tepkileridir. Örneğin yemek yemek, yürümek gibi davranışlar doğrudan gözlenerek anlaşılır. Zihinsel süreçler, organizmanın doğrudan gözlenemeyen, ancak dolaylı yollarla gözlenip ölçülebilen davranışlarıdır. Zihinsel süreçler kendi içerisinde ikiye ayrılır: Bilişsel Süreçler: Zeka, öğrenme, düşünme, bellek, algılama vb. davranışları kapsar. Duyuşsal süreçler: Acı, sevgi, saygı, korku, coşku ve kıskançlık gibi duygusal davranışlar. Zihinsel süreçler bilişsel ve duyuşsal süreçlerin tümüdür ve gözlenemez Fizyolojik Açıdan Davranış: Fizyolojik anlamda davranış, organizmaya iç (değişkenler) ve dış faktörler tarafından yöneltilmiş bir enerji akımıdır. Organizma bu akımı algılar, yorumlar ve geri bildirim olarak çevreye ve uyaranlara uyum göstermek için kullanmaya çalışır. Davranışın rasyonel temelini oluşturan temel faktör, uyaranlarla, bunlara bir cevap olarak verilen davranış arasındaki uyumluluktur. Uyaranla, davranış arasındaki uyum hali, organizmanın içinde bulunduğu çevreye karşı bir denge hali ni oluşturur Psikolojik Açıdan Davranış: Psikolojik anlamda davranış, gözlenebilen veya ölçülebilen bilinçli faaliyetlerin tümüdür. Bu anlamda davranış tepki, hareket reaksiyon, düşünme, hissetme, beceri, tutum ve tercih gibi insan yönelimlerini anlatmak için kullanılır. Burada davranış kavramı his, tutum ve zihinsel süreçleri, doğrudan gözlenemeyen bütün iç devinimleri kapsar. Psikolojik açıdan her davranış, bir ihtiyaca yöneliktir ve temelinde motifler vardır. Motifler davranışların niçinleridir. Motifler bilinçli ya da bilinçsiz amaçlara yönelmiştir ve temelinde kişisel ihtiyaçlar olabilir. Bu itibarla davranışlar kişiliğin yansıması sonucunda ortaya çıkar. 28 Davranışın Oluşum Süreci Uyarıcı Dürtü Güdü Davranış 3. Sosyal Psikolojik Açıdan Davranış: Sosyolojik açıdan davranış, bireysel davranışların ötesinde, bireyin davranışlarında etkili olan grupsal ve sosyal davranışları ele almaktadır. Sosyolojik açıdan davranış, kişinin davranışının hazırlanmasında ve hedefinin belirlemesinde grup dinamiği nin etkisi ve bu dinamizme kişinin katkısı açısından değerlendirilmektedir Susuzluk Susuzluğu yarattığı içsel gerilim Su içme davranışına götüren içsel uyarım Su içme davranışı

6 Davranışın Oluşum Süreci PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI DÜRTÜ: Organizma tarafından herhangi bir şeyin yokluğunun hissedilmesiyle yaşanan gerilim, GÜDÜ: Gerilimin organizmayı eyleme geçiren ve eylemde tutan güce ulaşması ya da bir davranışı başlatan ve bu davranışın yön ve sürekliliğini belirleyen içsel (bireye ait) bir güç, DAVRANIŞ: İçten ve dıştan gelen uyarımlar sonucu organizmanın bozulan dengesini yeniden kurmak amacıyla yaptığı tepkilerin tümü olarak tanımlanmaktadır PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI Psikoloji insanların davranışları ve bu davranışları belirleyen görünmez zihinsel süreçler üzerinde çalışmakla birlikte, bu tür sorulara cevap ararken bilimsel yöntemi temele almaktadır. Psikoloji alanında bir araştırma yürütülürken, insanların davranışlarını ve zihinsel süreçlerini tanımlamak, açıklamak, tahmin etmek ve vardığımız sonuçlardan yararlanarak insanlık yararına düzenlemeler yapmak isteriz. 