HİNT OKYANUSU BOYUNCA İSLAM, TİCARET VE SİYASET

Transkript

1 Açe Sultanı Alaeddin Riayat Şah (Saltanatı ) ın mührü. Osmanlı etkisi dekoratif düğümlerde, aynı mühür üzerinde hem çukur hem kabartma oyma kullanılmasında kendisini gösterir. Bu oymalar sayesinde ortada beyaz zeminde siyah karakterler belirirken kenarlarda tersi görünüyor. Bodleian Library, MS Douce Or.e.4 (detay) Açe Sultanı Mansur Şah ın İstanbul a gönderdiği elçisi Muhammed Ğavs a 1849 da verdiği 'mali garantörlük' belgesi BOA.HR 73/3511 HİNT OKYANUSU BOYUNCA İSLAM, TİCARET VE SİYASET Güneydoğu Asya tarih boyunca Hint Okyanusu nun ötesindeki dünya ile ticari, dinî ve siyasi ilişkiler içerisinde bulunduğu gibi İslam dini aracılığıyla da özellikle Ortadoğu yla bağlantısını sürdürmüştür. Buna rağmen şu anda Endonezya, Malezya, Brunei, Singapur, Tayland ve Filipinler in güneyinden oluşan modern ulus devletleri kapsayan Müslüman Güneydoğu Asya ile Ortadoğu nun en büyük gücü olan Osmanlı devleti arasındaki bağlantılar üzerine çok az eğilinmiştir. Kanuni Sultan Süleyman (Saltanatı ). Osmanlı İmparatorluğu ile Açe arasındaki doğrudan ilişkiler ilk olarak onun zamanında kurulmuştur. British Library, Add.7880, f.53v. Hint Okyanusu Boyunca İslam, Ticaret ve Siyaset araştırma projesi, bu iki bölge arasındaki siyasi, dinî, edebi ve ticari karşılıklı alış verişten maddi kültürdeki tesirlere kadar bütün etkileşimleri inceleme amacıyla yola çıkmıştır. İstanbul daki arşivlerde bulunan yeni belgeler erken Cumhuriyet dönemi Türkiyesi ve Osmanlı imparatorluğunun toprakları ile Güneydoğu Asya nın Müslüman halkları arasındaki 16. Yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan bağlantılara yeni bir ışık tutmuştur. Hint Okyanusu Boyunca İslam, Ticaret ve Siyaset araştırma projesi yıllarında Britanya Akademisi tarafından finanse edilip Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü (BIAA) ve Birleşik Krallık Güneydoğu Asya Araştırmaları Birliği (ASEASUK) tarafından yönetilmiştir. Bu sergi Ali Akbar, Azyumardi Azra, Vladimir Braginsky, Giancarlo Casale, William Clarence-Smith, Oman Fathurahman, Chiara Formichi, Annabel Teh Gallop, İsmail Hakkı Göksoy, Michael Hitchcock, İsmail Hakkı Kadı, Jeyamalar Kathirithamby-Wells, Midori Kawashima, Fiona Kerlogue, Carool Kersten, Mohd. Zahamri Nizar, Andrew Peacock and Anthony Reid tarafından yürütülmüş olan araştırmaya dayanmaktadır. Bu sergideki fotoğraflar adı anılan kurumların izinleriyle kullanılmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi ne, fotoğraf sanatçısı Burak Bulut Yıldırım a ve İngilizce sergi metnini Türkçe ye çeviren Gülçin Tunalı ya özellikle teşekkür ederiz. İtalyan portalandan alınma Hint Okyanusu, 16. yy. British Library, Harley 3450, no.6

