ERSİN TOKER Bir işçi ailesinin çocuğu olarak 1951 yılında Eskişehir de dünyaya geldi. Atatürk Lisesi ni bitirdikten sonra Bursa İTİA İşletme Bölümüne

Transkript

1 ERSİN TOKER Bir işçi ailesinin çocuğu olarak 1951 yılında Eskişehir de dünyaya geldi. Atatürk Lisesi ni bitirdikten sonra Bursa İTİA İşletme Bölümüne kayıt yaptırdı ve 7 yıl sonra mezun oldu. İTİA ya devam zorunluluğu olmadığı için yaşamını Eskişehir de sürdürerek devrimci faaliyetler içinde yer aldı. 12 Eylül de Devrimci Yol Eskişehir Davası nda yargılandı; 2 yıl, 1 ay, 3 gün cezaevinde yattı yılından itibaren İstanbul da yaşayan Ada nın babası Ersin Toker, editörlük yapıyor.

2 Ayrıntı: 1207 Yakın Tarih Dizisi: 33 Porsuk Durgun Akardı Mustafa Çalıkuşu Anısına Ersin Toker Yayıma Hazırlayan İlbay Kahraman Son Okuma Ahmet Batmaz Ersin Toker, 2018 Bu kitabın tüm yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Fotoğrafı Yıldıztepe Sünnet Şöleni, Eylül 1980 Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Kâni Kumanovalı Baskı ve Cilt Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 8/2 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: Temmuz 2018 Baskı Adedi 1000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Porsuk Durgun Akardı Mustafa Çalıkuşu Anısına Ersin Toker

4 YAKIN TARİH DİZİSİ Fırtınalı Denizin Yolcuları Sedat Göçmen Kitabı Söyleşi: İlbay Kahraman Domatesi Çiçek Sananlar Gökçen Başaran İnce Devrimcilik Güzel Şey Be Kardeşim Melih Pekdemir Erikler Çiçek Açınca Nurhak ı Hatırlamak A. Tuncer Sümer Kitabı Enis Rıza & Ebru Şeremetli İlle de Mavi Adnan Keskin Fırtınalı Denizin Kıyısında Şansal Dikmen Kitabı Söyleşi: Derviş Aydın Akkoç Devrimciler Ölmez 10 lardan Biri: Sinan Kâzım Özüdoğru Kitabı Derleyen: Füsun Özbilgen Bizi Güneşe Çıkardılar Aysel Sağır Direniş, Sürgün ve Ölüm Günleri Ersin Ergün K. & Harun Korkmaz Osman Zeybek & Tarık Uygun Bir Zamanlar Mülkiye Savaş Dizdar Sinança Şirin Cemgil Sinan Cemgil i Anlatıyor Şirin Cemgil Cepheden Anılar Orhan Savaşçı nın THKP-C Anıları Söyleşi: İlbay Kahraman Devrimcilerin Filistin Günlüğü Yaşayanlar Anlatıyor Oktay Duman Keşiş in Torunları Dersimli Ermeniler Kâzım Gündoğan Tek Yola Sığmayan Devrim Bir TKP/ML Sanığının Günlükleri İbrahim Çelik Görülememiştir Ali Türker Ertunca Üç Devrimci Tiyatro Bir Meddah Anılar Erdoğan Akduman Muzaffer Oruçoğlu Anlatıyor Zavot dan Vartinik e Söyleşi: İbrahim Ekinci Yolculuk Sürer... Nuri Salman Bizum Cihan Cihan Alptekin Kitabı Nuran Alptekin Kepenek Merhaba Kör Kadı Mahir Çayan ın Avukatının Anıları Faik Muzaffer Amaç Çizmeleri Çıkarayım mı? Soma Mayıs 2014 Onur Yıldırım & Uğur Şahin Umman Devrimcilerin Filistin Günlüğü Oktay Duman Sabo Sabahattin Kurt Kitabı Murat Bjeduğ Işid ve Türkiye Katili Tanıyoruz Erk Acarer Ha Bu Nasul Dev-Genç tur Uşağum? Mustafa Korkmaz

5 İçindekiler Sunuş... 9 Davet İlk Buluşmalar Birlikte Misket Oynarken Devrimci Olduk Devrimci Mahalle Çalışmalarında İlk Örnek Dev-Genç İyi Bir Şeydir! Devrimciler Zekidir Seyficilik Diye Bir Şey Yastığa Sarılma Mavzere Sarıl Seni Görmekten Mutlu Oldum Devrimci Yol Bildirgesi Birlik Çağrısıdır Çocuklardık Parlak Yıldızlardık O Zaman Devrimci Öğretmenden Mektuplar Yıldıztepe deki Haziran Gecesine Polis Saldırısı Sen Beni Yendin Ben Seni Yendim Bayram Çam, Yeraltı Maden-İş e Gidiyor Maraş Katliamı ve Yıldıztepe Ankara dan Kimler Gelmiş! Bu Kadar Kolay mı Ortadan Kayboluvermek? Sevda Ne Yana Düşer Usta Ölüm Ne Yana Yıldıztepe de Halk Komiteleri İşbaşında Kütahya da Rodrigo nun Gitar Konçertosu

6 21 Artık Adımız Bizim Çocuklardı Geniş Kalabalıklardan Dar Kuytuluklara Dar Alanda Kısa Paslaşmalar Eylül Sonrası Açık Görüş Değerlendirmeler Mustafa Çalıkuşu Anısına Saygıyla Fotoğraflar Dizin

7 Çocuklarımıza...

