MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KİMYA TEKNOLOJİSİ YARI KATI VE KATI İLAÇLAR ANKARA, 2008

2 Millî Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...iii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ MERHEMLER, KREMLER, JEL VE MACUNLAR Merhemler Epidermik Merhemler Endodermik Merhemler Diadermik Merhemler Kremler Yağlı Kremler ( Cold Crem ) Yarı Yağlı Kremler Yağsız Kremler Jeller Macunlar Diş macunları...8 UYGULAMA FAALİYETİ...11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...25 ÖĞRENME FAALİYETİ SUPOZİTUVARLAR Supozituvarların Tanımı Çeşitleri Özellikleri Supozituvarların Üretimi Sıvağı Hesabı Deplasman Faktörü...29 Deplasman Hesabı:...29 UYGULAMA FAALİYETİ...30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...35 ÖĞRENME FAALİYETİ PUDRALAR Pudraların Kullanım Yerleri Pudraların Bileşimi Pudraların Üretiminde Kullanılan Malzemeler Örtücü Maddeler Emici Maddeler Matlandırıcı Maddeler Yapıştırıcı Maddeler Boyalar Diğer Malzemeler...39 UYGULAMA FAALİYETİ...40 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...43 ÖĞRENME FAALİYETİ KAPSÜLLER Tanımı Çeşitleri Sert Kapsüller...45 i

4 Yumuşak Kapsüller Kapsül Dolum Maddeleri ve Dolum Biçimleri Sert Kapsüllerin Dolumu ve Yöntemi Sıvı ve Yarı Katı Kapsüllerin Dolumu Yumuşak Kapsüllerin Dolumu Kapsüllerde Yapılan Kontroller Dağılma Kontrolü Çözünme Kontrolü İçerik Tekdüzeliği:...53 UYGULAMA FAALİYETİ...54 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...57 MODÜL DEĞERLENDİRME...58 CEVAP ANAHTARLARI...59 KAYNAKÇA...61 ii

5 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI Kimya Teknolojisi Kimya Proses Yarı Katı ve Katı İlaçlar İlaç Üretiminde Yarı Katı ve Katı İlaçlar modülü, İyi Üretim Uygulamaları (GMP) Standartlarına uygun olarak yarı katı ve katı ilaçları hazırlama işlem bilgi ve becerisinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/16 ÖN KOŞUL YETERLİK İyi Üretim Uygulamaları (GMP) modülünü başarmış olmak. Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında yarı katı ve katı ilaçları hazırlayabilmek. Genel Amaç Öğrenci, bu modül ile gerekli ortam sağlandığında, yarı katı ve katı ilaçları hazırlayabilecektir. Amaçlar MODÜLÜN AMACI Gerekli ortam sağlandığında, kuralına uygun olarak: 1. İyi Üretim Uygulamaları (GMP) Standartlarına uygun olarak merhem, krem, jel ve macunları hazırlayabileceksiniz. 2. İyi Üretim Uygulamaları (GMP) Standartlarına uygun olarak supozituvarları hazırlayabileceksiniz. 3. İyi Üretim Uygulamaları (GMP) Standartlarına uygun olarak pudraları hazırlayabileceksiniz. 4. İyi Üretim Uygulamaları (GMP) Standartlarına uygun olarak kapsülleri doldurabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Ortam Sınıf, atölye, laboratuvar, steril laboratuar ( temiz oda), işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı ( İnternet ) kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar. Donanım sıvağı, karıştırıcı, badem yağı, balık nefsi, gül esansı, su banyosu, havan, porselen kapsül, erlen, susuz lanolin, katı parafin, setostearil alkol, beyaz vazelin, sarı vazelin, çinko oksit, kolesterol, beyaz balmumu, salisilik asit, potasyum karbonat, boraks, damıtık su, stearik asit, gliserin, iii

6 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME hidrokortizon, karboksimetil selülozu, sülfonamid, m-krezol,hassas terazi,setil alkol, benzofenon, beher, %25 lik amonyak, sodyum hidroksit, gliserin, Modülün içinde yer alan herhangi bir öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratik performansınızı ölçme teknikleri uygulanacak. Modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirileceksiniz. iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modül ile hayatınızda zaman zaman kullandığınız merhemler, kremler, supozituvarlar ve kapsüller ile çok sık olarak kullandığımız macunları yakından tanıyıp onların kaynağını, kimyasal yapısını ve kullanılışlarını öğrenip, deneysel olarak uygulayacaksınız. Planlı ve düzenli çalışarak bu modülü başarıyla tamamlayabilirsiniz. Yarı katı ve katı ilaçlar ile ilgili edineceğiniz bilgi ve becerilerin yaşamınıza ve ilerde çalışacağınız sektöre katkı sağlamasını dileriz.. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Gerekli ortam sağlandığında,gmp standartlarına olarak yarı katı ve katı ilaçları hazırlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Merhem ve kremler genel olarak hangi sorunları gidermek için kullanılır? Araştırınız. Merhem ile krem arasındaki farklar nelerdir? Araştırınız. 1. MERHEMLER, KREMLER, JEL VE MACUNLAR 1.1. Merhemler Deri üzerine sürülmek üzere hazırlanmış, haricen kullanılan yarı katı preparatlardır. Resim 1.1. Merhemler Bir merhemin formülünde başlıca iki kısım vardır: Etken madde veya maddeler: İlacın tedavi ve teşhis amacını sağlayan etkili maddesidir. 3

10 Etken maddenin hasta tarafından kolay alınabilmesi veya iyi doze edilebilmesi için katılan, fizyolojik etkisi olmayan kimyasal maddelerdir ( parafin, gliserin gibi). Sıvağ (excipent) ve özellikleri: Sıvağlar tek bir madde veya bir karışım halinde formüle edilir. Sıvağların kullanılış yeri ve amaçlarına göre bazı özelliklerinin olması gerekir. Formül için seçilen sıvağ; Deriye zarar vermemeli. Kolay hazırlanabilmeli. Kolay temizlenebilmeli Suda ve yağda çözünen ilaçlarla karışabilmeli. Uygun bir ph ı olmalı( nötral olması en uygun durumdur). Erime derecesi vücut ısısına yakın olmalı. Hava, ışık ve ilaçlara karşı dayanıklı olmalı. Deride sulanma veya yağlanma hissi bırakmamalı. Leke yapmamalı. Birlikte kullanılan etken maddeyi inaktive etmemeli veya etkisini geciktirmemelidir. Merhem Sıvağlarının Sınıflandırılması Yağlı merhem sıvağları Absorpsiyon şeklindeki merhem sıvağları Emülsiyon şeklindeki merhem sıvağları Suda çözünen sıvağlar Merhemlerde Sıvağ Seçimi: Merhem formüllerinde kullanılan sıvağ, etken maddelerin özelliğine, farmakolojik etkisine, kullanılış yeri ve amacına göre seçilir. Merhem çeşitleri Sıvağlar Örtücü, koruyucu merhemler Vazelin,silikon yapılı sıvağlar Nüfuz edici merhemler Domuz yağı, yer fıstığı, ( s/y) tipi bir emülsiyon sıvağı Rezorpsiyon merhemleri Etken madde suda çözünüyorsa(y/s) emülsiyonu, yağda çözünen etken maddeler de yağlı sıvağlar Antiseptik merhemler y/s emülsiyonu, yağsız sıvağlar Yara merhemleri Etken maddenin çözünürlüğüne göre yağlı bir emülsiyon, hidrofil sıvağ ve yağsız sıvağlar 4

