Savaş Doğan - Hüseyin Arslan. KPSS Türkçe Soru Bankası ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Transkript

1

2 Savaş Doğan - Hüseyin Arslan KPSS Türkçe Soru Bankası ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 9. Baskı: Ocak 2014, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Yakup Çiçek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yeri olan Türkçe bölümündeki 30 soruyu uygun bir süre zarfında ve hatasız çözebilmeniz için hazırlamıştır. Kitaptaki bütün testler çözümleriyle birlikte hazırlanmıştır. Bu sayede yanlış yaptığınız sorulardan dönüt alabilmeniz hedeflenmiştir. Testlerde yer alan sorular, çıkmış sınav soruları paralelinde hazırlanmış olup çıkması muhtemel sorulara da sıkça yer verilmiştir. Soru çözümlerine başlamadan konu anlatımlı kaynağa göz atmakta büyük fayda vardır. Test çözümünde soru kökleri iyi okunmalı, soru iyice anlaşılmalıdır. Bütün seçenekler okunmalı, soru anlaşılmamışsa soru boş bırakılmalıdır. Kamu Personel Seçme Sınavı na hazırlanan tüm değerli adaylarımıza başarılar dileriz. Pegem Akademi Yayıncılık

4 İÇİNDEKİLER Sözcüğün Anlamı... 1 Söz Sanatları... 6 Söz Öbekleri...11 Söz Öbekleri Söz Öbekleri Söz Öbekleri Sözcükte Anlam Karma Cümlenin Anlamı ve Yorumu Cümlenin Anlamı ve Yorumu Cümlenin Anlamı ve Yorumu Cümlenin Anlamı ve Yorumu Cümlenin Anlamı ve Yorumu Cümlenin Anlamı ve Yorumu Cümle Oluşturma Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları Paragrafın İçeriği Paragrafın İçeriği Paragrafın İçeriği Paragrafın İçeriği Paragrafın İçeriği Paragrafın İçeriği Paragrafın Yapısı Paragrafın Yapısı Paragrafın Yapısı Temel Dil Bilgisi Temel Dil Bilgisi Temel Dil Bilgisi Temel Dil Bilgisi Temel Dil Bilgisi Temel Dil Bilgisi Temel Dil Bilgisi Noktalama İşaretleri Noktalama İşaretleri Noktalama İşaretleri Noktalama İşaretleri Noktalama İşaretleri Yazım Kuralları Yazım Kuralları Yazım Kuralları Yazım Kuralları Yazım Kuralları Anlatım Bozukluğu Anlatım Bozukluğu Anlatım Bozukluğu Anlatım Bozukluğu Anlatım Bozukluğu Sözel Mantık Sözel Mantık Cevap Anahtarı v

5 T Ü R K Ç E Sözcüğün Anlamı 1 Sözcükte Anlam ünitesi anlam bilgisinin ilk basamağıdır. Bilindiği gibi, bir metnin tam anlaşılması, o metindeki sözcüklerin ve söz gruplarının (mecazlı kalıplar, deyimler, atasözleri...) tam olarak anlaşılmasına bağlıdır. Not: Nasıl ki spor yapmadan önce ısınma hareketleri yapılıyorsa uzun soluklu testlere başlamadan önce çözülen Sözcükte Anlam testleri de öğrenciyi hızlı soru çözme kondüsyonuna sokan basit egzersizler gibi düşünülmelidir. Bu yüzden bu ünitedeki testleri, süre tutarak ve seri bir şekilde çözmek daha faydalı olacaktır. Sözcükte Anlam ünitesi testleri için önerilen süre dk. arasıdır. Lütfen çözümlerdeki not ve açıklamaları okuyunuz! 3. Geniş sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde mecaz anlamda kullanılmıştır? A) Geniş bir elbisenin içinde küçük bir çocuğu andırıyordu. B) Geniş, fayans döşeli bir balkon yaptırdı evine. C) Besbelli ki geniş ve olabildiğince umursamaz görünmek istiyordu. D) Bu ağaç, geniş bir bostan duvarının dış tarafında idi. E) Geniş bir sokaktan sonra nihayet evin kapısı önüne geldik. 1. Kaba sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde şişkin olan, kaba anlamında kullanılmıştır? A) Kaba davranışları yüzünden kısa sürede istenmeyen adam ilan edildi. B) Cebinden kaba, fil dişi saplı bir de çakı çıkardı. C) Kaba bir yün döşekle temiz bir şilte, yastık yorgan buldum. D) Şu konuyu bize kaba bir şekilde anlat bakalım. E) Kaba, düşüncesiz biri oldun çıktın sen son günlerde. 4. Dokuz Eylül Üniversitesi öğretim elemanlarının I grup çalışmasıyla ortaya çıkan eserde Amerikan II edebiyatında kadın konuları ve kadına bakış III IV açıları kronolojik yöntemle tartışılıyor. V Bu cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisi terim anlamıyla kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi yan anlamda kullanılmıştır? A) Ne annesi ne babası Ayşe nin başka bir şehirde okumasını istiyordu. B) Rüzgâr öyle şiddetliydi ki bazı camları bile kırdı. C) Yüksek tansiyonun dengelenmesinde her gün iki diş sarımsak yemek oldukça faydalı. D) Ben onu o kadar uyardığım halde o yine de ayakta uyuyor. E) Bu sektörün çok yakında batacağını anlamıştım. 5. Büyük sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde nicel (ölçülebilen, sayılabilen) anlamda kullanılmamıştır? A) Büyük bir torbayı sürükleye sürükleye kapıma kadar getirdi. B) Büyük ağabeyi bu hafta askerden dönüyor. C) Bu büyük insan edalarıyla bir yere varamayacağını bilmelisin. D) Büyük bir servete kavuşunca gözü hiçbir şey görmez oldu. E) Büyük bir bahçenin ortasına küçücük bir kulübe yaptı. 1