33 1) İnsan Davranışlarını Tanımlamak: Tanımlamak: Psikolojinin ilk amacı, dikkatli ve sistemli gözlemler yaparak davranış ya da sürecin ne olduğunu, ne şekilde ortaya çıktığını tanımlamak üzere veri toplamaktır. Böylece incelenecek davranış ya da süreç tarif edilmiş, çeşitli boyutlarıyla ortaya konulmuş olur. Psikoloji öncelikle davranış kavramını ve bu kavram kapsamında ele aldığı konuları tanımlama amacı güder. Örneğin: Davranış nedir? Zeka nedir? vb. 2) İnsan Davranışlarını Anlama ve Açıklama: Daha sonra, tanımlanan davranış ve süreçlerin nedenlerini veya nelerden etkilenerek ortaya çıktığını anlama ve açıklama çabasına girilecektir. Bu gözlemleri birbirine bağlayan, ortaya çıkmalarını sağlayan nedenler, ilkeler, yapıları keşfetmek açıklamak üzere teoriler ve modeller ortaya konulması amaçlanır. Davranışları anlamak, davranışın ortaya çıkış nedenini bulmak ve neden - sonuç ilişkisi kurarak açıklamaktır. 34 PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI PSİKOLOJİNİN AMAÇLARI 3) İnsan Davranışlarını Önceden Kestirebilme: Psikoloji için tahmin, davranışların hangi şartlarda ve biçimlerde ne şekilde ortaya çıkacağını tanımlayan bildirimlerdir. Bir davranışın nedenlerinin açıklanması ileride ortaya çıkabilecek bir başka davranış hakkında tahminlerde bulunabilmemizi sağlayacaktır. Ancak bu tahminleri sınayarak geçerli olup olmadıkları hakkında bir fikir edinebilir, farklı koşulların etkilerini karşılaştırabilir ve ilerideki durumlar için tahminlerimizi kuvvetlendirebiliriz. Psikoloji insan davranışlarının nedenlerini ortaya koyduktan sonra, benzer durumlarda benzer davranışların ortaya çıkabileceğini önceden tahmin edebilir. 4) İnsan Davranışlarını Etkileyebilmek, Düzeltmek ve Kontrol Etmek: Bu aşamada davranışın istenen yönde gelişmesi için, ortaya çıkacak istenmeyen durumların, davranışların kontrol edilmesi ve önlenmesi amaçlanır. Bu amaç ruh sağlığını koruyucu önlemler alınması, davranış bozukluklarının (ruh hastalıklarının) tedavi edilmesi, bireyin davranışlarının eğitimle istenen yönde etkilenmesi gibi konuları içine alır. Düzenlemek: Bir davranış ya da zihinsel süreci tanımlayıp, açıklayıp, tahminlerimizi sınadıktan sonra, bu edindiğimiz bilgileri onları yeniden düzenlemek için kullanmamız mümkündür. Burada yeniden düzenlemek ile kasıt edilen, davranışı başlatmak, sürekliliğini sağlamak, durdurmak, yapısını veya şiddetini etkilemek, oluş sıklığını belirmektir. Aslında psikoloji biliminin gündelik insan hayatına en önemli katkısı bu amaca ulaşılabilmesi ile mümkün olabilmektedir

7 PSİKOLOJİNİN YARARLARI PSİKOLOJİNİN YARARLARI Aşağıda psikolojinin bireyin yaşantısına bazı katkıları sıralanmıştır. Bireyin kendisini tanımlamasına yardım Bireyin kişisel sorunlarını çözmesine yardım Bireyin davranışları konusunda bilgi edinme, toplumsal ilişkileri düzenleme ve geliştirmesine yardım Bireyin toplumsal sorunlarını çözmesine yardım PSİKOLOJİNİN YARARLARI Psikolojiyi bilen bireyler kendi davranış, düşünce ve duygularını daha iyi anlama olanağı bulur. Psikoloji biliminin kavram ve süreçlerini bilen kişiler kendi davranışları üzerinde daha düzenli gözlemler yapabilirler. Psikoloji bilimini bilen bireyler kendi davranışlarına bilimsel bir yaklaşım içinde bakabilirler. Psikolojinin temel kavramlarını ve süreçlerini bilen bireyler kendi duygu, düşünce ve davranışlarının altında yatan nedenleri daha iyi anlayabilir. Psikolojik bilinçlenmeyle kendini daha iyi anlayan birey çevresindeki kişileri de daha iyi anlayabilir. 