11 Merhemler, deriye nüfuz edebilme özelliklerine göre üç gruba ayrılır Epidermik Merhemler Deriye hiç nüfuz etmeyen veya çok az nüfuz edebilen merhemlerdir. Bu grupta yağlar, hidrokarbon sınıfı sıvağlar ve mumlarla hazırlanan merhemler bulunur Endodermik Merhemler Deriye nüfuz edebilen merhemlerdir. Lanolin, domuz yağı ve bitkisel yağlarla hazırlanmış merhemler bu gruba girer Diadermik Merhemler Deriye nüfuz edebilen ve etken maddelerin kan dolaşımına geçmesine yardım eden merhemlerdir. Suda çözünen sıvağlar ve emülsiyon tipi sıvağlarla hazırlanan merhemler bu gruba girer. Merhem Hazırlama Yöntemleri Soğukta karıştırma yöntemi: Etkin madde ve sıvağ temiz bir cam plaka üzerine veya cam havana konulur ve spatül veya havan eli yardımı ile ezilerek karıştırılır. Eritme yöntemi: Yağlı maddeler bir kapta, sulu fazı oluşturan maddeler ayrı bir kapta su banyosu üzerinde homojen oluncaya kadar karıştırılır. İç faz, dış fazın üzerine, aynı sıcaklıkta iken dökülerek karıştırılır, bir süre bekletildikten sonra karıştırılarak soğutulur. Sonra tüplere doldurulur. Resim 1.2: Merhem üretim tankları 5

12 Merhemlerde yapılan kontroller; Etken madde miktarı kontrolü Homojenite kontrolü Sıvağ özelliklerinin kontrolü Su içeriği kontrolü Stabilite kontrolü Mikrobiyolojik kontrol Sterilite kontrolü Partikül kontrolü Etkin maddeyi salma kontrolü Merhemlerin saklanması Özelliklerini değiştirmemeleri ve yumuşamamaları için ayrıca özel bir kayıt yoksa oda sıcaklığında ve karanlıkta kapalı kaplarda saklanmalıdır Kremler Deri üzerine tedavi edici veya cildi güzelleştirmek amacıyla uygulanan ve genellikle su içinde yağ (yağ/su) sistemlerdir. Yumuşak, kolay uygulanabilir kıvamdadır. Kozmetik alanda temizleyici ve koruyucu olarak kullanılan preparatlardır.kremler genellikle üç grupta incelenir Yağlı Kremler ( Cold Crem ) Yağlı kremler, Cold Crem (serinletici krem) adı ile de bilinmektedir. Formülündeki suyun buharlaşmasıyla deride serinlik hissi verir. Formülde su miktarı % 45 ten fazla ise dış fazı su, az ise dış fazı yağ olan emülsiyon oluşur Yarı Yağlı Kremler Bunlara temizleyici krem adı da verilir ve % yağ içerir. Deriye ovularak sürülür. Sonra temiz bir bez veya tampon ile temizlenir. Genellikle yağ/su tipinde bir emülsiyon yapısında olup deterjan yapı ve özelliğinde temizleyici maddeler içerir Yağsız Kremler Mat kremler, stearat kremleri, gündüz kremi ve temizleyici kremler olarak da bilinir. Bunlar bir alkali ve stearik asit ile hazırlanan yağ/su emülsiyonu yapısındaki formüllerdir. Hazırlanan kremin ph ı arasında olmalıdır. İnce bir tabaka halinde sürüldüğünde 6

13 yağsız bir his bırakır. Derinin yumuşamasını sağlayarak pudranın cilt üzerine daha iyi nüfuz etmesini sağlar Jeller Jeller, küçük anorganik partiküllerin süspansiyonu veya sıvı ile şişmiş büyük makromoleküllerden oluşan yarı katı sistemlerdir.ufak anorganik partiküller jel yapısı içinde üç boyutlu şebeke oluştururlar. Doğal ve sentetik polimerler olan büyük anorganik makromoleküller ise birbirlerinin zinciri ile temasta olarak jel yapısını oluşturur. 7

14 Jel oluşturmak üzere pek çok değişik madde kullanılır. Jel yapıcı maddeler: Proteinler: Kollajen, jelatin, Polisakkaritler: Aljinatlar, agar, karragen, kitozan, glisirizin Yarı sentetik polimerler: Sodyum karboksimetilselüloz(na-cmc), Metilselüloz(MC),Hidroksipropilselüloz(HPC), Hidroksipropilmetilselüloz (HPMC ) Sentetik polimerler: Polivinil alkol(pva), Poliakrilik asit kopolimerleri, poliakrilamitler, poloksamerler. Farmasötik teknoloji yönünden jeller iki grupta incelenir. Tek Fazlı Jeller: Organik yapılı makromoleküllerin, homojen bir şekilde ve aralarında hiç bir bağ olmaksızın bir sıvı içindeki dağılımıdır.sentetik makromoleküller (Carbomer vb.) veya doğal zamklar(kitre zamkı vb.) da tek fazlı jeller oluşturur. Bu gruptaki jeller su yerine alkol, sıvı yağlar ve mineral yağlarla da hazırlanır. İki Fazlı Jeller: Bu jeller küçük katı parçacıklardan ve bir ağ şeklinde oluşum sonucu hazırlanır: Alüminyum hidroksit jeli gibi.eğer parçacığın boyutu büyük olursa, jel kütlesine Magma adı verilir. Jeller ve magmalar kendi haline bırakılınca veya durmakla yarı katı bir hal alır. Kullanılmadan önce çalkalanması gerekir.bu durum etiketin üzerinde belirtilmesi gerekir. Jeller ağzı iyi kapalı kaplarda saklanmalı, çalkalandıktan sonra kullanılmalıdır Macunlar Dahilen kullanılan, pat özelliğinde yarı katı preparatlardır. Toz halindeki etken maddeler, şurup, gliserin ve bal gibi viskoz haldeki ve tatlı lezzetli sıvağlarla macun şeklinde hazırlanır. Macun formüllerine viskozite artırıcı maddeler de ilave edilir Diş macunları Diş macunu, dişin erişilebilir yüzeyini bir fırça yardımı ile temizlemeye yarayan preparattır. Böylece dişin değişik etkenlerle tahrişi önlenir ve ağız kokusu giderilir. Diş macununda aranan özellikler Uygun lezzette olmalıdır. Serinlik vermeli ve aroma etkisi olmalıdır. Ağızdan ve dişten kolay temizlenmelidir. Kolay dozaj, homojen, akıcı ve parlak olmalıdır. 8