6 1 Sözcüğün Anlamı 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde taban sözcüğü yönetime katılmadığı halde etkili olan kitle anlamında kullanılmıştır? A) Sana yetişmek için iki saattir taban patlatıyorum. B) Salonun tabanına boydan boya fayans döşendi. C) Parti yetkilileri tabandan gelen sese kulak vermediler. D) Okulun kapısında müdürü görünce tabanları yağladık. E) Yeni aldığım terliklerin tabanı çok sağlam çıktı. 7. (I) Gün içinde ne kadar can sıkıcı olay varsa karşılaşıyorsunuz. (II) İnsanda ne moral kalıyor ne de güç. (III) Ama akşam sahneye çıkıp oyunumuzu en iyi şekilde oynamak zorundayız. (IV) Başkası düşünülemez. (V) İnsanlar o güç koşullarda ve zor şartlarda para verip sizi izlemeye gelmişler; bu onlara yapılır mı? Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde eş anlamlı sözcükler bir arada kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 8. (I) Ben bu işi yıllarca günlük gazetelerde çizerken yaptım. (II) Çok büyük zorluklarla binlerce kez karşılaştım; ama usanıp yılarsanız derhal kalemi kağıdı bir yana bırakmanız gerekir. (III) Çünkü yaptığınız iş; karikatür, hemen işinize yansır. (IV) Bundan yıllarca önce annemi kaybettim. (V) Mezarlıktan sonra gazeteye gittim ve karikatürümü çizdim. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde yakın anlamlı sözcükler bir arada kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 9. Boş bir kutu duruyordu kapının hemen önünde. cümlesindeki boş sözcüğünün anlamca karşıtı aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Elinde ağzına kadar fındık dolu bir torbayla sınıfa girdi. B) Dolu dolu geçen günlerden sonra ayrılık vakti geldi. C) Bir oda dolusu insan kapıda onu bekliyor. D) Toplantı için gittiğimizde salonda tüm yerler doluydu. E) Sevgi dolu bir insandı ilkokul öğretmenim. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sesteş sözcükler bir arada kullanılmıştır? A) Dolu bir boşluğu doldurup boşaltıyor türkülerle. B) Ne doğrarsan aşına o çıkar kaşığına C) Ustamın adı Hıdır, elimden gelen budur. D) Yıldan yıla eridim aşkla, artık dayananam yılarım hasretine. E) Ela gözlerini sevdiğim dilber şu gelip geçtiğin yollar övünsün. 11. Kökteş sözcükler, anlamca birbirine bağlı ad ve eylem kökleridir. Öneğin; boya - boyamak, ekşi - ekşimek Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükler arasında kökteşlik ilişkisi vardır? A) Gülleri soldurmuş elem yaşları. Bana bir gülse sevdiğim. B) El, elden üstündür. Ellere mi anlatayım derdimi? C) Yüz kişi arasında seni mi seçtiler? Her sabah mutlaka yüzerim. D) Güreş, Türklerin ata sporudur. Çocuklar plajda keyifle güreşiyorlar. E) Gelinle damadın üstüne para saçtılar. Uzun saçları beline kadar uzanıyordu 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel - genel ilişkili sözcükler bir arada kullanılmamıştır? A) Yüzüğün tarih boyunca erkeklerce de kullanıldığı ve çoğunlukla altından yapıldığı biliniyor. B) Sezen Aksu, müzikte doruğa çıkmış değerli bir sanatçımızdır. C) Son yıllarda uzmanlar, yürüyüşün en sağlıklı spor olduğunu ileri sürüyorlar. D) Marul, kıvırcık ve lahana gibi sebzelerin daha dikkatli yıkanması gerektiği belirtiliyor. E) Sanatta, özellikle edebiyatta, sıkça gündeme gelen bir konudur üslup 13. Yazar son eserinde zaman kavramını önce I çürütüyor sonra yeniden kuruyor; böylece tümüyle II III kendinin kılıyor zamanı. IV V Bu cümlede numaralı sözcüklerden hangisi mecaz anlamda kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 2

7 Sözcüğün Anlamı Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır? A) Bir vazoya bırakıp gidiyorsun leylakları. B) Gönülden gönüle bir yol vardır ki genişliği ölçülemez. C) Ne huzur veriyormuş meğer açık havada dolaşmak. D) Sevgisiz bir dünyanın ne tadı olur ki? E) Güzel günlerin geleceğini hepimiz hayâl ediyoruz. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmıştır? A) Zamansız yitirdiğim sevgiliye olmadık zamanlarda eriştim. B) Telefondaki ses bir şeyler anlatmaya çalışıyordu ancak onu anlayan yoktu. C) Kara haberi duyan aile soluğu hastanenin bahçesinde aldı. D) Elektrikler gidince evi hüzün ve hatıralar kaplardı. E) Askerliğini yaptıktan sonra bir işe girme umuduyla İstanbul a gider. 16. Sokak ortasında kavga eden gençleri gören adam, I çocukların yanına gidip sorunun ne olduğunu sordu II sonra da çocukları azarlayıp onlara çıkıştı. IV III Bu cümledeki altı çizili sözlerden hangileri anlamca birbirine yakındır? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) III ve IV E) IV ve V V 18. Çocukluğumu bir kasabada ve kısmen de o kasabanın bulunduğu havalinin biricik kitabevinde geçirdim. I Gazete ve kitap satmak için kasa başında otururken II bir yandan da okumayı sürdürürdüm. Kamyonun kitabevi önüne boşalttığı kolilerden seçtiğim kitapları III raflara dizerken oluştu belki, yığınlarla kitap arasından bana en yakın gelenleri ayırt etmeye ilişkin seçicilik. Bunun yanı sıra bir de uçsuz bucaksız IV olmasa bile büyük, yeşil bahçeler vardı bu kitabevinin çevresinde. Yeşil bahçelerin böcek vızıltıları dışında pek ses duyulmayan ıssızlığında, elimdeki kitaba V dalmakla ulaşılabilir bir yerde duruyordu. Bu parçadaki altı çizili sözlerle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I. sözcük, bir yerde bulunmak anlamında kullanılmıştır. B) II. sözcük, cümleye amaç anlamı katmıştır. C) III. sözcük, ayırmak anlamında kullanılmıştır. D) IV. sözcük, sonsuz anlamında kullanılmıştır. E) V. sözcük, uzağında anlamında kullanılmıştır. 19. İtalya, Avrupa adına söz almak isteyen yazarlar I için çok özellikli bir sahadır. Katolikliğin merkezi olmasının yanında Aydınlanma nın da beşiğidir; kuzeyinin varsıllığının yanında güneyinin nispeten yoksulluğuyla II III Avrupa da farklı bir hali yaşar; Roma hukukunun menşeidir ama kanun nizam bilmez mafya oluşumlarının IV de coğrafyasıdır. İşte bunlara benzer daha birçok çelişkisiyle bereketli bir yurttur İtalya. V Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangileri anlamca birbirine karşıttır? A) I ve II B) II ve III C) II ve IV D) III ve IV E) IV ve V 17. Eğitim görmüş bireyleri bir yöne sevk etmek kolay, I sürüklemek güçtür; çünkü bireyler özgür III IV düşünceleriyle son kararı kendileri verirler. V Bu cümledeki altı çizili sözcüklerden hangileri anlamca birbirine karşıttır? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) III ve IV E) IV ve V II 20. I. Yirmi yıla yakın bir süredir bu bahçede haşhaş yetiştiriyor. II. III. IV. Bu işi en kısa sürede yetiştiririz. Sınıfta söylenen her şeyi yetiştirmiş müdüre. Bu okul ülkemizin en değerli insanlarını yetiştiriyor. V. İstediğiniz mobilyaları bir haftaya yetiştiririm. Yetiştirmek sözcüğü yukarıdaki numaralanmış cümlelerde kaç farklı anlamda kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 3

