КІРМЕ СӨЗГЕ ҚАРСЫЛЫҚ ДІНГЕ ҚАРСЫЛЫҚ ЕМЕС

Transkript

1 Қоғамдық-саяси, құқықтық газет Ақпарат ЕЛБАСЫНЫҢ ҚЫРҒЫЗ ЕЛІНЕ САПАРЫ ЖОСПАРЛАНУДА 2016 жылдың соңында немесе 2017 жылдың басында ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қырғызстан еліне мемлекеттік сапармен барады деп күтілуде. Бұл туралы кеше ҚР Сыртқы істер ми нистрі Ерлан Ыдырысов Қырғызстан Респуб ли касының СІМ басшысы Эрлан Абдылдаевпен болған кездесуінде мәлім етті. «Таңертең бізде Мемлекет басшысымен мазмұнды кездесу өтті. Нұрсұлтан Назарбаев менің қырғыз әріптесімнің екі жақты қарым-қатынастар, даму болашағы, аймақтық жағдайдың даму көзқарастары жайындағы пікірін тыңдады. Мемлекет басшысы Қазақстан мен Қырғызстан қарым-қатынастары өзгелерге үлгі болуы тиіс екендігін атап өтті және екі елдің саяси-экономикалық, мәдени-гума ни тарлық, жастар саясаты бағытындағы байланыстардың кешенді бағдарламасын жасақтау қажеттігін айтты, деді Е.Ыдырысов. Өз кезегінде Қырғызстан Республикасының Сыртқы істер министрі Эрлан Абдылдаев екі тарап Қазақстан Президентінің Қырғызстанға мемлекеттік сапарын сапалы ұйымдастыруға үлкен күш салатындығын мәлім етті. ҚазАҚПАРАТ АҢДАТПА ӨЗГЕ ЕЛДЕ ӨГЕЙЛІК КӨРГЕН БҮЛДІРШІНДЕР ТАҒДЫРЫНА БӘРІМІЗ ЖАУАПТЫМЫЗ Бүгінгінің бас тақырыбы 3-бет БАЛАМА ЖАЗА АЗАМАТТАРДЫҢ СОТҚА ДЕГЕН СЕНІМІН НЫҒАЙТТЫ КІРМЕ СӨЗГЕ ҚАРСЫЛЫҚ ДІНГЕ ҚАРСЫЛЫҚ ЕМЕС 4-бет ҮКІМЕТ EXPO-2017 КӨРМЕСІНЕ ДАЙЫНДЫҚ БАРЫСЫН ПЫСЫҚТАДЫ ҚР Премьер-министрінің орынбасары Иманғали Тасмағамбетов EXPO-2017 көрмесі не дайындық және оны өткізу мәселелері бойынша кеңес өткізді. Кеңес жұмысына Астана қаласының әкімі Әсет Исекешев, ҚР мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы және «Астана EXPO-2017» ҰК» АҚ басқарма төрағасының бірінші орынбасары Марат Омаров қатысты. Өз кезегінде И.Тасма ғамбетов: «Мемлекет басшысының тапсырмасын сапалы орындау мақсатында Мәдениет және спорт министрлігіне Астана қаласының әкімдігімен және «Астана EXPO-2017» ҰК» АҚ бірлесіп көрме өтетін кезеңдегі мәдени бағдарламаны ұйым дас тыру мәселелері жөніндегі үйлесімді жұмыс ты күшейту қажет. Сонымен қатар, делегаттар мен қонақтардың келуі бойынша ұйымдасты рушылық сұрақтардың орындалуын қамтамасыз ету маңызды», деп ерекше атап өтті. А.ҚҰРМАНҒАЛИ «Қамысты бос ұстасаң қолыңды кеседі» деген бар қазақта. Бүгінгі діни ахуал осыны еріксіз еске түсіреді. Әу баста діни наным-сенімге бостандық беріп, миссионерлердің өз уағызын елімізде емін-еркін жүргізуіне жол аштық. Ақырында кришнаиттер, иегово куәгерлері секілді түрлі секталар қоғамымызға судай сіңе бастады. Арыға бармай-ақ, бұдан он шақты жыл ғана бұрын Алматы көшелерінен алдыңнан жымия шығып, сыпайы сәлемдесіп, діни кітапшаларын тықпалауға тырысатындарды оңай кездестіретінбіз. Соларға еріп шоқынып, крест тағынып кеткен қаракөздеріміз қаншама. Соңы жанайқайға ұласып, діни мәселелерді реттейтін заң қайта қаралғанын, кейбір секталардың қызметіне және көшеде ашық уағыз жүргізуіне тыйым салынғанын бәрі бәрін ұмыта қойғанымыз жоқ. Сөйтіп, бір еркін тыныстағандай болғанбыз. Алайда, мәселе мұнымен бітпеген екен. Жат дінді таратушыларды бір тыйғандай болып едік, енді жат ағымға ергендер елдің тынышын кетіре баста ғанын қайтерсіз. «Жат ағым» дейтініміз, олар да ислам атын жамылады. Яғни, діні бір. Тек қазақтың әдет-ғұрпымен астасып ғасырлардан келе жатқан дәстүрлі дінімізді мойындай бермейді. Бұл ара да мемлекеттің бас ауруына айналып отырған бір ғана ағым емес, бірнешеу. Қатарын көбейткен жат ағым да ғылар ақырында қоғамға қауіп төндіре бас тады. Соңы қантөгіспен аяқталған соңғы 5-6 жыл дағы аты-шулы оқиғалар соның дәлелі. Әлем елдеріндегі орын алып жататын діни экстремистік, террористік әре кет тер бізге де жетіп, мылтық дауысы құлақ түбінен естілгенде ғана барып билік бұл баланың ойыны еместігін ұққандай болды. Заңды қатайтты, жазаны күшейтті. Тіпті, арнайы Дін істері және азаматтық қоғам министрлігін құрды. «Адасқанның айыбы жоқ, қайта үйірін тапқан соң» демекші, жазалаудан бұрын, адасқандарды тура жолға салу мен елдің, әсіресе, жастардың адаспауын қадағалау қажеттігі айтпаса да түсінікті жайт. (Соңы 3-бетте) Баспасөз 2017 Құрметті оқырман! және «Юридическая газета», «Заң», «Фемида» басылым дарына жазылу басталғанын естеріңізге салғымыз келеді. Төл басылым да рыңыздан қол үзіп қалмаңыздар! Біздің басылымдарға «Қазпошта» АҚ бө лім ше лері, «Қазпресс» ЖШС дүң гір шек тері және Алматы қаласын дағы «Дауыс» жүйесі ар қы лы жазы лу ла ры ңызға болады. Жазылу индекстері: жеке тұлғалар үшін заңды тұлғалар үшін «Юридическая газета» жеке тұлғалар үшін заңды тұлғалар үшін «Заң» журналы «Фемида» Алқа ЖАСТАРЫМЫЗДЫ ЖАТ АҒЫМДАРДЫҢ ЫҚПАЛЫНАН ҚАЛАЙ САҚТАЙМЫЗ? Биыл жазда біраз жазықсыз жандардың өмірін алып кеткен Ақтөбедегі болған лаңкестік оқиға елімізде діни экстремистер тарапынан қатердің барлығын айқын көрсетіп берді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бұл лаңкестік оқиғаға сәлафи ағымын ұстанушылар айыпты екендігін ашық айтты. Осы орайда, бүгінде еліміздің барлық аймақтарында тамыр жайып үлгерген бұл қатерлі ағымға қарсы күрес, оның жолын кесу шараларын құзырлы органдар қолға алып жатыр. Десек те, қоғамымызға терең енген жат ағым өкілдерінің өздері адасқандарымен қоймай, өзгелерді, оның ішінде жастарды адастыруға белсене әрекет етіп отырғанын жасыруға болмайды. Қалыптасқан жағдайға орай арнайы алқа ұйымдастырып, онда «Жастарымызды жат ағымдардың ықпалынан қалай сақтаймыз?» деген мәселе төңірегінде Көкшетау қала сындағы «Ғалым» мешітінің бас имамы Нұрлан Әбенұлы, облыстық дін істері жөніндегі басқарма басшысының міндетін атқарушы Болат Қасенов, М.Жұмабаев атындағы облыстық кітапхананың жанынан құрылған «Инабат» клубының жетекшісі Нәзира Рамазанова және Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің оқытушысы, доцент Ғалымтай Төлепберген өз ойларын ортаға салады. Әсіре діншілдердің пікірінше, нағыз ислам Қазақ еліне өткен ғасырдың 90-шы жылдарында ғана келген. Олар осылайша сол кезге дейінгі қазақтың ұлттық дәстүрімен астасқан исламды мойындамай отырған жайы бар. Осы мәселеге қатысты не айтасыз? Ғалымтай ТӨЛЕПБЕРГЕН: Біз 70 жылдан астам уақыт кеңестік атеистік идеологияның ықпалында болған елміз. Осыдан келіп дін жағынан білім, түсінігіміз төмендеп кетті. Қазір енді ғана дін білімін үйрену, оқыту жайы дұрыс жолға қойыла бастады. Бүгінде арнайы діни білім алған имам-молдаларымыздың саны 4 мыңнан асты. Олар жергілікті жерлерде шынайы ислам дінін уағыздап, халықты имандылыққа ұйыту жұмыстарын атқаруда. Ал, енді ислам дінінің Қазақ еліне қай уақытта таралғаны жайына келетін болсақ, бұл VІІІ ғасырдың басы деп айтуға болады. Қарлұқтар билеген тұста түр кілер қытаймен соғысып, сол кезде ислам дінін тарат қан араб әскерімен бірлесіп қытайға соққы берген еді. Бұл нені білдіреді? Мемлекеттердің шекарасы болатыны сияқты мәдениеттің де шекарасы болады. Конфуциандық мәдениетті ұстанған Қытай елінің ықпалы түркілерге жүрмеді. Түркілер, керісінше, ислам мәдениетін қабылдады. Осылайша ата-бабалары мыз конфуциандық мәдениетті емес, исламды қабыл дап осы жолға түсті. Сөйтіп, сол кезден бастап ис лам діні елімізде жан-жақты дамуға мүмкіндік алды. Дәл қазіргі кезде біздер сонау Абай, Шәкәрім зама нындағы ислам дінінің шариғат түсінігі деңгейіне әлі жет кеніміз жоқ. Ол заманда шариғат айтатын, діни білі мі жоғары адамдар көп болды. Қазір қазақтар дін ілімін енді-енді ғана меңгеруде. VІІІ ғасырда Қазақ елі не енген ислам діні Х-ХV ғасырларда мемлекеттік рес ми дін деңгейіне көтерілді. Берке ханның, одан кейін гі Хақназар, Тәуекел, кешегі Тәуке хандардың тұ сында ислам діні мемлекеттік ресми дін болып санал ды. Мәселен, «Жеті жарғы» заңында ислам дінінен бас тартып, басқа дінге көшкен адамды жазаға тарту шарасы қарастырылған. Осылайша сол кездегі заңдарда ислам дінін сақтау, қорғау заң арқылы бекітіл генін көреміз. (Соңы 8-бетте) Сәті түскен сұхбат Төлеубай ҚОЖАН, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының судьясы: «ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ТАБИҒАТТЫҢ ӨЗІНЕН БҰРЫН АДАМҒА КЕРЕК» Төлеубай Әжібекұлы, елімізде экология мәселесінің өзекті екені жөнінде айту артық. Суы тартылған теңіз, гептил шашылған өңір, радиоактивті қалдықтар, Семей ядролық айлағы, заңсыз аң аулаушылар әрекеті, тағы басқа жағдайлар қоршаған орта қауіпсіздігінің сын жағдайда тұрғанының айғағы. Мұндай келеңсіздіктің бірден-бір себебі қоғамның экологиялық құқық жөніндегі сауатының кемдігінен десек қателеспейтін шығармыз. Шын мәнінде, мәселенің осы қырын түсінбеушілік және оған мән бермеушілік табиғатқа қарсы әртүрлі шаралардың жасалып, оның ақыры адамзаттың өзіне қарсы әрекетке айналуына әкеп соғып жатқан сияқты. (Соңы 5-бетте)

2 2 ҚҰҚЫҚ Брифинг Досжан ӘМІРОВ, Шығыс Қазақстан облыстық сотының төрағасы: «СОТ ШЕШІМІНЕ НАРАЗЫЛЫҚ БІЛДІРУШІЛЕР АЗ» Облыс соттары ағымдағы жылдың 9 айында іс пен материалды қарапты. Оның 3314-і қылмыстық (2015 жылы 2719 іс қаралған), і азаматтық (2015 жылы іс қаралған), ы (2015 жылы іс қаралған) әкімшілік істер. Өңір судьялары «Медиация туралы» заңын халыққа түсіндіру мақсатында 9 айда 3 мыңнан астам іс-шара өткі зіпті. Соның арқасында 7 мыңнан астам іс татуластыру рәсімдерінің аясында аяқтал ған. Бұл жалпы аяқ талған істердің 9 пайызын құрайды. Облыстың аудандық және оған теңестірілген соттарына талап арыз түссе, соның сы «Сот кабинеті» электрондық қызметі арқылы түскен. Өткен жылы өңірдегі 9, биыл 4 судьяның материалы Жоғарғы Сот жанындағы Сот жюриінің қарауына жіберілген. Төртеудің 2-уі өз еркімен жұмыстан кеткен, екеуі ескерту алған. Шығыс Қазақстан облыстық со тының төрағасы Досжан Әміров облыс соттарының 2016 жылдың 9 айын да атқарған жұмыстарын қоры тындылаған брифингті осындай деректермен бастады. Брифингке облыс тық соттың азамат тық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Манат Көмір шінов пен облыстық соттың БАҚ-пен байланыс жұмыстарын үйлестіруші судья Ераман Өтешев қатысты. Қаралған істердің сапасына келетін болсақ, осы 79 мыңнан астам істің бар болғаны 5,1 пайызына ғана тарап тар дан апелляциялық шағым түскен. Яғни, тараптардың 94,9 пайызы сот ше ші міне наразылық білдірмеген. Бұл жаман көрсеткіш емес. Сотқа 10 адам келіп, соның 9-ы қанағаттанып, біреуі нің келіспей кетуі заңдылық деп ойлаймыз. Республика бойынша жалпы қа ралған азаматтық істердің 4324-і ме диациямен аяқталса, соның 3890-ы, былайша айтқанда, 4 мыңы (32-33 пайызы) біз дің облыста қаралған. Яғни, азаматтық істер бойынша татуластыру рәсімдерін қолдануда республикада бірінші орында тұрмыз деп айтуға болады. Ал, облыста жалпы қаралған қылмыстық істердің 19,7 пайызы татуластыру рәсімдері аясында жүргізілген, яғни, сотқа келген әрбір бес адамның біреуі татуласып кетіп жатыр. Бұл көрсеткішпен республикада төртінші орында тұрмыз. Мұнымен тоқмейілсуге болмайды. Қылмыстық істер бойынша әлі де жұмыстар атқаруымыз керек. Шара Жамбыл облысы бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотында «Ұлт жоспары: үш буынды сот жүйесі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтаудың кепілі» тақырыбында дөңгелек үстел өткізілді. Іс-шараға Жамбыл облысы бойынша қылмыстық істер жөніндегі маманданды рылған ауданаралық сотының төрағасы А.Тлепов, судьялар А.Маликова, Т.Сырлыбаев, Г.Нұрлықұлов, Тараз инновациялық гуманитарлық универ ситетінің оқытушысы Д.Жалмурзаева мен заң факультетінің білімгерлері қатысты. Өз кезегінде судья А.Маликова Елбасы Ұлт көшбасшысы Нұрсұлтан Назар баевтың 2015 жылғы 20 мамырдағы «Ұлт жоспары бес институционал дық реформаны жүзеге асыру жөніндегі 100 нақты қадам» бағдарлама сының 16-қадамына тоқталып, бес сатылы сот жүйесінен (бірінші, апел ляциялық, кассациялық, қадағалау және қайта қадағалау жасау) үш сатылы (бірін ші, апелляциялық, кассациялық) сот төрелігіне көшудің азаматтардың сот төрелігіне қолжетімділігін жеңілдету мақсатында жасалғанын атап өтті. Сонымен қатар, Ұлт жоспарының екінші бағыты заң үстемдігін қамтамасыз ету шеңберінде ұсынылған рефор малар Қазақстандағы сот жүйесі мен құқық қорғау органдарының жаңғыр тылуын қамтамасыз етуге бағытталғанына жан-жақты тоқталды. Судья өз сөзінде жоспарда озық халықаралық тәжірибелер мен дағдылардың зерттеліп, оларды елімізге бейімдеу жолдары сараланғанын, аталған бағыт тар бойынша жүргізілетін реформалар Қазақстан- Республика бойынша 5086 әкім шілік іс медиациямен аяқталса, со ның 2461-і Шығыс Қазақстанға тиесілі. Бұл дегеніңіз 40 пайыз. Бұл біздің судьялардың елдің елдігі мен ынтымақбірлігі жолындағы жұмы сы ның жемісі, деді Досжан Әміров. Ізгілендіру саясатын жүзеге асыру бойынша да өңірде ілгерілеу бай қалады. Мәселен, былтыр мерзімінен бұрын шартты жазадан босату бо йын ша азаматтардан түскен өтініш тердің 58 пайызы қанағаттандырылса, биыл бұл көрсеткіш 70 пайыздан асқан. Былтыр аймақта бас бостан дығынан айырылған азаматтардың пайыздық көрсеткіші 27,2-ні құраса, биылғы жылдың 9 айында 25,1 пайызды құрап отыр. Биыл облыста қарал ған қыл мыстық істердің 0,5 пайызы шегерілген. Қазіргі уақытта елімізде ізгілендіру саясаты негізінде онша ауыр емес, ауыр лы ғы орташа қылмыстар бойынша мүм кін дігінше жеңілдіктер қарасты рылып жат қаны белгілі. Бұл бағытта облыс та да бір қатар жұмыс тар қолға алын ған. «Бас жарылса бөрік ішінде, қол сынса жең ішін де» деп баяғыда бабаларымыз айтқан дай, осындай түймедей дауларды түйедей қып өсірмей, бас бостандығынан айырмау жазаларын қарастырып жатырмыз», дейді облыс тық соттың төрағасы. Шығыс Қазақстанда татуластыру рәсім дері аясында аяқталған істер саны жылдан-жылға артып келеді. Мәселен, 2014 жылы 2094 (1,9%), 2015 жылы 3577 (3,3%) іс медиациямен қаралса, 2016 жылдың 9 айында 7039 іс (8,9%) бітімгершілікпен аяқталған. Сотқа келген әрбір 11 адамның екеуі бір-бірімен төс қағыстырып, сот процесі кезінде татуласып, бір