TABAN ARAZİ ÜZERİNDEKİ DEĞİŞİK TOPRAK PROFİLLERİNİN OLUŞUMU, SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 TABAN ARAZİ ÜZERİNDEKİ DEĞİŞİK TOPRAK PROFİLLERİNİN OLUŞUMU, SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELLİKLERİ İsmail Fatih ORMANCI Danışman Prof. Dr. Mesut AKGÜL YÜKSEK LİSANS TEZİ TOPRAK ANABİLİM DALI ISPARTA

2 i İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER i ÖZET... ii ABSTRACT iii TEŞEKKÜR iv ŞEKİLLER DİZİNİ. v ÇİZELGELER DİZİNİ... vi 1.GİRİŞ 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ Toprak Oluşumu Toprakların Sınıflandırılması Alanda Yapılmış Önceki Çalışmalar 7 3. MATERYAL VE METOT Materyal Coğrafi Konum İklim Jeolojik Yapı Bitki Örtüsü Fizyoğrafya Metot ARAŞTIRMA BULGULARI Profil Tanımlamaları ve Analiz Sonuçları SONUÇLAR VE TARTIŞMA Profillerin Oluşumu Profillerin Sınıflandırılması Profillerin Toprak Taksonomisine Göre Sınıflandırılması Profillerin FAO/UNESCO Sistemine Göre Sınıflandırılması Öneriler KAYNAKLAR 42 ÖZGEÇMİŞ. 45

3 ii ÖZET TABAN ARAZİ ÜZERİNDEKİ DEĞİŞİK TOPRAK PROFİLLERİNİN OLUŞUMU, SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELLİKLERİ İsmail Fatih ORMANCI Bu çalışmanın amaçları, taban pozisyonunda, bazı morfolojik özellikler bakımından farklı toprak bireylerinin özelliklerini tanımlamak, oluşum koşulları ve toprak özellikleri arasındaki ilişkileri yorumlamak ve toprakları sınıflandırmaktır. Araştırmaya konu olan Kumacık Ovası, Batı Akdeniz bölgesinde Isparta ilinin 15 km kuzeyinde yer almaktadır. Temel özellikler bakımından anlamlı farklılıklar gösteren komşu birimler üzerinde açılan 6 toprak profil çukuru tanımlanarak horizon esasına göre 30 adet bozulmuş ve bozulmamış toprak örneği alınmış mekanik analiz, tane yoğunluğu, kütle yoğunluğu, tarla kapasitesi, porozite, ph, kireç, organik madde, katyon değişim kapasitesi, değişebilir katyonlar, elektriksel iletkenlik, serbest demir oksitler ve elverişli fosfor analizleri yapılmıştır. Toprak profilleri toprak taksonomisine göre yapılan sınıflandırmada 1. ve 2. profiller Typic Hydraquent alt grubu, 3. ve 5. profiller Typic Xerofluvent alt grubu, 4. profil Vertic Haploxerept alt grubu ve 6. profil Vertic Haploxeroll alt grubu olarak sınıflandırılmıştır. Aynı profiller FAO/UNESCO sınıflandırma sistemine göre 1. ve 2. profiller Calcaric Gleysol grubu, 3. ve 5. profiller Calcaric Fluvisol grubu, 4. profil Vertic Cambisol grubu ve 6. profil Mollic Fluvisol grubu olarak sınıflandırılmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Toprak oluşumu, toprak profili, toprak sınıflama.

4 iii ABSTRACT FORMATION, CLASSIFICATION AND PROPERTIES OF DIFFERENT SOIL PROFILES ON BASELAND İsmail Fatih ORMANCI The objectives of this study, carried out on baseland, were description and classification of soils, interpretation of relationships among soil profile characteristics, soil environment and forming factors and processes. The Kumacık plain is situated in Western Mediterrian Region and 15 km north of Isparta province. In this study, the planned analysis were made to soils on 30 disturbed and undisturbed soil samples taken from defined horisons of six soil profiles dug on soil individuals which have significant morphological differences. Profile description, particle size disturbation analysis, spesific gravity, bulk density, field capacity, porosity, ph, lime content, cation Exchange capacity, exchangable cations, electrical conductivity, free Fe 2 O 3 and available phosporus values were used in differntiating of soils. Soil profiles were classified according to soil taxonomy as fallows; First and 2 th. profiles as Typic Hydraquent sub group, 3 th. and 5 th. profiles as Typic Xerofluvent sub group, 4 th. profile as Vertic Haploxerept sub group and 6 th. profile as Vertic Haploxeroll sub group. These profiles were classified according to FAO/UNESCO system as follows; First and 2 th. profiles as Calcaric Gleysol group, 3 th. and 5 th. profiles as Calcaric Fluvisol group, 4 th. profile as Vertic Cambisol and 6 th. profile as Mollic Fluvisol group. KEYWORDS: Soil formation, soil profile, soil classification.

5 iv TEŞEKKÜR Tez konumun seçiminden araştırmamın sonuçlandırılmasına kadar her türlü katkılarıyla çalışmalarımı yönlendiren, araştırmamın her aşamasında ilgi ve desteğini gördüğüm değerli hocam Prof. Dr. Mesut AKGÜL e, araştırmamın her aşamasında özellikle arazi çalışmalarında ilgi ve desteğini gördüğüm değerli hocam Dr. Metin MÜJDECİ ye, Toprak bölümünün diğer öğretim üyeleri, çalışanları, öğrencileri ve araştırmayı mali yönden destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Fonu (BAP 1281-YL-06 nolu proje) na teşekkür ederim. Ayrıca tez çalışmam sırasında her türlü maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen, babam Neşet ORMANCI, annem Nermin ORMANCI ve dayım Opr.Dr. Mehmet ŞENYÜZ e teşekkür ederim. İsmail Fatih ORMANCI ISPARTA

6 v ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Çalışma Alanının Coğrafi Konumu Şekil 2. Çalışma Alanının Walter a Göre İklim Diyagramı 11 Şekil 3. Çalışma Alanının Jeoloji Haritası Şekil 4. Çalışma Alanının Topoğrafyası. 14 Şekil 5. Çalışma Akış Diyagramı Şekil 6. Landsat ETM+ 6,4,1 Bant Kombinasyonlu ve Açılan Profil Yerlerini Gösterir Uydu Görüntüsü Şekil 7. 1 Nolu Profilin Fotoğrafı 18 Şekil 8. 2 Nolu Profilin Fotoğrafı 21 Şekil 9. 3 Nolu Profilin Fotoğrafı Şekil Nolu Profilin Fotoğrafı Şekil Nolu Profilin Fotoğrafı Şekil Nolu Profilin Fotoğrafı Sayfa

7 vi ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1. Isparta İline Ait Uzun Yılların Ortalama İklim Verileri Çizelge 2. 1 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Çizelge 3. 1 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Çizelge 4. 2 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Çizelge 5. 2 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Çizelge 6. 3 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Çizelge 7. 3 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Çizelge 8. 4 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Çizelge 9. 4 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Çizelge Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Çizelge Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Çizelge Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Çizelge Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Çizelge 14. Çalışma Alanı Topraklarının Toprak Taksonomisi ve FAO/UNESCO ya Göre Sınıflandırılması