8 ÇÖZÜMLER Sözcüğün Anlamı 1. Kaba bir yün döşek... cümlesinde kaba sözcüğü şişkin olan, kalın döşek anlamında kullanılmıştır. Kaba sözcüğü A ve E seçeneklerinde istenmeyen davranışlar sergileme, B seçeneğinde iri, işlenmemiş, D seçeneğinde de genel hatlarıyla, üstünkörü anlamlarında kullanılmıştır. 2. Diş sözcüğü insan dişi anlamında kullanılırsa temel anlamda kulanılmış olur. İki diş sarımsak sözündeki diş ise yan anlam kazanmıştır. Not: Temel anlam (İlk anlam) Bir sözcüğün zihinde karşıladığı ilk kavramdır. Diğer bir deyişle sözcük (tek başına) duyulduğunda ya da okunduğunda akla gelen ilk şeydir. Örneğin, Yeni matematik öğretmenimizin kocaman bir ağzı var. Uygarlık ateşten doğmuştur. Tüm gücüyle ipi kesmeye çalıştı. Not: ÖSYM nin yaptığı sınavlarda temel anlam ve yan anlam değil, gerçek anlam ve mecaz anlam ayrımı sorulmaktadır. Sorularda, seçenekler arasında yan anlamda kullanılmış sözcük de verilebileceği için dikkatli olunmalıdır. Yan anlam, temel anlamla bir şekilde ilişkilidir ve gerçek anlam başlığında ele alınır; oysa mecaz anlam tamamen düşsel, gerçek dışı bir anlamdır. 4. Terim, herhangi bir bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili özel anlamlı sözcüklerdir. Cümledeki kronoloji sözcüğü de cümlede tarih le ilgili olduğu için terim anlamı kazanmıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir. 5. Nicel, ölçülebilen ve sayılabilen kavramlar için kullanılır. Büyük torba, büyük ağabey, büyük servet, büyük bahçe sözlerinde ölçü ve sayı anlamı vardır. Büyük insan sözündeyse herhangi bir ölçü belirtilmemektedir. Not: Yan anlam Sözcüğün, temel anlamı ndan kopmadan kazandığı, onunla ilişkili yeni anlamlardır. Örneğin, Mağaranın ağzı o kadar küçüktü ki içeri ancak bir çocuk girebiliyordu. Çocuğun ateşini bir türlü düşüremiyorlar. Belediye, elektrik faturalarını ödemeyen şirketlerin elektriğini kesti. 6. C seçeneğinde taban sözcüğü partiyi destekleyen ve parti üzerinde etkili olan kitle anlamında kullanılmıştır. A ve D seçeneğinde ayak tabanı anlamında ve mecazlaşmış olarak, B seçeneğinde zemin, yer ve E seçeneğinde giyeceğin alt kısmı anlamlarında kullanılmştır. 3. Geniş sözcüğü fazla alan kaplayan anlamında kullanılırsa temel anlamda kullanılmış olur. Bunun dışında kazandığı anlamlar yan ve mecaz anlamlardır. Geniş ve olabildiğine umursamaz sözünde ise geniş sözcüğü aldırmayan, rahat anlamlarında kullanılmış, mecaz anlam kazanmıştır. 7. Güç koşullarda ve zor şartlarda ifadesinde koşul - şart sözcükleri güç - zor sözcükleri aynı anlama gelmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir. Not: Mecaz Anlam Sözcüğün gerçek anlamlarından (temel anlamından ve yan anlamlarından) tamamen koparak farklı anlamlarda kullanılmasıdır. Örneğin Bu mahallede onun gibi ağzı bozuk birini daha görmedim. Yeni seçilen muhtar, ilk toplantısında çok ateşli konuştu. Kapının hemen yanında oturan gizemli bir adam garsonu kesiyordu. Not: Eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açmaktadır. Örneğin, Müdür hepimizi tebrik edip kutladı. Ülkenin ekonomik ve iktisadi sorunlarını çözmeye çalışıyorlar. 4

9 Sözcüğün Anlamı ÇÖZÜMLER 8. Cümledeki usanıp yılarsanız sözünde usanmak ve yılmak sözleri anlamca birbirine yakındır. İkisi de bıkmak, vazgeçmek anlamında kullanılmıştır. 9. Boş bir kutu sözünde boş sözücüğü içinde bir şey olmayan anlamında kullanılmıştır. Bunun karşıtı da içi dolu olandır. Fındık dolu bir torba sözünde dolu sözcüğü boş sözcüğünün karşıtı olarak verilmiştir. 14. Soyut kavramlar, beş duyu organından herhangi biriyle algılanamayan sözcüklerdir. B seçeneğinde gönülden gönüle, C seçeneğinde huzur, D seçeneğinde sevgisiz, E seçeneğinde hayal etmek sözleri soyut anlamlıdır. A seçeneğinde ise soyut anlamlı sözcük kullanılmamıştır. 15. Zamansız yitirdiğim sevgiliye olmadık zamanlarda eriştim. cümlesinde yitirmek ve erişmek sözcükleri anlamca birbirine karşıttır. 10. Sesteş, yazılışları aynı anlamları, farklı olan sözcüklerdir. Bal, kır, el... sözcüklerinde olduğu gibi. Yıldan yıla eridim aşkla, artık dayanamam yılarım hasretine cümlesinde yıl sözcüğü yılmak ve zaman anlamlarını vererek sesteş özellik kazanmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir. 11. Kökteşlik ilişkisinde aynı sözcüğün isim ve eylem anlamı aranır; farklı anlamlar aranmaz. Güreş Türklerin ata sporudur. cümlesinde güreş isimdir. Çocuklar plajda keyifle güreşiyorlar. cümlesinde ise güreşmek anlamıyla eylem olmuştur. Doğru yanıt D seçeneğidir. 12. B seçeneğinde Sezen Aksu - sanatçı, C seçeneğinde yürüyüş - spor, D seçeneğinde marul - sebze, E seçeneğinde edebiyat - sanat sözleri arasında özel-genel ilişkisi vardır. A seçeneğinde yüzük ve altın çeldirici olabilir fakat bu sözcüklerden birisi takı, diğeri bir madendir. Sözcükler yüzük - takı şeklinde verilseydi o zaman özel-genel ilişikisi kurulabilirdi. 13. Mecaz anlam bir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak farklı anlamlar kazanmasıdır. Çürütmek sözcüğünün ilk anlamı kimyasal değişikliğe uğrayarak bozulup dağılmak tır. Bu cümlede ise çürütmek sözcüğü bir düşüncenin temelsiz ve kanıtsız kalması anlamında mecazlı kullanılmıştır. 16. Cümledeki azarlamak ve çıkışmak sözcükleri kızmak, uyarmak anlamlarını vererek yakın anlamlılık özelliği kazanmıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir. 17. Sevk etmek kolay, sürüklemek güçtür. cümlesinde kolay - güç sözcükleri anlamca birbirine karşıttır. 18. Böcek vızıltıları ve yaprak kımıltıları dışında pek ses duyurmayan ıssızlığında, elimdeki kitaba dalmakla alışabilirim. cümlesinde geçen ıssızlığında sözü cümleye kimse bulunmayan veya az kimse bulunan, tenha anlamını vermektedir. E seçeneğindeki açıklama yanlıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir. 19. Cümledeki kuzeyin varsıllığının yanında güneyinin nispeten yoksulluğuyla cümlesinde geçen varsıl ve yoksul sözcükleri zengin ve fakir anlamlarını vererek karşıt anlam özelliği kazanmıştır. 20. Yetiştirmek sözcüğü I. cümlede büyütmek, II ve V. cümlede zamanında bitirmek, III. cümlede söylemek IV. cümlede eğitmek anlamında kullanılarak dört farklı anlam kazanmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir. 5