мәмі леге келіп жатыр. Бұл қуанарлық жағдай, дейді Досжан Әміров. Азамат ҚАСЫМ, ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ ҰЛТ ЖОСПАРЫ ҰТЫМДЫ ІСКЕ АСЫРЫЛУДА дағы сот жүйесін неғұрлым кәсібилендіруге, ашық әрі ізгілікті етуге бағытталғанын, жекелеген шараларды жүзеге асыру арқылы сот рәсімдері жеңіл әрі айтарлықтай жылдам жүргізі летінін нақты айтып өтті. Іс-шараға қатысушылар «100 нақты қадам» бағдарламасы аясында пікір алмасып, сот жүйесінің өкілдері мұғалімдер мен білімгерлердің тақырып аясында туындаған барлық сұрақтарына жауаптар берді. Сондай-ақ, білімгерлер сот кеңсесі мен мұрағат жұмысымен және сот төрелігінде қолданылып жатқан жаңа технологиялармен де танысты. Жамбыл облысы бойынша қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының баспасөз қызметі Пәрмен ЖОЛАУШЫЛАР ҚАПЕРІНЕ! Соңғы кезде жолаушыларды автокөлікпен жасырын тасы малдау жағдайлары жиілеу де. Заңсыз тасымалдаушы лардың қызметі жолаушылардың, сондай-ақ, басқа да жол қозғалысына қатысушылардың өмірі мен денсаулығына қатер туғызады. Мұндай санаттағы тасымал даушылар өз қызметтерін жүзеге асыру кезінде өрт сөндіру және алғашқы медициналық көмек көрсету құрал дарын тексеру қажет тігін елемейді, көлікті рейс алдындағы тексеру және жүргізушілердің медициналық тексеруден өтуін, жолаушылар алдындағы жауапкершілік сияқты заң талаптарын ескере бермейді. Мысалы, 2016 жылғы 6 сәуір күні Батыс Қазақстан облысы «Самара- Шымкент» автокөлік жолында 63 жолаушыны заңсыз тасымалдап жүрген «Daimler-Benc» автобусы аударылған. Жол апатының нәтижесінде 4 адам қаза тауып, басқалары әртүрлі жарақат алды. Автобусты жүргізген азаматтың 2010 жылдан бастап 16 рет жол ережесін бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылғаны анықталды. Оған қоса, 2015 жылдың 25 наурызында автобусты есірткі әсерінен мас болып жүргізгені үшін оның жүргізуші куәлігі тәркіленген. Заңсыз тасымалдаушылардың қызмет нысанасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 463-бабына (рұқсатсыз кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру) сәйкес, құқық бұзушылық тың белгілері болып табылатынын атап өткен жөн. Осы баптың санкциясында қайта құқық бұзушылық жасағаны үшін (бір жыл ішінде) қылмыс қаруын баламасыз тәркілеу қарастырылады, бұл жағдайда автобус тәркіленеді. Ағымдағы жылдың тамыз айында Бас көлік прокуратурасының бастама- Дөңгелек үстел ӘЛСІЗГЕ ӘЛІМЖЕТТІК ЖАСАУ АРСЫЗДЫҚ Ойыл аудандық сотында «Әйелдер мен балаларға қарсы тұрмыстағы зорлық» тақырыбына арналған дөңгелек үстел өткізілді. Іс-шараға аудан дық сот төрағасы міндетін атқарушы А.Төремұратова, Ойыл ауданы әкімдігінің, аудан дық прокура тура, аудандық ішкі істер бөлімінің, аудан мектепте рінің өкілдері қатысты. Аудандық сот өндірісінде әйелдерге қатысты қаралған істер бойынша статистикалық мәліметтерге назар аударсақ, ағымдағы жылдың 9 айында ӘҚБтК-нің 38 адамға қатысты 38 әкімшілік іс қаралған, оның ішінде 28 әкімшілік іс бітімгершілікке келуіне байланысты өндірістен қысқартылды. «Отбасылық зорлық-зомбылық секілді қалыпты өмір ырғағын бұза тын жағымсыз әрекеттерге заңмен тосқауыл қойылатынын әркімнің білуі маңызды. Заң төңірегінде айтар бол сақ, ел Конституциясының 14-бабында заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең, тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқара сы на, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағ даяттар бойынша ешкімді ешқан дай кемсітуге болмайтындығы айқын көр се тілген. Жасыратыны жоқ, тұр мыс тық зорлық-зомбылыққа нәзік жан дылар көбірек ұшырайды. Әйел дер ге қатысты кемсітуді жою мақса тын да 2009 жылы 4 желтоқсанда «Тұр мыстық зорлықзомбылық профилактикасы туралы» Қазақстан Респуб ликасының заңы қабылданды. Оның негізгі мақ саты әйелдердің конс титуциялық құқықтары мен бос тан дықтарын, заңды мүдделерін құ қық қа қайшы әре кеттерден қорғау, әйел дерге қатыс ты зорлық-зомбы- сы бойынша әрбір аймақта жергілікті полиция қызметтерінің жанынан жергілікті атқарушы органдар мен көліктік бақылау органдарының қатысуымен мобильді топтар құрылды. Заңсыз жолаушылар тасымалдау фактілерін анықтау кезінде тасымал даушының қызметі тоқтатылады, кінәлі тұлғаға заңмен белгіленген шешім қа был данғанға дейін және заңда анықталған жауапкершілікке тарту үшін автокөліктің жүруіне бөгеу жасап, айыппұл тұрағына орналастырылады. Жолаушы заңсыз тасымалдау шылардың қызметтерін пайдаланған жағдайда заңсыз тасымалдаушыдан шығындарды азаматтық заңның аясында өндіріп алуға құқылы. Осының барлығы азаматтарға терең түсіндірілуде. Дегенмен, растайтын құжаттар қолда болмаған жағдайда (жол жүру билеті, түбіртек, чек) заңда белгіленген тәртіппен тасымалдаушыдан жол жүру үшін төленген сомаларды қайтару қиынға түсетінін атап өткен жөн. Жоғарыда айтылғандарға байланыс ты Қазақстан Республикасы Консти ту циясының 83-бабына, Қазақстан Республикасы «Прокуратура тулық тың алдын алу және жолдарын кесу болып табылады. Бұған қоса, ел Прези дентінің жарлы ғымен бекітілген жылдарға ар нал ған Қазақстан Республика сындағы «Гендерлік тең дік стратегиясы» қолда ныс та. Бұл құ жатта отбасылы әйелдер дің мәр те бесін көтеруге байланысты көп теген мәселелер қарас тырылған, оның жеке тарауы қоғамдық зорлық-зомбылықты болдырмауға арналған», деген А.Төре мұратова жиынға қаты су шылар ға тақырыпқа орай өз ой-пікір лерін ор таға салуды сұрады. Дөңгелек үс телде тұрмыстық зорлық-зомбы лыққа қатыс ты көптеген мәселелер көтерілді. Жалпы, адам құқығы заңмен қорғалады. Соны біле тұра өзгенің ар-намысына тиіп, үстемдік жасауға жол беру тыйылмай келеді. Әйелдерге қар сы жасалған қылмыстардың болуына басты себеп отбасындағы жан жал, тұрмыс келеңсіздігі, ер-азамат тардың ішімдікке әуестігі, бірбірін жеккөрушілік, зәбір көрушіні кемсіту, күш және қоқан-лоққы көрсету, әйел азаматшалардың ер адам ал дында дәрменсіздігі, күнкөріс қиындығы т.б. Осылармен қоса, тағы бір негізгі себеп зардап шегуші әйел дің сезіктімен бірге спирттік ішімдік ішуі, өзін кез келген ортада еркін және ашық ұстауы себеп болады. Тұр мыс қиын шылықтарын дұрыс түсініп ралы» заңының 25-2 бабына сәйкес, азамат тардың назарын төмендегі нәрсе лерге аударғым келеді: 1. Қажетті рұқсат беретін құжаттарсыз немесе лицензиясыз жолаушыларды және жүкті тасымалдау бойынша заңсыз кәсіпкерлік қызметіне жол берілмейтінін тасымалдаушыларға ескертемін. Бұл әрекеттерге әкімшілік жауапкершілік қарастырылған, оның ішінде көлікті тәркілеу түріндегі жауапкершілік бар. 2. Жолаушылардың құқықтары бұзылуының алдын алу мақсатында са парларды жүзеге асыру кезінде атал ған талаптарға сәйкес жұмыс істей тін ресми автокөлік тасымалдаушылар қызметін (автовокзалдан немесе белгіленген тәртіппен жазбаша келісім бойынша) пайдалану қажеттігін хабарлаймын. 3. Жолаушыларды заңсыз тасымалдау шылармен саяхат жасау кезінде теріс салдарлардың болуы мүмкін екені туралы ескертемін. Ыбырай ТЛЕУҒАЛЕЕВ, Қазақстан Республикасының Бас көлік прокуроры бірігіп шешім табу жолын білмеу, ер мен әйел адамдар арасындағы бірінбірі жеккөрушілік сезімінің басым болуы, сезік тінің әйел затына айуандық көз қарасы, моральдық және өзімшілдік сезімінің жоғары болуы, зәбір көру шінің сезіктіге заттай тәуелді болуы, әйелдердің өз құқығын дұрыс білмеуі, сақтық шараларына мән бермеуі, зәбір көруші әйел адамдардың тұрмыс-тіршілігінің төмен болуы, жоға ры және орта оқу орындарында, мек тептерде мұғалімдер тарапынан, отбасында ата-аналар тарапынан сақтық шараларына дұрыс көңіл бөлінбеуі, балаларға тәрбие беруде салғырттық басты себеп болып саналады. Қай халық болсын әйел затына ықыласпен қараған, қазақ халқында әйелдің орны ерекше, ана деп құрметтеп, қарындас деп еркелетіп отырған. Ер-азаматтың тірегі, қамқоршысы бол ған әйелдер қамыққанда сүйеу, тарыққанда тіреу, қам көңілге жұба ныш бола білген. Осындай қадірлі жандардың қазіргі кезде зорлық-зом былық құрбанына айналуы, әрине, өкінішті. Жиынға қатысушылар мұндай жағдайға орын бермеу үшін бірігіп құқықтық сауатты көтеруге бағытталған шара өткізу керектігін айтты. Г.ТАНКИЕВА, Ақтөбе облысы Ойыл аудандық сотының кеңсе меңгерушісі

3 Бүгінгінің бас тақырыбы (Соңы. Басы 1-бетте) 3 ҚОҒАМ КІРМЕ СӨЗГЕ ҚАРСЫЛЫҚ ДІНГЕ ҚАРСЫЛЫҚ ЕМЕС Жаңа министрлікке жүктелген мін деттің бірі осы. Сондықтан болар, ве домство басшысы Нұрлан Ермекбаев министрлік құрылған қыркүйек айынан бері қыруар шаруа атқармаса да, қоғам назарын аударған мәлімдемелер жасап, ұсыныстарын айтып үлгерді. Жаңа ми нистр жасаған ұсыныстың бәрі көптің бірауыздан қолдауына ие болуда дей ал маймыз. Соның бірі мешіттерде уағыз ды орыс тілінде де жүргізу мәселесі. «Бүгінде қоғамда қандай мәселе көтеріл се, біз оны қарастыруымыз қажет. Қазір қоғамда осы мәселе көтеріліп отыр. Се бебі, мешіттерге жастар көптеп келуде, үлкен кісілер де бар, ауылда тұратындар да бар. Олардың ішінде имамдардың қазақ тілінде оқитын уағыздарын түсін бейтіндер де бар. Қала жастары ғана емес, ауылдан келген жастар да бар. Ал, дін тілі мен тұрмыстық тіл бұл екі бөлек мәселе. Сонда қазақша түсінбей тіндер қайда барады? Олардың дінге де ген қызығушылығы бар, бірақ мешітте айтылатын мәселелерді түсінбегеннен кейін деструктивті ағымдардың жетегін де кету қаупі бар. Ондай ағымдардың белсенділері қазақша да сөйлейді, орыс ша да сөйлей береді. Сөйтіп, жастарды тартып алады. Сондықтан, біздің діни басқармамыздың жақсы білім алған имамдары жастарға өз ойларын жеткізе білуі керек. Осыған байланысты қазір бұл мәселе көтеріліп жатыр. Мешіттерге басқа ұлттың өкілдері де келеді, олар да уағызды түсінгісі келеді. Олар сосын имамдардың сөзі неге түсінікті тілде жеткізілмейтінін сұрап жатады», де ген ді бұл жайлы Дін істері және азамат тық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаев. Иә, дін тілге бөлінбейді. Ол адамзатқа ортақ қазына. Оны кім қай тілде қабыл даймын десе өз еркі. Оған әр саладағы әлемдік тұлғалардың ислам дінін қабыл дағаны айғақ. Өйткені, қасиетті Құран кітабы түпнұсқа араб тілінде ғана қалған жоқ. Жер шарының көптеген елдеріне өз ана тілінде жеткені секілді қазақ тіліне де аударылды. Бірақ, біздікі ата бабадан келе жатқан салттарымызды жоққа шы ғармайтын, керісінше, сонымен біте қайнасып жеткен дәстүрлі ислам. Бірлі жарым өзге ұлт өкілдері болмаса, мемле кетіміздегі мұсылмандардың дені өзіміз дің қазақтар екені мәлім. Министрдің мешіттерде уағызды орысша жүргізу туралы ұсынысының қарсылыққа ұшы рауының бір себебі осында жатса керек. Мешітке баратын жамағаттың 99 па йыз қазақтар екенін қоғам белсендісі Мұхтар Тайжан да министрдің қаперіне салған болатын. Әрине, бұл әзірге ұсы ныс қана. Бүгін ертең енгізгелі тұрған дүние емес. Және, бәлкім, жастардың теріс пиғылды ағымдардың жетегінде адасып кетпеуі үшін керек те шығар. Бірақ, бұл арада қоғамның (әңгіме қазақтілді қоғам жайлы) қарсылығын тудырған тағы бір мәселе бар. Ол он сыз да қағажу көріп жүрген қазақ тілі енді мешіттерде де ресми тілдің көлең кесінде қалып кете ме деген қорқыныш тан туған қарсылық. Бір қызығы, мешіттерде уағызды орысша жүргізуді (жастардың адасып кетпеуі үшін) құптайтын жаңа министр араб тіліндегі кірме сөздердің айтылуы на қарсы екен. «Қазақ тілі өте бай. Сон дық тан, кірме сөздерді қолданбауға тырысайық. Бүгінгі таңда кейбір аза маттар кірме сөздерді қолдануға құмар. Оған мысал ретінде «ифтар», «машал лах» сөздерін айтуға болады. Әйтпесе Алтын көпір Сәкен ОРЫНБАСАРҰЛЫ, Мәселе Өңірлік әріптестік байланысты нығайту аясында Қызылордаға Ақтөбе облысының делегациясы келді. Делегаттар Арал, Қазалы, Қармақшы, Сырдария аудандарында болып, аймақтағы негізгі нысандардың жұмысымен танысты. Қызылордаға Ақтөбе облысынан делегация келді Шара барысында Ақтөбе облысының әкімі Бер дібек Сапарбаев Қызылорда облысының әкімімен бірге Қала күні мерекесінде ашылған Рәміздер ал леясына барып, ағаш екті. Сондай ақ, Сырдария өзені арқылы өтетін, алдағы қазан айында пайдала нуға берілуі жоспарланған көпір құрылысымен та нысты. Содан соң делегаттар биыл наурыз айында күр делі жөндеуден өткен тарихи өлкетану мұражайын аралады. Мұражай ғимаратына жөндеу жұмыстары жүргізіліп, бірінші және екінші қабаттарына бейне экскурсия жасау үшін мониторлар орнатылған. Сондай ақ, экспонаттар қатары толықтырылған. Мұражай қорында 5516 тарихи жәдігер сақталған. Оның 4502 сі 11 экспозициялық залға қойылған. Облыстық мұражайда Сыр өңірінің ежелгі дәуірден қазіргі кезге дейінгі тұтас тарихы ұсынылған. Со нымен қатар, қонақтарға «Сәулет» мөлтекауданын дағы Қала күнінде пайдалануға берілген 350 пәтер лік 7 көпқабатты үй көрсетілді. Ол «Өңірлерді да мыту 2020» бағдарламасы аясында «Байтерек де велопмент» акционерлік қоғамының қолдауымен салынды. Ақтөбеліктер өз кезегінде мектеп оқушыларының әуе және су кемелерін модельдеу, роботты техника және тағы да басқа техникалық жетістіктеріне арналған көрмесін ұйымдастырды. Облыстық меке мелер үйінде Ақтөбе облысының делегаттарына ситуациялық орталықтың жұмысы мен Сырдария өзенінің сол жағалауын игеру жобасы таныстырыл ифтарды қазақ халқы осы уақытқа дейін ауызашар, машаллахты құдай қаласа деп айтып келді ғой. Сондықтан, теріс ағымдарға тойтарыс беру үшін біз өз рухани құн дылығымызды сақтап қалуымыз керек. Сол кезде жастарымыз жат ағымдарға ермейтін болады». Бұл түнеукүні Орталық коммуникациялар қызме тін де өткізген брифингте Дін істері және азаматтық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаев білдірген пікір. Оның сөзіне сүйенсек, осылайша «теріс радикалды идеологияға қазақы дәстүрімізбен ғана тойтарыс бере ала мыз». Министрдің уағызды орысша жүргізу жайлы ұсынысына қоғамның қарсылы ғын түсінгеніміз секілді, Нұрлан Бай зақұлының араб тіліндегі діни кірме сөздерді қолдануға деген қарсылығына да оң көзбен қарауға болады. Себебі, айтып өткеніміздей, біздің ұстанатыны мыз сан ғасырлық салтымызбен, әдет ғұрпымызбен және тілімізбен бірігіп кірігіп, біртұтас дүниеге айналған дәс түрлі ислам. Сондықтан да, бір нәрсеге таңғалсақ бәрекелді, тәубеге келсек немесе жақсылыққа ниеттенсек құдайға шүкір не құдай қаласа деген, ауыз бекітуді сәресі деп атап, ораза ұстаған көрші қолаң, ағайын туысын ауызашарға шақырған халық едік. Қазір осылардың орнына «иншаллах», «ма шаллах», «сухур» немесе «ифтар» деп тікелей араб тіліндегі атауымен атайтын дарды жиі көреміз. Кей бауырларымыздң сенімнен бір адасқаны аздай, бұл жұртшылықты тілден екі адастыруға алып келмей тұрмайды. «Ифтар», «ма шаллах» сынды араб тіліндегі кірме сөздерге қарсылық, әлбетте, дінге қарсылық емес. Министрдің мұнысын қолдамай жүргендер осыны түсінсе екен. Алаш арыстары да «Біз бірінші қазақпыз, сосын барып мұсылманбыз» демеп пе еді. ды. Екі облыстың басшылары өңіраралық әріптес тікті нығайту туралы жиын өткізіп, тиісті меморан думға қол қойды. Содан соң Н.