8 1 1. GİRİŞ Dünyada ve ülkemizde artan nüfus ile birlikte tarım ürünlerine olan ihtiyaç giderek artmakta ve tarım ürünlerinden elde edilecek verimin yükseltilmesi gerekmektedir. Bu durum doğal kaynaklar üzerine özellikle topraklara büyük baskı uygulamakta ve bu baskılar arazi bozulmasına neden olmaktadır. Üretim alanlarının üst sınırlarına varılmış olması mevcut üretim alanlarının sürdürülebilir kullanımını gerektirmektedir. Bu aşamada, mevcut problemlerin tespiti ve çözümü gerekmektedir. Sorunları gidermek için mevcut toprakların tüm karakteristikleri ile üretimde uygulanan yönetim teknikleri belirlenmeli, elde edilen sonuçlar da toprakların sürdürülebilir kullanımına hizmet edebilmelidir. Bitkiler için değişmez bir dayanak noktası ve besin kaynağı olan toprakların, özellik ve davranışlarının öğrenilmesi ve gereksinimlerinin belirlenmesi, ülke tarımının geleceği açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle, toprakların arazi ve laboratuarda sistemli bir şekilde incelenmesi sonucu, toprak ve bitkiler arasındaki ilişkiler bilimsel olarak ortaya çıkarılarak ve elde edilen sonuçların değerlendirilmesi ile bitki yetiştiriciliği ve üretim artışının sağlanması mümkün olacaktır. Ülkemizde işlenerek tarım yapmaya elverişli alan yaklaşık 27,7 milyon hektardır. Bu miktar arazi, Türkiye'nin toplam arazi miktarının sadece % 34,6 sına karşılık gelmektedir. Ülke arazilerinin tamamı tarımsal kullanıma alınmış hatta işlenerek tarım yapılabilecek alanların sınırı tarıma uygun olmayan yaklaşık 5,5 Milyon dekarlık VI ve VII sınıf arazilerin kullanıma açılmış olmasıyla aşılmış durumdadır. Artık yeni araziler açılarak tarımsal üretimi arttırmak mümkün değildir. Bu nedenle yapılacak tek işlem mevcut olan arazilerin en azından bugünkü üretkenliklerinin korunması ve birim alandan alınan ürün miktarının sürdürülebilir oranda arttırılmasının sağlanmasıdır (Sarı, 1998). Topraklar, beş temel faktörün etkisi altında oluşur ve özelliklerini kazanırlar (Jenny,1941; Dinç vd., 1987). Belirli bir yörede oluşmuş herhangi bir toprak çeşidinin, özelliklerine bağlı olarak kendine özgü kullanım biçimi ve yönetim isteği

9 2 vardır. Zira toprağın sahip olduğu karakteristikleri ve kalitesi onun davranışlarını önemli ölçüde etkilemektedir (Dinç vd., 1987). Farklı niteliklere sahip toprakların en üretken şekilde kullanılması amaçlandığında çeşitli kullanım türlerinin gereksinimleri dikkate alınarak bir planlamaya gidilmesi zorunludur. Bu nedenle çok karmaşık bir yapıya sahip olan topraklarında bitkiler, hayvanlar ve diğer objeler gibi sınıflandırılması zorunluluğu vardır (Roberts, 1979). Genel anlamda sınıflama insanlar tarafından kendi amaçlarına hizmet edecek biçimde yapılmış gruplamalar ve düzenlemeler şeklinde tanımlanabilir. Toprak sınıflaması ise toprakların önemli karakteristiklerini hatırlamamıza, onlar hakkındaki bilgilerimizi sentez yoluyla birleştirmemize, bunların birbirleri ve çevre ile olan ilişkilerini görmemize yardım etmektedir. Toprak sınıflamasında kazanılan deneyimlerin benzer toprakların kullanıma yönelik pratik önemi bulunmaktadır (Dinç vd., 1987). Bu çalışmanın amacı, Bozanönü Senirce Bayat kasabaları arasında kalan, taban pozisyonunda düze yakın eğimli ve çevresine göre düşük kotlarda yer alan benzer oluşum koşullarına sahip olmalarına rağmen, bazı morfolojik özellikler bakımından farklı özellikler gösteren toprak bireylerinin özelliklerini tanımlamak, oluşum koşullarını tartışmak, toprak özellikleri arasındaki ilişkileri yorumlamak ve toprakları sınıflandırmaktır.

10 3 2. KAYNAK ÖZETLERİ 2.1. Toprak Oluşumu Toprak genesisi hakkında ilk esaslar Rusya da Dokuchaev (1879) tarafından ortaya koyulmuş ve toprakların beş faktörün karşılıklı etkileri sonucunda oluştuğu savunulmuştur. Toprak oluşumu devamlı bir süreç olduğu kabul edilmiştir. Yeryüzünde var olan toprakların tümünün, herhangi bir andaki durumu geçicidir. Her bir toprak çeşidi, ortaya çıkıp, kaybolan ve tekrar ortaya çıkan bir durumu temsil eder. Yani devamlı bir oluşum ve başkalaşım içerisindedirler (Şimşek, 2000). Fitzpatrick (1978) ise toprakları, dünya yı çevreleyen dört küresel kabuğun Sferin (Atmosfer, Hidrosfer, Biyosfer ve Litosfer) birbirine girişim yaptığı yerlerde oluşabilen doğal varlıklar olarak tanımlamıştır (Dinç vd., 1987). Gerçekte toprak oluşu karmaşık faktör ve olaylar grubunu içermektedir. Bu faktör ve olaylar; toprak oluşumunun daha kolay anlaşılmasını sağlamak amacıyla ana maddenin birikimi (Jeogenesis) ve profil içinde farklılaşma ile horizonların oluşumu (Pedogenesis) olarak iki ana grupta incelenebilir (Şimşek, 2000). Toprak çeşitleri ve topraklar arasındaki farklılıklar söz konusu olduğunda toprak genetiğinin genel kuramı olan toprak oluş faktörleri (ana materyal, topoğrafya, zaman, iklim, canlılar) akla gelirse de toprak ve çevre şartları arasındaki ilişki tek başına toprak oluşum mekanizmasının açıklamaya yetmez. Çünkü bir toprağın oluşu ve karakteristiklerinin ortaya çıkışı profilde aktif rol oynayan fiziksel, kimyasal ve biyolojik olayların değişik çevrelerdeki farklı katkı ve etki derecelerine bağlıdır (Dinç ve ark, 1987). Alüviyaller her bölgede rastlanabilen topraklar olup diğer topraklara oranla genelde tekstür, drenaj gibi birkaç özelliği kısa aralıklarla ve sık değişmektedir. Bu nedenle bunların bir tek tipik profille alüviyal olarak simgelenmesi oldukça güçtür (Young, 1976; Dinç vd., 1987).

11 4 Alüviyal topraklar akarsular tarafından depolanmış genç sedimentler üzerinde yer alan düz ve düze yakın eğimli AC horizonlu genç topraklar olup hiçbiri, vejetasyon ve zaman faktörlerinin etkisi altında kalacak kadar yaşlı değildirler (Oakes, 1958). Alüviyallerde genetik toprak horizonları yer almakta ve bu toprakların profillerinde görülen farklı tekstür ve renkteki katmanların varlığı ise genellikle jeolojik işlemlerin ürünü olarak bulunmaktadır (Soil Survey Staff, 1999). Alüviyal ana maddeler, genellikle çok geniş alanlardan erozyonla koparılıp getirilen sedimentler olduklarından kimyasal ve mineralojik bileşimleri çok farklı, tane büyüklüğü ve dizilimi bulunduğu fizyoğrafik üniteye göre değişen pekişmemiş materyallerdir (Özbek vd., 1981). Aluviyal toprakların karakteristikleri nehir taşkın düzlüklerinde ve delta ağızlarında alüviyal materyalin değişkenliği nedeniyle büyük farklılıklar göstermektedir. Dünyada birçok nehir tarafından depolanan alüviyal depozitler üzerinde farklı topraklar gelişmiştir (Fitzpatric, 1978). Alüviyal anamateryaller üzerinde gelişen topraklar tüm yeryüzünde çok az bir alan (590 milyon hektar) kaplamakla birlikte insanların gereksinimlerinin yaklaşık üçte birini sağlamaktadır (Kellog ve Orvedal, 1969; Dinç vd., 1987). Türkiye de tarıma elverişli ülke topraklarının % 16,4 ünü alüviyaller (4,1 milyon hektar) oluştururlar (Canpolat, 1981). Türkiye de deltalar ve çeşitli büyüklükteki akarsu vadilerinde yer alan alüviyal topraklar, yüksek arazilerin zonal topraklarına göre daha elverişlidir. Alüviyal toprakların bu denli üretken olmaları tarımsal üretime elverişli, fiziksel, kimyasal ve mineralojik karakteristiklerinden ileri gelmektedir. Bir başka ifadeyle genellikle düz ve düze yakın topografyalarda yer alan alüviyal topraklar bitkilere yeteri kadar kök derinliği sağladıkları gibi kolay ayrışabilen birçok besin elementi minerallerini de ortamda bulundururlar (Özbek vd., 1981).