39 PSİKOLOJİNİN DİGER BİLİMLER ARASINDAKİ YERİ 40 PSİKOLOJİNİN DİGER BİLİMLER ARASINDAKİ YERİ PSİKOLOJİNİN DİGER BİLİMLER ARASINDAKİ YERİ Psikolojinin tanımını, insanların davranış ve zihinsel süreçlerinin incelenmesi olarak sadeleştirsek bile, insan davranışlarının ve zihinsel süreçlerinin çeşitliliği, çok boyutluluğu ve etkileyen/etkilenen yapısı insanın incelenmesi gereken yönlerini arttırmakta ve karmaşıklaştırmaktadır. Bu bakımdan psikoloji bilimi, insanın farklı yönlerini kapsayan belirli alt alanlara bölerek incelemektedir. Psikoloji, gerek kurulurken gerek gelişirken pek çok bilim dalından etkilenmiş, yararlanmış ve pek çok bilim dalını da etkilemiştir. 41 Fizyoloji: Organizmadaki organların isleyişleri ve işlevlerini inceleyen fizyoloji psikolojinin yararlandığı baslıca bilimlerdendir. Beynin, sinir sisteminin, duyu organlarının, içsalgıbezilerinin etkinlikleri fizyolojinin konusudur. Antropoloji: İnsan soyunun geçmişini inceler. Atalarımızın geçmişte yaşadığı olaylar bugünkü davranışlarımızın biçimlenmesinde etkili olmuştur. Sosyoloji: Psikoloji, toplumu inceleyen sosyolojiden, bireyin içinde yaşadığı grubun birey davranışları üzerindeki etkisini incelerken yararlanır. 42 7

8 PSİKOLOJİNİN DİGER BİLİMLER ARASINDAKİ YERİ PSİKOLOJİNİN DİGER BİLİMLER ARASINDAKİ YERİ Siyaset Bilimi: Psikoloji, yönetim biçimlerinin davranışlar üzerindeki etkilerini incelerken siyaset biliminden yararlanır. İstatistik: Tüm bilimler, vardıkları sonuçları sayılarla, grafiklerle ifade ederler. Bu sayede bilimlerin sonuçları açıklık, kesinlik ve somutluk kazanır, yani bilimler pozitifleşir. Psikolojide test sonuçlarını değerlendirirken, genellemelere ulaşırken sayısal verileri ve grafikleri kullanarak istatistikten yararlanır. Coğrafya: Doğa koşularının, yüzey şekillerinin, iklimin davranışlar üzerindeki etkilerini incelerken psikoloji coğrafyadan yararlanır. Hukuk:Yasaların ve yasal düzenlemelerin davranışlara etkilerini incelerken psikoloji hukuktan yararlanır. Psikiyatri: Psikoloji genelde normal insanların davranışlarını incelerken, psikiyatri anormal insan davranışlarını konu edinir. Psikoloji normal insanlarda görülen anormal davranışları incelerken psikiyatriden yararlanır Gündelik hayat içinde, insanlar hakkında sorduğunuz/sorabileceğiniz soruları düşününüz. Şu anda okuduğum bilgileri nasıl daha iyi aklımda tutabilirim? Annemle/babamla neden görüş ayrılıklarımız oluyor? İnsanlar gerçekten giderek daha saldırganlaşıyor mu? Neden küçük çocukların yapamadığı şeyleri büyük çocuklar yapabiliyor? Kız/erkek arkadaşlarımla yaşadığım sorunları nasıl çözebilirim? Gerçekten reklamlardan bu kadar etkileniyor muyuz? Ben de yaşlanınca babaannem/dedem gibi mi olacağım? İnsanların bir futbol takımına bu kadar yürekten bağlı olabilmelerinin nedenleri neler olabilir? Bunlara benzer soruları hepimiz sorabiliriz. Bu sorular bize aynı zamanda insan davranışlarının çeşitliliği, çok boyutluluğu ve farklı alanlara yaygınlığı hakkında bir fikir vermektedir. İşte insan davranışlarındaki bu çeşitlilik, insanın çok çeşitli yönleri üzerine uzmanlaşmış alt alanların oluşumu gerekli kılmıştır. Yukarıda sizin için yazılmış bu soruların hemen her biri psikolojinin bir başka alt alanı/alanları tarafından cevaplanmaya çalışılmaktadır. Şüphesiz yukarıdaki sorularla temsil edilmeyen alt alanlarda bulunmaktadır. Wilhelm Wund'un ilk psikoloji laboratuarını kurmasından sonra psikoloji çalışmaları hızlandı. Bu çalışmalar sırasında psikologlar bazı psikoloji konularında uzmanlaştılar. Bunun sonucu olarak uzmanlık alanı dediğimiz psikolojinin alt dalları ortaya cıktı. Bu alanları; Deneysel ve Uygulamalı olarak ikiye ayırabiliriz