Бекежанов атындағы қазақ музыкалық драма театрында Ақтөбе облысының өнер қайраткерлері мен шығармашылық ұжымда рының қатысуымен гала концерт өтті. Ақтөбелік делегация Қызылордада ауыл шаруашылығы жәр меңкесі мен театрландырылған қойылым ұйымдас тырды. Қонақтар «Orda Glass» ЖШС шыны табақ шаларын шығаратын зауыттың құрылыс алаңына (2017 жылы пайдалануға беріледі) және «Жан Арай» ЖШС агроиндустриалды кешеніне барды. Осы күні Ақтөбедегі Қ.Жұбанов атындағы мем лекеттік университетінің студенттік театрының, С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университетінің жас тар театрының қойылымдары ұйымдастырылды. Сондай ақ, Т.Ахтанов атындағы Ақтөбе облыстық драма театры ұжымының спектаклі көрсетілді. «Тағзым» алаңында көрші аймақтың тауар өнді рушілерінің ауыл шаруашылығы өнімдерінің жәр меңкесі ұйымдастырылды. Ақтөбе облысының ша руа лары саты лым ға картоп, тары, басқа да көкөніс түрлері, жеміс жидектер, ет сүт және өзге де бақша өнімдерін әкелген екен. Бұдан бөлек, жәрмеңке барысында спорттық жарыстар ұйымдастырылып, шығармашылық ұжымдардың өнері көрсетілді. Қызылорда облысы әкімінің баспасөз қызметі ӨЗГЕ ЕЛДЕ ӨГЕЙЛІК КӨРГЕН БҮЛДІРШІНДЕР ТАҒДЫРЫНА БӘРІМІЗ ЖАУАПТЫМЫЗ Таяуда еліміздің Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысов әлеуметтік желі арқылы таратқан мәліметінде АҚШ тұрғындарының Қазақстаннан бала асырап алу құқығына үш жылдан бері шек қойылғанын мәлімдеді. Министрдің пікіріне сенсек, мұндай қатаң шешімнің қабылдануына алып мемлекеттен елімізге арнайы жол тартып келіп, бір перзентке зар екенін айтып зар жылаған кейбір азаматтардың онсыз да ата-ана жылуына зәру бүлдіршіндерімізді қорлап, зорлық-зомбылық жасап, күш қолдануы себеп болса керек. Қызығы, құрама штаттағы құзырлы орган дардың шенеуніктері балаларымыздың басын дағы жағдайға сырық сабынан қарап, екі ел арасындағы келісімшарттың талабына сәйкес есеп беріп тұруды әлі күнге артық шаруа санап келе жатқан көрінеді. Мемлекет тарапынан тиісті бақылаудың жоқтығын пайдаланған кей бір шетелдік ата аналар жат топыраққа аяқ басқан сәбилерімізді атып өлтіріп, базбір иман сыздары бүлдіршіндерімізді төсек қатынасына мәжбүрлеп, зорлап келген. Статистикалық деректерге жүгінсек, шектеу қойылғанға дейін Қазақстаннан алты мыңға жуық бала американдық ата аналардың қамқор лығына берілген. Олардың қазіргі тағдыры қазақстандықтар үшін белгісіз күйінде қалып отыр. Сыртқы істер министрлігі таратқан мына мәліметтер «Хабар» мен «Қазақстан» ұлттық арнасы тілшілерінің шет мемлекеттерге жасаған арнайы сапарлары барысында түсірілген хабар лардағы американдықтар асырап алған балалар дың жағдайлары жақсы деген пікірге саятын шат шадыман тұрмыстарының ылғи да шын дыққа жанаса бермейтіндігін, оның тек ел жұрт ты алдандыру үшін жасалғандығынан хабар бе ретін сияқты. Телеарналардың ақиқатты қалаула рын ша бұрмалап, тек өздеріне қажетті жағын көрсетуі, сірә да, өзге елде өгейлік көргендердің талайға түскен тағдырында еліміздегі кейбір органдар дың да белгілі бір дәрежеде кінәсі барлығын жалпақ жұртқа жарияламай, ішке бүгіп қалудан туындаған сақтық па деп те ойланасың. Олай дейтініміз, бұл балалар кезінде өз еріктерімен шетел асып кеткен жоқ. Олар «Неке және отбасы ту ралы» заңымыздың талаптарына сәй кес, қорғаншылық органдардың қаты суымен сот шешімі арқылы жатжұрттықтарға берілген. Осы заңның «Бала асырап алу туралы» 13 тарауының «Балаларды асырап алуға тілек білдірген адам дардың құқықтары мен міндеттері» деп көрсе тілген 85 бабының 3 бөлігінде: «Бала асырап алуға үміткер Қазақстан Республикасының шегі нен тыс жерде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер Қазақстан Республикасының балалардың құқық тарын қорғау саласындағы уәкілетті органына баланы асырап алуға тілек білдіргені туралы жазбаша өтініш, сондай ақ, арнайы уәкілетті шетелдік мемлекеттік органдар және бала асы рап алу жөніндегі ұйымдар беретін, табыстары, отбасы жағ дайы, денсаулық жағдайы, оның ішінде психикалық хал жайы туралы, есірткіге (уытқұмарлыққа), алкогольге тәуелді еместігі туралы, сотталмағандығы туралы, ықтимал ата аналардың жеке басы ның адамгершілік қа сиеттері туралы анықтамалар береді. Қазақстан Республикасының балалардың құқық тарын қорғау саласындағы уәкілетті органына құжаттарды табыс еткеннен кейін және асырап алушы баланы асырап алуға келіскен жағдайда асырап алушы баламен кемiнде төрт апта тiке лей қатынаста болуға тиіс», деп көрсетілген. Қолданыстағы заңның мына талабына сен сек, шетелдік бала асырап алушыларға бүлдір шіндеріміз олардың табыстары мен отбасылық жағдайы, денсаулығы мен оның ішінде психика лық жағдайы, есірткіге, (уытқұмарлыққа) ішім дікке тәуелді еместігі, сотталмағандығы тексе рілмей тұрып берілмеуге тиісті. Сол кезде заң дарымыз мүлтіксіз орындалып, бала алуға тілек білдірушілер талапқа сай тексерілсе, шетелдік тердің арасынан жүйкесінде ауытқушылығы бар әлгіндей арам пиғылдылар шығар ма еді? Өкінішке қарай, Сыртқы істер министрінің аузымен айтылған жоғарыдағы деректер шетел діктерге, соның ішінде американдықтарға бала беру ісінде шалағайлықтардың кеткеніне күмән тудырмайды. Әлде шетелдік меймандар жалған құжат жасап, қаптаған мекемелер мен ақтық шешімін айтқан сот органдарын қапыда қалдыр ды ма екен? Әйтеуір, көңіл кезетін сауал көп, тек тұшымды жауап жоқ. Исі қазақтың жүрегінде сыздап тұратын бұл мәселе бұрындары да талай рет көтерілгенімен, неге екені белгісіз, оған ре сми түрде жауап қайтарылып, нәпсіқұмарлардың қолдарына берілген балаларымыздың тағдырын еліміздегі қай орган дардың үстірт шешкені айтылған емес, атқа мінгендердің бәрі жым жырт. Мемлекет атынан заңдарымыздың орында луын қадағалайтын прокуратура органдары да үнсіз. Соған қарағанда сырт көзге бұл істе кем шілік жоқ сияқты көрінеді. Ал, мәселеге әділдік тұрғысынан қарасақ ше? Біздіңше, мұндай істер аяқсыз қалмауы тиіс. Әрине, кезінде асығыс шешім қабылдаған адамдарды жазалағаннан шетелге кеткен қаракөздеріміздің көкірегіндегі жара жазыла қоймас, алайда, ол өзгелерге ащы сабақ болар еді. Елеусіз МҰРАТ,

4 4 ТАРАЗЫ Пайым БАЛАМА ЖАЗА АЗАМАТТАРДЫҢ СОТҚА ДЕГЕН СЕНІМІН НЫҒАЙТТЫ А.ҚАЛМҰХАМБЕТОВ, Ақтөбе қаласы мамандандырылған әкімшілік сотының төрағасы Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасының қабылданып, іске асырылғанына да біраз уақыт өтті. Осы аралықта заңнаманы ізгілендіруге, балама жазаларды қолдануға қатысты көптеген игі істер қолға алынды. Нәтижесінде бірнеше кодекске өзгерістер енгізіліп, заңнамалар жаңаша сипатқа ие болды. Тәуелсіздік алған кезден бастап құқықтық мемлекет құруды басты мақсат еткен елімізде заңдардың сапалы дайындалуына ерекше назар аударылғаны белгілі. Әсіресе, заңның елдегі қауіпсіздіктің, әділдіктің, тура төреліктің кепілі болуына айрықша ден қойылған еді. Сонымен бірге қолданыстағы заңдардың азаматтардың құқығы мен бостандығын мінсіз қорғауына, сол арқылы сот пен құзырлы орындарға деген сенімді қалыптастыруға батыл қадам жасалғанына баршамыз куә болдық. Ал, сот пен халық арасындағы байланыс жолға қойылып, сенім нығаюы үшін жазаның әділ ғана емес, ізгілікке толы болуы да маңызды. Міне, әкімшілік құқық бұзушылық саласында қолданылып жүрген кодекс осы құндылықты ескеруімен құнды болып отыр. Республикамызда табысты жұмыс істеп келе жатқан мамандандырылған әкімшілік соттарға ірілі-ұсақты әкімшілік істерді қарап, заң шеңберінде жазалау шараларын тағайындау жүктелген. Ал, мемлекетіміздің әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдар адамның қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және құқық бұзушылық жасаған жандарға әкімшілік жаза қолданғанда адам жанын күйзелтуді немесе адамның қадір-қасиетін қорлауды жазалау мақсаты етіп қоюға болмайтынын нақты көрсетеді. Жалпы, Әкімшілік құқық бұзушылық кодексте көзделген құқық бұзушылық құрамының барлық белгілері бар әрекетті жасау әкімшілік жауаптылыққа негіз болып табылатынын әр азамат түсінуі керек. Әрі еліміздің кез келген тұрғыны заңнамалар ізгілендірілгеніне қарамастан, өзінің жасаған құқық бұзушылығы үшін жа- Сарап 2016 жылдың 11 ақпанында мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы заңнаманың сақталуы бойынша тәуекел дәрежесін бағалау критерийлерін және тексеру парақтарының нысандарын бекіткен Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері министрі мен Ұлттық экономика министрінің бірлескен засыз қалмайтынын сезінуі қажет. Өйткені, заңдық тұрғыда уәкiлеттiк берiлген судья мен органдар құқық бұзушылық жасаған тұлғаны, кодексте көзделгендей, құқықтары мен бостандықтарынан айыруды немесе оларды шектеуді көздейді. Қазының міндеті жазалау емес әрі сот органының айыптаушы құрылым еместігі де белгілі. Сондықтан, сот жаза тағайындағанда қателікке жол берген азаматты тұқыртып, айыбын бетіне басуды емес, керісінше, жаза белгілей отырып тәртіпке шақыруды, тәрбиелеуді мақсат етеді. Әкiмшiлiк жаза құқық бұзушылықты жасаған тұлғаны заңнама талаптарын сақтау және құқық тәртiбiн құрметтеу рухында тәрбиелеуді мақсат етеді. Сондай-ақ, құқық бұзушының өзiнiң де, басқа тұлғалардың да жаңа құқық бұзушылықтар жасауының алдын алу мақсатында қолданылады. Кодекске сай, әкімшілік жазаның түрлері дәйектелген. Заңнамаға орай, құқық бұзушылыққа жол берген тұлғаларға ескерту жасау; әкiмшiлiк айыппұл салу; әкiмшiлiк құқық бұзушылықты жасау құралы не нысанасы болған затты, сол сияқты әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасау салдарынан алынған мүлiктi тәркiлеу; арнайы құқықтан айыру; рұқсаттан айыру немесе оның қолданылуын тоқтата тұру, сондай-ақ, тiзiлiмнен алып тастау; қызметті тоқтата тұру немесе оған тыйым салу; заңсыз тұрғызылып жатқан немесе тұрғызылған құрылысты мәжбүрлеп бұзу шаралары қолданылады. Қарап отырсақ, жазаның өзі құқық бұзушылықтың дәрежесіне қарай қатаңдатылып отырады. Мәселен, заңды белінен басқан жандарды тәубасына келтіру үшін кодекстегі жоғарыдағы жазалардан бөлек, әкімшілік қамаққа алу; шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды Қазақстан Республикасының шегінен әкімшілік жолмен шығарып жіберу секілді жазалар қолданылады. Сонымен қатар, осы кодекстің ерекше бөлімінде көрсетілген баптардың санкциясында балама жазалар қарастырылған. Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 610-бабының 1-бөлігінің санкциясында айыппұл және балама жаза көлiк құралын басқару құқығынан айыру жазасы қарастырылған. Яғни, іс осы бапқа сай дәрежеленіп түскенде судья айыппұл немесе көлік құралын басқару құқығынан айырмас бұрын, жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескереді. Айталық, айыппұл салу түріндегі жаза тағайындаған кезде кiнәлi адам шын өкiніп тұр ма, әкiмшiлiк құқық бұзушылық жасаған тұлға залалды өз еркiмен өтеді ме, немесе келтiрiлген зиянды жойды ма деген сауалдарға жауап ізделеді. Сонымен қатар, бұл жерде ісі таразыға түскен тұлғаның әкiмшiлiк құқық бұзушылықты алғаш рет жасауы, абайсызда қателікке ұрынуы жеңiлдететiн мән-жайлар ретінде ескеріліп, айыппұл жазасының тағайындалуына негіз болады. Мысалы, А.Әбуов деген азамат Ақтөбедегі Некрасов көшесі мен Жүргенов көшесінің қиылысында Лада көлігімен келе жатып, жол ережесін бұзып Е.Байғазиннің басқаруындағы Toyota Avensis көлігін соққан. Қатты жылдамдықпен келе жатқан жүргізуші жол және метеорологиялық жағдайды ескермеген, қауіпті жағдай туындағанда жылдамдықты тоқтатуға не азайтуға, басқа қатысушыларға қауіп төндірмес үшін кедергіні айналып өтуге шара қолданбаған. Осының кесірінен өзге азаматтың көлігі бүлініп, материалдық залал келген. Сөйтіп, ол ҚР ӘҚБтК-нің 610-бабының 1-бөлігінде көрсетілген құқық бұзушылықты жасаған. Дегенмен, істі таразылағанда судья А.Әбуовтің өз ісіне өкінетінін, кінәні мойындағанын ескеріп, оған әкімшілік айыппұл жазасын тағайындауды жөн деп шешкен. Ал, дәл осындай құқық бұзушылыққа жол берген С.Боранғалиев көлік құралын басқару құқығынан айырылды. Мұндайды көргенде заңнан толық сауаты жоқ қарапайым азаматтардың екі жүргізушіге неге екі түрлі жаза тағайындалған деп сұрауы әбден мүмкін. Бұл қалыпты жағдай. Бұған себеп бар. Ең әуелі С.Боранғалиев дәл осындай құқық бұзушылықты бір жылда екінші рет қайталап тұр. Яғни, бұл жүргізушінің болған жайдан сабақ алмағанын, қателікке жүрдім-бардым қарағанын көрсетеді. Екіншіден, келтірілген шығын өтелмеген. Бұрын да әкімшілік құқық бұзушылыққа тартылып, ескертуден сабақ алмаған С.Боранғалиевқа судья көлік құралын басқару құқығынан айыру жазасын тағайындаған. Осылайша балама жазаларды қолдану арқылы азаматтардың соттың әділдігіне, жазаның дұрыстығына сенімі нығаюда. ТӘУЕКЕЛ ДӘРЕЖЕСІН БАҒАЛАУ ТӘРТІБІ Е.