12 5 Yeni toprak taksonomisine göre alüviyal topraklar; pek az profil gelişimi gösteren ve ochric epipedon dışında tanımlama horizonları henüz oluşmamış genç topraklar şeklinde tanımlanmakta ve entisol ordosunun fluvent alt ordosu içinde sınıflandırılmaktadır (Soil Survey Staff, 2003). Alüviyal toprakların bazıları uzun süreli su etkisiyle şekillenirler. Morfolojik karakterlerini taban suyu etkisinde kazanan bu topraklar hidromorfik alüviyal topraklar olarak tanımlanırlar. Hidromorfik alüviyal topraklar, oluşumlarını su etkisi altında sürdüren intrazonal topraklardır. Topografyaları düz veya çukur olduğundan taban suyu yüksektir. Taban suyu seviyesinin düştüğü durumlarda bile alt katları sürekli olarak yaştır. Taban suyu seviyesindeki yükselip alçalmalar, su seviyesinin üstünde kalan katlarda, ardışık yükseltgenme ve indirgenme olaylarına yol açar. Dolayısıyla bu katlarda mavimsi gri renkli indirgenme ve kırmızımsı renkli yükseltgenme (oksitlenme, pas) lekeleri oluşur. Taban suyu düzeyinin altındaki katlar tümüyle gleyleşmiş olup, içlerinde bitki köklerinin çürümesinden oluşan siyah lekeler görülür. Derinlikleri fazla ise de gleyleşmiş katlar bitki kök bölgesini sınırlandırmaktadır. Bu topraklarda doğal bitki örtüsü çayır ve mera otları ile saz, kamış veya suyu seven diğer bazı bitkilerden oluşmaktadır (Dorronsoro vd., 2004). Toprağa eklenen organik madde, sıcak ve kurak yaz aylarına rağmen ıslaklık nedeniyle yavaş yavaş ayrışır. Bu yüzden etrafındaki diğer mineral topraklardan daha fazla organik madde içermektedir. Ayrışma düzeyine bağlı olarak organik madde kapsamları aşağı katmanlara doğru azalmaktadır. Bitki artıklarının ayrışıp, mineral maddeyle karışmasıyla koyu renkli yüzey horizonu oluşur. Yüzey altı katmanında gleyleşme olaylarının etkili olduğu B horizonu oluşur. Taban suyunun her zaman bulunduğu alt katmanlar ise C horizonu olarak adlandırılmaktadır (Gürbüz vd., 2003). Alüvial toprakların bir diğer şekli de Alüvial fanlardır ve Bajadalar diye de isimlendirilebilmektedirler. Bajadalar sediment yüklü (çamur akıntıları) aralıklı akıntılar sayesinde oluşan çok derin topraklardır. Alüvial fanın yatay yönde karışıp harmanlanmasıyla oluşurlar. Bir dağ sırasının başından daha sık olarak iç havzalara doğru olmak üzere taşkın ovasına kadar uzanırlar. Bajadalar yamaçtan uzaklaştıkça

13 6 artan bir şekilde ince tekstüre sahip olurlar. Bir Bajadanın üst sınırı genellikle bir pediment eğimi ile karışmıştır (Anonim, 1997) Toprakların Sınıflandırılması Sınıflandırma sistemleri, çeşitli amaçlara hizmet için insanlar tarafından kurulmuştur. En iyi sınıflama sistemi, kurulma amacına en iyi hizmet edendir. İnsanların çok çeşitli amaçlarının bulunması, birçok sınıflandırma sistemlerinin kurulmasına neden olmuştur. (Kellogg ve Orvedal, 1969; Dinç,1987) Sarı vd (1986) Alfisol ve Inceptisol ordolarına ait profillerde, karstik toprakların oluşu, önemli fiziksel, kimyasal ve mineralojik özellikleri ve sınıflandırması üzerine yapılan çalışmada, 2 profilde başat olarak kaolinit kil mineralini sırasıyla smektit, illit ve vermikulit kil mineralleri izlediğini diğer profilde ise başat kil mineralinin smektit olduğunu bulmuşlardır. Sahu vd (1986), Orissa daki (Hindistan) bazı Entisol lerin mineralojisini ve genesisini araştırmışlardır. Marandi Havzasındaki dağ arazileri ve düz ovalarda konumlanmış iki alüviyal toprağın morfolojik fiziko-kimyasal ve mineralojik araştırmaların sonuçları tartışılmıştır. Düz ova toprağının mineralojik bileşiminde feldispat, epidot ve smektit baskın olduğu belirtilmiştir. Düz ova toprakları Typic Ustifluvent olarak nitelendirilmiş, Typic Ustorhent olarak nitelendirilen, dağ arazisi toprağının smektit, mika, illit ve kaolinitce zengin olduğu bildirilmiştir. Şenol ve Dinç (1986), Akdeniz Bölgesi nde Topraksu tarafından tanımlanan ve 1938 eski Amerikan sınıflama sistemine göre sınıflandırılan, Antalya, Doğu Akdeniz, Seyhan ve Ceyhan havzası topraklarını inceleyerek her birini toprak taksonomisi ve FAO/UNESCO dünya toprak haritası lejantına göre yeniden sınıflandırmışlardır. Büyük toprak gruplarını temsilen profillerin toprak taksonomisine göre sınıflaması sonucu bu topraklar, Alfisol, Aridisol, Entisol, Histosol, Inceptisol, Mollisol ve Vertisol ordolarında toplanmış ve 19 büyük grup, 43 alt grup ayırdedilmiştir. FAO/UNESCO sınıflandırma sistemine göre ise 13 sınıf saptanmıştır.

14 7 Özus vd. (1991), Silifke ovası topraklarının oluşu, önemli özellikleri ve sınıflandırılması üzerine yaptıkları çalışmada, Göksu nehrinin depozitleri yanısıra yan alüviyaller üzerinde oluşmuş 6 farklı fizyografik ünite üzerinde 8 ayrı toprak serisi saptamışlardır. Bu seriler, genellikle çok kireçli (% 40-50) olup siltli, kil-tınlı tekstüre sahiptir. Saptanan toprak serilerini Toprak taksonomisine göre Xerofluvent, Halaquept, Fluvaquent, Xerochrept ve FAO-UNESCO ya göre de Calcaric Fluvisol, Gleyic Solonchak, Chromic Cambisol olarak sınıflandırılmışlardır Alanda Yapılmış Önceki Çalışmalar Domunt ve Kerey (1975) tarafından Eğirdir gölü güneyinde Beydağları ile Anamos Geyik Dağı arasında kalan alanda, stratigrafik ve tektonik özellikler açısından birbirleriyle farklılık gösteren üç farklı birlik belirlenmiştir. Bunlardan Karacahisar birliği içinde iki değişik Paleozoyik temel ayırtlanma, güneybatıdaki Kambriyen- Orta Kambriyen yaşlı birimlerin epimetomorfik şistlerden oluştuğu ifade edilmiştir. Kambriyen yaşlı Sarıçiçek şistleri ile kuzeydoğudaki muhtemel Devoniyen- Karbonifer yaşlı Bozburun şistlerinin önemli temel birimleri olduğu ve bu iki temel birimle Triyas ın tektonik bir hatla ayrıldığını belirten araştırmacılar ikincil birlik ofiyolit birliğinin çeşitli yaşta kireçtaşı blokları ve radyolarit içeren, serpatinleşmiş peridodit ve ultrabazik kayaçlardan oluştuğu belirlenmiştir. Üçüncül birlik olan Jura- Erken Kretase yaşlı Dulup birliğinin ofiyolitli birlik üzerine tektonik olarak oturduğu ve başlıca dolomit ve kireçtaşı ile temsil edildiği öne sürülmektedir. Neojen yaşlı tortulların otokton ve allokton birlikler üzerine uyumsuz olarak geldikleri ifade edilmektedir. Karaman (1989), Gönen-Atabey arasındaki bölgenin jeolojisini açıklamaya çalışmıştır. Yörede yer alan kayaçlar otokton ve allokton olarak iki büyük gruba ayırmış ve kaya birimleri arasındaki stratigrafik ve tektonik ilişkileri aydınlatmaya çalışmıştır. Aşık (1992) tarafından Gümüşgün-Gönen-Atabey arasındaki bölgenin jeolojisini, stratigrafisini, tektoniğini ve ekonomik durumunu saptamak için bir çalışma