2 HİNT OKYANUSU DÜNYASI: TİCARET VE SAVAŞ 16. yüzyıl, Hint Okyanusu nda baharat ticaretini kontrol etmek için Portekizliler ile Osmanlılar arasında acımasız bir rekabete tanık oldu. Uzun zamandır deniz savaşlarında tarafların farklı tekneler kullandığı düşünüldü. Bu teoriye göre Portekizliler uzun yelkenlileri tercih ederken, Osmanlılar kürekçilerin çektiği hafif silahlandırılmış kadırgaları kullanıyorlardı. Halbuki son zamanlardaki araştırmalar her iki donanmanın da daha fazla çeşitliliğe sahip olduğunu göstermektedir. Osmanlılar Avrupa tarzı yelkenlileri de denerlerken Portekizliler de zamanla daha küçük ve esnek kadırgalar kullanmışlar. Osmanlı vesikaları I. Süleyman (Saltanatı ) ile II. Selim (Saltanatı ) dönemlerinde topçuların, nişancıların ve tüfek ustalarının Sumatra daki Açe ye gittiğini doğrulamaktadır. Bütün Açeliler Lada Secupak (Bir Ölçü Karabiber) olarak adlandırdıkları ikonlaşmış Türk topunun hikayesini bilir. Hikayeye göre Sultan İskender Muda (Saltanatı ) elçisini biber ve baharattan oluşan zengin hediyeler eşliğinde Açe den İstanbul a silah alması için gönderir. Uzun ve çetin bir yolculuktan sonra tam hediyelerin takdim edileceği zaman bir bakarlar ki bütün o debdebeli yükten geriye kala kala sadece bir cupak (ölçü) karabiber kalmış. Osmanlı sultanı bütün cömertliğiyle bu hediyeyi kabul eder ve karşılığında Açelilere devasa bir top verir. Lada Secupak olarak adlandırılan bu topu Hollandalılar 1874 yılında Açe de ele geçirmişlerdir. Top bugün Hollanda Bronbeek teki askeri müzede sergilenmektedir. Sultan Selim II (Saltanatı ). Seyyid Lokman tarafından yazılan Selim Han Name, British Library, Or.7043, f.14r Lada Secupak olarak bilinen top. Topun üzerindeki dekoratif motiflerle ilgili bir araştırma bazı belli başlı desenler üzerindeki Osmanlı etkisini kesin bir şekilde kanıtlar ve bazılarının Gücerat taki Osmanlı silah yapımcıları tarafından yapılmış olabileceğini ortaya koyar. Museum Bronbeek, No.27. Fotoğraf Fiona Kerlogue Hint Okyanusu nun bilinen en eski Osmanlı haritası, 16. yy. Deniz Atlası, Walters Art Museum, Ms. W.660, ff.2v-3r. Altta yelkenlilerden oluşan Portekiz donanmasının Osmanlı kadırgalarıyla Hint Okyanusu nda karşılaşması yer alıyor. Sağda ise daha geniş olan ve daha iyi silahlanmış olan Portekiz gemisinin görece daha küçük ve hafif Osmanlı kadırgaları tarafından sarılışı gösteriliyor. Livro de Lisuarte de Abreu, 16th c. Pierpont Morgan Library, MS 525

3 ÖTEKİNİ HAYAL ETMEK: RUM VE GÜNEYDOĞU ASYA Osmanlı toprakları Güneydoğu Asya da Roma imparatorluğunun ve onun doğulu mirasçısı Bizans ın Arapça daki ismi olan 'Rum' adıyla biliniyordu. Rum, Güneydoğu Asya muhayyilesinde büyük öneme sahipken Raja Rum da Malay, Açe ve Java destanlarında masalsı bir yere sahipti. Malayca yazılmış bir ferman. Sultan Minangkabau yu abileri olan Rum ve Çin padişahlarıyla gösteren üç mühre sahip. 19. yy. Leiden University Library, Cod.Or.4818.a.IV (detay) Raja Rum a duyulan saygıya rağmen Güneydoğu Asyalı hikaye anlatıcıları doğal olarak kendi patronlarını önceliyorlardı. 