15 Dişte bulunan plakaları gidermeli fakat bu arada diş minesine zarar vermemelidir. İyi temizleme yapmalıdır. Stabil olmalıdır. Higroskopik olmalıdır Diş macununun yapısında bulunan maddeler Mekanik Temizleyiciler: ( Kalsiyum karbonat, dikalsiyum fosfat susuz, dikalsiyum fosfat 2H 2 O [Ca 2 H 2 (PO 4 ) 2. 2H 2 O ], Kalsiyum pirofosfat, Trikalsiyum fosfat, Sodyum meta fosfat, alüminyum oksit, alüminyum hidroksit) Nemlendiriciler:(Gliserin, sorbitol,dietilen glikol,etil alkol,metilen klorit isopropil alkol) Kıvam Vericiler: (Hidroksi etil selüloz, metil hidroksi etil selüloz,metil selüloz, etil selüloz, karboksi metil selüloz, agar-agar,alginat,karragen, kitre, magnezyum alüminyum silikat,poliakril tuzu,nişasta) Köpük Temin Ediciler :(Sabun, yağ alkolleri, sülfatlar,alkil sülfo asetat, olefin sülfat) Koku Maddeleri:Eterik yağlar kullanılır. ( Eterik yağlar; nane, portakal, gül, anason, limon, okaliptus, mentol) Tat Maddeleri: (Sakarin) Koruyucu Maddeler:(Sorbik asit) Özel Maddeler ( etken madde, boya, parlatıcı, beyazlatıcı (leke temizleyici), antiseptikler) Diş macununun hazırlanmasında aşağıdaki sıra uygulanır Kıvam verici madde suda şişmeye bırakılır. Nemlendirici ve diğer suda çözünen maddeler ilave edilir. Mekanik temizleyiciler ilave edilir Koku maddesi ilave edilir. Vakum altında temizleyici ve köpük maddesi ilave edilir Kolloid değirmeninde homojenizasyon yapılır Dinlendirme ve doldurma işlemi yapılır. Diş macunu yapımı için gerekli maddeler ısıtılabilen ve vakum tatbik edilen imalat tankına sıra ile koyulur. Genellikle imalat tankı o C ye kadar ısıtılır ve karıştırılır. Karıştırma sırasında vakum tatbik edilerek hava tart edilir.karıştırma bittikten sonra diş macunu imalat tankından alınarak Kolloid değirmeninden veya silindirli değirmenden geçirilerek ezilir. Diş macunlarında yapılan kontroller 9

16 Diş macununun aşındırıcılığının tayini gölge grafik metodu, radyoaktif, insan dişi ağırlık kaybı ve boya metodu yöntemleri ile yapılır. Aşındırmaya ph, maddenin kimyasal yapısı, maddenin kristal şekli, partikül boyutu etki eder. 10

17 UYGULAMA FAALİYETİ-1 Basit Merhem Hazırlamak Kullanılacak araç gereçler: Laboratuvar, temiz oda, su banyosu, havan, porselen kapsül, erlen, susuz lanolin, katı parafin, setostearil alkol, beyaz vazelin, sarı vazelin, çinko oksit İşlem Basamakları Hassas terazide 5 g. susuz lanolin tartınız Öneriler Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Kullandığınız araç gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Resim 1.3: Hassas terazi Hassas terazide 5 g. katı parafin tartınız. Tartmadan önce mutlaka dara alınız. Tartım işlemine geçmeden önce terazinin sıfır ayarını yapınız. Hassas terazide 5 g setostearil alkol tartınız. 85 g beyaz veya sarı vazelini tartınız. Tartmadan önce mutlaka dara alınız. Tartım işlemine geçmeden önce terazinin sıfır ayarını yapınız Madde tartımı sırasında tartım kurallarına uyunuz. 11

18 Vazelini kapsüle koyunuz. Tartmadan önce mutlaka dara alınız. Resim 1.4: Porselen kapsül Kapsülü su banyosuna koyunuz ve kapsülde bulunan maddeleri ısıtarak eritiniz. Su banyosunda sıcaklık kontrolü yapınız. Resim 1.5: Su ısıtıcısı Kapsüldeki maddeleri porselen havana alınız. Havan ve elinin temiz olduğundan emin olunuz. Resim 1.6: Porselen havan Havan eli ile karıştırarak merhem haline getiriniz. Havan ve elinin temiz olduğundan emin olunuz. Resim 1.7: Havanda karışım sağlama 12

19 15 g çinko oksiti hassas terazide tartınız.. Tartım kurallarına dikkat ediniz. Havanda eziniz. Merhem kıvamının oluşup oluşmadığını kontrol ediniz.. Çinko oksit üzerine hazırlanan basit merhemi ilave ediniz. Homojen hale gelene kadar iyice karıştırınız. Karışımı dikkatlice hazırlayınız. Karışımın homojen olmasına özen gösteriniz. Araç gereç ve ortamı temizleyiniz. Kullandığınız malzemeleri dikkatlice temizleyiniz. Kullandığınız diğer malzemeleri de temizleyerek bir sonraki çalışmaya hazır bırakınız. Sonuçları rapor hâlinde yazınız. Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlem sıranıza göre yazınız. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. Resim 1.8: Deney raporu 13

20 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. LaboratuVar önlüğünüzü giyip çalışma masanızı düzenlediniz mi? 2. Kullanılacak malzemeleri temin ettiniz mi? 3. Hassas terazide 5 g Susuz lanolin tartınız mı? 4. Hassas terazide 5g katı parafin tartınız mı? 5. Hassas terazide 5 g setostearil alkol tartınız mı? g beyaz veya sarı vazelini tartınız mı? 7. Vazelini kapsüle koyunuz mu? 8. Kapsülü su banyosuna koyup ısıtarak eritiniz mi? kapsülde bulunan maddeleri 9. Kapsüldeki maddeleri porselen havana aldınız mı? 10. Havan eli ile karıştırarak merhem haline getiriniz mi? g çinko oksidi hassas terazide tartınız mı? 12. Havanda ezdiniz mi? 13. Çinko oksit üzerine hazırlanan basit merhemi ilave ettiniz mi? 14. Homojen hale gelene kadar iyice karıştırdınız mı? 15. Malzemeleri temizlediniz mi? 16. Sonuçları rapor haline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 14

21 UYGULAMA FAALİYETİ-2 Soğuk krem hazırlamak için kullanılacak araç gereçler: Laboratuar, temiz oda, maşa, hassas terazi, su banyosu, porselen havan, badem yağı, beyaz balmumu, balık nefsi, gül esansı, damıtık su. İşlem Basamakları Hassas terazi ile kapsüle 60 g badem yağı tartınız. Öneriler Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Tartım işlemine geçmeden önce teraziyi sıfırlayınız. Resim 1.9: Hassas terazide tartım Hassas terazi ile 7 g beyaz balmumu tartınız. Hassas terazi ile 8 g balık nefsi tartınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Tartım işleminde dara almayı unutmayınız. Tartım kurallarına uyunuz. Tartılan maddeleri kapsül içerisinde karıştırınız. Karışımın homojen olmasını sağlayınız. Resim 1.10: Porselen kapsul Karışımı su banyosu üzerinde ısıtarak eritiniz. Su banyosunda sıcaklık ve zaman kontrolü yapınız. 15

22 Resim 1.11: Su banyosu Homojen olan karışımı sıcak porselen havana boşaltınız. Havan ve elinin temiz olduğundan emin olunuz. Resim 1.12: Porselen havan Karıştırarak oda sıcaklığına kadar soğutunuz. Sıcaklık kontrolüne dikkat ediniz. 0,1 g gül esansı ekleyiniz. Tartımı çok hassas yapınız. Damla damla 25g damıtık su ilave ediniz. Karışımı dikkatli hazırlayınız. Karıştırarak homojen hale getiriniz. Homojen olmasını sağlayınız. Rapor yazılımı İşlem sıranıza göre rapor yazınız. Resim 1.13: Rapor yazılımı 16

23 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Laboratuvar önlüğünüzü giyip çalışma masanızı düzenlediniz mi? 2. Kullanılacak malzemeleri temin ettiniz mi? 3. Hassas terazi ile kapsüle 60 g badem yağı tarttınız mı? 4. Hassas terazi ile 7 g beyaz balmumu tarttınız mı? 5. Hassas terazi ile 8 g balık nefsi tarttınız mı? 6. Tartılan maddeleri kapsül içerisinde karıştırdınız mı? 7. Karışımı su banyosu üzerinde ısıtarak erittiniz mi? 8. Homojen olan karışımı sıcak porselen havana boşaltınız mı? 9. Karıştırarak oda sıcaklığına kadar soğutunuz mu? 10 0,1 g gül esansı eklediniz mi? 11. Damla damla 25 g damıtık su ilave ettiniz mi? 12. Karıştırarak homojen hale getirdiniz mi? 13. Malzemeleri temizlediniz mi? 14. Sonuçları rapor haline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız veya beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız.. 17