10 2 T Ü R K Ç E Söz Sanatları Not: ÖSYM sınavları içerisinde, YGS-LYS (eski ismiyle ÖSS-ÖYS) sınavları dışında, söz sanatları detaylı bir şekilde sorulmamaktadır. KPSS ve benzeri sınavlarda en çok soru gelen başlıklar ise benzetme ve kişileştirmedir. Fakat yorum gücünü artırdığı için söz sanatlarının tamamını görmekte fayda vardır. 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde benzerlik ilgisine yer verilmemiştir? A) Geri dönüşler, geç kalmış başlangıçlar gibi çaresiz. B) Her bir mektup, verimli bir tarlaya atılan tohum gibi. C) Çok uğraştım; fakat saatler hızla akıyordu. D) Yanılgılarla dolu bir hayatı parçalamak geliyordu içimden. E) Raftan aldığı kitabın içindeki yazılar dikkatini hiç çekmemişti. 2. Kitap kurtlarını kitabın kağıdından, cildinden, kokusundan uzak tutmanız söz konusu değildir. Ne yapar ne eder kitabı bulur onlar. Zamanlarının çoğunu kitap okuyarak; inceleyerek, araştırarak geçirirler. 3. Bu parçada aşağıdaki söz sanatlarından hangisi kullanılmıştır? A) İstiare (Eğretileme) B) Teşbih (Benzetme) C) Dokundurma (Tariz) D) Abartma (Mübalağa) E) Ad aktarması (Mecaz-ı Mürsel) I. Sevdiğimin meraklı yüzünü gören var mı? II. III. IV. Yani ben şimdi bu geleceği mi avutacağım? Yosun tutmuş bir tarih, bırakır kendini yaşlı taşa. Ama bekliyorum seni alıp götüren öfkeli günleri. V. Utangaç bir köprü, açık tutuyor geleceği. Yukarıdaki numaralı cümlelerin hangisinde insana özgü nitelikler doğaya aktarılmamıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 4. Esiyorum bugünlerde Gönlüm yine dalgalı Yukarıdaki dize için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) İnsana ait özellikler doğaya aktarılmıştır. B) Doğaya ait özellikler insana aktarılmıştır. C) Kinaye sanatı örneklenmiştir. D) Alaya yer verilmiştir. E) Güzel adlandırma yapılmıştır. 5. Aşağıdakilerden hangisinde, doğadaki bir özellik yine doğadaki başka bir varlığa aktarılmıştır? A) Ah kimselerin gayreti yok şu dünyanın nizamını anlamaya. B) Gençlik de geldi geçti ne olup bittiğini anlamadan. C) Akıp gidiyordu zaman kollarımızda, sessiz ve temkinli. D) Bir ülkeden bir ülkeye aradım mutluluğu hiç durmadan. E) Salıncaklar kurun her yere, değil mi önümüzde arkamızda çocukluğumuz? 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir duyuya ait özellik başka bir duyuya aktarılmıştır? A) Mutlu bir çocuk Koşarak havalandırıyor serçeleri B) Gülüşünle zenginleşen bu şehir Yoksul düşüyor sessizliğinle C) Hiç kapanmıyordu yeşil gözlerin Ormanı kokluyordum gözlerinden D) Haritam öldü Yalnızlık her yerde E) Ve aklımda o sözcük İki yıldız düşüyor çünkü yere 6

11 Söz Sanatları 2 7. Dönüşümün arefesindeki Türkiye, aşamadığı çelişkilerle geriliyor. cümlesinde Türkiye sözcüğü ile kastedilen Türkiye halkı dır. Bu cümledeki açıklamaya uygun anlam olayı aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) V. Hugo yu okurken Fransa nın tarihini de öğrenirsiniz. B) Kasabanın yoksul halkı çaresizlikten göçe hazırlanıyor. C) Oldum olası böyle sanatçılardan hoşlanmamışımdır. D) Müdür Bey, dosyaya şöyle bir bakıp odadan çıktı. E) Öğleden önce Ankara da olacağımızı sanıyorum. 8. Bazı sözler hem gerçek hem de mecaz anlama gelebilecek şekilde kullanılabilir. Bu açıklamaya göre, aşağıdakilerden hangisinde hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanılabilecek bir söz vardır? A) Baktım ki kavga çıkacak, hemen oradan uzaklaştım. B) Biz, tam otuz beş yıl bir yastığa baş koyduk onunla. C) Ev sahibi, bütün konukları tek tek odalarına kadar götürdü. D) Grip yüzünden yaklaşık bir hafta evde istirahat ettim. E) Kitabı alıp bir süre inceledikten sonra dikkatle okumaya başladı. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde abartma (mübalağa) sanatına yer verilmiştir? A) Her konuşmamızda bana Yavru Vatan ın sorunlarını anlatır. B) Avuç içi kadar yere kırk kişiyi oturttular. C) Ankara, bu sorunların çözümü için harekete geçti. D) Martılar, şarkı söyleyerek kayığın etrafında uçuşuyor. E) Çok tok olduğu, üç ekmek yemesinden belli. 11. Dolaylama, tek sözcükle anlatılabilecek bir kavramın birden çok sözcükle anlatılmasıdır. Bu açıklamaya göre aşağıdakilerden hangisinde dolaylama yapılmamıştır? A) Bugünün edebiyat dersleri öğrencilere edebiyatı sevdirmekten çok uzak. B) Yedinci sanat, milyonları ekran başına toplayabiliyor. C) Bacasız sanayi; gün geçtikçe canlanıyor, gelişiyor. D) İnsanların hâlâ umut kapısı olmayı sürdürüyor Yedi Tepeli Şehir. E) Takımımızın file bekçisi bizi şampiyonluğa taşıdı. 12. Doğrudan söylendiğinde kulağa hoş gelmeyen ifadelerin daha olumlu bir şekilde anlatılmasına güzel adlandırma denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya örnek olabilecek bir kullanım vardır? A) Küçük afacan, kaşla göz arasında hemen kaçmıştı. B) Hastanede günlerce mücadele ettikten sonra ruhunu teslim etti. C) Yüksek sesle konuşan izleyiciler hemen uyarıldılar. D) Rüzgar, uzaklardan kuru bir ot kokusu getirsin yüreğime. E) Doktorlar en sonunda ekmek ve şekeri de yasakladılar bana. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok söz sanatına yer verilmiştir? A) Dereler gamlanmış durgunluğundan bu sabah. B) Tazı gibi hızlı koştu ve kupayı bu yıl da kazandı. C) Dediğin gibi, hiç de aç değilmiş; bir oturuşta iki tabak yedi. D) Yasa, Çankaya tarafından gerekçe gösterilmeden veto edildi. E) Gün geçtikçe ruhum kararıyor; oyalanacak bir şeyler bulmalıyım. 13. Ülkemden başka yerde Çayır yok, dizlerim tanır Taşını toprağını Yukarıdaki dizelerde görülen anlam sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Dolaylama B) Dokundurma C) Kinaye D) Kişileştirme E) Güzel Adlandırma 7