17. yüzyıldaki Hikayat Aceh te Rum sultanı hastalanır ve doktorları tek devanın Açe den gelecek olan kafur ile yağ olduğunu salık verir. Türk elçiler Sumatra ya bu ilaç için gönderilirler ve dönüşlerinde Açe sultanının sarayının ihtişamını öyle bir anlatırlar ki Osmanlı sultanı 'Allah bu dünyada iki büyük yönetici yaratmış: Batı da biz, Doğu da da [Açeli] Sultan Perkasa Alam!' diye haykırır. Osmanlı haritacı Piri Reis e ait ilk dünya haritasının geride kalan batı kısmı Topkapı Sarayı Müzesi, R.1633 Türkiye de benzer bir egzotik muhayyile somut coğrafi bilgi ile paralel şekilde yaşamıştır. 18. yüzyıla kadar Osmanlı nakkaşları Güneydoğu Asya için erken dönem Arapça adlandırma olan Zabaj ın kanatlı perilerini ve uzun saçlı meyve yiyicilerini anlatan Ortaçağ metinlerini resimlemeye devam etmişlerdir. Muhtemelen Sumatra ya da Cava ya atfedilen Zabaj ın kanatlı ağaçta yaşayan sakinleri. Kazvini nin Acaibü l-mahlukat adlı eserinden. Osmanlı minyatürleriyle bezeli Farsça metin. 1654/5. British Library, Or.13935, f.76r Altta Hikayat Si Miskin hikayesinde Raja Rum sihirli güçleri olan tanrılarla kahramanların dünyasına katılır. Taşbaskı, 1857, Singapur. British Library, e.3 Çeşitli ülkelerden kadınların erdemleriyle kusurlarını anlatan Türkçe Zenanname de Hind-i Şarki den bir kadın British Library, Or.7094, f.8r

4 ENTELEKTÜEL AĞLAR 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar İslam ın iki kutsal şehri, Mekke ve Medine Osmanlıların kontrolündeydi. Bu dönem boyunca hacca gidenler Osmanlılar ile Malaylar arasındaki bağlantıları güçlendiriyordu. Malay takımadalarından gelen birçok Müslüman uzun süreler boyunca Mekke de yaşıyor ve Cava cemaati olarak biliniyorlardı. Burada eğitim alan bu insanlar Malayca ve Arapça okuyup yazıyorlar, bazen de yeni metinler sipariş ediyorlardı. Mekke deki Güneydoğu Asyalı alimlerin, Osmanlı nın Hicaz valisi Hasip Paşa ya gönderdikleri ve hac ibadetlerini kolaylaştırdıkları için kendisiyle padişaha teşekkür ettikleri Arapça mektup, 1849/50. Mühürler ve imzalar Ahmed Hatib Sambas, Bantenli Abdülgani, Palembanglı Muhammed Ayad ve Sulawesi deki Wajo dan Muhammed Arsyad ı içermektedir. BOA İ.DH 211/12286 Ithaf al-dhaki bi-sharh altuhfah al-mursalah ila alnabi adını taşıyan böylesi bir eser 17. yüzyılda Mekke de Açeli alim Abdurrauf bin Ali nin isteği üzerine, Kürt alim İbrahim al-kurani tarafından Arapça olarak kaleme alınmıştır. Eserin bilinen 31 nüshasından 9 unun İstanbul da olması, Endonezyalı hacı, C W Mieling. Nederlandsch Oost-Indische typen (Lahey, ). British Library, 1781.c.23 Hicaz da yaşayan bir alimin Güneydoğu Asyalı okuyucular için hazırladığı bir kitabın Osmanlı çevrelerinde de gayet popülerleştiğini kanıtlar niteliktedir. 