24 UYGULAMA FAALİYETİ-3 Güneş kremi hazırlamak için kullanılacak araç gereçler: Laboratuvar, temiz oda, su banyosu, hassas terazi, kapsül, amonyak, sodyum hidroksit, benzofenon, maşa, stearik asit, setil alkol, gliserin, gül esansı, damıtık su İşlem Basamakları Hassas terazi ile kapsüle 20 g stearik asit tartınız. Öneriler Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Resim 1.14: Hassas terazide tartım Üzerine 0,5 ml setil alkol ilave ediniz. Ölçüm işlemini pipetle dikkatlice yapınız. Su banyosunda eritiniz. Hassas terazi ile 3 g benzofenon tartınız. Tartım kurallarına uyunuz. Kapsüle ekleyiniz.. Resim 1.15: Porselen kapsül 18

25 100 ml lik bir erlene 1ml %25 lik amonyak alınız. Alınan amonyağı koklamayınız. Resim 1.16: Erlen Hassas terazi ile 0,4 g sodyum hidroksit tartınız. Tartım kurallarına uyunuz. Hassas terazi ile 10 g gliserin tartınız.. %25 lik amonyak, sodyum hidroksit ve gliserini 63,1 g su içinde çözünüz. Karışımı dikkatli hazırlayınız. Karışımı da su banyosu üzerinde ısıtınız. Su banyosunda sıcaklık ve zaman kontrolü yapınız. Resim 1.17: Su banyosu Erlendeki çözeltiyi, kapsülde bulunan karışıma ilave ediniz. Çözeltiyi dikkatli bir şekilde aktarınız. Soğuyuncaya kadar karıştırınız. 19

26 Karıştırarak gül esansı ilave ediniz. Rapor hazırlayınız. Resim 1.18: Rapor yazımı Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlen sıranıza göre yazınız. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. 20

27 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Laboratuvar önlüğünüzü giyip çalışma masanızı düzenlediniz mi? 2. Kullanılacak malzemeleri temin ettiniz mi? 3. Hassas terazi ile kapsüle 20 g Stearik asit tarttınız mı? 4. Üzerine 0,5 ml setil alkol ilave ettiniz mi? 5. Su banyosunda erittiniz mi? 6. Hassas terazi ile 3 g benzofenon tarttınız mı? 7. Kapsüle ekleyip karıştırdınız mı? ml lik bir erlene 1ml %25 lik amonyak aldınız mı? 9. Hassas terazi ile 0,4 g sodyum hidroksit tarttınız mı? 10 Hassas terazi ile 10 g gliserin tarttınız mı? 11. %25 lik amonyak, sodyum hidroksit ve gliserini 63,1g su içinde çözdünüz mü? 12. Karışımı da su banyosu üzerinde ısıttınız mı? 13. Erlendeki çözeltiyi, kapsülde bulunan karışıma ilave ettiniz mi? 14. Soğuyuncaya kadar karıştırdınız mı? 15. Karıştırarak gül esansı ilave ettiniz mi? 16. Malzemeleri temizlediniz mi? 17. Sonuçları rapor haline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız, beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 21

28 UYGULAMA FAALİYETİ-4 Sülfonamid jel hazırlamak için kullanılacak araç gereçler: Laboratuvar, temiz oda, su banyosu, hassas terazi, karboksimetilselülozu (CMC), beher, havan, m-krezol, maşa, damıtık su, setil alkol, benzofenon, sülfonamid. İşlem Basamakları Hassas terazi ile 1,5 g karboksimetil selülozu (CMC) 100 ml lik beherde tartınız. Öneriler Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Resim 1.19: Hassas terazi 20 g damıtık su ile karıştırarak çözünüz. Çözme işlemini tamamlayınız. Bir gece bekletiniz. Üzerine 0,5 ml setil alkol ilave ediniz. Ölçüm işlemini pipetle dikkatlice yapınız. Su banyosunda eritiniz. Su banyosunda sıcaklık ve zaman kontrolü yapınız. Resim 1.20: Su banyosu Hassas terazi ile 3 g benzofenon tartınız. Tartım işleminde dara almayı unutmayınız. 22

29 Hassas terazi ile1 g sülfonamid tartınız. Tartım işlemini hassas yapınız. Havanda eziniz. Havan ve elinin temiz olmasına dikkat ediniz. Resim 1.21: Havan Ezilen sülfonamidin üzerine oluşan jeli ilave ediniz. Homojen oluncaya kadar karıştırınız. Karışımın homojen olmasına dikkat ediniz. 0,03 g m-krezol tartınız. Tartım işlemini hassas yapınız. Karışım üzerine ilave ediniz. Karışımda homojenlik sağlayınız. Homojen oluncaya kadar karıştırınız. Karışımın homojen olmasına dikkat ediniz. Rapor hazırlayınız. Raporunuzu işle basamak sırasına ve tutuğunuz notlara göre yazınız. 23

30 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. 1. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Laboratuvar önlüğünüzü giyip çalışma masanızı düzenlediniz mi? 2. Kullanılacak malzemeleri temin ettiniz mi? 3. Hassas terazi ile 1,5 g karboksimetil selülozu (CMC) 100ml lik beherde tarttınız mı? g damıtık su ile karıştırarak çözdünüz mü? 5. Bir gece beklettiniz mi? 6. Üzerine 0,5 ml setil alkol ilave ettiniz mi? 7. Su banyosunda erittiniz mi? 8. Hassas terazi ile 3 g benzofenon tarttınız mı? 9. Hassas terazi ile1g sülfonamid tarttınız mı? 10 Havanda ezdiniz mi? 11. Ezilen sülfonamidin üzerine oluşan jeli ilave ettiniz mi? 12. Homojen oluncaya kadar karıştırdınız mı? 13. 0,03 g m-krezol tarttınız mı? 14. Karışım üzerine ilave ettiniz mi? 15. Homojen oluncaya kadar karıştırdınız mı? 16. Malzemeleri temizlediniz mi? 17. Sonuçları rapor haline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız, beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 24

31 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet sonunda kazandıklarınızı aşağıdaki soruları cevaplandırarak ölçünüz. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri doğru kelimelerle doldurunuz. 1. Merhemler, üzerine sürülmek üzere hazırlanmış, haricen kullanılan yarı katı preparatlardır. 2..., ilacın tedavi ve teşhis amacını sağlayan etkili maddesidir. 3. Merhemin ya da yarı katı preparatın taşıyıcı kısmına denir. 4. Deriye hiç nüfuz etmeyen veya çok az nüfuz edebilen merhemlere.denir. 5. Sıvağ seçiminde önemli etken sıvağın.ısısında erimesidir. 6., kozmetik alanda temizleyici ve koruyucu olarak kullanılan yarı katı preparatlardır. 7...kremler, formülündeki suyun buharlaşmasıyla deride serinlik hissi veren kremlerdir. 8. Jeller ağzı iyi kapalı kaplarda saklanmalı,... sonra kullanılmalıdır. 9. Diş macunlarında koku maddesi olarak... yağlar kullanılır. DEĞERLENDİRME Yukarıdaki teste verdiğiniz cevapları, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Eksik konularınız varsa bu eksikliğin neden kaynaklandığını düşünerek arkadaşlarınızla tartışınız. Öğretmeninize danışarak tekrar bilgi konularına dönüp eksiklerinizi gideriniz. 25