12 2 Söz Sanatları 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde düşsel öğelere yer verilmemiştir? A) Ben, meltemin poyraza dönüştüğü yerde esiyorum. B) Açtım mezarları; avare ruhlar benim gibi başıboş salınsınlar diye. C) Bu dünyada yakalayamaz beni ne ağaç, ne toprak ne de su. D) Engelleyemedim adamdan küçücük tekneyle ayrılmanı. E) Çıkıp resmin karesinden, savruluyordu kıvır kıvır saçların. 18. Aşağıdaki dizelerin hangisinde benzetme yapılmıştır? A) Sakin göllerin kuğusuyduk Salınarak suyun yanağında B) Gözünden süzüldü iki damla yaş O an kalakaldım ortada C) Uçun kuşlar doğduğum yere Şimdi dağlarında mor sümbül vardır D) Beni burada arama anne Kapıda adımı sorma E) Sevenin halinden sevenler anlar Gel gör halimi bir teselli ver 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde insandan doğaya aktarma yapılmıştır? A) Bu olayda kimin parmağı olduğu kısa zamanda ortaya çıkacak. B) Yolculardan bazıları kaptanın tavırlarına bir anlam vermedi. C) Güneş öğle vakti mavi sularla oynaşıyordu. D) Ormanların kıymetini onları kaybettikten sonra anlıyoruz. E) Akşamları bu mahalle çok sessiz olur. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde benzetme yapılmıştır? A) Akşam vakti sokakta kimseler yoktu ama ben yine de sokağa çıkmaya karar verdim. B) Yol boyunca benimle tek kelime konuşmadı; sanki bir şeylere üzülmüştü C) Uzun zaman alan işlere ağırlık vermen doğru değil. D) Günü gelir herkes gibi ben de mutlu olurum. E) Yazar da sokak çocukları gibi yarını belli olmayan zamanları arar. 19. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde abartma sanatına başvurulmuştur? A) Dün gece o kadar çok çalıştım ki kitabın yarısı bitti. B) Dünyanın giderek daha çok ısınması okyanus akıntılarını da etkiliyor. C) Bilgisayar başında fazla zaman geçirmek gözlere zarar veriyor. D) Jüpiter, Dünya dan üç yüz kat daha büyük bir gezegendir. E) Taşı sıksa suyunu çıkarır dediğiniz adam ortalıkta yok. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde doğaya ait bir özellik insan için kullanılmıştır? A) Doğal hayatı korumak tüm insanlığın en önemli görevidir. B) Taş ocaklarında çalışan binlerce insan var. C) Gerçeği sana söylemek isterdim ama ne tepki vereceğini bilmiyordum. D) Son tartışmalara köpüren muhalefet, hükümeti son kez uyardı. E) Gündemi takip eden insanlar hayata daha farklı bir gözle bakarlar. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde benzetme yapılmıştır? A) Balkan Savaşı nın bütün acılarını yaşamış bir ailenin kızıydı. B) Henüz on altı yaşındaydı; ama otuz yaşındaki bir insan kadar ağır bir kişiydi C) Ormanlarımızda sık sık yangın çıkması duyarlı insanları rahatsız ediyor. D) Gazetelerde, enstitü hakkında haberler çıkıyordu. E) Sanayileşmedeki geç kalmışlığın altında toprak zenginlerinin çıkarları yatıyor. 8

13 Söz Sanatları ÇÖZÜMLER 1. A seçeneğinde geri dönüşler ifadesi geç kalmış başlangıçlar a, B seçeneğinde mektuplar, tohum a C seçeneğinde saatler, su ya ve D seçeneğinde hayat, parçalanabilen bir nesneye benzetilmiştir. E seçeneğinde benzerlik ilgisine yer verilmemiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 2. Kitap kurtları ifadesinde çok okuyan insanlar kurda benzetilmiş, fakat sadece kurt sözcüğü telaffuz edilmiştir. Çok okuyan kişiyi karşı tarafın anlaması istenmektedir. 4. Esiyorum bugünlerde/ Gönlüm yine dalgalı dizelerinde rüzgâra, yani doğadaki bir varlığa ait esmek özelliği insana aktarılmıştır. Not: Doğadan insana aktarma, insan dışındaki varlıkların özelliklerinin insana aktarılmasıdır. Babam, karnemi görünce kükredi. (aslanın özelliği insana aktarılmış) 5. Akıp gidiyordu zaman. cümlesinde akmak sözcüğü suya ait bir özellikken zaman sözcüğüne aktarılmış, doğadan doğaya aktarma yapılmıştır. Not: Eğretileme (istiare), aslında benzetme sanatından çok da farklı değildir. Benzetmedeki amaç, bir kavramın özelliğini güçlendirmek için onu başka bir kavrama benzetmektir. Benzetmede hem benzeyen hem de benzetilen telaffuz edilir. Eğretilemede de amaç, bir kavramı başka bir kavrama benzetmektir fakat benzetmeden farklı olarak bu kavramlardan sadece biri söylenir; diğer kavram karşı tarafça anlaşılır. Üniversite hazırlık sınavları dışındaki sınavlarda, eğretileme ve benzetme ayrımı yapılmamakta, her iki sanat da benzetme başlığı altında sorulmaktadır. Çünkü sonuçta her iki sanatta da bir kavramın başka bir kavrama benzetilmesi söz konusudur. Dolayısıyla önemli olan, öğrencinin hangi kavramın hangi kavrama benzetildiğini anlamasıdır. Not: Doğadan doğaya aktarma, insan dışındaki bir varlığın özelliğinin yine insan dışındaki başka bir varlığa aktarılmasıdır. Sen ektin sevgilim acıyı Kayalarda dağlarda yetişen (tohumun özelliği acı kavramına aktarılmış) 6. Ormanı kokluyordum gözlerinden. dizesinde görme duyusuna koklama duyusu eklenerek bir duyuya ait özellik başka bir duyuya aktarılmıştır. 3. II. cümlede geleceği avutmak, III. cümlede tarihin kendi bırakması, IV cümlede, öfkeli günler, V. cümlede utangaç bir köprü sözlerinde insandan doğaya aktarma yapılmıştır. Not: Duyudan duyuya aktarma, bir duyuya ait işlevin, görevin başka bir duyu tarafından gerçekleştirilmesidir. Çocuğun çok tatlı bir gülümsemesi var. (tat alma duyusunun işlevi görme duyusuna aktarılmış, yani dilin işini burada göz gerçekleştirmiş) İnsana ait özelliklerin insan dışındaki varlıklara aktarılmasıyla o varlıklar aynı zamanda insan gibi düşünülmektedir. Bu olaya kişileştirme denir. Not: Kır ata nal mı dayanır Dağlar uykudan uyanır Dili çözülüyor gecelerin Gölgeler kaçışıyor derine 7. Öncüldeki anlam olayı Ad aktarması (eski ismiyle Mecazı mürsel), bir sözcüğü, ilişkili olduğu başka bir sözcükle ifade etmektir. V. Hugo yu okurken Fransa nın tarihine öğrenirsiniz. cümlesinde de V. Hugo değil, eserleri kastedilmektedir. 9

14 ÇÖZÜMLER Söz Sanatları Not: Anlatım bozukluğu sorularında seçeneklerde ad aktarması gören bazı öğrenciler, ad aktarmasını yanlış sözcük kullanımı yani anlatım bozukluğu zannedebilmektedir. Ad aktarmaları anlatım bozukluğu değildir. 13. Çayır yok, dizlerim tanır taşını, toprağını. dizelerinde insana ait bir özellik olan tanıma fiili diz lere verilerek kişileştirme yapılmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir. 8. Biz, tam otuz beş yıl aynı yastığı baş koyduk. cümlesinde geçen aynı yastığa baş koymak deyimi gerçek anlamıyla aynı yastığı kullanmak, mecaz anlamıyla uzun süre evli olmak anlamlarıyla kullanılır. 9. Dediğin gibi, hiç de aç değilmiş, bir oturuşta iki tabak yedi. cümlesinde hem dokundurma hem ad aktarması yapılmıştır. Burada iki tabak yedi cümlesinde kastedilen yemektir. Ayrıca hiç de aç değilmiş ifadesi aslında çok aç olunduğunu kastetmek için söylenmiştir. 10. Abartmada, aşırılık, olağanüstülük aranır. Avuç içi kadar yere kırk kişiyi oturttular cümlesinde Avuç içi kadar sözüyle abartma yapılmıştır. 11. B seçeneğinde yedinci sanat sinema C seçeneğinde bacasız sanayi turizm D seçeneğinde yedi tepeli şehir İstanbul E seçeneğinde file bekçisi kaleci için kullanılmıştır. A da dolaylama yoktur. 14. Düşsel öğe, mecaz anlam taşıyan ifadeleri kastetmek için kullanılır. Soruda D seçeneğinde mecazlı bir kullanım yoktur. Diğer seçeneklerde mecazlı anlatıma yer verilmiştir. Doğru yanıt D seçeneğidir. Not: ÖSYM nin son yıllarda sıkça sormaya başladığı düşsel öğe kavramı da mecazla aynı doğrultudadır. Mecaz da da düşsel ögeler de de gerçek dışı unsurlara yer verilir. 15. Güneş öğle vakti mavi sularla oynaşıyordu. cümlesinde insana ait olan oynaşmak eylemi güneşe verilerek insandan doğaya aktarma yapılmıştır. 16. Yazar da sokak çocukları gibi yarını belli olamayan zamanları arar. cümlesinde yazar, sokak çocuklarına benzetilmiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 17. Son tartışmalara köpüren muhalefet.. cümlesinde köpürmek fiili doğaya (suya) ait bir özellikken, bu özellik muhalefete verilmiş, doğadan insana aktarma yapılmıştır. Doğru yanıt D seçeneğidir. Not: Dolaylamada, kastedilen kavramla söylenen sözler arasında gerçek bir ilgi aranmaz. Bunlar aslında canlı ya da cansız varlıklara takılmış lakap lardır. Zeki Müren in lakabı nedir, diye sorulduğunda Sanat Güneşi yanıtı verilecektir. 18. Sakin göllerin kuğusuyduk, salınarak suyun yanağından. dizelerinde kişiler, kendilerini kuğuya benzetmiştir. 19. Taşı sıksa suyunu çıkarır dediğiniz adam ortalıkta yok. cümlesinde taşı sıkma fiili abartmadır. Doğru yanıt E seçeneğidir. 12. B seçeneğinde geçen ruhunu teslim etmek sözü ölüm ü anlatmak için kullanılmıştır. Ölmek kelimesi yerine daha olumlu, kulağa daha hoş gelen ruhunu teslim etmek sözü kullanılmış, yani güzel adlandırma yapılmıştır. 20. B seçeneğindeki...ama otuz yaşındaki bir insan kadar ağır bir kişiydi cümlesinde on altı yaşındaki kişi, otuz yaşındaki kişiye benzetilmiştir. 10