17. yüzyıl Mekkeli alimlerden Muhammed ibn Alan da, Batı Cava daki Banten sultanının emriyle, Gazali ye atfedilen meşhur nasihatname türündeki eser Nasihat al-muluk un uyarlaması olan al-mavahib al-rabbaniyye de dahil olmak üzere, birçok eser vermiştir. Malay nasihatname literatüründe genellikle İran kaynaklı olduğu düşünülen birçok ögenin aslında buraya Osmanlı üzerinden Arapça olarak gelmiş olabileceği düşünülmektedir. İbrahim el-kurani tarafından 1688 de kopya edilen İthaf al-dhaki, Maysor Sultanı Tipu Han ( ) ın kütüphanesinden. British Library, I.O.Islamic 1180 Abdullah bin İsmail el-aşi tarafından hazırlanan ve ilk defa 1900 de Mekke de, 1930 da Kahire de tekrar basılan Nuzhat ül-ihvan, Arapça, Türkçe, Malayca ve Açece kelimeler. Fotoğraf Oman Fathurahman. Satırarası Cavaca çevirisiyle Nasihat ül-müluk, 18. yy.. British Library, I.O. Islamic 252

5 SANATSAL BAĞLANTILAR Hacdan dönen hacıların hediyelik olarak beraberlerinde memleketlerine getirdikleri Kur an lar ve dua kitapları bazı örneklerde yerel sanatsal üretimi de etkilemiş gözükmekte. Osmanlılar Kur an mushaflarında cüz sistemini mükemmelleştirmişlerdir. Bu sistemde Kur an tamı tamına yirmişer sayfadan oluşan otuz cüze bölünmüş ve her sayfa bütün bir ayetle sonlandırılmıştır. Sistem, hafızlık yapmak isteyenler için büyük kolaylık sağlar. Terengganu, Kelantan ve Patani deki mushaflar hep bu sistemi takip ederler. Cava daki bazı mushaflar ve modern dönemdeki standart matbu Endonezya mushafları da böyledir. Hacı Muhammed Ezheri tarafından 1848 de Palembang da litografisi çıkartılan bu Kur an-ı Kerim, Güneydoğu Asya da basılan ilk Mushaf ın tek örneğidir. Metnin biçimi ve süslü dikdörtgen çerçeveler Osmanlı etkisini gösteriyor. Abdul Azim Amin Koleksiyonu, Palembang. Fotoğraf, Ali Akbar. Kızıl Nehir Deltası ndaki Chu Dau fırınlarında yapılmış geniş Vietnam küpü ( ). Bu küpün Yemen de bulunduğu söyleniyor. British Museum 2009, Penyengat(Riau, Endonezya) taki Sultan Camii nde bulunan ve Osmanlı hattı öğrenmek için Mısır a seyahat eden Abdurrahman Stambul adlı Linggalı bir hattatın elinden çıkmış Kur an-ı Kerim mushafı. Photo Ali Akbar III. Murad (Saltanatı ) ın tuğrası. British Library Or Güneydoğu Asya da karşılaşılan Osmanlı desenleri arasında tuğranın yanında ayırt edici hat desenlerinden hayvanlı figürler ve müsenna denilen aynalı yazılar da vardır. Çatal uçlu peygamber kılıcı olan (ve Hz. Ali ile özdeşleşen) Zülfikar sembolü, Osmanlı savaş sancaklarında ve hac bayraklarında o kadar belirgindi ki Açe, Siak, Riau ve hatta Güney Filipinler deki Sulu daki bayraklarda da görülebiliyordu. Madura tarzı kabzaya sahip bir geleneksel Güneydoğu Asya hançeri (keriş). 19. yy dolayları. Askeri Müze, İstanbul Kültürel etkiler sadece Batı dan Doğu ya doğru değildi şüphesiz. Erken 19. yüzyılda Osmanlı hattatları Kur an-ı Kerim gibi uzun metinlerin yazımında en kullanışlı kalem ucunun Güneydoğu Asya dan geldiğini fark etmişler ve bunlara 'Cava kalemi' demişlerdir. Ayrıca Vietnam ve Tailand porselenleri Osmanlı topraklarında arkeolojik kazı bölgelerinde bulunurken Endonezya silahları da İstanbul daki müzelerde yer almaktadır. Jambi den üzerinde Osmanlı tuğrasının stilize edilmiş şekilleriyle Zülfikar ın bulunduğu kumaş boyama, batik örneği. 19. yy. Collection Rudolf Smend