9 A) Sosyal Psikoloji: Bireyin grup içindeki davranışını konu eder. Bireyin davranışında ki toplumsal etkiyi araştırır. İnsanın içinde bulunduğu toplumdan nasıl etkilendiği, diğer 1- DENEYSEL ALANLAR: Bu uzmanlık alanları duyum, algı, öğrenme vb. davranışla ilgili konularda sadece teorik bilgi toplayan alanlardır. Çalışmaların uygulamada ne gibi yararlar sağlayacağı onları ilgilendirmez. bireyleri nasıl etkilediği ile ilgilenir. İnsanların tavır ve davranışlarını belirleyen sosyal etmenleri ve insanların küçük gruplar içerisindeki davranışlarını ve etkileşimlerini tanımlamak ve açıklamak amacını taşır. Bir futbol takımına neden/nasıl yürekten bağlı olunabildiği, bu aidiyetin bireyin diğer davranışları üzerindeki etkileri, saldırgan ya da fedakarca davranışların nedenleri ve etkileri sosyal psikolojinin çalışma alanına girmektedir. Örneğin bir Türk yemek yerken çatal, kaşık, bir Japon ise çubuk kullanır. Bu 49 davranışlar toplumdan kazanılan ve sosyal psikolojiyi ilgilendiren davranışlardır. 50 B) Psikometrik Psikoloji: Psikolojide kullanılan çeşitli testlerin oluşturulması, geliştirilmesi, güncellenmesi konuları ile ilgilenir. Çeşitli alanlardaki psikologların kullanacağı ölçme araçlarını ortaya koyar. C) Kişilik Psikolojisi: Bireyin kişiliğini konu edinir. Kişiliğin oluşumunda rol oynayan etkenleri araştırır. D) Gelişim Psikolojisi: Bireyin doğumdan ölümüne kadar yaşa bağlı davranış değişikliklerini inceler. Bireyin her yaşta geçirdiği fiziksel ve zihinsel davranış değişikliklerini konu edinir. Bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik psikolojisi gibi alanlara ayrılmıştır. E) Deneysel Psikoloji: Duyum, algı, öğrenme, bellek, güdü ve davranış gibi davranışları etkileyen psikolojinin temel süreçleri ile ilgili deneyler yaparak bilgi edinmeyi amaçlayan bir alandır F) Bilişsel Psikoloji: Bellek, algılama hatırlama ve unutma, düşünme, problem çözme gibi bilişsel süreçlerle ilgili deneyler yapar teorik bilgiler toplar. G)Fizyolojik Psikoloji: Biyolojik süreçlerle (Kanın kimyasal yapısı, duyu organları, sinir sistemi, hormonlar vb.) davranış arasındaki ilişkiyi inceler. Bu alana özellikle H) Eğitim Psikolojisi: Eğitim ve öğretim de verimliliğin artırılması için araştırma ve deneyler yaparak bilgi toplar. Bu alanda elde edilen bilgilerin toplumda uygulamaya geçirildiği için eğitim psikolojisi uygulamalı alanlarda da verilmiştir. biyolojik yaklaşımı benimseyen psikologlar önem verir

10 A)Eğitim Psikolojisi: 2 - UYGULAMALI ALANLAR: Bu alanlar deneysel psikoloji gibi araştırmaya değil, daha çok araştırmaların uygulanması ile ilgili alanlardır. Burada amaç deneysel alanlarda elde edilen bilgilerin günlük hayatta kullanılmasını sağlamaktır. 55 Deneysel alanlarda elde edilen eğitim ve öğretimin verimliliğini arttırmaya yönelik bilgilerin uygulanması ile ilgili çalışmalar yaparlar. Bu alan sayesinde öğretim programları öğrencilerin ilgi ve yeteneklerine göre düzenlenmiş, ezberci yöntemlerden vazgeçilerek araştırmayı özendiren yöntemler benimsenmiştir. B) Rehberlik Psikolojisi: Bireye yaşamın değişik alanlarında yol göstermeyi ve bilgilendirmeyi amaçlar. Örneğin bireylere yeteneklerine uygun meslek seçmede yardımcı olur. 56 C) Klinik Psikoloji: Ruhsal bozukluklarının teşhis ve tedavisi ile uğraşan psikoloji dalıdır. Bireylerin davranış bozukluklarını tedavi ederek bireylerin toplumla daha uyumlu olmalarına çalışır. D) Endüstri ve Ticaret Psikolojisi: Bir işe en uygun personelin seçimi, işyerinde üretimin arttırılması, çalışma koşullarının iyileştirilmesi, reklam, satış, vitrinlerin düzenlenmesi vb. sanayi ve ticaretle ilgili konularda psikolojinin bulgularından yararlanmayı amaçlayan uzmanlık alanıdır