15 T Ü R K Ç E Söz Öbekleri Not: Dilimiz deyim ve atasözü yönünden oldukça zengindir. Binlerce deyim ve atasözünü sözlükten ezberlemek elbette çok zordur. Fakat en azından sorularda geçen deyim ve atasözlerinin anlamlarını çözümlerden okumak, karşılaşılacak deyim-atasözü sorularında faydalı olabilir. Deyim ve atasözü, ÖSYM nin her sınavında çıkmaktadır. 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme, bir eylemin nasıl yapıldığını belirtmek amacıyla kullanılmıştır? 2. A) Onunla görüşmeyeli hemen hemen iki yıl oldu. B) Gittiği her ülkeyi baştan başa geziyordu. C) Sıcak sıcak yemeklerin ardından tatlı faslına geçildi. D) Uzun uzun sohbetlerden sonra herkes vedalaştı. E) Ondan istediğim topu topu elli liraydı. I. Tatsızlık çıkmasın, diye hep onun suyuna gittik. II. III. IV. Yemeden içmeden kesildi son günlerde. Bu adam her konuda tavşana kaç tazıya tut diyor. Her gördüğü işe el atmaya çalışıyor. V. Bugün nişanlanıyor ya, etekleri zil çalıyordur şimdi onun. Yukarıdaki numaralı cümlelerde geçen deyimlerden hangileri karşıt çağrışımlar içermektedir? A) I ve II B) II ve V C) III ve IV D) III ve V E) IV ve V 4. Herkesin zarar görmesine yol açacak işler yapan kimse, çok sert tepkilerle karşılaşır ve sonunda en büyük zarara kendisi uğrar. Bu cümlede anlatılan durumu aşağıdaki atasözlerinden hangisi özetler? A) Ölmüş eşek, kurttan korkmaz. B) Rüzgâr eken, fırtına biçer. C) Su akarken testini doldur. D) Fukaranın düşkünü, beyaz giyer kış günü. E) Olsayı bulsaya vermişler, hiç doğmuş. 5. Altmış sekiz yıllık yaşamı boyunca yalnızca Pedro Paramo adlı bir roman ile Kızgın Ova adlı bir öykü kitabı yazmış olan Rulflo, bu kitaba konu olmuş muydu? Açıkçası sorunun yanıtını bulmak amacıyla kitabı karıştırmaya başladım ve çok geçmeden, daha ilk sayfalarda Rulfo adına rastladım. Yazar, böylesi bir kitabın ana malzemelerinden birini oluşturabilecek Rulfo yu elbette Bu parçanın sonuna aşağıdaki deyimlerden hangisinin getirilmesi anlatım bozukluğuna neden olur? A) gözden kaçırmamıştı B) es geçmemişti C) dikkate almıştı D) görmezden gelmemişti E) ele almamıştı 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden çok deyim kullanılmıştır? A) Emeklilik ikramiyesini har vurup harman savurunca elinde avucunda bir şey kalmadı. B) Duygularını dile getirirken çok hüzünlendi; bizi de ağlattı. C) O kadar kurnaz, zeki ve becerikli ki karda yürür; ama izini belli etmez. D) Gereksiz bir konu üzerine hepimiz çene yoruyoruz. E) Onu çok iyi tanırım, en sıradan şeyleri bile gözünde büyütür. 6. (I) Casuslar, örgütlenme girişimleri ve darbe (II) Yazar Bülent Ruscuklu Casuslar Savaşı adını verdiği kitapta akıllara durgunluk veren bir operasyon öyküsünü anlatıyor. (III) Bu arada bir de notu var okurlara: Bu kitaptaki bütün kişiler ve olaylar hayal ürünüdür. (IV) Gerçek kişilerle ve olaylarla bir benzerlik varsa bile tamamen rastlantı sonucudur. (V) Kızışan Orta Doğu da casuslar cirit atarken, gizli servislerin rekabetini nefesinizi tutarak okuyacaksınız. Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde deyim kullanılmıştır? A) I ve II B) II ve III C) II ve V D) III ve IV E) IV ve V 11