15 8 yapılmıştır. Araştırma bölgesinde yer alan kaya birimleri allokton ve otokton konumlu olarak başlıca iki gruba ayrılmıştır. Araştırma bölgesinde yüzeylenme veren kayaçlar tortul, ultramorfik ve volkanik kayaçlar olmak üzere başlıca üç gruba ayrılırlar. Bunlardan tortullara ait en yaşlı formasyonu Akdağ kireçtaşları oluşturmaktadır. Diğerlerini de konglomeralar ve flişler meydana getirmektedir. Akdağ kireçtaşları Jura-Alt Kretase konglomeralar Eosen ve flişler ise Oligosen yaşlıdır. Görmüş vd. (2003) tarafından eski göl çökelleri Senirce ve Bozanönü garı çevresinde üç ayrı yerden ölçülmüş ve özellikleri incelenmiştir. Senirce köyü içerisinde yüzeylenen ve SEN1 olarak isimlendirilen kesitte, eski göl çökelleri koyu sarı-gri renkli çakıllardan oluşur. % 99 unu kireçtaşı kökenli çakıllar oluşturur. Çok az miktarda da ofiyolit tanelerine rastlanmıştır. Bozanönü garı civarındaki ilk kesitte SEN2 olarak adlandırılmıştır ve bu eski göl çökelleri, sarımtırak ve gri renkli çakıllı ve volkanoklastik düzeylerden oluşur. Bozanönü garı civarında ve SEN2 kesitine ait çökellerin alt seviyeleri ya da yanal geçişleri olan kumlu çakıllar, kumlar ve çakıllar sarımtırak ve kahverengi olarak gözlenir bu kesit de SEN3 olarak adlandırılmıştır. SEN1 ölçülü kesitte eski göl sedimanlarının toplam kalınlığı yaklaşık 10 metre, SEN2 kesitinde 20 metre, SEN3 ölçülü kesitinde 8 metre olarak ölçülmüştür. Eski göl sedimanlarının ova çökelleri altında 50 metre ve daha fazla kalınlığa ulaştığı görülmektedir. Ayrıca birimin 930 m kotuna ulaşan mostraları eski gölün etki alanlarının yorumlanmasında önemli bir veri olarak değerlendirilmiştir Tarım toprakları çoğunlukla düz taban araziler üzerinde yer alırlar. Türkiye nin toplam arazi varlığının % 36,1 ini oluşturan ha. lık bölümü işlenmekte olup bu arazilerin %65,6 sını oluşturan ha lık bölümü düz veya düze yakın araziler üzerinde yer almaktadır. Bunun yanında bu arazilerin önemli kısmı da taban pozisyonlarda yer almaktadır (Anonim, 1987). Başayiğit vd. (2002) tarafından yapılan Atabey ovası topraklarının etüdünde toplam tarım alanlarının %64 ü düz-düze yakın eğimde olduğu belirlenmiş ve bu tür

16 9 topraklarda, yoğun tarımda sıklıkla karşılaşılan drenaj, tuzluluk-alkalilik ve besin elementi elverişliliği ile ilgili problemler oldukça yaygın olduğu görülmüştür. Akgül vd. (2002) tarafından Atabey ovasında yapılan çalışmada, araştırma alanında 7 farklı fizyografik ünite üzerinde 20 farklı seri tanımlamışlardır. Saptanan toprak serilerinden Toprak taksonomisine göre Pembeli, Kırlar, Onaç ve Akçay serileri Entisol ordosu; Yakabağları, Bayat, Yeşilova, Büyükgökçeli, Çayakıntısı, Kuleönü, İslamköy, Yenibağlar, Pazararkası, Kuştepe, Kırbağları ve Hıdırlık serileri İnceptisol ordosu; Serenli ve Orkav serileri Mollisol ordosu; Karaağaçlar ve Dikilitaş serileri ise Vertisol ordosuda sınıflandırılmıştır. Serilerin FAO/UNESCO sistemine göre sınıflandırılmasında ise; Serenli, Orkav, Pembeli, Kırlar, Onaç ve Akçay serileri Fluvisol grubu; Yakabağları, Kırbağları, Hıdırlık, İslamköy ve Pazararkası serileri Calcisol grubu; Bayat, Kuştepesi, Yeşilova, Büyükgökçeli, Çayakıntısı, Kuleönü ve Yenibağlar serileri Cambisol grubu; Karaağaçlar ve Dikiltaş serileri ise Vertisol grubu içerisinde sınıflandırılmıştır. Sarı vd. (1993) tarafından batı Akdeniz bölgesinde yapılan toprak etüt ve haritalama çalışmasında, araştırma alanında kireçtaşı, bitki dokulu traverten ve masif travertenler üzerinde gelişmiş toprakları Toprak Taksonomisi'ne göre Alfisol, Inceptisol ve Entisol ordolarında sınıflamışlardır.

17 10 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal Coğrafi Konum Çalışma alanı, Batı Akdeniz Bölgesinde yer alan Isparta ili sınırları içerisinde bulunmaktadır. Alan il merkezinin 15 km kuzeyindeki Atabey-Kumacık ovasının % 0-1 eğimli taban arazilerini kapsamaktadır. Çalışma alanının sınırı m arasında değişmekte olup, Doğu Kuzey ( UTM, 36. zonunda ) koordinatları arasında yer almaktadır. Şekil 1 de çalışma alanının konumu verilmiştir. Şekil 1: Çalışma Alanının Coğrafi Konumu İklim Bölgede Akdeniz ikliminin yayla tipi hakimdir. Atabey-Kumacık ovasının iklimi genel iklim kriterleri olarak Isparta iliyle aynı olmakla beraber hava sıcaklığının bir miktar fazla olduğu gözlenmektedir (Akgül ve ark., 2002). Isparta ilinde 62 yıllık

18 11 ortalama meterolojik verilere göre yağış ortalaması 597,2 mm olup, yıl içerisinde 94,3 mm ile en fazla yağış Aralık ayında, 10,4 mm ile en az yağış Ağustos ayında düşmektedir (Çizelge 1). Yıllık ortalama sıcaklık 12 o C, yıllık ortalama oransal nem % 61 olarak gerçekleşmektedir. % 45 ile en düşük oransal nem Temmuz ayında ve % 76 ile en yüksek oransal nem Aralık ayında gerçekleşmektedir. 50 cm toprak derinliğindeki yıllık ortalama sıcaklık 14,5 o C dir (Çizelge 1). Bölgedeki sıcaklık rejimi Mesic, toprak nem rejimi Xeric dir (Şekil 2). Çizelge 1. Isparta iline ait uzun yılların ortalama iklim verileri. Aylar Sıcaklık ( o C) Yağış (mm) 50 cm Toprak Sıcaklığı ( o C) Buharlaşma (mm) Oransal Nem (%) Ocak 1,7 84,8 4,8-75 Şubat 2,7 75,5 4,8-72 Mart 5,7 60,6 6,8 63,2 66 Nisan 10,6 68,4 11,1 104,3 61 Mayıs 15,4 55,5 16,0 155,4 58 Haziran 16,9 35,4 21,0 186,6 52 Temmuz 23,1 11,9 24,9 233,4 45 Ağustos 22,8 10,4 25,7 214,4 45 Eylül 18,4 17,2 22,8 153,8 51 Ekim 12,9 38,7 17,5 94,3 62 Kasım 7,7 45,4 11,8 28,2 70 Aralık 3,6 94,3 7,1-76 Toplam ve Ortalama 12,0 597,2 14,5 1233,6 61,0 Şekil 2. Atabey ovası iklim diyagramı (Akgül vd.,2002).