6 AÇE: OSMANLI DÜNYASININ DOĞU SINIRI MI? 16. yy da Açe Osmanlı imparatorluğuyla doğrudan ilişki kurmuştu. 19. yüzyılın ortalarında Hollandalılar Sumatra da saldırganca ilerlemeye başladıklarında, Açe bir kere daha yardım istemek için Türkiye ye yöneldi da Açe Sultanı Mansur Şah (Saltanatı ) Sultan Abdülmecid e Malayca bir mektupla birlikte kişisel bir elçi gönderdi. Mektupta Açe nin tarihsel olarak Osmanlı ya bağlılığı vurgulanıyor ve Hollandalılara karşı yardım çağrısında bulunuluyordu. At sırtında Sultan Abdülmecid I (Saltanatı ) Hadikat ul-mülûk, 19. yy. British Library, Or.9505, f.72r 1863 civarı, Ertuğrul firkateyni. Fotoğraf, Ertugrul Projesi nden Berta Lledo un müsadesiyle. Habersiz geçen bir sene sonunda 1850 de Mansur Şah Abdülmecid e bu sefer Arapça başka bir mektup gönderdi. Osmanlı kayıtları Açelilerin çağrısının ciddi bir şekilde ele alındığını fakat Hollandalıların tepkisinden duyulan endişe yüzünden Açe ye sadece buradaki Osmanlı hükümranlığını araştırmak üzere bir elçi gönderme kararı çıktığını gösterir. Açeli Mansur Syah tan Abdülmecid e kırmızı songhet kumaştan zarf içinde mektup BOA İ.HR 66/3208 Açelilerin en büyük korkuları, Hollandalılar 1873 te Açe ye saldırdıklarında gerçeğe dönüşür. Hollandalılar ilk başta geri püskürtülse de ertesi sene tekrar gelirler ve Açe sarayını ele geçirirler. Sonraki yıllar boyunca çatışmalar sürer ve Açeliler Osmanlıların Cakarta daki konsolosluğuna yardım çağrılarını göndermeye devam ederler. Japonya ya giderken Singapur a uğrayan Ertuğrul firkateyni Açelilerin umudunu arttırır fakat Açeli delegasyon Singapur a ulaştığında Ertuğrul oradan ayrılmıştır. Hollandalıların Açe de uzun seneler süren savaşları ancak 1903 ten sonra, Mansur Şah ın ardından gelen Muhammed Davud Şah ın teslim olmasıyla yavaşlamıştır. Açeliler tarafından Osmanlılara gönderilen Güneydoğu Asya haritası Kuzey Sumatra daki Toba gölünün bilinen ilk çizimini içeren bu harita, Hollanda tehdidini vurgularken bir yandan da Açe nin önemini göstermeye çalışıyor. BOA.HR 73/3511

7 FİLİPİNLER DE OSMANLILAR Zamboanga dan (Filipinler) Hacı Nuno ve diğer 57 müslüman ileri gelenin imzalarıyla Washington daki Osmanlı büyükelçisine sunulan ve kendilerine İslamı öğretmek için bir hoca gönderilmesini isteyen dilekçenin ön ve arka yüzü. Nisan 1912 de Tausung dilinde yazılan bu mektuptaki kareler ve içerisindeki şekiller mektubun yerine kazasızca ulaşması için hazırlanmış olan tılsımları içerir. BOA İ.MBH 12/1331/C yüzyıl sonlarında Filipinler deki birçok Osmanlı vatandaşı, Doğu Akdeniz den gelen Hristiyan Araplar dı. Genellikle kutsal topraklar olan Filistin den dinî hatıralık eşyalar getirirlerdi ki bu iş Katolik İspanyol kolonilerinde kârlı bir