НУРИДДИНОВ, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері министрлігінің Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша департаментінің мемлекеттік көрсетілетін қызмет басқармасының бас маманы бұйрықтары аясында біршама түсіндіру жұмыстары жүргізілуде. Дәлірек айтсақ, мемлекеттік қызметтер көрсету саласындағы заңнаманың сақталуы бойынша тәуекел дәрежесін бағалау критерийлері белгілі бір тәуекел тобына жатқызу мәселесін шешу үшін әзірленген. Тәуекел дегеніміздің негізгі ұғымы мемлекеттік қызметтерді көрсету кезінде көрсетілетін қызметті алушылардың құқықтарын, бостандықтары мен мүдделерін бұзу ықтималдығы. Тәуекел дәрежесін бағалау критерийлері салалық даму ерекшеліктері мен олардың дамуына әсер ететін факторларды ескере отырып тексерілетін субъектілердің тікелей қызметімен байланысты, әртүрлі тәуекел дәрежесіне жатқызуға мүмкіндік беретін сандық және сапалық көрсеткіштердің жиынтығы. Оның объективті критерийлері мемлекеттік қызметтер көрсету саласында тәуекел дәрежесіне байланысты және жеке тексерілетін субъектіге тікелей байланыссыз тексерілетін субъектілерді іріктеу үшін қолданылады. Ал, субъективті критерийлері нақты тексерілетін субъектінің қызмет нәтижелеріне байланысты тәуекел дәрежесін бағалау болып табылады. Объективті критерийлер бойынша барлық тексерілетін субъектілер жоғары тәуекел дәрежесіне еніп, тексерілетін субъектілерге қатысты іріктеп тексерулер жоспардан тыс жүргізіледі. Негізінен, тексерілетін субъектілер ҚР заңнамасына сәйкес, мемлекеттік қызметтерді көрсететін орталық мемлекеттік органдар, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың жергілікті атқарушы органдары, қаладағы аудандар, аудандық маңызы бар қалалар, кенттер, ауылдар, ауылдық округтер әкімдері, сондай-ақ, мемлекеттік қызметтер көрсететін жеке және заңды тұлғалар. Осы ретте ескере кететін мәселенің бірі іріктеп тексеру жүргізу мерзімділігі жылына бір реттен аспауы тиіс. Тексеру парағында көрсетілген мемлекеттік қызметтер, жеке және заңды тұлғалардан келіп түскен шағымдар мен арыздар өрескел, елеулі, елеусіз деген түрлерге бөлінеді. Егер жекелеп тоқталар болсақ, өрескел бұзушылық көрсетілетін қызметті берушілер мен алушылардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерінің татымды бұзылуына алып келуі мүмкін. Мемлекеттік қызмет көрсету саласындағы заңнамада белгіленген талаптардың бұзылуы көп жағдайда тегін ұсынылуға кепілдік берілген мемлекеттік қызметтерді ақылы негізде көрсетуден, айқындалмаған құжаттарды сұрату, көрсетілетін қызметті берушінің мемлекеттік қызметтің бекітілген стандартына сай көзделген жұмыс мерзімін сақтамауынан туындайды. Жасыратыны жоқ, көрсетілетін қызметті алушылардың құқықтары, оларға көрсетілетін заңды мүдделердің дұрыс орындалмауынан «мемлекеттік қызметтер көрсету» бағыты бойынша мемлекеттік органның жыл сайынғы тиімділігін бағалау мүмкін болмай отыр. Алдағы уақытта осы бағыттағы жұмыстарды жандандыру кезек күттірмейді. Съезд қарсаңында СУДЬЯЛАР ЕЛ НАЗАРЫНДА ЖҮРЕТІНДЕРІН ЕСТЕН ШЫҒАРМАУЫ ТИІС Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Судьялар одағының 2013 жылы қараша айында өткен VI съезінде сөйлеген сөзінде: «Ұлттық сот жүйесі қоғамдағы тұрақтылықтың, құқық үстемдігінің, қоғам мен мемлекет мүдделерін мүлтіксіз сақтаудың, қазақстандықтардың құқығы мен бостандықтарын қорғаудың сенімді кепіліне айналуға тиіс. Қазақстан судьялары қауымдастығының халыққа қызмет етуінің зор маңызы осыған саяды. «Қазақстан 2050» стратегиясын іске асырудың күрделі жұмысындағы Қазақстан судьяларының басты борышы осы. Мен Қазақстанның 2000-нан астам судьялар корпусы Отанымызды жаңарту және нығайту жөніндегі біздің ұлы мақсаттарымызды іске асыруға лайықты үлес қосатынына сенімдімін», деп атап көрсеткен еді жылдың желтоқсан айында Судьялар одағының кезектен тыс VII съезін шақыру туралы қаулы қабылданды. Съезд Астана қаласында өтеді. Аталған шешім судьялардың кәсіби және моральдық бейнесіне деген қоғам талабының артуымен, сондай-ақ, Судьялар әдебінің жаңа кодексін қабылдау қажеттігімен байланысты. Бұл бес институционалдық реформаны іске асыру жөніндегі «100 нақты қадам баршаға арналған қазіргі заманғы мемлекет» Ұлт жоспарының 19-қадамын іс жүзінде орындау болып табылады. Судьялар әдебінің жаңа кодексі бұл сапалы және кәсіптенген жоғары рухани принциптерге ие судьялар корпусын жасақтау негізі. Бұл ретте атап өту қажет, съезді кезектен тыс өткізуге байланысты VI съезд барысында төрт жылға тағайындалған Орталық кеңес пен Орталық ревизиялық комиссия мүшелерінің есебін тыңдау жоспарланбайды. Сонымен қатар, қаулыға сәйкес, съезге өкілдік ету нормасы Судьялар одағының 15 мүшесіне 1 делегаттан қатысу қағидаты бойынша белгіленді. Осы ретте аудандық судьялар мен доғарыстағы судьялар делегаттарының арасындағы өкілдік ету қамтамасыз етілуі тиіс. Судьялар одағының филиалдарына делегаттыққа кандидаттар тізіміне облыстық және оған теңестірілген соттардың төрағаларын, Судьялар одағының облыстық филиалдарының төрағаларын, Орталық кеңес пен Орталық ревизиялық комиссия мүшелерін енгізу ұсынылды. Қазақстан Республикасы Судьялар одағының әзірлеуімен судьялар әдебінің жаңа кодексінің жобасы құрастырылып, ол 33 бапқа бөлінген V тараудан тұрады. Бұл құжат жалпы ережелер мен судьяның кәсіби міндеттерін атқарғанда, сонымен қатар, жұмыстан тыс уақытта әдеп принциптерін сақтауды белгілейді. Тәжірибе барысында байқағанымыз, сот отырыстарына қатысқан азаматтардың көпшілігі дауды өзара тиімді шешудің жолдарынан хабарсыз екендерін көрсетеді. Алайда, әр азамат сотта не болып жатқанын бағалауға құқылы, соның қатарында судьяның адамгершілік принциптері тарапынан жасалған әрекеттерін: әділеттілігін, ізеттілігін, адалдығын таразылай алады. Судьялар әрдайым ел алдында екендіктерін есте сақтауы қажет, сотқа қатысушы тараптар олардың сөздеріне, көзқарастарына, әр іс-қимылына баға беріп, байқап отырады. Судьяға қойылатын негізгі талаптардың бірі судьялар әдебінің қағидаларын сақтау болып табылады жылдан бастап Сот жюриі екі комиссиядан тұрады. Әрбір комиссияның құрамына аудандық, облыстық және Жоғарғы Соттың судьялары кіреді. Мұндай жүйе Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі Стамбұл жоспарын орындау мақсатында іске асырылды. Аталған тәсіл комиссиялардың жұмысын неғұрлым айқын ете түседі әрі оның шешімдеріне деген судьялардың сенімін арттырады. Біліктілік комиссиясы жұмыс істеп жүрген судьялардың кәсіби қызметіне баға беретін болады. Бұл, ең алдымен, судьялардың кәсіби білім деңгейі мен оны сот төрелігін жүзеге асыруда қолдана білу қабілеті. Сонымен қатар, сот қызметінің нәтижелерін, судьяның іскерлік және адамгершілік қасиеттері мен оның заңнама және Судьялардың әдеп кодексінің талаптарына сәйкестігін зерделеу. Судьялардың кәсіби қызметіне баға алғаш рет судья лауазымын атқарған бірінші жылғы жұмысының нәтижелері бойынша беріледі. Кейіннен баға әрбір бес жыл сайын, сондай-ақ, судья жоғары тұрған соттың судьясы лауазымына, сот төрағасы, сот алқасының төрағасы лауазымдарына жарияланған конкурстарға қатысқан жағдайда берілетін болады. Жиырма және одан да көпжылдық судьялық өтілі бар судьялар қазының кәсіби қызметін мерзімдік бағалаудан босатылады. Тәртіптік комиссия судьяның орнынан түсу құқығын растау, судьяға қатысты тәртіптік іс қозғау мәселелерін қарастыратын болады. Судьяға қатысты материалдарды тәртіптік комиссияда қарауға облыстық сот пен Жоғарғы Соттың жалпы отырысы төралқасының шешімдері негіз болып табылады. Сонымен қатар, Сот жюриінің судьяға қатысты материалдарды қарауына жеке және заңды тұлғалардың өтініштері негіз болады. Судьялар есептілігінің күшеюі, жұмыс істеп жүрген судьялардың біліктілігін мерзімдік бағалау, азаматтарға судьялардың әрекетіне қатысты Сот жюриіне шағымдану мүмкіндігінің берілуі судьялардың кәсіби тәртібін нығайтуға, сот төрелігін жүзеге асыру сапасын жақсартуға және осылардың нәтижесінде тұрғындардың сот жүйесіне деген сенімін арттыруға ықпал ететін болады. Б.СЕКЕРБЕКОВ, Катонқарағай аудандық сотының төрағасы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ

5 СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ 5 (Соңы. Басы 1-бетте) Иә, дұрыс айтасыз.экологиялық ахуалды жақсарту, табиғатты қорғау экологиялық құқықтық сана деңгейіне байланысты. Өкінішке қарай, бүгінде біздің бұл тұрғыдағы түсінігіміз төмен. Себебі, экологиялық құқық ең кенже дамыған сала. Ол қылмыстық, азаматтық құқықтармен салыстырғанда жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан дами бастады. Бұл ең алдымен соғыстан кейінгі Еуропа, антропогендік факторлар әсерінің күшеюі, әсіресе, өнеркәсіптік өндіріс, технологиялардың ауысуы, тұтынушылықтың артуы және тағы басқа жағдайлаларға байланысты. Экологиялық құқықты сақтаудың маңызы оның сипатынан да ауқымды. Өйткені, қоршаған ортаның қорғалу деңгейі жер бетіндегі өмірдің сақталуы, адамдар қызметіне қолайлы жағдайдың жасалуы, ғаламдық жылыну мәселелерімен өзектес. Әлем мұхиттары суының көтерілу деңгейімен байланысты тағы да басқа апатты жағдайлардың туындап отырғанын көзіміз көріп отыр. Экологиялық құқық аясы уақыт өткен сайын кеңіп барады. Бұл бүгінде ақпараттық технологияның дамып, өндірістік өзгерістердің көбеюіне, ғаламдық байланыстардың күшеюімен астарлас жатыр. Сонымен қатар, өз қолымызбен жасап жатқан экологиялық қылмыстар да аз емес қой. Жуырда ғана қырылған он миллионнан астам киік те қоршаған ортаға деген теріс көзқарасымызды көрсететінін мойындауға тиіспіз. Иә, бұған сөз бар ма? Бұл жерде менің де, халықтың көкейінде зымырандардан төгілген гептиль тұр. Өкінішке қарай, бұл жағдай толыққанды зерттеліп, дәлелденбеді. Оған көңіл бөлуді қажет деп таппадық. Біздегі экологиялық қауіпсіздікке қатысты мәселелер экономикалық мүдделердің көлеңкесінде қалады. Мұның сыртында халық үшін маңызды мәселелерді шешеміз деген сылтаумен экологияның тағдырын екінші кезекке қалдыруға мәжбүрміз. Мысалы, елді мекендерге ауызсу жеткізу әлеуметтік басымдықтағы мәселе болса, екінші жағынан экологиялық қауіпсіздікке кері әсер ететін жағдай. Жер қыртысының құнарын, құрылымын тепе теңдікте ұстап тұру арқылы қоршаған ортаға тиімді әсер етіп тұрған жерасты сулары, өнеркәсіптік, тұрмыстық қажеттіліктер үшін шығарылып, пайдаланылып жатыр. Амал не, біздің сұранысымыз, қажеттілігіміз осындай қадамдарға итеруде. Арал теңізі осындай шаралардың салдары. Бүгінде тартылған теңізден ұшқан тұздар сонау Скандинавияға дейін жетіп, сол өңірді сорға айналдыруда. Міне, экологияға жасалған қиянаттың зардабы. Сол секілді енді қоршаған ортаға жаны ашымудың салдарынан, оңай олжаға деген құмарлық пен қасақана жасалатын қылмыстардан келіп жатқан зияндар да аз емес. Жуырда ғана сондай бір істі қарап, шешім шығардық. Онда бір кәсіпкер мұнай өндіріп, бұрғылаудан шыққан улы қалдықтарды залалсыздандыру мақсатымен жалған ауқымсыз заңдастырылмаған іске қосқан кәсіпорнын мүлде басқа мақсатқа пайдаланып, қоршаған ортаға улы заттар таратқан. Бұл азаматтың экологиялық құқықтық санасының төмендігі. Дамыған елдерде мұндай мәселе жоқ. Оларда кез келген кәсіпорын қоршаған ортаға залал келтірмеуге күш салады. Мысалы, өзі өндірген өнімінің қандай жағдайда пайдалы, зиянды екенін, сыртына жазып қояды. Германияда мәселен, тауар екінші сортты материалдан жасалды деген сөз оны қайта өңдеп қолдану экологиялық тұрғыдан қауіпті деген ұғымды білдіреді. Бұл елдің қоршаған ортаға деген көзқарасын ұшқан құс, жүгірген аңның әрекетінен байқайсың. Онда ұшып жүрген құс қасыңа қонып қолыңнан жем жейді. Ал, бізде олар адамға жақындамақ тұрмақ, қусаң да ұстатпайды. Міне, экологиялық құқықтық сананың көрінісі. Азаматтарының мәдениеті, құқықтық санасы жоғары деңгейге жеткен елдер қоршаған ортаны сақтау арқылы көп мәселені шешіп отыр. Шын мәнінде табиғаттың барлық жаратылысының атқаратын өз функциясы бар. Мысалы, жаңағы қолдан келіп жем жеп жүрген құстар химиялық тыңайтқышсыз экологиялық таза өнім алудың үлкен кепілдігі. Олар егін, бау бақшаны құрт құмырсқа, шегірткеден қорғауда адамға сенімді көмекші. Ал, біз оларды заңсыз аулаймыз, қырып жоямыз... «Жақсы заңдар жаман әдеттен пайда болады» демекші, салдарынан заңнамаларымызды осындай әрекеттердің алдын алу, жазалау шараларын көздейтін баптармен нығыздаймыз. Біздің білуімізше, Қылмыстық кодекстегі экологиялық қылмыстарға жаза тағайындайтын баптардың саны жаңасы бар, бұрынғысы бар, Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекстен ауысқаны бар, жиырмаға жетіп қалды. Алдыңғы заңнамада ол бес алтау ғана еді. Дегенмен, айтыңызшы, бұл біздегі экологиялық қылмыстардың көбейгенін көрсете ме, әлде, оған деген көзқарастың өзгергенін айғақтай ма? Иә, жаңа Қылмыстық кодексте 324 тен 344 ке дейінгі баптар экологиялық қылмыстарға тағайындалатын жазаларды қамтиды. Экологиялық қылмыстарға жататын әрекеттер санының көбейіп, оларға жазалардың белгіленуі экологиялық қылмысқа деген көзқарастың өзгергенін көрсетеді. Шынында уақыт бірте бірте экологиялық қауіпсіздікті экономикалық мүддеден бөліп қарауға болмайтынын ұқтырды. Бұл өз кезегінде өзіміз қосылып, шарттарын қабылдап жатқан әлемдік қауымдастықтардың қойып отырған талабы. Кеңестер Одағы тұсында экологияға қауіпті жағдайларды жасырып ұстау талап етілді. Мысалы, Чернобыль апаты жайлы ешбір елге білдірмеуге күш салынды. Алайда, оның ұшқындары жеткен Чехословакия, Германия елдері бұған жол бермей, жаһанға жар салып, дабыл көтерді. Содан кейін ғана бұл Төлеубай ҚОЖАН, Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының судьясы: «ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ТАБИҒАТТЫҢ ӨЗІНЕН БҰРЫН апаттың себеп салдары анықталып, одан зардап шеккендерге көмек көрсетіле бастады. Сонымен қатар, ол кезде көршілес мемлекеттер үшін «өзіме зияны тимесе болды, өзгелер күл болмаса, бүл болсын» деген ұстаным болды. Мәселен, қоршаған ортаға зиянды қалдық тастайтын өндірістерді, мұнай, мыс зауыттарын шекараға жақын, түтіні көрші елге ұшатын етіп салудың мүмкіндігін қарастыратын. Қазір мұның бәріне халықаралық талаптар негізінде шектеу қойылды. Әр ел өз мойындарына арнайы заңнамалық құжаттар бойынша міндеттемелер