32 AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Gerekli ortam sağlandığında, GMP standartlarına uygun supozituvarları hazırlayabilecektir. ARAŞTIRMA Supozituvarların tedavide kullanılma sebeplerini araştırınız. Supozituvarlar uzun süre elde tutulurlarsa neolur? 2.1. Supozituvarların Tanımı 2. SUPOZİTUVARLAR Supozituvarlar rektum, vajina, üretra, nadiren de kulak ve burun boşluklarına uygulanmak üzere hazırlanan, vücut sıvılarında eriyen, yumuşayan veya çözünen değişik şekil ve büyüklükte katı veya yarı katı preparatlardır. Supozituvarlar, ilaç uygulamasında pek çok üstünlüğe sahiptir.bunların en önemlisi karaciğerden ilk geçiş etkisini önleyerek ilacın biyo yararlanımını artırmalarıdır. Rektumun alt kısmından absorbe olan ilaçlar doğrudan genel dolaşıma geçer. Bu durum bazı ilaçların biyo yararlanımını oral yoldan ilaç almaya göre % 100 artırır Çeşitleri Kullanım yerlerine göre supozituvarların sınıflandırılması: Rektal supozituvarlar: Genellikle yetişkinler için 2 g ve çocuklar için bu miktarın yarısı ağırlıkta olan preparatlardır. 26

33 Resim 2.1: Supozituvarlar Vajinal supozituvarlar: Yaklaşık 5 g ağırlıkta, küre veya oval şekilde olan supozituvarlardır. Resim 2.2: Supozituvar Kullanım amacına göre supozituvarların sınıflandırılması: Lokal Etkili Supozituvarlar: İlacın tatbik edildiği bölgede meydana getirdiği etkidir (örneğin hemoroit için kullanılan supozituvarlar ). Sistemik Etkili Supozituvarlar: İlacın kana karışıp dokulara yayıldıktan sonra organizmada meydana getirdiği etkidir (örneğin antipiretik etkili supozituvarlar ). 27

34 Özellikleri Supozituvarların Tedavide Kullanılma Sebepleri: Oral yolla ilaç alamayan hastalar için (kusma hali, zeka geriliği, yaşlılık ve çocuklar gibi). Mide barsak sisteminde kolay bozulan ilaçların verilebilmesi için Uygulandığı alanda ve süratle tedavi istenilen hallerde tercih edilen ilaç şekilleridir Supozituvarların Üretimi Sıvağı Hesabı İlk defa kullanılan bir supozituvar kalıbının sıvağ değerinin saptanması gerekir. Kullanılan sıvağa göre değişen bu değerler için gerekli hesaplamalar önemli işlemlerdir. Bunun için formülde kullanılan sıvağdan uygun miktar bir kapsüle alınır ve su banyosunda eritilir. Donmaya yakın sıvı parafin ile yağlanmış kalıba dökülür. Kalıp boşluğu tamamen sıvağ ile doldurulduktan sonra üst kısmına kalıp yüzeyinden bir miktar daha fazla dökmek gerekir. Böylece kütlenin soğuması sırasındaki hacim küçülmesi sebebi ile preparatın üst kısmında meydana gelecek şekil bozulması önlenebilir. 3-5 dakika sonra kalıbın üst kısmı porselen veya plastik bir spatül yardımı ile düzeltilir. Kütle tamamen donduktan sonra kalıptan çıkartılarak tartılır ve F değeri ( boş kalıp ağırlığı ) bulunur. Aşağıda verilen formül yardımı ile supozituvarı hazırlamak için gerekli sıvağ miktarı hesaplanır ve sıvağ kapsülde su banyosu üzerinde eritilir. Etken maddeler havanda iyice karıştırıldıktan sonra kapsüle alınır ve üzerine eritilmiş sıvağ yavaş yavaş ilave edilip homojenize edilir. Resim 2.3: Supozituvar kalıbı Resim 2.4: Supozituvar kalıbı 28

35 Deplasman Faktörü Supozituvarlar genellikle ağırlık esasına göre hazırlandıklarından özgül ağırlığına bağlı olarak ilaç (etken madde), sıvağın bir kısmı ile yer değiştirir. Supozituvar formülasyonu yapılırken sıvağın etkin maddeyle yer değiştirme oranı (deplasman faktörü ) hesaplanır. Bu işlem çözünmeyen bir ilacın (etken maddenin) sıvağda dağıtıldığı durumlarda yapılır. İlaç ve sıvağ hemen hemen aynı yoğunlukta ise ilaç eşit miktarda sıvağla yer değiştirir. İlaç daha ağırsa orantılı olarak daha az sıvağ ile yer değiştirir. Deplasman Faktörü: Supozituvar içindeki bir gram sıvağın kapladığı hacme eşit etken madde kütlesinin ağırlığıdır. Yer değiştirme faktörü, hesaplanan bir değer olup etkin madde ve kullanılan sıvağ için özeldir. Deplasman Hesabı: M = F [ (f 1. S 1 ) + ( f 2. S 2 ) + (f n. S n ) ] M= Gerekli sıvağ miktarı F = Etken madde içermeyen supozituvarların ağırlığı ( boş kalıp ağırlığı ) f = Deplasman faktörü S = Etken madde miktarı Supozituvarlarda kalite kontrol Bitmiş üründe kalitenin sağlanması için bir seri depolama sırasında da belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır. test yapılması gerekir. Bu testler Fiziksel analizler: Optik değerlendirme, Erime noktası, Erime zamanı, mekanik dayanıklılık, erime ve donma analizleri yapılır. Kimyasal testler :Analitik testler, içerik homojenliği, çözünme testleri ve dağılma testleri yapılır. 29

36 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ F değerini hesaplamak ve supozituvar hazırlamak için kullanılacak araç-gereçler: Laboratuvar, temiz oda, hassas terazi, supozituvar kalıbı, buzdolabı, demir parçası, kapsül, su banyosu, havan, sıvı parafin, fenobarbital, papaverin hidroklorür, beher, imhausen İşlem Basamakları Öneriler Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına Boş supozituvar kalıbının darasını alınız. uygun çalışınız. Kullandığınız araç ve gereçlerin temizliğine dikkat ediniz. Kapsüle yeterli miktarda sıvağı alınız. Resim: 2.5: Porselen kap Su banyosunda eritiniz. Su banyosunun sıcaklık ve zaman ayarını yapınız. Sıvağı, donma noktasına gelmeden sıvı parafin ile yağlanan kalıba dökünüz. Kalıbı yağlamayı unutmayınız. Sıvağı donduktan sonra üstünü düzeltiniz. 30

37 Kalıptan çıkararak tartınız.. Resim 2.6:Kapsülün kalıptan çıkarılması F değerini hesaplayınız. M = F [ (f 1. S 1 ) + ( f 2. S 2 ) + (f n. S n ) ] Hesaplamaları formülere göre yapınız. Hassas terazide 100 ml lik behere 0,05 g fenobarbital tartınız. Üzerine 0.06 g papaverin hidroklorür tartınız.. Tartımı hassas bir şekilde yapınız. Karışımı içeren beherin üzerine yeteri miktarda imhausen katınız. Karışımı havana alınız. Havan ve elinin temiz olmasına dikkat ediniz. Resim 2.7: Porsel havan Havan eli ile iyice karıştırınız. Karışımı kapsüle alınız. 31

38 Kalıptan çıkarılan sıvağıyı su banyosunda eritiniz. Erimiş sıvağıyı kapsüle ilave ediniz. Homojen oluncaya kadar karıştırınız. Donmaya yakın sıvı parafin ile yağlanan kalıplara dökünüz. Karışımı homojen olarak hazırlayınız. Kalıpları yağlamayı unutmayınız. Donduktan sonra üstlerini iyice kesip düzeltiniz ve kalıptan çıkarınız. Rapor hazırlayınız. Deney sırasında aldığınız notlardan faydalanınız. Raporu işlen sıranıza göre yazınız. Raporlarınızı kuralına uygun ve okunaklı olarak yazmaya özen gösteriniz. 32