19 Jeolojik Yapı Isparta ovası yer yer 300 m den fazla kalınlığa sahip alüvyonlarla örtülüdür. Alüvyonlara malzeme sağlayan birimler, ovayı sınırlayan kireçtaşları, ofiyolitli karmaşık, denizel kırıntılı birimler ile Gölcük volkanizmasıdır. Özellikle tüf, tüfit, pomza gibi hafif gereçlerden yapılı volkanik kökenli malzemeler de, gerek merceklenme ve gerekse ara tabakalanma şeklinde alüvyonlar içerisinde yer alırlar. Çalışma alanının bitişiğinde Senirce formasyonu yer alır. Senirce formasyonu biriminin yaşı Orta Maestrihtiyen olarak belirlenmiştir (Karaman vd., 1988). Şekil 3. Çalışma Alanının Jeolojik Haritası (Anonim, 1997)

20 Bitki Örtüsü Çalışma alanında bitki yetişmesine elverişli olan yerlerde doğal bitki örtüsü olarak alüviyal topraklara adapte olmuş yem bitkilerinden yem kanyaşı (Phalaris arundinacea), domuz ayrığı (Dactylıs glomerata, Dactylıs hıspaica), stipa, çayır kelp kuyruğu (Pheleum pratense), otlak ayrığı (Agropyrum crıstatum), kır ayrığı (Agrapyrum desertorum), yüksek otlak ayrığı (Agrapyrum elengatum) bulunmaktadır (Akgül vd., 2002). Kültür bitkisi olarak buğday, arpa, mısır, nohut, fasulye, ayçiçeği, yağ gülü, elma, kiraz, üzüm, ceviz, domates, patates, soğan, marul yoğun olarak yetiştirilmektedir. Tarım alanlarının büyük bölümünde sulama imkanı bulunduğundan iklimin kısıtlayıcı etkisi azaltılarak ürün çeşitliliğinin arttırılması sağlanmıştır (Akgül vd., 2002) Fizyoğrafya Kumacık ovasının kuzeyi ve batısı yüksek dağlarla çevrili bir çanak görünümündedir. Doğusunda Atabey ovası bulunmaktadır. Güneyde Bozanönü Viranlar mevkiinden Isparta ya açılır. Bozanönü, Senirce ve Bayat mevkilerinden gelen yüzey suları Senirce mevkiinin batısına doğru ilerleyerek derinlere süzülmektedir. Yüzey sularının ovanın en çukur kesimi olan İntepe nin güneyinde en son deşarj olduğu bilinmektedir (Irlayıcı, 1998).

21 14 Şekil 4. Çalışma Alanının Topoğrafyası. 3.2 Metot Bu araştırma arazi, laboratuvar ve büro çalışmalarından oluşan farklı aşamalardan oluşmuştur. Çalışmanın aşamalarını gösterir akış şeması Şekil 5 de verilmiştir. - İş Planının Yapılması, Ön Bilgilerin Toplanması - Altlık kartografik materyalin hazırlanması. - Çalışma alanında profillerin açılması. - Örneklerin alınması ve analize hazırlanması. -Laboratuar analizlerinin yapılması. -Laboratuar analiz sonuçları ile arazi ölçüm ve gözlemlerinden elde edilen sonuçların değerlendirilip yorumlanması - Son kez araziye çıkılıp sonuçlarla ilişki kurulması ve tez hazırlanması. Şekil 5. Çalışma akış diyagramı.

22 15 Büro çalışmaları Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümünde ve laboratuvar çalışmaları da bölüm laboratuvarında yürütülmüştür. Sınıflandırma çalışmalarında Soil Taxonomy (Soil Survey Staff 1999) esas alınmıştır. Üç farklı aşamada yürütülen büro çalışmalarının ilk aşamasında çalışma planı hazırlanmış, çalışma öncesi gerekli bilgi ve kartografik materyaller toplanmıştır. 1:25000 ölçekli Isparta M 25-a1, M 25-a2, M 25-a3 ve M 25-a4 pafta nolu topografik haritalar üzerinde coğrafik düzeltmeler yapılmıştır. Haritalar mozaik düzeninde birleştirilip çalışma alanına uygun şekilde kesilmiş ve ARC GIS 9.1 programı ile line formatında sayısallaştırılmıştır. Landsat 7 ETM+ uydu görüntüsü Histogram Equlization metoduyla ERDAS 9.0 programıyla zenginleştirilmiştir. Uydu görüntüsü 15 Kasım 2002 tarihli olup pathrow numarası dür. Uydu verilerinin gözle yorumuyla farklı yansıma gösteren alanlar ayırt edilmiş ve birer profil yeri belirlenmiştir. Çalışma alanı topraklarında yapılan büro ve ön arazi çalışmaları sonucunda 6 farklı toprak bireyi tanımlanmış ve arazide tanımlanan toprakları temsil edecek profil çukurları açılmış, morfolojik tanımlamaları yapılmış, profillerden bozulmuş ve bozulmamış toprak örnekleri alınmıştır (Şekil 6). Bu çalışma alanında toprak örneklerinin laboratuarda gerekli fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Toprakların morfolojik özellikleri nin incelenmesinde, rengin belirlenmesinde Munsell renk ıskalası, profildeki kalsiyum karbonat kontrolüde %10 luk HCl kullanılmıştır (Soil Survey Division Staff, 1993).

23 16 Şekil 6. Landsat 7 ETM+ 6,4,1 Bant kombinasyonlu ve açılan profil yerlerini gösterir uydu görüntüsü. Toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin saptanması ve arazide bulunan özelliklerin doğrulanması amacıyla alınan toprak örneklerinde, tekstür Bouyoucos hidrometre metodu, tane yoğunluğu Piknometre metodu, kütle yoğunluğu silindir metodu, tarla kapasitesi ve solma noktası basınçlı levha cihazları, yarayışlı nem kapasitesi ise hesaplama ile belirlenmiş, ayrıca toprak reaksiyonu (ph) 1:1 lik toprak-su karışımında ve saturasyon ekstraktında ph metre ile potansiyometrik olarak ölçülmüş, elektriksel iletkenlik (ECx10 6 ) iletkenlik köprüsü aleti ile topraktaki serbest kireç kalsimetre ile, organik madde miktarı modifiye edilmiş Walkley-Black metoduyla, KDK Na-asetat ekstraksiyon metodu, değişebilir katyonlar amonyum asetat metodu ile belirlenmiş olup değişebilir Ca ++ + Mg ++, KDK dan değişebilir Na + + K + un çıkarılması yoluyla bulunmuştur (Sağlam, 1978), elverişli fosfor Olsen metodu, serbest demir oksit Na sitrat-bikarbonat metoduyla belirlenmiştir (Anonim, 2004).

24 17 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Profil Tanımlamaları ve Analiz Sonuçları Çalışma alanında gözlemlenebilen ve uydu görüntülerinden elde edilen yorum haritası dikkate alınarak 6 adet profil açılmıştır. Profillerin morfolojik özellikleri ile önemli fiziksel, kimyasal analiz sonuçları sıra ile verilmiştir. 1 Nolu Profil Çalışma alanında en düşük kot da bulunan bu profil uzun süre su etkisinde kalarak şekillenmiştir. Yüzeyden itibaren gleyleşmiş durumdadır. 1 Nolu Profil topraklarında ph 7,7 7,9 arasında olup organik madde içeriği yüzeyden itibaren azalmakta % 1,25-0,34 arasında değişmektedir. Serbest Fe 2 O 3 değerleri % 0,141 0,194 arasında değişmektedir. Kireç içeriği ise % arasında değişmektedir. Profil No : 1 Yeri : Senirce kasabasının Güney Doğusu Koordinat : E N Topoğrafya : Düz Ana materyalin niteliği : Kireçli Arazi kullanımı : Hububat - Nadas Bitki örtüsü : Buğday anızı Rakım : 920 m Eğim : % 0-1 Nemlilik : 25 cm den sonra ıslak Taban suyu : Rastlanılmadı Horizon Derinlik (cm) Tanım Ap 0-20 Yaş iken grimsi kahverengi (2,5 N 5/2), kuru iken gri (2,5 N 6/0); killi tın; orta, orta granüler; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; kesin düz sınır.