işti. Taluksangaylı Müslüman liderlerin 10 Nisan 1912 de mektubu Binbaşı Finley e resmen takdim edişleri. Ortada Hacı Nuno. Finley in önünde duran erkek çocuk Sulu dan veraset yoluyla kabile şefi olan Panglima Diki- Diki dir. US Army Military History Institute, Carlisle Barracks, Pennsylvania 1898 de Amerikalılar Filipinler in kontrolünü ele geçirdiler ve kendilerinden önceki İspanyollar gibi adanın Müslüman Güney kısmından askeri bir direnişle karşılaştılar. Amerikalı bir subay olan John Park Finley, Mindanao ve Sulu daki şiddeti sona erdirmenin en iyi yolunun o bölgedeki İslam ı dönüştürmek olduğuna kanaat getirir. Zamboanga yakınlarındaki Taluksangay da bir cami kuran reformist Samal- Balangangi Müslüman lideri Hacı Abdülgani Nuno ile işbirliğine girer de Hacı Nuno ve yörenin diğer ileri gelenleri Osmanlı makamlarına Tausung dilinde ve Arapça bir dilekçe yazarak hoca isterler. Bu mektubu İstanbul a bizzat teslim eden Finley dir. Sonuçta, Şeyhülislamlık tarafından, Filistin Nazaretli Seyyid Vecihi 1913 te Filipinler e gönderilir. Seyyid Vecihi 1914 Ocak ında Mindanao da sıcak bir şekilde karşılanır. Fakat sadece bir ay sonra öfkeli Amerikalı görevliler Vecihi yi bölgeyi terk etmeye zorlarlar. Vecihi 1916 da Amerika da kendisine destek ararken ölür de İstanbul dan Filipinler e gönderilen Filistin Nazaretli Seyyid Vecih el-geylani. Tribune, 13 Ağustos US National Archives Arapça Güneydoğu Asya haritası dolaylarında Beyrut ta basılmıştır. British Library, Maps 41.d.12

8 OSMANLI PANİSLAMİZMİ NİN GÜNEYDOĞU ASYA KÖKENLERİ Mİ? Kedah Sultanı Ahmed Taceddin Halim Şah ın Osmanlı padişahına yazmış olduğu, Kedah ı işgal eden Siamlılara karşı yardım isteyen Arapça mektup. BOA HAT 785/36657 Sultan II. Abdülhamid in saltanat döneminde ( ) Osmanlılar sultanlarını halife ve İslam dünyasının lideri olarak konumlandıran ve Müslümanlar arasında dayanışmayı teşvik eden Pan- İslamizm politikasını geliştirdiler. Bu konudaki birçok çalışma Türk iç işlerindeki siyasal gelişmeler üzerinde durur. Şimdilerde açığa çıkmaktadır ki, belki de Güneydoğu Asyalı Müslümanların Avrupa sömürgeciliğine ve yayılmasına karşı Osmanlılara gönderdikleri yardım çağrıları bu politikanın geliştirilmesine katalizör olmuştur. İstanbul daki arşivlerde keşfedilen belgeler gösteriyor ki 19. yüzyıl başlarından itibaren Malay hükümdarlarının Osmanlı himayesi için yaptıkları başvurular, daha sonra Pan-İslamist söylemin bel kemiğini oluşturacak olan retoriğin bütün unsurlarını taşıyordu. Kedah (1825), Açe (1849, 1850), Riau (1857) ve Jambi (1858) den gelen mektuplarda Osmanlı sultanı İslam ın ve Müslümanların sultanı, Allah ın yeryüzündeki halifesi, gazilerin lideri, şeriatın yardımcısı ve kutsal toprakların hizmetçisi olarak tanımlanıyordu. Dolayısıyla bu duyguların, daha sonraki Pan-İslamist politikaların teşekkülünde rol oynamış olma ihtimali akla gelmektedir. Soldaki Sultan Taha