алып, орындайтын болды. Жетілген технологияның арқасында мұның бәрі қадағаланып отыратын жағдайға келтірілді. Қазіргі таңда Орхун конвенциясы бойынша әрбір азамат ғаламтор арқылы экологиялық қауіпсіздік мәселесін қадағалап, оның сақталуын талап ете алады. Тіпті, одан ауа райының қауіпсіздігі деңгейін біліп, соған сай киінуге мүмкіндік бар. Егер мұндай хабар ала алмаса, әрбір азамат сотқа жүгінуге құқылы. Конвенция, сонымен қатар, тұрғындарға өз өңірлерінен салынатын өндіріс тағдырына қатысты талап қою құқын береді. Олардың рұқсатынсыз тұрғылықты жерге қоршаған ортаға қауіпті өндіріс орындары салынбайды. Салынған күнде де оның айналаға зиян келтірмеу мүмкіндігі, апатқа ұшырағанда орнының залалсыздануы толық қамтамасыз етіледі. Жаңағы Чернобыльды салғанда сондай жағдай ескерілмей, одан шыққан радиация сол өңір тұрмақ, өзге мемлекеттерге жеткен ғой. Негізінде мұндай өндірістер жарылған жағдайда бірден жердің астына түсіп, беті жабылып қалатындай етіп салынуы керек. Қазір Қазақстанда да атом электр станциясы салынып жатыр. Елдің тағдырына, болашағына бейғам қарамайтын көзіқарақты азамат ретінде бұл құрылыстың қалай жүріп жатқанына назар аударып көрдіңіз бе? Ол қаншалықты экологиялық қауіпсіздік талаптарына сай жүргізілуде? Өкінішке қарай, әзірге осы атом электр станциясының қажеттілігі ғана айтылып отыр. Ал, оның қаупі, қатерлі жағдай болса оның қалай алдын алуға болатыны туралы мәселе төңірегінде әңгіме жоқтың қасы. Құзырлы орындар бұл мәселе туралы ақпарат беруде сараңдық танытуда. Бұл жөнінде тек АДАМҒА КЕРЕК» экологтар айтуда. Жапония мысалы әрбір қауіптің алдын алып отырады. Онда мысалы қауіпті өндіріс орындарының жер сілкінісі кезінде жер астына түсіп, беті жабылып қалатын жағдайы қамтамасыз етіледі. Яғни, оның астына үлкен амбар салынады. Бізге де атом электр станциясын салу кезінде осындай қауіпсіздік шаралары қатаң ескеріліп, толыққанды жүзеге асуы керек. Бұл құрылысқа жауапты құзырлы орындар тарапынан айтылып жатқан әңгімеге қарағанда барлығы талапқа сай жүріп жатқан сияқты. Айтылған сөздің қаншалықты шын екенін, жұмыс барысына қоғамдық ұйымдар бақылау жасай алып отыр ма, яғни, жариялылығы қандай деңгейде? Өкінішке қарай, бұл сұрақтарға жауап табу қиын. Қазіргі таңда экологиялық қылмыс ретінде дәйектелген әрекеттердің барлығы бойынша іс қозғалып жатыр ма? Мәселен, Қылмыстық кодекстегі аталған жиырма баптың қаншасы бүгінде жиі қолданылады? Яғни, бізде экологялық қылмыстардың қандай түрі көп жасалуда? Қылмыстық кодекстегі экологиялық қылмыстар бойынша белгіленген баптардың үштен бір бөлігі ғана қолданылады. Негізінен, заңсыз балық, аң аулау, шаруашылық және басқа қызметке қойылатын экологиялық талаптың бұзылу әрекеттері бойынша істер қозғалуда. Сонда қалай, бұдан басқа баптар бойынша заңбұзушылықтар жоқ па? Заңбұзушылықтар барлық баптар бойынша бар. Мысалы «Ветеринариялық қағидаларды немесе өсiмдiктердiң аурулары мен зиянкестерiне қарсы күресу үшiн белгiленген қағидаларды бұзу», «Суларды ластау, қоқыстау немесе сарқу», «Ормандарды жою немесе зақымдау», «Экологиялық ластау зардаптарын жою жөнінде шаралар қолданбау», «Өсiмдiктердің немесе жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген, сондай ақ, пайдалануға тыйым салынған түрлерімен, олардың бөліктерімен немесе дериваттарымен заңсыз айналысу» сияқты баптар бойынша заңбұзушылықытар бізде жиі жасалып жатады. Бұл әрекеттер бойынша қолданылатын шаралар Қылмыстық кодексте де, Әкімшілік кодексте де бар. Сондықтан оларға қатысты жасалған заңбұзушылықтар сотқа жете бермейді. Көбісі әкімшілік құқықбұзушылық ретінде қаралып, оларға айып төлеу шарасы белгіленеді. Жоғарыда аталған «Экологиялық ластау зардаптарын жою жөнінде шаралар қолданбау» бабы бойынша жасалатын қылмыста заңды тұлғалар жауапқа тартылу керек. Өкінішке қарай, бізде мұндай статистика жоққа тән. Бұған өз кезегінде жалпы елімізде экологиялық қауіпсіздік мәселесіне көзқарас, оны сақтауға қажет материалдық техникалық жағдайдың жасалу деңгейі ықпал етуде. Мәселен, Қазақстанда экологиялық қызметтен түскен қаржы оның өз қажеттілігіне жұмсалмайды. Ал, Киот хаттамасы бойынша барлық экологиядан түскен табыс бәрі экологияның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталу керек. Не болмаса Ұлттық қорға жинақталу керек. Экологиялық табысты құрылыс салуға, зауыт салуға пайдалануға болмайды. Өкінішке қарай, біз бұл талапты сақтап отырған жоқпыз. Осының салдарынан қоршаған ортаға қатысты көптеген мәселелер шешімін таппай, жағдай күн өткен сайын күрделі сипат алуда. Мысалы, «Суларды ластау, қоқыстау немесе сарқу» бабы аясында қаралуға жататын заңбұзушылықтар да аз емес. Мысалы су құбырларының тазалығын сақтап, оның тоттануының алдын алып, пайдалану мерзімін ұзарту үшін түрлі химиялық қоспалар қолданылады. Бірақ, суды уға айналдыратын мұндай әрекеттерге қатысты ешбір қылмыстық іс қозғалып жатқан жоқ. Сол секілді, теңіз ортасын бүлдіру баптары бойынша да қозғалып жатқан іс жоқ. Мүмкін бұл белгілі деңгейде осындай заңсыздықтарды, экологияға келтіріліп жатқан зияндар дең гейін анықтайтын мамандардың білік сіздігінен орын алып отырған болар? Әрине. Жалпы бізде экологиялық қауіпсіздік шараларының сақталуын білікті түрде қадағалап отыратын арнайы мамандар жоқтың қасы. Сонымен қоса, халықтың да экологиялық қауіпсіздікке қатысты белсенділігі төмен. Бұл әрине, олардың экологиялық құқық деңгейіне байланысты. Жұртшылық экологиялық қауіпті жағдайды дер кезінде байқап, тиісті орындарға хабар беретін жағдайға жетсе, қоршаған ортаға қатысты біраз түйінді мәселе шешімін табар еді. Әрине, халықтың мұндай деңгейге жетуі бір күнде бол- майтыны белгілі. Бұл үшін мектеп қабырғасынан бастап жүргізілетін жүйелі оқу тәрбие жұмысы керек. Соңғы уақытта қалыптасып отырған жағдай экологтарды көптеп дайындау қажеттілігін туындатып отыр. Бұл ретте арнайы мамандардың тергеу саласына тартылуы да өзекті мәселе. Жалпы экологиялық қылмыс өз алдына мамандырылған сот қарайтын деңгейге жеткізілуі қажет. Біз мұны мәселе етіп көтеріп, құзырлы орындар назарына салғанбыз. Өкінішке қарай, қаржы жоқ деген желеумен мәселе әлі күнге оң шешілмей отыр. Бұл ретте оның материалдық техникалық мүмкіндігі айрықша көңіл бөлуді қажет етеді. Мәселен, тергеушілердің түрлі бағытта жасалатын экологиялық қылмыстарды зерттеп, зерделеуі үшін заманауи құрылғы, жылдам жүретін көліктермен қамтамасыз етілуі кезек күттірмейтін мәселе. Сол секілді, экологиялық қылмыстарды айқындап, іс жүргізуге заңнамалардың сілтемелілігі де өз көлеңкеесін түсіреді. Мысалы бір ғана экологияға қатысты жасалған қылмыстық әрекетті тексеріп, қарастыру үшін үш жүзден артық заңнаманы сала саласымен зерттеп тексеріп, оларды тиісті баптарға тиістілігін анықтап, қолдануда сілтеме жасауға тура келеді. Бұл да мамандандырылған экологиялық соттың қажеттілігін көрсететін фактор. Дегенмен, ең бастысы, экология лық қылмыстың салдарымен емес, себебін анықтап, жоюға мән беру қажет ақ. Тек пайданы, материалдық игілікті ойлаудың түбі өзімізді орға жығатынын түсінетін кез жетті... Иә, жаңа айтып кеткенімдей, бұл тәрбиемен қол жететін жағдай. Балабақшадан бастап өскелең ұрпаққа қоршаған ортаны қорғаудың маңызын ұқтырып, дағдыларын саналарына сіңіруіміз қажет. Осылай кете берсек, біз шынында да экологияға келтіріп жатқан зиянның құрбанына айналамыз. Қоршаған ортадағы әрбір дүниенің өз миссиясы бар. Оларды құрту арқылы біз табиғаттың өзі реттеп, тепе теңдігін сақтап тұрған қауіпсіздік жағдайларына нұқсан келтіреміз. Мысалы, ормандағы қара ағаштар өзінің тамырлары арқылы жерасты суын буландырып, ауадағы қысымды қалыпты деңгейде ұстап тұрады екен. Олардың жаппай оталып, жойылуы осы үрдісті бұзып, ауа шұңқырын тудыратынын ғалымдар дәлелдеп отыр. Бұл шұңқырлар ұшақтардың қалыпты ұшуына кері әсер етіп, олардың тіпті апатқа ұшырауына себеп болатынын ғалымдар айтып келеді. Сондықтан, бізге орман, тоғайларды құртумен емес, оларды нығайтумен, көбейтумен айналысу керек. Сол секілді, қоршаған ортаны өндіріс қалдықтарымен ластауға жол берілмейтін шаралар өте қажет. Қазіргі таңда бізде оларды залалсыздандырып, кәдеге асыратын кәсіпорындар пайда бола бастады. Осындай ұйымдар қатары көбейсе бәсекелестік артып, бұл өз кезегінде сапаның жақсаруына жол ашар еді. Жануарлар мен жәндіктер әлемін қорғаудың да маңызы жоғары тұр. Мысалы, жауынқұрттың арқасында экологиялық таза өнім алынып жатқанын естіп жатырмыз. Демек, қоршаған ортаны сақтап, қауіпсіздігін сақтау, табиғаттың өзіне және адамға керек. Сондықтан, біздің әрбір әрекетіміз оның заңдылықтарымен үйлесімде, тепе теңдікте жүзеге асуы адамзат тағдыры үшін өзекті де маңызды міндет. Әңгімеңізге рақмет! Сұхбаттасқан Айша ҚҰРМАНҒАЛИ,

6 6 заң тәпсір Бастама Жеке сот орындаушылар институты қолданыста Жеке сот орындаушылар институтының келешектегі дамуы туралы және мемлекеттік сот орындаушыларды кезең-кезеңімен қысқарту мәселесі «100 нақты қадамнан» тұратын Ұлт жоспарында басым бағыттардың бірі болып көрсетілді. Барлық сот актілерінің, оның ішінде алимент, жалақы, зейнетақы және жәрдемақы өндіру істерінің жеке сот орындаушылар қолына берілуі ойға қонымды және өте дұрыс қадам. Мұндай маңызды мәселелермен айналысатын мамандарға да қойылар талап жоғары. Айталық, жиырма бес жасқа толған, жоғары заңгерлік білімі бар, жеке сот орындаушысы лицензиясын алған және Республикалық палатаға кірген Қазақстан Республикасының азаматы жеке сот орындаушысы болып еңбек ете алады. Жеке сот орындаушысы қызметімен айналысу құқығына үміткер адам тағылымдамадан өткеннен кейін тұрғылықты жері бойынша тиісті жеке сот орындаушысы қызметімен айналысу құқығына үміткер адамдарды аттестаттау жөніндегі комиссияға облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және Астананың аумақтық органдары арқылы өзін аттестаттауға жіберу туралы өтінішті Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген құжаттармен қоса жібереді. Құжаттар топтамасы тиісінше ресімделмеген не толық берілмеген жағдайда облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және Астананың аумақтық органдары құжаттармен бірге Кесел заң Жемқорлықты жоюға қауқарлы Өркениеттің даму қарқынын тежеп, мықты қалыптасқан елдердің өзін күйрететін, адамзаттың аса қатерлі жауының бірі сыбайлас жемқорлық. Сыбайлас жемқорлықтың түп-тамыры тым тереңде жатыр. Адамзат тарихында сыбайлас жемқорлыққа қарсы аяусыз да қатал күрес жүргізіп, оны жоюға ұмтылған елдер баршылық. Оларға мысал ретінде: «Рим құқығы», «Ману заңдары», «Кодекс Куманикус», «Хаммурапи заңдары», тағы басқаларын келтіруге болады. Солардың арасында көшпелі түркі мемлекеттерінің жүргізген іс әрекеттері көпке үлгі қылып айтарлықтай болды. Одан беріде қазақтың даму тарихына зер салатын болсақ, мемлекет пен қоғамның дамуына, оның мүдделеріне; басқару тәртібіне; жалпылап айтқанда, адамның заңды құқықтары мен мүдделеріне қарсы, қандай да болсын қылмыс пен құқықбұзушылық үшін нақты жазалар Қасым ханның «Қасқа жолы», Есім ханның «Ескі жолы», Әз Тәуке ханның «Жеті жарғысы» тәрізді заң жинақтарында белгіленді. Ол заңдардың негізгі мақсаты да қылмысты жазалаудан гөрі кеселді болдырмауға, оның алдын алуға мән берілгенін көрсетеді. Осындай сапалы заңдарды қабылдап, жүйелі жұмыстарды жүзеге асырудың нәтижесінде қазақ мемлекетінде сол уақыттарда сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтардың алдын алу, жолын кесу, болдырмау бағытында жоғары табыстарға қол жеткен болатын. Атап айтқанда, елдің әлеуметтік жағдайы жақсы, елдің ішкі тұрақтылығы қалыпты болған. Бүгінгі күні де сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесі барлық мемлекеттердің алдындағы ең негізгі мәселелердің қатарында тұр. Біздің елімізде де сыбайлас жемқорлықпен күресуге, оның алдын алып, жолын кесіп, болдырмауға үлкен көңіл бөлінген. Халықаралық экономикалық форумның мәліметіне сәйкес, сыбайлас жемқорлықтың кесірінен әлем дік экономика жыл сайын 2,6 трлн дол лар көлемінде зиян шегеді. «Қазақстан 2030» Даму стратегиясы бағдарламасында мемлекет дамуының 7 басым бағыты көрсетілген. Онда ең алдымен мемлекеттік қызметшілердің халыққа қызмет етуі өте жинақы және ұтымды болуы тиіс. Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекеттердің әлемдік стандарттарына сай келетін тиімді механизмдер мен институттарды мақсатты түрде және кезең кезеңімен қолға алып келеді жылы посткеңестік масштабта Қазақстан сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және мемлекеттік қызмет туралы заңнамаларды алғаш рет қабылдады. Яғни, тыңнан түрен салып, сөзден іске көшті жылғы 2 шiлдеде «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» 267 ҚР Заңы қабылданып, қолданысқа енгізілді. Ол заң өзіне жүктелген міндеттерді орындап, еліміздің сыбайлас жемқорлықпен күрес саласында 2015 жылдың қараша айына дейін қолданыста болды. Алайда, халықаралық интеграция, экономика, ғылым және өркениет қарқынды дамыған сайын қоғам да, заңнамалар да соған сай уақыт өзгерісіне бейімделеді. Республикамыздың заңнамалары да уақыт талаптары ескеріле отырып үнемі жаңғырып, толықтырылып, өзгертіліп отырады. Осы және басқа да объективті себептер берілген өтінішті олар келіп түскен күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде қайтару себебі туралы жазбаша хабарлай отырып қайтарады. Аттестаттау екі кезеңнен тұрады: Қазақстан Республикасының заңнамасын білуге арналған компьютерлік тест. Үміткердің білімін әңгімелесу түрінде тексеру. Жеке сот орындаушысының лицензиясы атқарушылық құжаттарды мәжбүрлеп орындату шараларын қолдану жөніндегі қызметпен айналысу құқығына берілген рұқсат болып табылады және оны Әділет министрлігі тағылымдама мен аттестаттаудан өткеннен кейін береді. Жеке сот орындаушысы лицензиясын алуға қажетті құжаттардың тізбесі уәкілетті орган белгілеген тәртіппен айқындалады. Жеке сот орындаушысының лицензиясы 15 (он бес) жұмыс күні мерзімінде беріледі. Лицензия мерзімі шектелмей берілетін бас лицензия болып табылады және Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады. Судьялар, өз міндеттерін орындау кезінде атына кір келтіретін теріс қылықтары және заңдылықты бұзғаны үшін судья лауазымынан босатылған судьяларды қоспағанда, судья болып жұмыс істеген адамдар, судья лауазымына біліктілік емтиханын тапсырған адамдар, мамандандырылған магистратурада оқуды аяқтаған және біліктілік емтиханын тапсырған адамдар, теріс себептермен жұмыстан босатылған адамдарды қоспағанда, кемінде екі жыл атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз ету саласындағы уәкілетті органда және оның аумақтық органдарында жұмыс істеген адамдар, құқық қорғау немесе арнаулы органдарда жұмыс істеген адамдар, прокурор, тергеуші лауазымында немесе жедел іздестіру қызметін жүзеге асыратын не қоғамдық тәртіпті қорғауды қамтамасыз ететін лауазымдарда кемінде бес жыл жұмыс өтілі болған кезде тағылымдамадан және аттестаттаудан өтпей жеке сот орындаушысы лицензиясын алуға құқылы. Қарағанды облысының аумағында жеке сот орындаушыларының аймақтық палатасы Қарағанды қаласы, Мұстафин көшесі 6/4, 101,102 кеңседе орналасқан. С.