39 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Laboratuvar önlüğünüzü giyip çalışma masanızı düzenlediniz mi? 2. Kullanılacak malzemeleri temin ettiniz mi? 3. Boş supozituvar kalıbının darasını aldınız mı? 4. Kapsüle yeterli miktarda sıvağı aldınız mı? 5. Su banyosunda erittiniz mi? 6. Sıvağı, donma noktasına gelmeden sıvı parafin ile yağlanan kalıba döktünüz mü?. 7. Sıvağı donduktan sonra üstünü düzelttiniz mi? 8. Kalıptan çıkararak tartınız mı? 9. F değerini hesapladınız mı? 10. Hassas terazide 100 ml lik behere 0,05 g fenobarbital tarttınız mı? 11. Üzerine 0,6 g paverin hidroklorür tarttınız mı? 12. Karışımı içeren beherin üzerine yeteri miktarda imhausen kattınız mı? 13. Karışımı havana aldınız mı? 14. Havan eli ile iyice karıştırdınız mı? 15. Karışımı kapsüle aldınız mı? Kalıptan çıkarılan sıvağıyı su banyosunda erittiniz mi? Erimiş sıvağıyı kapsüle ilave ettiniz mi? 18. Homojen oluncaya kadar karıştırdınız mı? 33

40 Donmaya yakın sıvı parafin ile yağlanan kalıplara döktünüz mü? Donduktan sonra üstlerini iyice kesip düzelterek kalıptan çıkardınız mı? 21. Malzemeleri temizlediniz mi? 22. Sonuçları rapor hâline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız, beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 34

41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde yargılar doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( ) Supozituvarlar rektum, vajina ve üretra gibi vücut boşluklarına uygulanmak üzere hazırlanan vücut sıvılarında eriyen yumuşayan veya çözünen yarı katı preparatlardır. 2. ( ) Supozituvarlar oral yolla ilaç alamayan hastalar için (kusma hali, zeka geriliği, yaşlılık ve çocuklar gibi ) tercih edilen ilaç şekilleridir. 3. ( ) Supozituvarların yapısında tek bir madde (sıvağ) bulunur. 4. ( ) Supozituvar içindeki bir gram sıvağın kapladığı hacme eşit etken madde kütlesinin ağırlığına deplasman faktörü denir. 5. ( ) Kullanım yerlerine göre supozituvarlar dörde ayrılır. 6. ( ) Lokâl etkili supozituvarlar, ilacın tatbik edildiği bölgede meydana getirdiği etkidir. 7. ( ) Supozituvarların kontrolleri için yapılan dağılma ve kırılma testleri, fiziksel testlerdendir. DEĞERLENDİRME Yukarıdaki teste verdiğiniz cevapları, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Eksik konularınız varsa bu eksikliğin neden kaynaklandığını düşünerek arkadaşlarınızla tartışınız. Öğretmeninize danışarak tekrar bilgi konularına dönüp eksiklerinizi gideriniz 35

42 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Gerekli ortam sağlandığında GMP standartlarına uygun olarak pudraları hazırlayabilecektir. ARAŞTIRMA Pudralar nerelerde kullanılır? Pudraların deri üzerinde nasıl bir etkisi vardır? Araştırınız. 3. PUDRALAR Pudralar, kozmetik olarak çok kullanılmasına rağmen ilaç endüstrisinde kullanımı büyük bir role sahip değildir Pudraların Kullanım Yerleri Deride mantar hastalığı Deride döküntü Deride kurdeşen Kaşıntı Resim 3.1: Bebek pudrası 36

43 Yüz pudralarının görevi ise yüzü yumuşak tutmak, lekeleri örtmek ve yüzdeki yağı absorbe etmektir.pudranın kokusu güzel olmalıdır. Pudranın yapısı kullanıldığı yere göre değişir. Resim 3.2: Toz pudra Resim 3.3: Toz pudra Resim 3.4: Toz pudra Resim 3.5: Toz pudra 37

44 3.2. Pudraların Bileşimi Pharmatik pudraların bileşiminde etken madde ve yardımcı madde vardır. Diğer yardımcı maddeler: Talk Salisilik asit Nişasta Çinko Magnezyum karbonat Kalsiyum karbonat Boya Kokular Resim3.6:Pudra ağacı 3.3. Pudraların Üretiminde Kullanılan Malzemeler Örtücü Maddeler Titan dioksit, çinko oksit, kaolin ve magnezyum oksit Emici Maddeler Çöktürülmüş kalsiyum karbonat, magnezyum karbonat, nişasta, kaolen. 38

45 Matlandırıcı Maddeler Kalsiyum karbonat ve nişasta Yapıştırıcı Maddeler Magnezyum stearat ve çinko stearat veya çok az miktarda yağ Boyalar Anorganik ve organik pigmentler, demir oksitleri ve boya lakları Diğer Malzemeler Koku maddeleri: Seçime bağlı olarak kullanılır. Resim 3.7: Çeşitli pudra malzemeleri 39

46 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Toz pudra hazırlamak için kullanılacak araç-gereçler: Laboratuvar, temiz oda, kalsiyum karbonat, magnezyum karbonat, esans, porselen kapsül, talk, kaolin, İşlem Basamakları Öneriler 10 g kalsiyum karbonat tartınız. Laboratuvar önlüğünüzü giyiniz. Çalışma ortamınızı hazırlayınız. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun çalışınız. Resim 3.8: Hassas terazi 5 g magnezyum karbonat tartınız. Yeteri miktarda esans alınız. Bütün tartım işlemlerinde; Terazi ayarlarını yapınız. Kabın darasını alınız. Hassas çalışınız. Miktarları alırken dikkat ediniz. Maddeleri porselen kapsüle alınız. Resim 3.9: Porselen kapsül Homojen oluncaya kadar karıştırınız dakika bekletiniz. Karışımın homojen olmasını sağlayınız. Bekletme süresine uyunuz. 40

47 50 g talk tartınız. 15 g kaolin tartınız. Terazinin ayarlarını yapınız. Tartımı kurallarına göre yapınız. Resim 3.10: Hassas terazi 5 gram çinko stearat tartınız. 15 g çinko oksit tartınız. Tartılan maddeleri havanda eziniz. Havan ve elinin temiz olmasına dikkat ediniz. Resim 3.11: Porselen havan Karışıma yeteri miktarda esans tozu ekleyiniz. Toz karışımını eleyiniz. Homojen oluncaya kadar havanda karıştırınız. Malzemelerinizi temizleyiniz. Sonuçları rapor halinde yazınız. Miktarlara uyunuz. İşlemi kuralına göre yapınız. Karışımın homojen olmasını sağlayınız. Malzemeleri temizleyerek teslim ediniz. Saf su ile durulayınız. Raporunuzu işlem basamaklarınızın sırasına ve tutuğunuz notlardan faydalanarak yazınız. 41