Safiyuddin den Sultan Abdülmecid e gönderilen 1858 tarihli, Hollandalılara karşı yardım isteyen Arapça mektup. BOA.HR. 73/9431 Jambi Sultanı Taha Safiyuddin e verilen 1880/1 tarihli Osmanlı madalyası. Madalyanın üzerinde Osmanlıca 'gayret, hamiyet, sadakat' yazıyor. Museum Negeri Jambi Sağdaki Raja Ali den 1857 de Sultan Abdülmecid e gönderilen Arapça mektup. Zarfı yeşil ipektendir. BOA.DH 368/24377 Osmanlı sancağının Açe sultanı tarafından adapte edildiğini gösteren Açe bayrakları. Hollanda eskizi, geç 19. yy. Museum voor Volkenkunde Leiden, a

9 ARAP ARABULUCULAR: HADRAMUTLU SEYYİDLER Her ne kadar Osmanlı hükümeti Açe gibi Güneydoğu Asya ülkelerinden gelen, Osmanlı himayesine kabul edilmeleri yönündeki talepleri geri çevirmişse de, Cakarta, Rangoon, Manila ve Singapur gibi yerleşim yerlerinde konsolosluklar açtı ve bölgeye yakın alaka gösterdi. Oradaki Osmanlı vatandaşlarının hukuki statüsü konusundaki görüş ayrılıkları Avrupalı sömürge idaresiyle uzun süren müzakerelere neden olmuştur. Özellikle sorun olanlar birçoğu Güneydoğu Asya da yaşayan Hadramutlu tüccarlardı çünkü buradaki Avrupalı yöneticiler, Güney Yemen deki Hadramut hiçbir zaman Osmanlı idaresine girmediği halde Güneydoğu Asya daki Hadramutlular ın Osmanlı vatandaşı olduklarını iddia ettiklerini ileri sürüyorlardı. Esseyyid el-şerif el-safi bin Ali bin Muhammed bin Ahmed el Habeşi el-alavi nin mührü. Eliza Netscher adlı bir Hollandalı yetkiliye gönderdiği, Singapur elçiliğine atandığını bildiren 3 Aralık 1865 tarihli mektuptan. Osmanlı arşivlerinde buna dair bir kayıt bulunamamıştır. National Archives of the Republic of Indonesia, Riouw 119 Birçok Hadramutlu Arap, Peygamber (s.a.v) soyundan geldiğini gösteren seyyid elkabını kullanıyor ve bu da bütün bir Müslüman dünyada büyük saygı uyandırıyordu. Hadramutlu seyyidler Güneydoğu Asyalıların mesajlarını Osmanlı ya ulaştırmada Hicaz da ve İstanbul da yaşayan seyyidlerle akrabalık bağlarını kullanıyorlardı. Aralarında en önde geleni, Hollandalıların 1873 teki işgalinden önce Açe elçisi olarak Osmanlı ya gelen Habib Abdurrahman el- Zahir di. 19. yüzyılın sonlarında Singapur da El-Sakaf Türk konsolosu gibi davranmış ve Açe ile İstanbul arasındaki iletişime yardımcı olmuştu. Habib Abdul Rahman el-zahir ( ). Hadramut ta doğan, Mısır, Hicaz ve Hindistan da öğrenim gören el-zahir, Mekke de vefatından önce Malabar, Mocha, Kalküta, Singapur, Johor ve Açe de bulundu. A Reid, The contest for North Sumatra, (Oxford, 1969). British Library, T Habib Abdul Rahman el-zahir öncülüğündeki Açeli bakanlar ve ileri gelenler tarafından Hicaz valisine sunulan ve Osmanlı himayesini talep eden dilekçe civarları. BOA MKT.MHM 457/55 Abdurrahman bin Abdülmecid adlı İstanbul doğumlu, Mekke ve Cakarta da yaşayan bir Osmanlı tüccarına biri 1902 de Singapur da, diğeri 1911 de Cakarta da verilen iki pasaport. BOA HR.SYS 563/1 and BOA HR.SYS 562/2 Aden, Hadramut tan Güneydoğu Asya ya yola çıkan seyyahlar için başlıca limandı. Aden, 1 Ocak 1871, Alfred Harcourt( ), suluboya. British Library, WD 2974