25 18 Cg Yaş iken açık kahverengimsi gri (2,5 N 6/2), kuru iken açık gri (2,5 N 7/0); killi tın; masif; kuru iken hafif sert, nemli iken dağılgan, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; dalgalı belirgin sınır. Cg Yaş iken grimsi kahverengi (2,5 N 5/2), kuru iken açık gri (2,5 N 7/0); kil; masif; kuru iken hafif sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik değil; kireçli; düzensiz geçişli sınır. Cg Yaş iken grimsi kahverengi (2,5 N 5/2), kuru iken açık gri (2,5 N 7/0); kil; masif; kuru iken sert, nemli iken çok gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; dalgalı belirgin sınır. Cg Yaş iken grimsi kahverengi (2,5 N 5/2), kuru iken açık gri (2,5 N 7/0); siltli kil; masif; kuru iken hafif sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; çok kireçli. Şekil 7. 1 Nolu Profilin Fotoğrafı.

26 19 Çizelge 2. 1 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Kuru Renk (Munsel) Islak Renk (Munsel) Kütle Yoğ. (g.cm - ³) Tane Yoğ. (g.cm - ³) Tarla Kap (%) Solma Nok. (%) Faydalı Nem (%) % Kil % Silt % Kum Tekstür Sınıfı Ap ,5 N 6/0 2,5 N 5/2 1,43 Cg ,5 N 7/0 2,5 N 6/2 1,44 Cg ,5 N 7/0 2,5 N 5/2 1,40 Cg ,5 N 8/0 2,5 N 7/2 1,35 Cg ,5 N 8/0 2,5 N 7/2 1,36 2,78 26,68 17,77 8,91 30,30 48,40 21,30 CL 2,71 26,65 18,66 7,99 34,56 36,67 28,77 CL 2,71 27,72 19,52 8,19 40,82 35,77 23,42 C 2,58 26,01 18,00 8,01 43,23 35,33 21,45 C 2,79 26,98 19,50 7,48 44,57 41,66 13,77 SiC Çizelge 3. 1 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Ap 0-20 Cg Cg Cg Cg Değişebilir Katyonlar CaCO (cmol.kg -1 3 OM P ph EC 10 6 ) Serbest KDK (%) (%) (ppm) (1:1) (µs/cm) (cmol.kg -1 Fe ) 2 O 3 (%) Ca+Mg K + Na + 25,5 1,25 16,1 7, ,20 25,61 0,27 0,19 0,160 25,7 0,73 0,3 7, ,61 27,02 0,20 0,26 0,194 26,6 0,60 0,8 7, ,50 32,94 0,18 0,29 0,182 42,1 0,54 0,6 7, ,90 25,26 0,13 0,43 0,141 40,6 0,34 1,0 7, ,20 26,49 0,11 0,59 0,157

27 20 2 Nolu Profil Çalışma alanın ortasında bulunan bu profil de uzun süre su etkisinde kalarak şekillenmiştir. Yüzeyden itibaren gleyleşme söz konusudur. 2 Nolu Profil topraklarında serbest Fe 2 O 3 değerleri % 0,168 0,356 arasında değişmektedir. Kireç içeriği ise % 3,7 18,8 arasında değişmekte olup 114 cm derinliğe kadar artış göstermektedir. 125 cm nin altında pumice e rastlanmıştır. Profil No : 2 Yeri : Bozanönü kasabasının Kuzey-Doğusu Koordinat : E N Topoğrafya : Düz Ana materyalin niteliği : Kireçli Arazi kullanımı : Doğal örtü Bitki örtüsü : Karışık çayır otları Rakım : 920 m Eğim : % 0-1 Nemlilik : 30 cm den sonra nemli Taban suyu : Rastlanılmadı Horizon Derinlik (cm) Tanım Ap 0-30 Yaş iken grimsi kahverengi (2,5 Y 5/2), kuru iken grimsi açık gri (2,5 Y 7/0); siltli killi tın; orta, orta yarı köşeli blok; kuru iken yumuşak, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; dalgalı belirgin sınır. C Yaş iken açık kahverengimsi gri (2,5 Y 6/2), kuru iken grimsi beyaz (2,5 Y 8/0); siltli killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken sıkı, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; düzensiz geçişli sınır. C Yaş iken açık zeytin kahverengisi (2,5 Y 5/4), kuru iken grimsi beyaz (2,5 Y 8/0); killi tın; masif; kuru iken hafif sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik değil; çok kireçli; düzensiz belirli sınır. 2C Yaş iken açık gri (2,5 Y 7/0), kuru iken beyaz (2,5 Y 8/0); tınlı kum; masif; kireçli; dalgalı belirgin sınır. 2C Masif; pumice; kireçsiz.

28 21 Şekil Profilinin Fotoğrafı

29 22 Çizelge 4. 2 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Kuru Renk (Munsel) Islak Renk (Munsel) Kütle Yoğ. (g.cm - ³) Tane Yoğ. (g.cm - ³) Tarla Kap. (%) Solma Nok. (%) Faydalı Nem (%) % Kil % Silt % Kum Tekstür Sınıfı Ap ,5 Y 7/0 2,5 Y 5/2 1,29 C ,5 Y 8/0 2,5 Y 6/2 1,25 C ,5 Y 8/0 2,5 Y 5/4 1,18 2C ,5 Y 8/0 2,5 Y 7/0 1,17 2C ,5 Y 8/6 2,5 Y 6/6 X 2,54 16,21 10,45 5,76 25,28 22,42 52,30 SCL 2,64 20,38 14,42 5,96 26,31 24,67 49,02 SCL 2,57 21,61 14,12 7,49 27,49 26,67 45,84 CL 2,48 8,52 6,19 2,33 5,66 18,19 76,16 LS X X X X X X X gs Çizelge 5. 2 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Horizon Ap C1 C2 2C3 2C4 Değişebilir Katyonlar Derinlik CaCO (cmol.kg -1 3 OM P ph EC 10 6 KDK ) (%) (cm) (%) (%) (ppm) (1:1) (µs/cm) (cmol.kg -1 ) Serbest Ca+Mg K + Na + Fe 2 O ,02 1,31 28,03 7, ,20 21,76 0,30 0,12 0, ,56 1,18 5,90 7, ,00 25,28 0,28 0,35 0, ,83 1,12 2,75 7, ,11 16,23 0,25 0,53 0, ,69 0,80 0,15 8, ,00 15,09 0,14 0,65 0, X X X X X X X X X X

30 23 3 Nolu Profil Bu Profil topraklarında ph 7,5 7,7 arasında olup organik madde içeriği yüzeyden itibaren azalmakta % 1,8-0,09 arasında değişmektedir. Kireç içeriği ise % 6-32 arasında değişmekte olup profilde aşağıya doğru düzenli bir azalma söz konusudur. Profil No : 3 Yeri : Kumacık çiftliğinin Güney-Batısı Koordinat : E N Topoğrafya : Düz Ana materyalin niteliği : Kireçli Arazi kullanımı : Hububat Nadas Bitki örtüsü : Buğday anızı Rakım : 920 m Eğim : % 0-1 Nemlilik : 25 cm den sonra nemli Taban suyu : Rastlanılmadı Horizon Derinlik (cm) Tanım Ap 0-24 Yaş iken kahverengi (10 YR 4/3), kuru iken solgun kahverengi (10 YR 6/3); tın; zayıf, küçük granüler; kuru iken yumuşak, nemli iken sıkı, yaş iken çok yapışkan, plastik; kireçli; dalgalı belirgin sınır. C Yaş iken sarımsı kahverengi (10 YR 5/4), kuru iken çok solgun kahverengi (10 YR 7/4); siltli killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken çok yapışkan, plastik; kireçli; dalgalı belirgin sınır. C Yaş iken koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/4), kuru iken sarımsı kahverengi (10 YR 5/4); killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; geçişli belirgin sınır. C Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken kahverengi (10 YR 4/3); killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; çok kireçli; dalgalı belirgin sınır.