16 3 Söz Öbekleri Tek başına yaşamak oldukça zor olduğundan insanlar bir arada yaşarlar, dayanışmaya gerek duyarlar. İhtiyaçlar bu sayede karşılıklı olarak giderilir. Bu bakımdan hiçbir insanı küçümseyip yararsız saymamalı; olur ki bir gün, o insanın yardımına gerek duyulabilir. Bu parçada anlatılan durumu aşağıdaki atasözlerinden hangisi en iyi özetler? A) Adamın kötüsü olmaz, meğer züğürt ola. B) Adam, adamdan korkmaz; utanır. C) Adam, adama her daim muhtaç. D) Adamın yere bakanından, suyun yavaş akanından kork. E) Adam adamı bir kere aldatır. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme, bir eylemin nasıl yapıldığını belirtmektedir? A) Kucağındaki bebeğin kırmızı kırmızı yanakları vardı. B) Eski püskü bir giysiyle toplantının tam ortasında çıkageldi. C) Sınıftaki pırıl pırıl simalar insana umut veriyor. D) Saf saf bir insan kitlesi hazır bulundu cenazede. E) Çamura bata çıka köye doğru ilerliyorduk. 9. Yaşamdan umduğumuz şeylere kavuşamamışsak gözü açık gitmek, özlediğimiz birini beklerken I gözü yolda kalmak, hızlı okumamız gereken bir II yazıya kabaca baktığımızda göz atmak, III güvendiğimiz insanlar için gözüm üstünde, isteyip IV de alamadığımız bir şey için de gözü kalmak V deyimini kullanırız. Bu parçada numaralanmış deyimlerden hangisi ile ilgili açıklama yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 10. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi Alçak yerde tepecik kendini dağ sanır. atasözüyle anlamca aynı doğrultudadır? 11. A) Borçlunun dili kısa gerek. B) Duvarı nem, insanı gam yıkar. C) Koyunun bulunmadığı yerde keçiye Abdurrahman Çelebi derler. D) Ağaca balta vurmuşlar, Sapı bedenimden! demiş. E) Çobanın gönlü olursa tekeden süt çıkarır. I. Şeyh uçmaz, müridi uçurur. II. III. IV. Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer. El yarası onulur, dil yarası onulmaz. Terzi kendi söküğünü dikemez. V. Ağır kazan geç kaynar. Yukarıdaki atasözlerinden hangisi temkinli yaklaşma, dikkat etme anlamındadır? A) I B) II C) III D) IV E) V 12. Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerden hangisi mecaz anlam taşımamaktadır? 13. A) Bu arkadaşın ismi var cismi yok; kendisiyle ne zaman tanışırız? B) Sınavın heyecanıyla eli ayağı birbirine dolaştı. C) Dün gece sabaha kadar çalıştı; gözünden uyku akıyor. D) Babamı birden kapıda görünce yüreğim ağzıma geldi. E) O bir şey istediği zaman akan sular durur. I. Rüzgar eken, fırtına biçer. II. III. IV. Her işte bir hayır vardır. Meyvesi bol olan ağaç, başını yere kor. Bir söyle iki dinle. V. Karga ile konuş pislik ye, şahinle konuş et ye. Yukarıdaki atasözlerinden hangileri gerçek anlamlıdır? A) I ve III B) I ve IV C) II ve IV D) III ve V E) IV ve V 12

17 Söz Öbekleri Bazı atasözleri hem gerçek hem mecaz anlama gelebilecek şekilde kullanılabilir. Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir atasözü vardır? A) Leyleğin ömrü laklakla geçer. B) Denize düşen yılana sarılır. C) Ateş, düştüğü yeri yakar. D) Minareyi çalan, kılıfını hazırlar. E) Bedava sirke, baldan tatlıdır. 17. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanılmıştır? A) Soğuk savaşın ardından iki ülke arasındaki sorunlar çözüldü. B) Deneyimli diplomatlar bu konunun yabancısı değillerdi. C) Önce ayaklandı, sonra kanat çırptı; şimdi nerelerde güvercin yavrusu. D) Petrol kuyularında çıkan yangınlar hâlâ sönmedi. E) El ele verdik mi bizi kimse tutamaz. 15. Aşağıdaki atasözlerinden hangisi anlamca diğerlerinden farklı doğrultudadır? A) Yalnız taştan duvar olmaz. B) Bir elin nesi var iki elin sesi var. C) El el ile, değirmen yel ile. D) El, elden üstündür. E) Birlikten kuvvet doğar. 18. İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı. atasözüne anlamca en yakın olan atasözü aşağıdakilerden hangisidir? A) Merhametten maraz doğar. B) Meyveli ağacı taşlarlar. C) Minareyi çalan kılıfını hazırlar. D) Misafir umduğunu değil, bulduğunu yer. E) Mühür kimde ise Süleyman odur. 16. Yirmi beş yaşındayken, Nikolay Gogol, Rusya nın en eski ve büyük üniversitelerinden birinde, St. Petersburg I Üniversitesinde Orta Çağ tarihi profesörü olarak II çalışmaya başladı. Orta halli, iki yüz ırgat sahibi bir III adamın oğlu olarak bir Kazak kasabasında doğmuş IV ve vasat bir eğitim hayatından sonra, 19 yaşında V Petersburg a gelmişti. Bu parçadaki altı çizili sözlerden hangisi deyimdir? A) I B) II C) III D) IV E) V 19. Aşağıdaki altı çizili sözlerden hangisi ikileme değildir? A) Bu ıvır zıvırları tavan arasına kaldırın. B) Çamura bata çıka ilerliyorduk. C) Yollar bitmek tükenmek bilmiyor. D) Bu işi istemediğini üstü kapalı bir şekilde ifade etti. E) Gördüklerini anlat ama yavaş yavaş. 20. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir deyim yanlış anlamda kullanılmıştır? A) Meselenin üzerinde öyle uzun boylu durmadık. B) Çantasını kaybeden kızın ağzı kulaklarına varmıştı. C) Çocuğuna hiç toz kondurmuyor teyzem. D) Söyleyeceklerimi başka biri duymasın, bilmesin; konuştuklarımız aramızda kalsın E) O işin tadını aldı bir kez, daha peşini bırakmaz. 13

18 ÇÖZÜMLER Söz Öbekleri Gittiği her ülkeyi baştan başa geziyordu. cümlesinde yükleme Nasıl geziyor? sorusunu sorduğumuzda baştan başa cevabını alırız. Dolayısıyla ikileme fiilin nasıl yapıldığını göstermektedir 2. Yemeden içmeden kesilmek deyimi moralsiz olmak, üzülmek anlamında kullanılır. Etekleri zil çalmak deyimi sevinmek, mutlu olmak anlamında kullanılır. Bu iki deyim anlam olarak birbirine karşıttır. 3. A seçeneğinde har vurup harman savurmak deyimi, çok harcamak, israf etmek anlamıyla kullanılmıştır. Elinde avucunda bir şey kalmamak deyimi ise elindeki her şeyi yitirmek anlamıyla kullanılmıştır. 4. Öncülde açıklaması yapılan atasözü Rüzgar eken fırtına biçer. atasözüdür. Not: Diğer atasözlerinin anlamları şu şekildedir: Ölmüş koyun (eşek) kurttan korkmaz: Her şeyini kaybetmiş olan kişinin düşmanına bir şey kaptırmaktan korkusu olmaz. Su akarken testiyi doldurmalı (doldur): Kişi, fırsattan yararlanmalı; geliri bol olduğu zaman ilerisi için para biriktirmeye, mal mülk edinmeye bakmalıdır. Fukaranın düşkünü, beyaz giyer kış günü: Daha önce iyi bir durumda olan kişi bu konumunu kaybettiğinde uygun olmayan, yersiz davranışlarda bulunur. Olsayı bulsaya vermişler, hiç doğmuş: Şu iş şöyle olsa, bu iş böyle olsa diyerek istediğimiz sonuca varamayız, elde etmek istediğimiz sonucu istekle değil çalışmakla gerçekleştirmeliyiz. 6. Parçanın II. cümlesinde akıllara durgunluk vermek deyimi, V. cümlede cirit atmak deyimleri kullanılmıştır. Diğer cümlelerde herhangi bir deyim kullanılmamıştır. Akıllara durgunluk vermek: Hayranlık uyandırmak Cirit atmak: Bir yerde çokça bulunmak, sık dolaşmak ve serbestçe davranmak (kaynak: tdk.gov.tr) 7. Öncüldeki metinde insanların her zaman birbirine muhtaç olabileceği anlatılmıştır. Bu anlamı içeren atasözü Adam, adama her daim muhtaç. atasözüdür. Not: Diğer atasözlerinin anlamları şu şekildedir: Adamın kötüsü olmaz, meğer züğürt ola: Toplum içinde herkesin bir değeri vardır ancak züğürtlere değer verilmez. Adam adamdan korkmaz, utanır İnsanları ahlâklı davranmaya iten korku değil, küçük görülme duygusudur. Adamın yere bakanından, suyun yavaş akanından kork: Duygu ve düşüncelerini açığa vurmayan sessiz insan yavaş akan derin su gibi tehlikelidir. Adam adamı bir kere aldatır Bir kimse başka bir kimseyi ancak bir kez aldatabilir, diğeri bir daha aldatmasına izin vermez 8. Nasıl yanak? kırmızı kırmızı yanak, Nasıl giysi? eski püskü giysi, Nasıl sima? pırıl pırıl sima, Nasıl insan? saf saf insan Yukarıdaki ikilemeler, arkalarından gelen isimleri niteledikleri için sıfat göreviyle kullanılmıştır. Bata çıka ilerliyorduk. cümlesinde ise bata çıka ikilemesi bir fiilin nasıl yapıldığını belirtmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 5. Parçada sözü edilen yazarın, Rulfo adlı yazarı eserinde unutmadığı anlatılmaktadır. Ele almamıştı sözü parçada anlatılan duruma ters olduğu için anlatım bozukluğuna neden olur. Doğru yanıt E seçeneğidir. 9. Gözüm üstünde deyimi herhangi bir kişiyi kontrol etmek, göz altında tutmak anlamlarında kullanılır. Güvenmediğimiz insanlar için böyle bir deyim kullanmayız. Doğru yanıt D seçeneğidir. 14