48 PERFORMANS DEĞERLENDİRME Uygulama faaliyetinde kazandığınız becerileri aşağıdaki tablo doğrultusunda ölçünüz. 1. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Laboratuvar önlüğünüzü giyip çalışma masanızı düzenlediniz mi? 2. Kullanılacak malzemeleri temin ettiniz mi? g kalsiyum karbonat tartınız.mı? 4. 5 g magnezyum karbonat tartınız mı? 5. Yeteri miktarda esans aldınız mı? 6. Maddeleri porselen kapsüle aldınız mı? 7. Homojen oluncaya kadar karıştırdınız mı? dakika beklettiniz mi? g talk tarttınız mı? g kaolin tarttınız mı? gram çinko stearat tarttınız mı? g çinko oksit tarttınız mı? 13. Tartılan maddeleri havanda ezdiniz mi? 14. Karışıma yeteri miktarda esans tozu eklediniz mi? 15. Toz karışımını elediniz mi? 16. Homojen oluncaya kadar havanda karıştırdınız mı? 17. Malzemeleri temizlediniz mi? 18. Sonuçları rapor haline getirdiniz mi? DEĞERLENDİRME Bu yeterlilik sırasında bilgi konularında veya uygulamada anlamadığınız, beceri kazanamadığınız konuları tekrar ediniz. Konuları arkadaşlarınızla tartışınız. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer öğrenme faaliyetine geçiniz. Yetersiz olduğunuzu düşünüyorsanız öğretmeninize danışınız. 42

49 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruların boş bırakılan yerlerine doğru kelimeleri yazınız. 1. Pudralar, ilaç endüstrisinde büyük bir role 2. Pudralar tedavi amacı ile deride mantar hastalığı,döküntü,.ve.. için kullanılır. 3. Talk, salisilik asit,nişasta, pudraların yapısında bulunan..maddelerdir. 4. Yüz pudralarının görevi;..yumuşak tutmak, lekeleri örtmek,ve yüzdeki yağı absorbe etmektir. 5. Titan dioksit, çinko oksit, kaolin ve magnezyum oksit pudraların yapısında.maddeler olarak kullanılır. 6.Pudraların üretiminde; örtücü maddeler,.,yapıştırıcı maddeler, matlandırıcı maddeler ve boyalar vardır. DEĞERLENDİRME Yukarıdaki teste verdiğiniz cevapları, cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Eksik konularınız varsa bu eksikliğin neden kaynaklandığını düşünerek arkadaşlarınızla tartışınız. Öğretmeninize danışarak tekrar bilgi konularına dönüp eksiklerinizi gideriniz. 43

50 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ Gerekli ortam sağlandığında GMP standartlarına uygun olarak kapsülleri doldurabilecektir. ARAŞTIRMA Bulabileceğiniz farklı kapsülleri şekil, renk ve boyut olarak inceleyiniz. Kapsüller diğer ilaç çeşitlerine göre neden tercih edilirler?araştırınız Tanımı 4. KAPSÜLLER Kapsüller, etkin maddenin çeşitli şekil ve kapasitede çözünebilen bir kap veya kabuk içine doldurulmasıyla hazırlanan tek dozluk katı ilaç şekilleridir. Kapsül hazırlamanın amacı etkin maddenin tadını ve kokusunu maskelemektir. Değişik görünüş, şekil, renk ve büyüklükte kapsüller bulunur. Resim 4.1: Kapsüller Resim 4.2: Kapsüller 44

51 4.2. Çeşitleri Sert Kapsüller Kapsüllerin esas maddesi jelatindir. Nişasta, selüloz türevleri, polivinil alkol / vinil asetat karışımları da sert kapsül hazırlamakta kullanılan diğer maddelerdir. Sert jelatin kapsüller jelatin, Arap zamkı, boya ve su karışımından özel teknikler ve özel makinelerle hazırlanır. Sert kapsüller kapak ve gövde olmak üzere iki parçadan oluşur. Renkleri genellikle ayrı olan kapsüllerin üst parçasının çapı alt kısımdan daha geniş yüksekliği ise alt kısımdan daha kısadır. Büyüklükleri hacimlerinin alabileceği distile su miktarına göre numaralandırılmıştır. Numaralar büyüdükçe hacimler küçülmektedir. Kapsül Ölçüleri Resim 4.3: Kapsül Kapsüllerin 000 dan 5 e kadar numaralanan 8 tipi vardır. Bunun dışında özel boyutlar A,B,C,D de vardır. Kapsülde boyutlar aldığı ml su ile hesaplanır. Resim 4.4: Kapsül ölçüsü 45

52 Nu ml Nu ml Üstünlükleri Tabletlere göre biyo yararlanımlarının daha iyi olduğu düşünülmektedir. Bunun sebebi kapsül duvarının çabuk çözünmesi ve hazırlanmaları sırasında sıkıştırma işleminin tabletlere göre daha az olmasıdır. Formülasyonlarının hazırlanması tabletlere göre daha basit ve kolaydır. Daha az yardımcı madde ve daha az imalat ekipmanı kullanılarak hazırlanabilirler. İmalat işleminin validasyon ölçütleri daha azdır. İlk ilaç etki çalışmalarında sert jelatin kapsüller kullanılır. Modern kapsül doldurma makineleri kullanılarak kapsül içine karışık dolum yapılabilir. Birbiriyle geçimsiz maddeler ayrı ilaç şekilleri olarak hazırlanıp aynı kapsül içine birlikte doldurulabilir Sakıncaları Sert jelatin kapsüller %12-16 oranında su içerirler, bundan dolayı kolay hidrolize uğrayan maddeler için uygun değildirler. Bazı ilaçlar, jelatinin amin grupları ile reaksiyona girer. Bunun sonucu renk değişikliği görülebilir veya jelatin molekülleri arasında çapraz bağlanma oluşarak kapsülün çözünmesi gecikebilir. Sert jelatin kapsüller çevresel koşullara bağlı olarak nem çekebilir veya nemini kaybeder. Nem ile çabuk bozunan etkin maddelerin kapsül içine konması sakınca yaratabilir. Kuru ortamda ise kapsüller nemini kaybederek kırılgan hale gelebilirler. İyodür, bromür ve klorür gibi çözünürlüğü fazla olan tuzlar sert jelatin kapsül içine hazırlanamazlar. İlacın hızlı salımı sonucu gastrit iritasyon görülebilir. Kapsüllerin yemek borusuna yapışma özelliği tabletlere göre daha fazladır Üretimi Sert kapsüller daldırma (dipping) yöntemi ile hazırlanır. Bu yöntemin prensibi paslanmaz çelikten yapılmış çubukların eritilmiş kapsül duvarı çözeltisine batırılarak bu çubukların yüzeyinde kapsül duvarı filminin oluşturulmasıdır. Jelatin, boyalar, koruyucu maddeler ve su, sert jelatin kapsül duvarını oluşturan maddelerdir. 46