31 24 C Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken kahverengi (10 YR 4/3); tın; masif; kuru iken hafif sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; çok kireçli. Şekil 9. 3 Nolu Profilin Fotoğrafı

32 25 Çizelge 6. 3 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Kuru Renk (Munsel) Islak Renk (Munsel) Kütle Yoğ. (g.cm - ³) Tane Yoğ. (g.cm - ³) Tarla Kap. (%) Solma Nok. (%) Faydalı Nem (%) % Kil % Silt % Kum Tekstür Sınıfı Ap YR 6/3 10 YR 4/3 1,45 C YR 7/4 10 YR 5/4 1,43 C YR 5/4 10 YR 4/4 1,42 C YR 4/3 10 YR 3/3 1,41 C YR 4/3 10 YR 3/3 1,45 2,42 20,61 12,71 7,90 26,40 43,31 30,29 L 2,49 24,23 16,12 8,11 36,22 46,63 17,15 SiCL 2,48 25,58 17,56 8,01 29,60 47,65 22,75 CL 2,41 22,13 15,31 6,82 28,00 33,43 38,57 CL 2,49 20,48 17,24 3,24 16,21 37,41 46,37 L Çizelge 7. 3 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Horizon Ap C1 C2 C3 C4 Değişebilir Katyonlar Derinlik CaCO3 OM P ph EC 10 6 KDK (cmol.kg -1 ) (%) (cm) (%) (%) (ppm) (1:1) (µs/cm) (cmol.kg -1 ) Serbest Ca+Mg K + Na + Fe 2 O ,50 1,83 13,67 7, ,50 21,89 0,22 0,28 0, ,73 0,67 13,33 7, ,00 26,42 0,12 0,35 0, ,59 0,60 10,91 7, ,35 23,76 0,17 0,28 0, ,65 0,47 6,68 7, ,60 24,12 0,21 0,19 0, ,91 0,09 4,60 7, ,90 28,37 0,25 0,14 0,594

33 26 4 Nolu Profil Bu Profil topraklarında organik madde içeriği yüzeyden itibaren azalmakta % 1,25-0,09 arasında değişmektedir. İyi strüktür oluşumu ve renk gelişimi söz konusudur. Kireç içeriği ise % arasında değişmektedir. Serbest Fe 2 O 3 içerikleri % 0,698-0,911 arasında yüksek değerler göstermektedir. Profil No : 4 Yeri : Bayat kasabasının Güney-Doğusu Koordinat : E N Topoğrafya : Düz Ana materyalin niteliği : Kireçli Alüviyal Arazi kullanımı : Doğal örtü Bitki örtüsü : Karışık çayır otları Rakım : 920 m Eğim : % 0-1 Nemlilik : 20 cm den sonra nemli Taban suyu : Rastlanılmadı Horizon Derinlik (cm) Tanım Ap 0-20 Yaş iken koyu sarımsı kahverengi (10 YR 3/4), kuru iken kahverengimsi sarı (10 YR 6/6); killi tın; orta orta yarı köşeli blok; kuru iken yumuşak, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; belirgin düz sınır. Bw Yaş iken sarımsı kahverengi (10 YR 5/6), kuru iken sarı (10 YR 7/6); killi tın; orta kuvvetli yarı köşeli blok; kuru iken hafif sert, nemli iken çok gevşek, yaş iken çok yapışkan, çok plastik; kireçli; belirgin dalgalı sınır. Bw Yaş iken sarımsı kahverengi (10 YR 5/6), kuru iken çok solgun kahverengi (10 YR 7/4); killi tın; orta orta yarı köşeli blok; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; belirgin geçişli sınır.

34 27 C 110+ Yaş iken koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/4), kuru iken çok solgun kahverengi (10 YR 8/4); kumlu killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken az yapışkan, plastik; kireçli. Şekil Nolu Profilinin Fotoğrafı

35 28 Çizelge 8. 4 Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Kuru Renk (Munsel) Islak Renk (Munsel) Kütle Yoğ. (g.cm - ³) Tane Yoğ. (g.cm - ³) Tarla Kap. (%) Solma Nok. (%) Faydalı Nem (%) % Kil % Silt % Kum Tekstür Sınıfı Ap YR 6/6 10 YR 3/4 1,31 Bw YR 7/6 10 YR 5/6 1,30 Bw YR 7/4 10 YR 5/6 1,29 C ,5 YR 8/4 7,5 YR 4/4 1,22 2,74 22,74 14,79 7,94 33,88 36,56 29,56 CL 2,61 24,37 16,57 7,80 34,83 35,24 29,93 CL 2,67 23,97 15,71 8,26 31,65 30,21 38,14 CL 2,44 22,80 13,81 8,99 26,81 21,90 51,29 SCL Çizelge 9. 4 Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Horizon Ap Bw1 Bw2 C Değişebilir Katyonlar Derinlik CaCO3 OM P ph EC 10 6 KDK (cmol.kg -1 ) (%) (cm) (%) (%) (ppm) (1:1) (µs/cm) (cmol.kg -1 ) Serbest Ca+Mg K + Na + Fe 2 O ,03 1,25 17,21 7, ,60 25,38 0,84 0,23 0, ,81 0,80 6,85 7, ,80 26,75 0,64 0,29 0, ,40 0,73 4,62 7, ,60 23,79 1,10 0,63 0, ,03 0,09 1,73 7, ,90 17,81 0,45 0,52 0,698

36 29 5 Nolu Profil Profilin en tipik özelliği rengin 10 YR den tanımlanması ve tüm profillerin açık renkte olmasıdır. Organik madde içeriği yüzeyden itibaren azalmakta % 1,83-0,4 arasında değişmektedir. Kireç içeriği ise % 7-0,9 arasında değişmektedir. Profil No : 5 Yeri : Kuleönü kasabasının Güneyi Koordinat : E N Topoğrafya : Düz Ana materyalin niteliği : Alüviyal Arazi kullanımı : Doğal örtü Bitki örtüsü : Karışık çayır otları Rakım : 920 m Eğim : % 0-1 Nemlilik : 25 cm den sonra nemli Taban suyu : Rastlanılmadı Horizon Derinlik (cm) Tanım Ap 0-25 Yaş iken kahverengi (10 YR 4/3), kuru iken çok solgun kahverengi (10 YR 7/3); tın; orta orta granüler; kuru iken yumuşak, nemli iken gevşek, yaş iken çok yapışkan, plastik; kireçli; belirgin düz sınır. Bw Yaş iken kahverengi (10 YR 4/3), kuru iken çok solgun kahverengi (10 YR 7/3); killi tın; kuvvetli orta yarı köşeli blok; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken çok yapışkan, plastik; kireçli; belirgin düz sınır. Bw Yaş iken kahverengi (10 YR 4/3), kuru iken çok solgun kahverengi (10 YR 7/3); kumlu killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken az yapışkan, plastik; kireçli; belirgin geçişli sınır. 2C Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken kahverengi (10 YR 5/3); tınlı kum; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan değil, plastik değil; az kireçli; belirgin düz sınır.