8 TEŞEKKÜR Beni bu kitap çalışmasıyla buluşturan, destekleriyle önümü açan, bağımsız çalışma anlayışımı sonuna dek saygıyla karşılayan, 3 yıla yayılan hazırlık ve yazım aşamasında sabırlarını yitirmeyen, ayrıca yaşadıkları ve değerlendirmeleriyle katkı sunan Ali İhsan Ahıskalıoğlu ve Sedat Göçmen e, Yaşadıklarını, düşünce ve değerlendirmelerini benimle paylaşan; Ali İhsan Akyol, Ali Paşa Şanlı, Ata Ala, Aysel Yeşil, Bahri Doğan, Bayram Çam, Cemil Karataş, Durgül Erdem, Enver Yeşil, Ezgi Çalıkuşu, Faruk Turgut, Ferruh Yılmaz, Güldeste Özkoca, Habibe Çimen Çalıkuşu, Hüseyin Şahin, İbrahim Efe, İlhan Taşkın, İlyas Küçükcan, Kurban Akın, Mazlum Akyol, Mehmet Kömür, Muammer Civelek, Mukaddes Çalıkuşu, Nilgün Erdoğan, Nurdan Deliorman İstanbulluoğlu, Nurettin Şekerler, Orhan Yeşil, Özgür Çimen, Selahattin Bilyaz, Selami Bilgili, Suat Sancak, Talat Tamyürek, Turgut Okkaya, Velican Çalıkuşu, Yücel Baran, Zeki Senger e Yaşadıklarını, düşünce ve değerlendirmelerini paylaşmasının yanı sıra; hazırlık sürecinde Sakarya gazetesi arşiv taramasıyla ve yarattığı diğer olanaklarla katkısını esirgemeyen Veysel Tunçer e Yaşadıklarını, düşünce ve değerlendirmelerini paylaşmasının yanı sıra; gerek doküman sağlama gerekse Eskişehir de yaptığım görüşmelerin bir kısmında yardımcı olan Naci Alpkan a, Eskişehir deki randevularımın adresi, molalardaki uğrak yerim, Titanik 4 Cafe nin Cemil Efe sine ve kafe çalışanlarına, Beni evinde konuk eden, belki anlattıklarından çok geçirdiği hissiyatıyla abisi Mustafa Çalıkuşu nu yaşatan Nurettin Çalıkuşu ve eşi Güllü ye, Yaşadıklarını, düşünce ve değerlendirmelerini aile içinden ve Mustafa Çalıkuşu nun en yakınından açıkyüreklilikle paylaşan Emine Cevahir Çalıkuşu Yazıcı ya, Hazırlık aşamasından, yazım aşamasında son noktayı koyduğum âna dek desteği, anlayışı, görünür görünmez tüm yardımlarıyla yanımda duran hayat arkadaşım Aytaç a Teşekkürlerimle 8

9 Sunuş Mustafa Çalıkuşu nun yaşam hikâyesi etrafında örülecekti bu kitap aslında... İlk başta bir 12 Eylül öncesi Devrimci Yol un Eskişehir sayfasını anlatan bir kitap yapalım önerisi geldi, aklımın köşesinde bile yoktu; Eylül sonrası yazılanların bir ikisinden irkilmiştim, birbirini suçlamalar, karalamalar, geçmişi aşmaya değil aksine orada tıkanıp kalmaya zemin yaratacak polemikler neye yarardı? Hayır dedim, ben bu işte yokum. Üstelik Eskişehir, vasat düzeyde seyretmiş antifaşist mücadelesiyle kimin ilgisini çekerdi, dağı yoktu, ormanı yoktu, direniş efsaneleri yoktu... Ama Sedat Göçmen e göre; iyisiyle kötüsüyle bir mücadele verilmişti orada, bunun içinde yer almış örnek arkadaşlarımız vardı. Hem yakın zamana dek o dönem; savcıların hazırladıkları iddianameler, oligarşinin televizyonu ve gazetelerindeki asılsız haberler tarafından tek yanlı bir propaganda ile karalanmış, devrimciler vatan haini ilan edilmişti. Oysa kamuoyu ve halkımız, o süreci bir de içerden yaşamış devrimcilerin ağzından duyup öğrenmeliydiler... Kısacası söz hakkını devrimcilere veren çalışmalara ihtiyaç vardı. Bu söylenenler doğruydu ancak sürecin sancılarının belki görünürde değil ama zihinlerde süren sızısını yok sayarak, üstünden atlayıp gitmek de olmazdı ki! Sonuçta, yakınlarda yitirdiğimiz Mustafa Çalıkuşu nun hikâyesinde karar kıldık. Çalıkuşu nun hikâyesini yazalım, ona dokunanlar üzerinden de girebildiğimiz kadar bir Eskişehir hikâyesi çıkarırız ortaya dedik Eskişehir de Açık Görüş adı verilen bir platform oluşmuştu, her yıl 2 günlüğüne bir araya geliyordu Devrimci Yol Eskişehir Davası ndan yargılanmış olanlar. Arkadaşları da bilgilendirelim, katkılarını ve desteğini alalım istedim. Öyle yaptık. Söyleşiler başla- 9