АХМЕТОВ, Қарағанды облысы Әділет департаменті басшысының орынбасары ескеріле отырып, 2015 жылғы 18 қарашада Қазақстан Республикасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асыруға бағытталған, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимыл саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтін «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимыл туралы» Қазақстан Республикасының заңы қабылданып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимыл мәселесі бойынша Қазақстанның принципті ұстанымын білдіретін, біздің еліміздің басты стратегиялық құжаты мемлекетіміздің алдағы жылдардағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саясатына негіз болып қызмет етуін бастады. Сыбайлас жемқорлықтың мемлекеттік басқарудың тиімділігін, елдің ин вестициялық тартымдылығын төмендетуге, әлеуметтік экономикалық дамуды тежеуге бастап апаратыны баршаға белгілі. Ал, еліміз демократиялық даму жолын таңдап, құқықтық мемлекет құрып жатқандықтан да сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимылдың маңызы уақыт өткен сайын арта түсуде. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс қимыл нәтижелі болуы үшін оған әрбір адам аянбай көмектесіп, өз үлесін қосуы тиіс. Сонда ғана республикамызда азаматтардың өмір сүру деңгейлері артып, ұлттық экономикамыз күшейіп, шағын және орта бизнес нығайып, Қазақстан әлемдегі ең мықты дамыған бәсекелестікке қабілетті 30 елдің қатарына кіреді. А.ЕЛАМАНОВА, Ақтөбе қаласы мамандандырылған әкімшілік сотының судьясы * Сауал сізден, жауап бізден Оқырман сауалдарына заңгер Серік ЖОЛДЫБАЙ жауап береді. Байланыс телефондары: sultan.ns@mail.ru Зейнеткерді кез келген сәтте қызметтен босата ала ма? Зейнетке шығып, жұмысымды жалғастырып жүргеніме екі-үш жылдың жүзі болды. Еңбек шартын биылдың басында жаңалап, жыл аяғына дейін ұзартып қойып еді. Солай жасаған бастығымыз басқа қызметке ауысып кетіп, орнына жаңа басшы келді. Келе маған тиісіп, «сіздің орныңызға жас маман қабылдаймыз, еңбек заңы бойынша зейнеткерді кез келген уақытта қызметінен босатуға құқығымыз бар» деп мазамды қашырып отыр. Төленіп, таусылуға таяған несиемді ойлап: «он бес жастағы мүгедек немереме заң жүзінде қамқоршы болып, бағып-қағып отырмын, ең болмаса еңбек шартының мерзімі біткенінше қызмет істей тұрайын» дегеніме көнетін емес. Кәмелетке толмаған мүгедек баланы тәрбиелеушіні жұмыстан шығаруға басшының құқығы бар ма? Бәтима СекерБекқыЗы (сауал телефон арқылы қабылданды) Еңбек кодексінің 52-бабы 1-тармағының 2), 3) тармақшаларына сәйкес, еңбек шарты жұмыскерлер саны немесе штаты қысқартылған, жұмыс берушінің экономикалық жай-күйінің нашарлауына әкеп соққан өндіріс, орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер көлемі төмендеген жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзылуы мүмкін. Ал, осы кодекстің 54-бабы 2-тармағы он сегіз жасқа дейінгі мүгедек баланы тәрбиелеп отырған адаммен басқа емес, жоғарыда көзделген негіздер бойынша ғана еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасымен бұзуға жол бермейді. Басқаша жағдайда, атап айтқанда, мүгедек бала тәрбиелеп отырған қызметкер зейнеткерлікке толғанында жұмыс беруші өз бастамасымен еңбек шартын оның отбасылық жағдайына қарамастан осы 52-баптың 1-тармағының 24) тармақшасына сүйене отырып, бұза алады. Алайда, бұл зейнеткерді кез келген сәтте қызметінен қуып жіберуге болады деген сөз емес. Егер еңбек шартының уақыты жыл аяғына дейін болса және жұмыс бабында өзгедей кінәңіз табылмаса, қызметіңізді осы мерзім біткенінше жалғастыруға құқылысыз. Әрі қарай қызметте қалуға сіздің ниетіңіз болса да, шартты ұзарту-ұзартпау мәселесін басшы шешеді. Жоғары білімім жоққа шыға ма? Мұғалім болып қызмет атқарғаныма 24 жыл болды. Аудандық, облыстық білім бөлімдерінен алған марапаттауларым бар. Екінші санаттағы маманмын жылы ауылшаруашылық институтын бітіріп, кеңшарда жұмыс істедім. Кеңшар тараған соң педагогикалық училищені бітіріп, 1992 жылы мектепке мұғалім болып орналастым. Осы уақытқа дейін, айлығым жоғары біліміммен есептеліп келген болатын. Биыл мектебіміз аттестациялаудан өткен кезде маған жалақы арнаулы орта біліммен төленуі тиіс деп айтып кетіпті. Сонда менің жоғары білімімнің бары жоққа шыға ма? қайрат ЖүСіп (сауал электронды поштамен келген) Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі 338 бұйрығымен бекітілген Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген тұлғалар лауазымдарының білім беру ұйымдарының меншігіне, ведомстволық бағыныстылығы мен ұйымдастыру-құқық нысанына қарамастан қолдануы үшін міндетті үлгілік біліктілік сипаттамаларына сай білім беру ұйымдарындағы барлық мамандық мұғалімдері мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес оқытатын пәннің ерекшелігін ескере отырып, оқыту мен тәрбиелеуді жүзеге асырады. Оның ішінде біліктілігі жоғары деңгейдегі санаты жоқ мұғалімнің тиісті мамандық бойынша жоғары педагогикалық білімі болуы тиіс. Бірақ, жұмыс өтіліне талап қойылмайды. Ал, біліктілігі жоғары деңгейдегі екінші санатты маман біліктілігі жоғары деңгейлі санаты жоқ мұғалімге қойылатын талаптарға жауап берумен қатар, пәнді оқыту әдістемесін өз бетінше әзірлей білуі, белсенді оқытудың тәсілдері мен әдістерін қолдана білуі, білім алушыларды диагностикалау жұмыстарын ұйымдастыра алуы, оқу-тәрбие процесінде тұрақты оң нәтижелермен қамтамасыз етуі, мектептің шығармашылық топтардың, әдістемелік бірлестіктердің, білім беру ұйымының шеңберінде озық тәжірибе мектептерінің жұмысына белсенді қатысуы тиіс. Оның тиісті бейіні бойынша жоғары педагогикалық білімі және мұғалім лауазымындағы жұмыс өтілі кемінде 3 жыл немесе жұмыс өтілінсіз академиялық магистр дәрежесінің болуы міндетті. Ендеше сіздің жалақыны біліктілігі жоғары деңгейдегі екінші санатты маман ретінде алуыңыз үшін тиісті бейін бойынша жоғары педагогикалық біліміңіздің болуы талап етіледі.

7 елден-жерден 7 Қорытынды Солтүстік Қазақстан облыстық Ішкі істер департаментінде «Заңсыз ке луші 2016» жедел алдын алу іс шарасының нәтижелері қорытындылануда. Шара өткізілген 5 күн ішінде ел аумағына келу ережелерін бұзған 806 шетел азаматы анықталды. Шектен шыққан шетелдіктер шекарадан шығарылды Заң бұзушылықтардың негізгілері Қазақстан Республикасында бекітілген ел аумағына кіру, онда болу және елден шығу тәртібіне қатысты болды. 799 шетелдік, оның ішінде алыс шетелден келген 6 азамат ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің 517-бабы бойынша жауапкершілікке тартылды. Рейд барысында Петропавлда заңсыз тұрып жатқан ҚХР азаматы анықталды. Ол визада көрсетілген мерзімі аяқталған соң ел аумағынан кетпеген. Сонымен бірге, Саумалкөл селосында көші-қон заңнамасын бұзған Түркия азаматы анықталды. Осы аралықта сот қаулыларына сәйкес, облыстан 47 шетел азаматы шығарылған. Қоғамдық орындарда тәртіп бұзғаны үшін ҚР ӘҚБтК 449-бабы бойынша 4 шетелдік жауапкершілікке тартылды. Олардың барлығы да ел аумағынан шығарылды. Келу ережелерін бұзған шетелдiктерді қабылдаған Қазақстан Республикасының 89 азаматы ҚР ӘРТүРЛі ТАРАТу ӘҚБтК 518-бабы бойынша, шетелдік еңбек күшін жұмысқа алу ережелерін бұзғаны үшін 29 адам ӘҚБтК 519-бабы бойынша жауапкершілікке тартылды. Ақжар ауданының Талшық ауылында еңбектенуге рұқсат беретін құжаттарсыз қара жұмысшы ретінде жұмыс істеп жүрген Ресей Федерациясының 1976 жылы туған азаматы анықталды. Ақжар аудандық сотының қаулысымен ҚР ӘҚБтК 517 бабының 5 тармағымен көзделетін бұзушылық жасағаны үшін оған ел аумағынан шығару ретінде жаза тағайындалды. Ресей Федерациясының азаматын құрылысшы ретінде жұмысқа алғаны үшін ҚР азаматы да ҚР ӘҚБтК 519 бабы 1 тармағы бойынша әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Сондай-ақ, шара кезінде 309 шет елдік азаматқа қатысты олардың ел аумағында уақытша болу мерзімін қысқарту туралы шешім қабылданды. Операция барысында 7. «Ya Heng» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі БСН , өзінің «PingAn (ПинАнь)» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне БСН қосылғаны туралы хабарлайды. Барлық арыз-талаптар хабарлама жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжай бойынша қабылданады: Алматы қаласы, Ратушный к., 40-үй. 2. «Желдорстрой» АҚ, БСН , жоғалған мөрі жарамсыз деп танылсын. 3. «HOMECAPITAL» ЖШС (БСН ) өзінің кредиторларына жарғылық капиталының азайғандығы туралы мәлімдейді. Арыз-талаптарды хабарлама жарияланған күннен бастап бір ай мерзім ішінде мына мекен-жайға жіберуге болады: Алматы қ., Бостандық ауданы, Розыбақиев к., 283/1 үй, 50 п. 5. Қызылорда облысы мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2016 ж. 11 қазандағы ұйғарымымен «КЫЗЫЛОРДА- ЭЛЕКТРОСЕТЬСТРОЙ» ЖШС-ын (БСН: ) оңтайландыру бойынша азаматтық іс қозғалды. Заңды мекенжайы: ҚР, Қызылорда қ., Мұханов к., 110 үй. 6. Алматы қаласы атқарушылық округінің жеке сот орындаушысы Юсупова Кенжегуль Калыйбековна өз қызметін бастағаны туралы хабарлайды, лицензиясының нөмері 2535, 2016 жылғы 11 сәуірде берілген. Жұмыс уақыты: Дүйсенбіден жұмаға дейін, сағат 09:00-ден 18:00-ге дейін. Түскі үзіліс 13:00-ден 14:00-ге дейін. Азаматтарды қабылдау сейсенбі және бейсенбі күндері сағат 10:00-ден 12:00-ге дейін. Заңды мекенжайы: Алматы қаласы, Клочков көшесі, 66, 107-кеңсе. Тел.: «Eurasia Media Distribution» ЖШС өзінің ерікті түрде жойылғаны туралы хабарлайды. Барлық арыз-талаптар хабарлама жарияланған күннен бастап 2 (екі) ай мерзім ішінде мына мекенжай бойынша қабылданады: Алматы қ., Мәуленов к., 85 үй, 68 офис. телефон +7(727) «Казахстанский центр - ТВ» ЖШС өзінің ерікті түрде жойылғаны туралы хабарлайды. Барлық арыз-талаптар хабарлама жарияланған күннен бастап 2 ай мерзім ішінде мына мекенжай бойынша қабылданады: Алматы қ., Республика ал. 13, тел «Атырау облысының темір жол өндірістік кәсіпорындарының қызметкерлерінің кәсіптік одағы» қоғамдық бірлестігі, БСН , өзінің ерікті түрде таратылатыны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: ҚР, Атырау қаласы, С.Датов көшесі, «ЖАЙЫК БИЛД ИНДОСТРИС» ЖАуАПКЕРШіЛіГі ШЕКТЕуЛі СЕРіКТЕСТіГі, БСН , өзінің ерікті түрде таратылатыны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: ҚР, Атырау қаласы, Привокзальный мөлтек ауданы, 3а-25а-6. іздеуде жүрген 4 қылмыскер ұсталды. Олардың барлығы Қазақстан Республикасының азаматтары. Көші-қон полициясының қызметкерлері Петропавл қалалық ІІБ криминалдық полиция басқармасының қызметкерлерімен бірлесіп Петропавл қаласының аумағында ұрлық пен тонау фактісіне қатысы бар деген күдікпен іздеуде жүрген 1986 жылы туған қылмыскерді ұстады. Оған қатысты «Қамауда ұстау» туралы шешім қабылданды. «Заңсыз келуші-2016» операциясы барысында сот шешімімен заң бұзушыларға жалпы сомасы 4 миллион 689 мың 250 теңге болатын айыппұл салынып, олардың 4 миллион 158 мың 300 теңгесі немес 88 пайызы өндіріліп алынды», деп атап кетті Көші-қон полициясы басқармасының бастығы, полиция подполковнигі Еркетай Тұтқышев. Солтүстік Қазақстан облыстық Ішкі істер департаментінің баспасөз қызметі жарнама 10. АҚПАРАТТЫҚ ХАБАР «Атбасар ауданының экономика және қаржы бөлімі» ММ 2016 жылдың 2 қарашасында сағат 11:00-де мемлекеттік мүлік тізілімінің веб-порталында Атбасар ауданының коммуналдық меншік объектілерін сату бойынша тендер өткізілетіндігі туралы хабарлайды. Атбасар ауданының коммуналдық меншік объектілерін сату Қазақстан Республикасы үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы 920 қаулысымен бекітілген Жекешелендіру объектілерін сату қағидасына сәйкес жүзеге асырылады. үшінші рет саудаға Атбасар ауданының коммуналдық меншігінің объектісі «Атбасар қаласының жолаушыларын тасымалдау» ЖШС жарғылық капиталындағы 100% мөлшердегі мемлекеттің қатысу үлесі қойылады. ЖШС Ақмола облысы, Атбасар қаласы, К.Мукушев көшесі, 28 а үй мекенжайы бойынша орналасқан. Объектінің бастапқы бағасы теңге, тендерге қатысу үшін кепілдікті жарнасы теңге. Аталған объектіні жекешелендіру шарты оның бүкіл әрекет ету кезеңі бойына қызмет бейінін сақтау болып табылады. Кепілдікті жарна бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына салынады, «Казкоммерцбанк» АҚ, KZ , БСК:KZKOKZKX, КНП:171, Кбе:16, төлем алушысы: «Ақпараттық - есептеу орталығы» АҚ, БСН: Кепілдік жарнаны қатысушы немесе қатысушының атынан басқа жеке және заңды тұлға енгізеді. Тендер қатысушыларын тіркеу хабарлама шыққан күннен басталып және тендер басталуға екі сағат қалда аяқталады. Тендерге қатысу үшін мыналарды көрсете отырып, тізілім веб-порталында алдын ала тіркелу қажет: 1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі ЖСН), тегін, атын, әкесінің атын (бар болған жағдайда); 2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болған жағдайда); 3) кепілдік жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп-айырысу шотының деректемелерін; 4) байланыс деректерін (пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е-mail). Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішінде Тізілімнің веб-порталына енгізілген деректерді өзгертеді. Тендерге қатысушы ретінде тіркелу үшін қатысушының ЭЦҚ қойылған сауда-саттыққа қатысуға өтінімді белгіленген нысан бойынша тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет. Тендерге қатысушылар: 1) тендерге қатысушы қол қойған, тізілімнің арнайы бөлінген веб-парақшасында электрондық конвертке жүктелетін баға ұсынысының; 2) сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген қатысушыларға (сатып алушыға) қойылатын қосымша талаптарға сәйкестігін растайтын құжаттардың электрондық (сканерленген) көшірмелерін қоса бере отырып, сауда-саттық шартымен келісуді қамтитын өтінімді тіркейді. Тендердің жеңімпазы сатып алу-сату шартына қол қойған кезде сатушыға салыстыру үшін мынадай құжаттардың: 1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттың; 2) заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің не анықтаманың; заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттың, сондай-ақ, заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куәландыратын құжаттың түпнұсқаларын міндетті түрде көрсете отырып, олардың көшірмелерін не нотариат куәландырған көшірмелерін ұсынады. Шетелдік заңды тұлғалар қазақ және/немесе орыс тілдерінде нотариат куәландырған аудармасы бар құрылтай құжаттарының нотариат растаған көшірмелерін ұсынады. Тендердің жеңімпазы да сатушыға сатып алу-сату шартына қол қойған кезде өтінімге қоса берілген құжаттардың түпнұсқаларын не нотариат куәландырған көшiрмелерін ұсынады. Құжаттардың түпнұсқалары салыстырғаннан кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарылады. Тендерге қатысуға өтінім тіркелгеннен кейін тізілімнің веб-порталы үш минут ішінде өтінім берілген сату объектісі бойынша кепілді жарнаның түсуі туралы мәліметтердің тізілімнің дерекқорында болуына автоматты түрде тексеру жүргізеді. Қатысушының осы хабарламада көрсетілген талаптарды сақтамауы, сондай-ақ бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілді жарнаның сауда-саттық басталғанға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб-порталының өтінімді қабылдаудан бас тартуы үшін негіз болып табылады. Тізілімнің дерекқорында бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына кепілді жарнаның түскені туралы мәліметтер болған жағдайда, тізілімнің веб-порталы өтінімді қабылдау және қатысушыларды аукционға жіберуді жүзеге асырады. Тізілімнің дерекқорында бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына кепілді жарнаның түскені туралы мәлімет болмаған жағдайда, тізілім веб-порталы қатысушының өтінімін кері қайтарады. Тізілімнің веб-порталы автоматты тексеру нәтижелері бойынша тізілімнің веб-порталында көрсетілген қатысушының электрондық мекенжайына өтінімді қабылдау не өтінімді қабылдаудан бас тарту себептері туралы электрондық хабарлама жібереді. Егер тендерге тiркелген қатысушылардың саны екеуден аз болса, онда жекешелендiру объектiсi бiр ғана қатысушыға сатылуы мүмкiн үшiншi және одан кейiнгi сауда-саттықты қоспағанда, тендер өтпеген деп жарияланады. Тендерге қатысуға өтінімдерді ашу сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген күн мен уақыты келгенде тізілімнің веб-порталы арқылы автоматты түрде жүргізіледі. Тендерге қатысуға өтінімдер сатушымен сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген объектіге қатысушыларға (сатып алушыға) қойылатын қосымша талаптарға сәйкес келетін қатысушыларды айқындау мақсатында тізілімнің веб-порталында қарайды. Жекешелендiру объектiсi үшiн ең жоғары бағаны ұсынған қатысушы жеңiмпаз деп танылады. Егер тендерде екi және одан көп қатысушының ұсынысы бірдей ең жоғары бағаны қамтитын болса, онда осы қатысушылардың арасында қатысушылардың басқа өтінімдерінен өтінімі бұрын қабылданған қатысушы тендердің жеңімпазы болып танылады. Тендердің жеңімпазы сауда-саттық нәтижелері туралы электрондық хаттамаға қол қою үшін электрондық пошта арқылы сауда-саттық нәтижелері туралы хабардар етіледі. Сауда-саттық нәтижелері туралы хаттама тізілімнің веб-порталында қалыптастырылады, оған сауда-саттық өткізілетін күні сатушы мен тендердің немесе жабық тендердің жеңімпазы ЭЦҚ пайдалана отырып қол қояды. Сауда-саттық нәтижелерi туралы хаттама тендердің нәтижелерi мен жеңiмпаздың және сатушының тендер немесе жабық тендердің нәтижесi болып табылатын шарттармен жекешелендiру объектiсiн сатып алу-сату шартына қол қою міндеттемесін тiркейтiн құжат болып табылады. Жеңімпазбен сатып алу-сату шартына сауда-саттық нәтижелерi туралы хаттамаға қол қойылған күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде Ақмола облысы, Атбасар қаласы, Ш.уәлиханов көшесі, 9, 455-каб. мекенжайы бойынша қол қойылады. Жеңімпаз сауда-саттық нәтижелері туралы электрондық хаттамаға не сатып алу-сату шартына көрсетілген мерзімдерде қол қоймаған жағдайда, сатушы ЭЦҚ пайдалана отырып, тізілімнің веб-порталында сауда-саттық нәтижелерінің күшін жою туралы актіге қол қояды және осы жекешелендіру объектісі сауда-саттыққа қайтадан шығарылады. Бірыңғай оператор тізілім веб-порталының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, сондай-ақ сауда-саттыққа қатысушылардың кепілдік жарналарын қабылдайды, сатушының шотына сауда-саттықта жеңген қатысушының кепілдік жарнасын аударады және кепілдік жарнаны қайтаруда өтінімдер негізінде сауда-саттықтың басқа қатысушыларына кепілдік жарналарын қайтарады. Тендердің өткізілуі туралы қосымша ақпаратты мына телефон бойынша алуға болады: (871643) , Қарағанды облысы Денсаулық сақтау басқармасының «Облыстық жедел медициналық көмек станциясы» КМҚК әкімшілігі, Қарағанды облысы әкімдігінің жылғы 35/01 «Медициналық ұйымдарды қайта ұйымдастыру туралы» Қаулысына, «Қарағанды облысының денсаулық сақтау басқармасы» ММ жылғы 563-ө «Қарағанды облысы әкімдігінің жылғы 35/01 Қаулысын жүзеге асыру туралы» бұйрығына сәйкес, жылдан бастап ҚОДСБ «Облыстық жедел медициналық көмек станциясы» КМҚК қайта ұйымдастыру жолымен ҚОДСБ «Облыстық жедел медициналық көмек станциясы» КМК болып қайта құру жүргізілетіндігі жөнінде хабарлайды. Жоғарыда айтылғандар негізінде барлық талаптар бір айдың ішінде , Қарағанды қ., Пригородная көшесі, 1 мекенжайы бойынша қабылданады. 15. Хабарландыру Алматы облысы, «Кербұлақ ауданының ветеринария бөлімі» ММ, ШЖҚ-ғы Кербұлақ ауданы әкімдігінің ауыл округтерінде ветеринариялық пункттері бар «Кербұлақ ауданының ветеринариялық станциясы» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорының басшысы лауазымына конкурс жариялайтынын хабарлайды. Конкурс «Кербұлақ ауданының ветеринария бөлімі» ММ-де мына мекенжай бойынша өтеді: Алматы облысы, Кербұлақ ауданы, Сарыөзек ауылы, Вожакина көшесі, 2-үй, 1-қабат. ШЖҚ-ғы Кербұлақ ауданы әкімдігінің ауыл округтерінде ветеринариялық пункттері бар «Кербұлақ ауданының ветеринариялық станция» МКК Алматы облысы, Кербұлақ ауданы, Сарыөзек ауылы, Бейбітшілік көшесі, 19-үйде орналасқан. Тұғыр барды бағалайық! Тіл кез келген ұлттың жаны, тірегі. Тіл бірінші кезекте, ұлттық сананың өсуіне апарар сара жол. Өзіңнің ойыңды, сезіміңді жеткізе алмасаң, одан артық қасірет болмас еді. Тіпті, айналамыздағы жәндіктердің де барлығының тілі бар екен, олар да өздерінше ұғынысады. Ал, адам баласына Алла тағаланың берген ең үлкен сыйы тіл. Мәселен, бұлбұл да сайрайды, бірақ, бұлбұл адам сияқты сөйлей алмайды. Адамға бәрін берген, бірақ, адам баласы соның барлығын қадірлей бермейді. Бүгінгі күні тіл мәселесі ең көп талқыланатын тақырыпқа айналды. Себебі, тіл ұлттың үні, тәуелсіздіктің тірегі. Ендеше, қазақ тілі өз тұғырынан көрінгенше талқы тақырыбынан түспеуі заңдылық. Тілдің тағдыры адамға ғана тәуелді емес, заманға да тәуелді. Он қазақ отырып, біреуі ғана орыс болса, соған басымызды иіп жалпаңдап орысша сөйлеп, сол орыстың тілін білетінімізді мақтан тұттық. «Өнер алды қызыл тіл», демекші, сөз адам үшін тәрбие құралы, мәдениет, білім-білік бастауы. Сөйлесе білу де, сөзді дұрыс қолдану, орынды қолдана білу де өнер. Сөйлесу өнері адамның жан дүниесін ашу, түсіну өнері. Кімде-кім оны жақсы меңгере білсе, оған басқа адаммен әсерлі, рухани қатынас жасай білу де өте оңай болады. Қазіргі кезде балалар ана тілімен қоса, орыс, ағылшын тілін қатар білуі керек. Тіл білгеннің ешқандай зияны жоқ. Тілді үйрене білу керек, бірнеше тілді білетін дарынды жастар өсе берсін. Сот жүйесінде мемлекеттік тіл мәселесі күн тәртібінен түскен емес. Қазіргі таңда соттарда ішкі құжат айналымын мемлекеттік тілге көшіру жолға қойылып, әрбір істі қазақ тілінде қарап, мемлекеттік тілде шешім шығаруға мүмкіндік мол. Сондықтан, еліміздегі әрбір сотта мемлекеттік тіліміздің мерейі үстем. М.ОМАРОВА, Текелі қалалық сотының бас маманы АлМАТы ОБлыСы Кәсіпорынның атқаратын негізгі жұмысы Кербұлақ ауданында ветеринариялық аурулардың алдын-алу, диагностикалық іс-шараларды жүргізу, ветеринариялық-санитариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және ауыл шаруашылық жануарларды бірдейлендіруді жүргізу болып табылады. Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар:салаға сәйкес уәкілетті орган бекіткен біліктілік талаптарға жауап беру, кәсіптік дайындық деңгейі және бағдарына қажетті жоғары білімінің болуы. Кәсіпорынның бағдарына сәйкес салада мамандығы бойынша басқару лауазымында кем дегенде 5 жыл өтілі болуы керек. Конкурсқа қатысу үшін өтінімдер 2016 жылғы 18 қазанынан 1 қарашасына дейін ұсынылуы тиіс. Конкурсқа қатысуға өтінім білдірген тұлғалардың құжаттарын қабылдау 2016 жылғы 1 қарашасы сағат 18:00-ге дейін жүргізіледі. 9. Алматы қаласы Дене шынықтыру және спорт басқармасының «Алматы хоккей клубы» МКҚК кәсіпорнының «Алматы хоккей клубы» ЖШС-ке қайта құрылғандығы туралы хабарлайды. Барлық наразылықтар аталған хабарлама шыққаннан кейін 60 күн ішінде келесі мекенжайда қабылданады: Алматы қаласы, Абай көшесі, 48-үй, 17, 18 офис, тел.: , Қостанай облысы МАЭС-ның 2016 жылғы 7 қазандағы ұйғарымымен «Ломоносовское» ЖШС-не қатысты, Қостанай облысы, Қостанай ауданы, ульяновск а., Парковая к., 2, 1-пәтер, тел.: , оңалту туралы ісі бойынша өндіріс қозғалды. Меншiк иесi: «ЗАҢ» МЕДИА-КОрпОрА ция» ЖАуАПкеРШIлIГI ШекТеулI СеРIкТеСТIГI Редакторлар кеңесiнiң төрағасы президент Досымбек ӨТЕҒАЛИЕВ Бас редактор Бекжан ӘшірБАЕВ Бас редактордың орынбасары Айнұр СЕМБАЕВА Жауапты хатшы-дизайнер Мақсат ТҮГЕЛОВ Нөмiрдiң кезекшi редакторы Камила ЫСҚАҚОВА МенШiктi тiлшiлер: Астана Алматы Атырау Ақмола Қызылорда Оңтүс тiк Қазақстан Шығыс Қазақстан Айша Құрманғали, ; Айтақын Бұлғақов, Құралай Қуатова Қалкөз Жүсiп, Нағымжан Сауяев, Шадияр Мекен бай ұлы, Азамат Қасымов, редакцияның МекенЖАйы: , Алматы қаласы, Х.Досмұхамедұлы көшесi (бұрынғы Мичурин), 68 «б»-үй. Қабылдау бөлмесi: ; (факс); Астана қаласы, Абай көшесі, 78, 105-кеңсе факс: 8 (7172) zan@zanmedia.kz аптасына 3 рет сейсенбі, сәрсенбі, жұма күндері жарық көреді. Жеке таралым дана Апталық таралым дана Тапсырыс 229 Индекс Газет Қазақстан республикасы бойынша таралады Газет бетiндегi жарияланымдардың пози циясы мен фактiлерi үшiн редакция жауап бермейдi. Жарнама мен хабарландырулардың маз мұнына жарнама берушi жауап ты. Жарнама берушi нiң жiберген қа телiгiне байланысты талап-тiлектер хабарландыру жарияланған күн нен бастап екi ай мерзiм iшiнде қа былданады. Газеттi есепке қою туралы Г куәлiктi 2012 жылғы 20 ақпанда Қазақстан Респуб лика сының Мәде ниет және ақпарат министрлiгi берген. Газеттiң терiмi мен бет қаттау жұ мыстары «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС компьютерлiк орта лығында жа салды. Алматы облысы, Iле ауданы, Өтеген батыр ауылы, Сейфуллин кө шесi, 2«б», «Принт плюс» ЖШС баспаханасында басылып шығарылды. Тел.: факс. 8 (727) , 8 (727) ЖАрнАМА бөлімі: Алматы қаласы Тел: 8(727) , факс: 8 (727) zanreklama@mail.ru Астана қаласы Абай көшесі, 78, 105-кеңсе тел: 8 (7172) ЖАРНАМА ҚАБЫЛДАЙТЫН ОРЫНДАР: «ÞðÑëóæáà» ÆØÑ Êөêøåòàó қ., М.Горьêий êөøåñi, 37, 107-бөлмå. Òåл.: 8 (7162) «Âåðñèÿ-Ïðåññ» ÆØÑ Ïàâлоäàр қ., Åñòàй êөøåñi, 40. Òåл.: 8 (7182) , «Àéäè» ÆØÑ Қàрàғàíäû қ., Æàмбûл êөøåñi, 11. Òåл.: 8 (7112) Қàëèàñқàðîâ Íұðëàí Íұðғèñûíұëû ÆÊ Ïåòроïàâл қ., Ê.Ñүòiøåâ êөøåñi, 58, 30-бөлмå, 3-қàбàò Òåл. 8 (7152) , ұÿлû òåл.: 8 (777) , 8 (701) Ìèõååâà Îëüãà Ñòàíèñëàâîâíà ÆÊ Қоñòàíàй қ., Гоголь êөøåñі, 110, ВÏ 67 (Чåхоâ-Гоголь êөø. қиûлûñû), , , «Îçàò-1» ÆØÑ Àқòөбå қ., Àлòûíñàриí êөøåñi, 31. Òåл.: 8 (7132) , жәíå Àқòàó қàлàñû ИП «SAPA KZ» Аòûðàу қàëàñû, , zan-at@mail.ru Åðøîâà Ëþäìèëà ÆÊ Øûмêåíò қ., Æåлòоқñàí êөøåñi, 20 б. ÆØÑ «Íàçàð-1 фèðìàñû» ÆØÑ («РУТÀ» ÆÀ) info@nazar1.kz Øûмêåíò қ., Èлÿåâ êөøåñi, 47, à/ж 144. Òåл.: 8 (7252) , «Þðèäè åñêàÿ фèðìà «Êîíñуëüòàíò» ÆØÑ Îрàл қ., Ë.Òолñòой, 28. Òåл.: 8 (7112) «Ðåêëàìà» ÆØÑ Îрàл қ., Äоñмұхàмåäоâ êөøåñі, 43/1. Òåл.: 8 (7112) «Ëèð» ÆØÑ Қоñòàíàй қ., Áàйòұрñûíоâ êөøåñi, 67, 417-ïәòåр. Òåл.: 8 (7162) «Êîìпàíèÿ Æåòå» ÆØÑ Òàлäûқорғàí қ., м-оí Молоäåжíûй 3 үй, 1 ï. Òåл.: 8(7282) , ÆÊ Гàâðèëåíêî И.И. Қоñòàíàй қ., ïр. Àль-Фàрàби 119 үй, êàб.407-à òåл/фàêñ: 8 (7142) «Æàñ Îòàу» ÆÊ Қûäûðбàåâà Í.Í. Қûзûлорäà қ., Әйòåêå би ê-ñі., 27, òåл: , ұÿлû òåл: 8 (777) ; 8 (700) ÆÊ Тàжèбàåâà, Òàрàз қàлàñû Қойêåлäі êөøåñі 158 à, ХҚÎ àóмàғû òåл.: , ИП Íîâîñåëîâà Ïåòроïàâл қàлàñû, Êоíñòиòóциÿ Қàзàқñòàí êөøåñі, 28 үй, 1-қàбàò òåл: (87152) «Вåðñàëü Бèçíåñ» Àòûрàó қàлàñû, Мàхàмбåò êөøåñі, 107-à, 2-êàб., òåл: , , ÆÊ «Ìàðцåфåй», Өñêåмåí қàлàñû, 60 òåл, 8(7232) , ÆÊ «Бàõäàуëåòîâà А.» Àлмàòû қ., Æібåê жолû ê., 55, Àлмà ñàóäà орòàлûғû, 4-қàбàò, 426-íүêòå. Òåл: ardawka_94@mail.ru.