37 30 2C Yaş iken koyu sarımsı kahverengi (10 YR 4/4), kuru iken solgun kahverengi (10 YR 6/3); kumlu tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan değil, plastik değil; kireçsiz. Şekil Nolu Profilinin Fotoğrafı

38 31 Çizelge Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Kuru Renk (Munsel) Islak Renk (Munsel) Kütle Yoğ. (g.cm - ³) Tane Yoğ. (g.cm - ³) Tarla Kap. (%) Solma Nok. (%) Faydalı Nem (%) % Kil % Silt % Kum Tekstür Sınıfı Ap YR 7/3 10 YR 4/3 1,22 Bw YR 7/3 10 YR 4/3 1,34 Bw YR 7/3 10 YR 4/3 1,38 2C YR 5/3 10 YR 3/3 1,20 2C YR 6/3 10 YR 4/4 1,17 2,70 19,82 11,50 8,31 21,98 36,63 41,39 L 2,60 20,30 13,96 6,34 29,59 39,04 31,37 CL 2,56 19,28 10,40 8,88 22,02 22,43 55,56 SCL 2,61 10,28 5,49 4,78 11,50 2,83 85,67 LS 2,78 16,70 8,88 7,82 15,05 27,86 57,09 SL Çizelge Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Horizon Ap Bw1 Bw2 2C1 2C2 Değişebilir Katyonlar Derinlik CaCO3 OM P ph EC 10 6 KDK (cmol.kg -1 ) (%) (cm) (%) (%) (ppm) (1:1) (µs/cm) (cmol.kg -1 ) Serbest Ca+Mg K + Na + Al +++ Fe 2 O ,17 1,83 7,97 7, ,00 14,28 0,42 0,18 0,12 0, ,79 1,18 8,30 7, ,14 20,32 0,36 0,34 0,12 0, ,64 0,41 7,02 7, ,50 22,54 0,20 0,67 0,10 0, ,40 0,41 5,35 7, ,80 13,33 0,11 0,29 0,07 0, ,89 0,73 5,49 7, ,80 11,77 0,25 0,74 0,04 0,613

39 32 6 Nolu Profil Derin profilli topraklar olup profilin tamamında 10 YR den tanımlanmıştır. Yüzeyde çatlaklara mevcuttur. Organik madde içeriği % 1,8-0,8 arasında değişmekle beraber 150 cm ye kadar yüksek değerler taşımaktadır. Fosfor içerikleri 14,2 1,33 ppm arasında değişmekte ve profil boyunca yüksek değerler göstermektedir. Kireç içeriği ise yüzeyde çok düşük olup % 0,4-8 arasında değişmektedir. Profil No : 6 Yeri : Kuleönü tuğla fabrikasından Doğu Koordinat : E N Topoğrafya : Düz Ana materyalin niteliği : Alüviyal Arazi kullanımı : Hububat Nadas Bitki örtüsü : Buğday anızı Rakım : 920 m Eğim : % 0-1 Nemlilik : 20 cm den sonra nemli Taban suyu : Rastlanılmadı Horizon Derinlik Tanım (cm) Ap 0-22 Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken kahverengi (10 YR 4/3); killi tın; kuvvetli küçük granüler; kuru iken çok sert, nemli iken çok sıkı, yaş iken yapışkan, plastik; kireçsiz; kesin düz sınır. A Yaş iken koyu sarımsı kahverengi (10 YR 3/4), kuru iken kahverengi (10 YR 4/3); killi tın; orta orta yarı köşeli blok; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken çok yapışkan, plastik; kireçsiz; belirgin düz sınır. Bw Yaş iken koyu sarımsı kahverengi (10 YR 3/4), kuru iken kahverengi (10 YR 4/3); killi tın; orta orta yarı köşeli blok; kuru iken hafif sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; belirgin dalgalı sınır. Bw Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken kahverengi (10 YR 4/3); killi tın; orta orta levhasal; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; kireçli; belirgin dalgalı sınır.

40 33 BC Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken açık kahverengi (10 YR 4/4); killi tın; orta orta yarı köşeli blok; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken çok yapışkan, plastik; kireçli; belirgin dalgalı sınır. C Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken kahverengi (10 YR 4/4); tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken az yapışkan, plastik; kireçli; belirgin dalgalı sınır. C Yaş iken koyu kahverengi (10 YR 3/3), kuru iken çok kahverengi (10 YR 4/3); killi tın; masif; kuru iken sert, nemli iken gevşek, yaş iken yapışkan, plastik; çok kireçli. Şekil Profilinin Fotoğrafı

41 34 Çizelge Nolu Profilin Fiziksel Analiz Sonuçları Horizon Derinlik (cm) Kuru Renk (Munsel) Islak Renk (Munsel) Kütle Yoğ. (g.cm - ³) Tane Yoğ. (g.cm - ³) Tarla Kap. (%) Solma Nok. (%) Faydalı Nem (%) % Kil % Silt % Kum Tekstür Sınıfı Ap YR 4/3 10 YR 3/3 1,27 A YR 4/3 10 YR 3/4 1,37 Bw YR 4/3 10 YR 3/4 1,39 Bw YR 4/3 10 YR 3/3 1,40 BC YR 4/3 10 YR 4/3 1,40 C YR 4/3 10 YR 3/3 1,36 C YR 4/4 10 YR 4/3 1,26 2,81 22,80 13,99 8,80 32,86 41,60 25,54 CL 2,74 24,09 16,47 7,62 37,43 40,59 21,98 CL 2,72 25,28 16,43 8,85 32,33 45,56 22,11 CL 2,63 24,90 16,49 8,41 32,43 39,38 28,20 CL 2,70 24,48 17,29 7,19 38,80 35,85 25,35 CL 2,74 24,13 16,30 7,83 21,80 40,67 37,53 L 2,67 23,80 14,86 8,94 30,16 37,70 32,15 CL Çizelge Nolu Profilin Kimyasal Analiz Sonuçları Horizon Ap A2 Bw1 Bw2 BC C1 C2 Değişebilir Katyonlar Derinlik CaCO3 OM P ph EC 10 6 KDK (cmol.kg -1 ) (%) (cm) (%) (%) (ppm) (1:1) (µs/cm) (cmol.kg -1 ) Serbest Ca+Mg K + Na + Fe 2 O ,44 1,83 14,20 7, ,70 16,14 0,35 0,14 0, ,96 1,44 7,67 7, ,50 21,89 0,30 0,20 0, ,26 1,31 5,29 7, ,90 23,24 0,29 0,29 0, ,48 1,18 1,94 7, ,40 24,80 0,21 0,26 0, ,73 0,99 2,09 7, ,10 24,36 0,32 0,34 0, ,89 0,86 1,33 7, ,00 23,40 0,17 0,33 0, ,42 0,80 1,33 7, ,20 23,69 0,12 0,32 0,511

42 35 5. SONUÇLAR VE TARTIŞMA 5.1. Profillerin Oluşumu 1. Profil Çalışma alanının en düşük kotlu kısmında yer almaktadır. A C horizon dizilimine sahip topraktır. Arazide uzun süreli ıslaklık belirtileri ve gleyleşme görülmektedir. Toprak profili yüzeyden itibaren gley renkler göstermektedir (2.5 N 6/0 2,5 N 8/0). Toprak tekstürü ağır olup, incelemenin yapıldığı Ağustos ayında profilin 25 cm den itibaren nemli olduğu gözlenmiştir. Toprak uzun süren ıslaklık etkisinde kalmasına rağmen profil de çözünebilir tuz içeriği oldukça düşüktür. Bu durum durgun taban suyunun olmadığı ve zaman zaman suyun derine sızma ile boşalması ile açıklanabilir. Benzer bir durum serbest demir oksit içeriklerinde de görülmektedir. Uzun süren ıslaklık durumundan dolayı strüktür gelişimi görülmemektedir. Profil boyunca kireçli olup kireç yıkanma belirtisi görülmemiştir. 2. Profil Kumacık ovasının tam ortasında yer alan 2 nolu profil A C horizon dizilimine sahiptir. 1 nolu profil karakteristiklerine oldukça yakın olmasının yanında ana materyali olan kireçtaşının durgun ve derin denizel koşullarda pumice in üzerine çökelmiştir. Profilde pumice katmanına kadar olan derinliğe kadar kuvvetli gleyleşme ve kireç hareketi söz konusudur. 1 nolu profilden farklı olarak ıslaklık durumu söz konusu değildir, aquic koşullar belli bir zaman öncesinde etkinliğini yitirmiştir, yaklaşık 97 cm de litolojik kesiklik söz konusudur. Söz konusu kesiklikler kum oranı çok yüksek (%76) bir horizon ve ortalama 1,5 cm çaplı pumice den meydana gelmektedir. Uzun süreli tarım yapıldığının belirtisi olarak Ap horizonuna sahiptir. Ancak alan yakın geçmişte arazi toplulaştırması sonucu tarım arazilerinin hemen dışında doğal örtüye terkedilmiştir.