10 ÇAĞDAŞ TÜRKİYE VE GÜNEYDOĞU ASYA 19. yüzyılın sonlarında yerel dillerdeki basının yaygınlaşmasıyla Türkiye deki siyasi gelişmeler Malay dünyası tarafından dikkatle takip ediliyordu. Türk savaşları taşbaskıyla çoğaltılan hikaye tarzındaki Malay şiirleriyle ve Endonezya broşürleriyle anlatılıyordu. Türkiye de Güneydoğu Asya ya yönelik entelektüel ilgiyi tetikleyenler 16. yüzyıl bağlantıları hakkında yazan milliyetçi tarihçilerdi. Jön Türklerin yükselişi Soekarno ve Muhammed Natsir gibi Endonezyalı düşünürler arasındaki entelektüel tartışmalara ilham kaynağı olmuştu. Fakat en çok dikkati çekense Mustafa Kemal Atatürk ün inkılaplarıydı. Modernist dergiler kadının toplum içindeki konumunun artması sebebiyle överlerken Soekarno da 'Kemalizm'in İslam ı Osmanlı nın küllerinden eski öz ateşine geri döndürmeyi amaçladığını savunuyordu. İslamcılar ise Kemalizm konusunda eleştirel bir yaklaşım sergiliyorlardı. Johorlu Sultan Ebubekir in Türk asıllı hanımı Sultana Hatice. Ebubekir Türkiye yi ziyaret eden ilk Malezya kralıdır. Na Tian Piet, Shaer almarhoem beginda Sultan Abubakar di negri Johor (Singapore, 1896). British Library a.6 Peraklı Sultan Abdülaziz in Türkiye deki Müslüman dostlara 1939 daki deprem sonrası yardım edilmesini isteyen ricası Taiping basımı. Fotoğraf Annabel Gallop 'İslam ın kaplanı' olarak resmedilen Mustafa Kemal. Altyazısında 'Saldırıya hazır bir kaplan gibi, bu karikatür de Mustafa Kemal Atatürk ü ülkesinin her bir santimetresinin bağımsızlığını savunmaya hazır bir halde gösteriyor.' Maisir Thaib, Sedjarah perdjoeangan Kemal Attatürk, (Fort de Kock [Bukittinggi], 1940), sf.83. KITLV M hh 5422 N 2000 senesinden beri gittikçe artan bir şekilde Türk kuruluşlar entelektüel çevrelerle, insani yardım ve eğitim alanlarında Güneydoğu Asya da yeni bağlantılar oluşturuyorlar de Açe de meydana gelen tsunami faciasından sonra Türkler rehabilitasyon hizmetinde etkili bir rol oynadılar. Şimdilerde Ankara ve Cakarta da politikacılar, etnik ve dini çoğulculuğun dahili ve globalleşmenin harici baskılarıyla baş etmeye çalışırken dengelemeye çalıştıkları siyasi faydacılık, toplumsal muhafazakarlık ve kültürel İslam ın tezahürleriyle benzer bir görüntü ortaya koyuyorlar. 20. Yüzyıl başlarında İslam öncesi İran ı, Malay ve Türk hanedanlarını gösterir şecere. Nuh peygamberin oğullarından Yapit e uzanan ortak cedde sahipler. Sol taraf Johor ile Perak ın soylarını İskender Zülkarneyn ile İran ve Malaka krallarına dayandırırken sağ taraftaki silsile mitolojik liderlerden Selçuklu ya ve Sultan II. Abdülhamit ( ) Osmanlısı na uzanır. School of Oriental and African Studies, MS Corci Zeydan ın Joesoef Sou yb tarafından çevirilen Serikat Turki Muda, 'Jön Türkler' kitabı. Cakarta, 1948 baskısı. KITLV M hh 1200