8 8 АлқА (Соңы. Басы 1-бетте) Жалпы алғанда, қазақ еліне ислам діні өткен ғасырдың 90-шы жылдары ғана келді деген түсінік түбірімен қате. Сонау Қожа Ахмет Яссауи бабамыздан басталған сопылық мектеп дамып, өсіп өркендеді. Сондай-ақ, қазақ тіліне еніп, қазақтың өз сөзі сияқтанып кеткен дін арқылы келген араб сөздері қаншама? Мәселен, тәпсір дейміз. Бұл түсіндіру, яғни Құранды түсіндіру деген мағынада қолданылған араб сөзі. Амал, дәлел деген сөздер бар. Сонымен бірге, дін арқылы келген кісі есімдері де көп. Осының бәрі қазақ даласына Ислам дінінің ерте заманда келіп, ұлт- матамен бүркеп жүретіндер көбейіп барады. Ислам діні ресми дін саналған ерте заманның өзінде бетін ашып еркін жүретін қазақ әйелдеріне бұл қаншалықты ұнамды? Нәзира РамазаНова: Қандай киім киеді, оны шешу әр адамның өз еркіндегі шаруа. Ертеде мешегі ғой. Әйелдердің ашық-шашық жүргенінше, зейнетті жерлерін жауып жүргені жөн болады. Бұны мешіт қолдайды. Биылғы жылдың маусымында Елбасы Ақтөбеде орын алған лаңкестікке сәлафи ағымын ұстанушылар айыпты деген пікір білдірді. Сәлафи ағымын ұстанушықалай болмақ? Сондай-ақ, бұл заңды жан-жақты ойластырып, зерттеп барып қабылдау қажет. Осындай жайлар аздап кедергі келтіріп тұрған секілді. Ғалымтай ТөлепбеРгеН: Сәлафилердің жұмысына тыйым салынатын заң бұл ұлттық қауіпсіздігімізге байланысты заң. Сондықтан, оның маңызы зор. Бізде өкінішке қарай, заң қабылдағанда бірқатар кемшіліктержүргізсе, оның нәтижесі болады деп ойлаймын. Нәзира РамазаНова: Теріс ағымдардың ықпалына түсіп жатқандардың дені жастар екені жасырын емес. Жастарымызды сондай жат ағымдардан қалай қорғаймыз деген сауалға жауапты ең алдымен, сол жастардың өздері беруі қажет сияқты. Биыл еліміз тәуелсіздігінің 25 жылдығын Жастарымызды жат АғымдАрдың ықпалынан қалай қорғаймыз? Нұрлан ӘбеНұлы болат ҚасеНов Нәзира рамазанова Ғалымтай төлепберген тық дәстүрмен бітеқайнаса орнығып қалғанын дәлелдейді. Мәзхабты мойындамай, тек Құранды тікелей басшылыққа алып жүру керек дейтін уаххабилердің түсінігі қаншалықты негізді? Нұрлан ӘбеНұлы: Пайғамбарымыздың көзін көргендерді сахаба десе, олармен жүздескендерді таблиғин деп атаған. Сәлаф дегеніміз сол Пайғамбарымыздың тұсындағы таза дінді ұстанушылар. Одан кейін сәлаф болған жоқ. Ал, қазіргі өздерін сәлафиміз деп атап, сол Пайғамбарымыздың тұсындағыдай таза дінді ұстанып жүрміз деушілер теріс ұғымдағылар. Міне, сол сәлафиміз деп жүргендер мәзхабты мойындамай, тікелей Құранды басшылыққа алған жөн деп санайды. Олар Құран мен сүннетті мойындайды және тікелей соларды басшылыққа алу керек деп санайды. Ал мәзхаб деген не? Мәзхаб деген бұл Құран мен сүннетті үлкен ғұлама ғалымдардың елеп-екшеп ғасырлар бойы қалыптастырған үлкен мектебі. Сәлафилер де, мәзхабты ұстанушылар да Құран мен сүннетті мойындайды, бірақ, сәлафтар оны өз ақылымен тікелей басшылыққа аламыз десе, мәзхабты ұстанушылар ғұламалар салған мектептің ережелерін сақтайды. Бүгінгі біз ұстанатын Ханифа мәзхабының негізін Әбу Ханифа қалаған, бірақ, одан кейін көптеген ғұлама лар жетілдіріп, дамытқан. Қазіргі сәлафилер мәзхабты жалғыз Әбу Ханифа жасады деп ойлайды, шындығында олай емес. Бұл көптеген ғұламалардың қатысуымен жасалған діни шарттарды қалай орындауға арналған әдістемелік мектеп. Жай адам өз бетінше Құран мен хадистерді оқып алып, сол бойынша дін амалдарын жасай алмайды. Қазіргі еліміздегі дін саласының үлкен ғалымдары Құран мен хадистерге орай түсінік бергенде өз атынан емес, мынадай ғұлама осылай деген екен деп беделді дін ілімінің ғалымдарын басшылыққа алады. Қазір Ислам дінін ұстанушылар арасында төрт мәзхаб бар, олардың бәрі де дұрыс деп саналады. Дегенмен, олардың арасында аздаған айырмашылықтар бар. Мәселен, Шәфий мәзхабын ұстанатын шешендер мен Ханафи мәзхабын ұстанушы біздердің арамызда аздаған өзгешеліктер кездеседі. Оларда көп мәселелерге байланысты қаталдау талап қойылса, бізде аздап жұмсақтау, дегенмен, осындай әр мәзхабтың өзіне тән өзгешеліктері болғанына қарамастан, барлық жол дұрыс деп саналады. Сондықтан, дін жолын мәзхаб арқылы ғана ұстану қажет, мәзхабсыз Құран мен хадисті басшылыққа алып өз бетімізше амал жасаймыз дегендер адасады. Қазақтың қыз-келіншектері арасында соңғы кезде хиджап киетіндер, денесін түгел қара қазақ әйелдері бастарына сәукеле салып, қыздар үкілі тақия, ал кемпірлер кимешек киген. Бұл сол кездегі ұлттық дәстүрімізге, киім кию үлгісіне сай болды. Қыз-келіншектеріміз хиджап киіп жатса, бұл абыройын сақтау ниетімен жасалған іс деп санаған жөн болар. Дегенмен де, сондай хиджап кигендер арасында басқаларды «мынау мұсылман, мынау дінсіз» деп бөлушілік және айналасындағыларды өз ұстанымдарына тартуға талпыныс жиі байқалып жатады. Мәселен, өзім еңбек ететін мекемеде хиджап киетін қыз-келіншектер болды. Ешкім оларға тыйым салған жоқ. Жұмысқа да хиджаптарын киіп келіп жүрді. Бірақ та, солар айналасындағыларды үгіттеп, өз жолдарына тартуға үнемі талпынып жүргендігін байқадық. Меніңше, бұл дұрыс емес. Әр адам дін жолын ұстай ма, жоқ па, оған қалай келеді бұны өз еркімен шешуі қажет. Өз көзқарасын өзгелерге еріксіз таңуға әрекет жасау түсінбестік жағдайларды туғызып жатады. Имандылық жолына әркім өз қалауымен, саналы түрде барғаны жөн. Жалпы, дін дегеніміз бұл әр адамның өз шаруасы ғой. Дін адамдары қыз-келіншектер хиджап кигендері жөн деп санап, соны айтатынын естиміз. Десек те, бұл әр адамның өз еркіндегі іс деп санаймын. Нұрлан ӘбеНұлы: Әлгінде ғалым ағамыз айтып кетті, қазақ еліне Ислам діні VІІІ ғасырда келген, Х ғасырда Қарахан дәуірінде мемлекеттік дін ретінде бекіген деп. Қазақ сонша ғасырлар бойы Ислам дінін ұстанса да, қыз-келіншектері беттерін жауып, паранжы кимеген. Содан кейін, қазақы түсінікке сай қара киімді жақын кісісі өлген адам ғана киеді. «Қара жамылды» деген түсінік бар ғой. Бірақ та, паранжы кию басқа мұсылман елдерінде ертеден болған. Мынау өзбек, тәжік халықтарында әйелдер паранжы жамылған. Қазір көп адамдар қара матамен бүркенген әйелдердің бәрін сәлафи, уаххаби ағымдарын ұстанушылар деп қабылдайды. Бұл дұрыс емес. Олардың арасында сопылықты ұстанатын жігіттердің әйелдері де бар. Олар мына Түркиядан оқып келген, сопылық жолын ұстанатындар. Сопылар мен сәлафилер бір-біріне от пен судай қарсы. Сопылардың әйелдері көздері мен мұрындарын ашып жүреді, ал сәлафилер беттерін түгел жауып алады. Құранда әйелдердің беттерін түгел жабуы керек деген тұжырым жоқ. Тіпті, хажылықта қағбаны тәуап еткенде әйелдердің беті ашық болуы қажет. Намаз оқыған кезде де бет ашық болуы шарт. Ал басқа уақыттарда беттерін жаба ма, жоқ па оны өздері біледі. Біз мешітте әйелдерге жүздеріңді түгел жауып жүріңдер деп айтпаймыз. Дегенмен, әйелдердің күйеулеріне мойынсұнуы міндет. Егер күйеуі паранжы киіп жүр десе, бөтен адамның әйеліне біз жүзіңді ашып жүр деп айта алмаймыз. Міне, бұл мәселенің осындай күрделі тұсы бар. Ал, хиджап деген бұл қазақтың киларды райынан қайтару және олардың ықпалына басқаларды түсірмеу бағытында дін басқармасы құзыр лы орган ретінде қандай жұмыс тар атқарып жатыр? болат ҚасеНов: Біздің басқарманың жанынан құрылған діни орталық және «Насихат» тобы бар, оған мешіттердің имамдары қосылып, бұл бағытта көптеген жұмыстар жүргізіп жатырмыз. Облысымыз аумағындағы барлық жоғары оқу орындарының студенттерімен кездесулер өткізіліп, діни экстремизмнің қатері, жат ағымдардан сақтану жайында әңгімелер өткіздік. Қазір жалпы білім беретін мектептердің жоғары сынып оқушыларымен және колледж оқушыларымен кездесулер өткізілуде. Сондай-ақ, аудандарда да үгіт-насихат жұмыстарын жүргізетін өкілдеріміз бар. Басқарма жанындағы орталықтың дінтанушы маманы Данияр Тоқсанбаев аудандарға шығып, әңгімелер өткізіп тұрады. Тарихшы ғалым Ғалымтай Мәлікұлы ағамыз да насихат жұмыстарына белсене араласып, көмегін көрсетуде. Жергілікті жерлердегі мешіттердің имамдарын да осы жұмыстарға тартудамыз. Бірлесе жүргізген осындай жұмыстарымыздың нәтижесінде, сәлафи бағытын ұстанып жүрген 4-5 жігіт райларынан қайтып, шынайы дін Исламға жүздерін бұрды. Жат ағымды ұстанып қана қоймай, басқаларды соған тартып, басқа да заңсыз әрекеттер жасағаны үшін жазаға тартылған азаматтарды да естен шығармаймыз. Түзеу мекемелерінде болып, насихат жұмыстарын жүргізіп тұрамыз. Мешіттердің бәрінің жанынан насихаттық-ақпараттық топтар ашылып, жұмыс істеуде. Сонымен бірге, осы бағыттағы жұмыстарды жүргізуге байланысты екі лот ойналды. Ол әйелдер және ерлер жамағатымен жұмысқа арналған. Астанадан арнайы теолог маман шақырдық. Қазір ол да осы бағытта белсенді жұмыс жүргізуде. Сәлафи сияқты қатерлі ағымдармен күрес, оның жолын кесу шараларын жүзеге асыруға қазіргі заңдық негіз жеткілікті ме? Осы орайда, халық арасында сәлафи ағымының жұмысына тыйым салатын заң қабылдау туралы әңгіме өрбуде. Бұл туралы не айтасыз? болат ҚасеНов: Дін істерімен айналысатын құзыр лы орган ретінде біздерден осы мәселеге қатысты сұраған еді. Соған орай, біз өз ұсыныстарымызды толық жазып жібердік. Мұндай заң қажет екені дау туғызбайды. Дегенмен де, оған кейбір жайлар кедергі келтіріп тұрған сияқты. Мәселен, Сауд Арабиясы елінің ресми діні уаххаби немесе сәлафи деп аталады. Осы орайда, дипломатиялық байланысымыз жақсы болып отырған бір елдің ресми дініне тыйым салу ге жол беріліп жатады. Заңды негізінен шағын топ оқшау жағдайда қабылдайды. Осы көктемде жер туалы заңға байланысты туындаған шиеленісті алайық. Бұның себебі заңды халыққа дұрыс түсіндірмеуде және оны қабылдағанда қоғамның пікірімен санаспауда болғаны белгілі. Сондықтан, заңды қабылдағанда қоғамдық пікірлерді, халықтың барлық топтарының пікірлерін ескере отырып қабылдаған жөн деп ойлаймын. Ондай заң ертең теріс ағымдардың өкілдері өз мүдделеріне пайдаланып кететіндей олқы тұстары, саңылаулары жоқ, толымды заң болуы тиіс. Ұлттық дәстүрін берік ұстанатын жапондар, индустар өзге діни ағымдарға онша елікпейді. Осы орайда, қазақтың ұлттық салт-дәстүрлерін насихаттау, жастарды дәстүрді сыйлап, ұстануға шақыру қаншалықты маңызды және ол үшін не істеу қажет деп санайсыз? Нәзира РамазаНова: Қазір күнделікті өмірден көріп жүрміз ғой, қыздарымыз ашық-шашық киінеді, жастарына қарамай үлкендеріміз де өздеріне жараспайтын киімдер киіп жатады. Бұның бәрі сол ұлттық дәстүрімізден қол үзудің кесірінен туған келеңсіздіктер. Сондықтан, менің ойымша, салт-дәстүрімізді балабақшадан, онан кейін мектеп қабырғасынан балаларымыздың санасына сіңіруіміз қажет. Осы орайда, арнайы пәндер немесе қосымша сабақтар бола ма, нақты ұлттық дәстүрімізді түсіндіретін бағдарламалар болуы қажет. Жалпы, қазақтың салтдәстүрі дегеніміз, ол ұлттық тәрбиенің ажырамас бөлігі ғой. «Қызға қырық үйден тыйым» дейді. Бұның бәрі ұлттық тәрбие. Үлкенді сыйла, ер адамның алдын кесіп өтпе, өтірік айтпа дейді. Мұның бәрі адамгершілік тәрбиесі емес пе? Сондықтан, бүгінгі білім саласының құзырлы органдары балабақша дан бастап, мектептерде қосымша са бақ ретінде ме, ұлттық салт-дәстүрге тәрбиелейтін бағытта оқытуға көңіл бөлуі қажет деп санаймын. Еліміздің тұтастығына, тәуелсіздігімізге, ел тыныштығына қатер төндіріп отырған сәлафи сияқты жат ағымнан жастарымызды қорғау үшін нақты қандай шаралар қажет деп білесіз? Ғалымтай ТөлепбеРгеН: Әр өңірдің, аймақтың өз ерекшеліктері, өзіне тән проблемалары бо лады. Міне, осы жайларды ескеру қажет. Сонымен бірге, теологтардан, түрлі са лалардың мамандарынан, ғалымдардан құралған арнайы жұмыс тобын құрып, мақсатты жұмыстар жүргізген жөн деп санаймын. Әр өңірдің ерекшеліктерін ескеріп, сол өңірге арналған осы бағыттағы арнайы үшжылдық немесе бесжылдық бола ма, бағдарлама жасап, сол бойынша жоспарлы жұмыс атап өткелі отырмыз. Осы кезең ішінде еліміз көп игі нәтижелерге қол жеткізді. «Мәңгілік ел» идеялық мұратымыз бар. Жастарға осы жайларды терең түсіндірсек, олардың бойында отансүйгіштік қасиетті орнықтыра алсақ, теріс ағымдарға жастарымыздың қосылмасы анық. Сондай-ақ, жастарымыздың өз пікірлеріне де құлақ асып, олардың пікірлерін айтуына мүмкіндік жасайтын шаралар өткізген жөн деп санаймын. Дәл бүгінгі отырыста жастар жайында әңгіме болып жатыр, ал жастар бұл мәселе туралы не ойлайды? Оны өздері айтқаны жөн болар еді. Нұрлан ӘбеНұлы: Жастармен байланысымыз қазіргі күні көңілдегідей дәрежеде емес. Соңғы жылдарда ғана колледждерге, жоғары оқу орындарына барып, жастармен кездесулерге қатыса бастадық. Бірақ, бір кездесуден кейін ол әрі қарай жалғаспайды. Біздер, дін қызметкерлері жастармен кездесу үшін дін басқармасының немесе ҰҚК органының маманымен бірге баруымыз шарт. Осындай кездесулер жиі және тұрақты болып тұрса, хал-қадерімізше теріс ағымдардың қатерлілігі туралы айтып, дұрыс ақпарат беруге мүмкіндік алар едік. Сонымен бірге, жергілікті ақпарат құралдарымен, әсіресе телеканалмен оншалықты байланысымыз жоқ. Жергілікті телеканалда дін тақырыбында бір де бір хабар көрсетілмейді. Ал теледидар деген қуатты ақпарат таратушы емес пе. Бұл мәселені шешуге де құзырлы органдар ықпалын тигізсе жөн болар еді. болат ҚасеНов: Егер біз Ислам дінінің өкілдерін мекемелерге баруына рұқсат етсек, ертең католик, православие немесе басқа дін өкілдері де рұқсат сұрауы мүмкін. Яғни, заң бойынша бәріне тең мүмкіндік берілуі тиіс. Десек те, соған қарамастан, имамдардың оқу орындарында болып, кездесулер өткізулеріне жағдай жасауға мүмкіндік беріліп жатыр. Әрине, бұл жеткіліксіз де болар. Қайткенмен де, сондай мүмкіндіктерді жасауға тырысамыз. Жастарымыздың жат ағымдардың ықпалына түсуінің бір себебі отбасында дұрыс ұлттық тәрбие берілмеуінен деп ойлаймын. Өзіміз де ауылдан шықтық. Үлкендер «ананы істеме, былай жасама» деп қазақы тәрбиені санамызға сіңірді. Қазір жастар ауылдан қалаға келеді де, бұзылып жатады. Өз еріктері өздеріне тиген соң көрінгеннің соңынан ереді. Осы орайда, ұлттық тәрбиені және идеологияны дұрыс жолға қойған жөн болар еді. Баяғыда өзім тұратын бөлімшеге парторг пен профком аптасына бір рет келіп, жұртты жинап, партияның тапсырмаларына байланысты әңгіме өткізіп тұратын. Осындай идеологиялық жұмыс қазір де қажет. Уақыт тауып, ой бөліскендеріңізге рақмет. Қалкөз ЖҮсІп, «заң газеті» АҚМОлА ОБлыСы