53 Kapsül Gövdesinin Üretimi Sert jelatin kapsül kabukları gövde ve kapak olmak üzere iki ayrı parça olarak üretilir. Önce jelatin çözeltisi hazırlanır. Çözeltinin havası vakumla alınır. Bu çözeltinin bir kısmı ayrılarak boya ve koruyucu maddelerle karıştırılır. Çözeltinin viskozitesi ölçülür ve gerekiyorsa ayarlanır. Kapsül gövdeleri aşağıdaki aşamalardan geçerek üretilir. Daldırma: Metal tablalar üzerine belirli aralık ve uzunlukta yerleştirilmiş metal çubuklar, kapsül gövdesi ve kapağı oluşturmak üzere, belirli viskozitedeki erimiş jelatin çözeltisine daldırılır. Metal çubuklar oda sıcaklığında (yaklaşık 22 o C), jelatin çözeltisinin sıcaklığı ise o C dir. Metal çubukların üzerinde yaklaşık 12 saniyede film tabakası oluşur. Döndürme: Metal çubuklar jelatin çözeltisinden geri çekilir ve kendi etrafında 2,5 kez çevrilir. Böylece jelatinin çubukların üzerinde homojen dağılımı ve kapsüllerin ucunda baloncuk oluşumu engellenmiş olur. Bu işlemden sonra oluşan film üzerine soğuk hava üflenir. Kurutma: Jelatin filmle kaplanmış olan metal çubuklar kurutma fırınında kurutulur. Kurutma işlemi çok hızlı ve aşırı olmamalıdır. Kapsül duvarının erimesi veya sertleşmesine izin verilmemelidir. Kesme: Bronz bıçaklar kullanılarak kapsüllerin gövde ve kapak kısımları metal çubuklardan kesilir. Tıraşlama: Kesilen kapsül gövdeleri ve kapaklar tıraşlanarak düzeltilir. Birleştirme: Kapsül gövdeleri ve kapaklar bir kanalda dizilerek, iki parça birleştirilir. Üretilen kapsüllerin nem içeriği % arasındadır. Bu nem içeriği kapsül kabuğunun fiziksel özellikleri açısından önem taşır. Düşük nem koşullarında (< %12) kapsüller çok kırılgan hale gelir. Yüksek nemde ise (>%18) kapsüller yumuşar Kapsül Formülasyonları Sert kapsüllere toz, granül, pellet, tablet, sıvı, ve yarı katı şekiller doldurulabilir. Kapsüllere doldurulan her türlü formülasyon için iki temel gereklilik söz konudur.kapsüle, formülasyon doğru dozda doldurulmalıdır ve etkin madde hastanın tedavisi için kapsülden yeterli miktarda salınmalıdır. Sert jelatin kapsül formülasyonlarının hazırlanması amacıyla etkin madde, dolgu maddeleri, akış özelliklerini düzelten maddeler, glidantlar, sürtünmeyi önleyiciler, lubrikantlar, dağıtıcılar, yüzey etkin maddeleri kullanılır. 47

54 Sert Kapsüllerin Doldurulması Sert kapsüllerin doldurulması amacıyla farklı tipte dolum makineleri kullanılmaktadır. Temel olarak makineler aşağıdaki işlemleri yapar: Doğrultma: Her kapsül numarası için farklı kalıplar mevcuttur. Doldurulacak kapsül numarasına göre o kapsüle ait kalıplar makineye monte edilir. Kapsüller kalıplara kapsül hunisi yardımıyla yerleştirilir. Kapağı kapalı kapsüller, kapakları yukarı, gövdeleri aşağı gelecek şekilde kalıpların yuvalarına yerleşir. Kapak ve gövdenin Ayrılması: Kapakları yukarı gelecek şekilde kalıp içine yerleşen kapsüller, kapsül kalıbının altında bulunan vakum sistemi ile emilerek açılır. Kapak kısmı kalıbın üst kısmına gövde ise kalıbın alt kısmına yerleşir. Üst kalıp kaldırılır, alt kalıp ise toz maddenin doldurulması için dozlama bölümünün altına gelir. Doldurma: Dozlama bölümünde değişik doldurma yöntemleri kullanılarak kapsüller doldurulur. Kapatma: Kapsül kapaklarını taşıyan üst kalıp ilerleyerek alt kalıbın tam üstüne gelir.kapama çubukları yardımıyla alt kalıpta bulunan doldurulmuş kapsül gövdeleri yukarı doğru itilir ve üst kalıpta bulunan kapsül kapağına olur. 48

55 Resim.4.5: Kapsül akım şeması 49

56 Yumuşak Kapsüller Yumuşak kapsüller,sıvı bir içeriğin jelatin kapsül duvarı ile çevrelenmesi ile hazırlanır. Sert kapsüllere göre daha esnektirler. Yumuşak kapsüller yuvarlak, oval, oblong (dikdörtgen çubuk) veya tüp şeklinde olabilirler. Tek parçadan oluşurlar. Yumuşak jelatin kapsüllere genelde çözelti veya süspansiyon şeklindeki sıvı ilaç şekilleri doldurulur. Ancak yarı katı ve tozlar da doldurulabilir. Yumuşak kapsüllerin imalatı, çözünmeyen maddeler, dozu düşük etkin maddeler, yüksek aktivite gösteren bileşikler, oksijene duyarlı maddeler, tadı kötü maddeler için uygundur. Yumuşak jelatin kapsüllerin üretiminde, kapsül duvarının hazırlanması, materyalin doldurulması ve kapsülün kapatılması birbirini takip eden bir dizi işlemden oluşur. Çeşitli avantajları ve özellikleri dolayısıyla yumuşak jelatin kapsülleri pek çok endüstri alanında kullanılır. Değişik renk ve şekil kombinasyonlarında ve değişik boyutlarda kapsüller imal edilmektedir. Resim.4.6: Yumuşak kapsül çeşitleri 50

57 4.3. Kapsül Dolum Maddeleri ve Dolum Biçimleri Sert Kapsüllerin Dolumu ve Yöntemi Sert jelatin kapsül formülasyonlarının hazırlanmasında; etkin madde, dolgu maddeleri, akış özelliklerini düzelten maddeler glidantlar, sürtünmeyi önleyiciler lubrikantlar, dağıtıcılar ve yüzey etkin maddeler kullanılır. Kapsül doldurma makinelerinin dolum yöntemleri genel olarak dörde ayrılır Burgu Auger Yöntemi Bu tip kapsül makinelerinde toz, kapsül içine dönen bir burgu yardımıyla itilir ve belirli debide, aşağı doğru tozun akması sağlanır. Tozun kapsüle dolumu hacimsel olmaktadır. Bu yöntemle akıcılığı kolay olan tozlar doldurulur Vakum Yöntemi Dozlama ünitesi delikli bir piston içeren bir silindirden oluşmaktadır. Pistonun silindir içindeki pozisyonu ayarlanarak doldurulmak istenen hacim belirlenir. Silindir tozun içine batırılır ve pistonun içine vakum uygulanarak toz maddenin dolması sağlanır. Daha sonra silindir kapsül gövdelerinin üzerine yerleştirilir ve basınçlı hava ile pistonların içindeki toz kapsülün içine itilir Titreşim Yöntemi Toz kütlesinin içine delikli bir plaka yerleştirilir. Bu plaka bir vibratörle bağlantılıdır. Plakanın titreşimi yardımıyla plaka üzerindeki deliklerden toz alttaki kapsül gövdelerine akar. Dolum hacmi vibratör yardımıyla kontrol edilir Pistonla Sıkıştırma Yöntemi Pistonlar vasıtasıyla yapılır. Pistonlar doldurma hunisinden alınan toz maddeyi sıkıştırarak ağırlık ve şekil verilmiş olan toz kütlelerini kapsüllerin içine iterek doldururlar. Genelde uygulanan sıkıştırma kuvveti N arasındadır Sıvı ve Yarı Katı Kapsüllerin Dolumu Güç çözünen veya higroskopik özellikte olduğundan katı ilaç şeklinde formülasyonları hazırlanamayan veya sorunlu olan bazı etkin maddelerin, sıvı veya yarı katı sıvağlar içinde sert jelatin kapsül formülasyonları hazırlanmaktadır. Sıvı maddelerin doldurulduğu sert kapsüllerin oksijen geçirgenliği daha düşüktür ve 70 oc ye kadar yükselen sıcaklıkta dolum yapılabilir. Sıvı doldurulmuş sert jelatin kapsüllerde sızdırma olayını engellemek için kapsül çevresinde bantlama işlemi yapılmaktadır. Yeni geliştirilen bir sistemle ise %50 su, %50 etanolden oluşan çözelti kapsüllerin birleşme bölgesine bir saniye süreyle 50 L dozda 51