19 Söz Öbekleri - 1 ÇÖZÜMLER 10. Soru kökündeki atasözü Hiç güçlü olmayan bir yerde biraz güçlü olan kendini büyük sanır. anlamı verir. Buna yakın atasözü Koyunun olmadığı yerde keçiye Abdurrahman Çelebi derler. atasözüdür. 12. Gerçek anlamlı deyimlerde, deyimde kullanılan sözcükler gerçek anlamını verir. İsmi var cismi yok. deyimi adı duyulan fakat pek görünmeyen kişiler için kullanıldığı için gerçek anlamını vermektedir. Not: Diğer atasözlerinin anlamları şu şekildedir: Borçlunun dili kısa gerek: Borcu olan kimse, alacaklısına karşı ileri geri konuşmamalı, aşağıdan almalıdır. Duvarı nem, insanı gam yıkar: Nem demiri nasıl paslandırıp çürütürse gam da insanı öylece yıpratır. Ağaca balta vurmuşlar, Sapı bedenimden! demiş: İnsana en yakını bile kötülük edebilir. Çobanın gönlü olursa (olunca) tekeden yağ (süt, köremez) çıkarır: Kişi istediğinde olmayacak gibi görünen işlere çözüm yolu bulur. 11. Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer. atasözünde Kötü bir durumla karşılaşan kişinin ondan sonra daha dikkatli olup aynı olumsuzlukla karşılaşmamaya dikkat eder. anlamı vardır. Not: Diğer atasözlerinin anlamları şu şekildedir: Şeyh uçmaz, müridi uçurur: Bir kişiye inanlar, onu olduğundan çok üstün görürler ve onda olağanüstü özellikler bulunduğuna herkesi inandırmak isterler. El yarası onulur, dil yarası onulmaz: Silahla açılan el yarası çabukça iyi olur ama kötü sözle açılan gönül yarası kolay kolay kapanmaz. Terzi kendi söküğünü dikemez: İnsanlar başkalarına yaptıkları hizmetleri kendilerine yapamazlar. Ağır kazan geç kaynar: 1. Kalın kafalı insan bir konuyu zor anlar. 2. Tembel olan işi geç yapar. 13. Her işte bir hayır vardır. deyimi gerçek anlamlıdır. çünkü deyimde kullanılan sözcüklerle aynı anlamı vermektedir. Bir söyle iki dinle deyimi de az konuş çok dinle anlamını vererek gerçek anlamda kullanılmıştır. 14. Ateş düştüğü yeri yakar. atasözünde, ateş gerçekten de düştüğü yeri yakar. Atasözü mecaz anlamıyla düşünüldüğünde ise bir kişinin çektiği acıya sadece o kişi bilir başkası bilmez, anlamını verir. 15. Seçeneklerde verilen atasözlerinin anlamları şu şekildedir: Yalnız taştan duvar olmaz: Nasıl bir tek taş ile duvar örülmezse insan da tek başına önemli bir işi başaramaz, başkalarıyla ilişki kurmak, iş birliği yapmak zorundadır. Bir elin nesi var iki elin sesi var: Başarıya ulaşmak için birlik olmak gerek. El el ile, değirmen yel ile: İnsanlar bir araya gelmeden yaşayamazlar, birbirlerine yardım etmeden başarıya ulaşamazlar; değirmenin çalışabilmesi için rüzgâr gereklidir. El, elden üstündür: Bir kimse, kendisinden üstün bir başkasının da olabileceğini bilmelidir. Birlikten kuvvet doğar: Toplu veya beraber davranmak daha büyük güç sağlar. Dolayısıyla A, B, C, E seçeneklerindeki atasözleri bir olmayı, birlik olmayı anlatır. El elden üstündür. atasözü ise her işi daha iyi yapan birinin olacağı anlamında kullanılır. Doğru yanıt D seçeneğidir. 15

20 ÇÖZÜMLER Söz Öbekleri Orta halli sözü Ne zengin ne yoksul, ne iyi ne kötü, ne çirkin ne güzel... anlamlarında kullanılan bir deyimdir. Eski ve büyük, Orta Çağ tarihi, adamın oğlu, vasat bir eğitim sözleri ise deyim değildir. Bu sözler tamlama ya da kalıplaşmamış sözcük gruplarıdır. 19. Ivır zıvır, bata çıka, bitmek tükenmek, yavaş yavaş sözleri ikilemedir. D seçeneğindeki üstü kapalı ifadesi ikileme değildir. Doğru yanıt D seçeneğidir. 17. El ele verdik mi bizi kimse tutamaz. cümlesinde el ele vermek sözü yardımlaşma, dayanışma anlamlarını içeren bir deyimdir. Diğer cümlelerde deyim kullanılmamıştır. Doğru yanıt E seçeneğidir. 20. Çantasını kaybeden kızın ağzı kulaklarına varmıştı. cümlelerinde olumsuz bir durum anlatılmış ancak olumlu bir durumu ifaden eden ağzı kulaklarına varmak deyimi kullanılmıştır. Not: Ağzı kulaklarına varmak: Sevinmek, çok mutlu olmak 18. İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı. atasözü Nasıl öküz, ömrü boyunca hizmet ederek sahibine kazanç sağladığı hâlde ihtiyarlayınca sahibi tarafından kesiliyorsa bu dünyada her zaman iyiliğe karşı iyilik görülmez. anlamındadır. Buna yakın olan atasözü ise Merhametten maraz doğar. Bu atasözü de iyilik yapıldığı zaman her zaman iyilik görülemeyeceği anlamı vermektedir. Not: Diğer atasözlerinin anlamları şu şekildedir: Meyveli ağacı taşlarlar: Bilgili, hünerli, işinde başarılı olan kimseler kıskanılır, eleştirilir ve işlerini yapmaları zorlaştırılır. Minareyi çalan kılıfını hazırlar: Kolay kolay gizlenemeyecek kadar büyük bir yolsuzluğu yapan kimse, sorumluluktan kurtulma yollarını önceden düşünür. Misafir umduğunu değil, bulduğunu yer: Konuk, ev sahibinin kendisine çok şeyler ikram etmesini bekleyebilir ama ev sahibi ancak evinde olanları ikram edebilir. Mühür kimde ise Süleyman odur: Bir işte yetki kimde ise kuvvet ondadır. 16