10 Ersin Toker yınca işin boyutu genişledi, 3-5 arkadaş derken, Çalıkuşu nun ailesi de dahil 40 a yakın insanla söyleşiverdik. Söyleşiler akıp giderken, 1973 ten başlayıp 12 Eylül 1980 e uzanan, onu da aşıp 1990 lardan geçen ve 2000 leri deviren, enikonu bir tarihsel sürecin içinde buluverdim kendimi, engel olmak yerine yol verdim. Yine de sınırlamalar koymak gerekiyordu, o nedenle sürecin farklı yanlarını ortaya çıkaracak farklı birimlerden birer ikişer arkadaşın anılarına, görüşlerine ve değerlendirmelerine yer verebildik. Hikâyemiz, dönemi yaşamış insanlar üzerinden ilerleyerek hareketin Eskişehir de yol aldığı/alamadığı, sürecin anlaşılmasına dairdir. Ve eksiktir, söyleşi yapmadığımız/yapamadığımız insan sayısı kadar eksiktir. Bu eksiklikleri tamamlamaya yönelik çabaların hayata geçirilmesi dileğimizdir. Bu kitapta yazılanlar Devrimci Yol Eskişehir iddianamesini kaynak olarak görmeden, bir bakıma tarihe sözlü tanıklık üzerinden anlatılanların anlatılmasıdır. Nesnel olduğu kadar belki de daha fazla özneldir; söyleşi sırasında anlatılanlar yazım aşamasında tarafımdan hem editoryal hem kişisel tanıklık hem de olabildiğince tek taraflı eleştiri-suçlama-karalamaya fırsat vermeme süzgecinden geçirildiler. Kitabın önemli bir özelliği de ardı ardına sıralanmış bir söyleşiler dizisi değil; bu söyleşilerde anlatılanların mümkün olduğunca kronolojik bir hatta kurgulanmasıyla yazılmış olmasıdır. Kısacası içine roman kurgusu sinmiş bir tarihe sözlü tanıklık üzerinden belgeseldir, Porsuk Durgun Akardı... Kitapta anlatılan bizlerin hikâyesiyle birlikte esas olarak hareketin hikâyesidir. Hareketin bir şehirde nasıl filizlendiğinin, nasıl geliştiğinin, eksiğiyle fazlasıyla nasıl vücut bulduğunun hikâyesidir. Muhtemeldir ki pek çok bölge ve şehir de benzer süreçlerden geçmiş, benzer ilişkiler ve çelişkiler yaşamıştır. O nedenle bu çalışma bir bakıma haddini zorlayarak siyasi hareketin Eskişehir ölçeğinde yaratılmış bir laboratuvarı işlevselliğine de soyunmuş oldu. Bu hikâye, Mustafa Çalıkuşu nun yaşamöyküsüyle taçlandırılmıştır. Azmin, direnmenin ve tırnakla kazılarak yaratılmış bir yaşamın kahramanı olan Mustafa Çalıkuşu, hikâyemizin başından sonuna dek yanımızda yürüyecek ve elindeki kılavuz feneriyle yolumuzu aydınlatacaktır. Ersin Toker 10

11 Hatırlıyor musun, insanların sıkça ortadan kayboldukları günlerdi, seninle son kez buluşmuştuk, kayın ağaçlarının birbirine sarıldığı, eski bir yeldeğirmeni kalıntısının yalnızlaştırdığı kırlık alanda. Deniz, mavi bir bulutun içinde uzaklardaydı, konuşmalarımız içimizdeydi, sözcükler sırlarını alıp gitmişler, suskunluğun kuyusunda baş başa bırakmışlardı bizi. Biliyordum ki seni bir daha göremeyecektim, hayatta bıraktığım ayak izlerini silip ortadan kaldırmak için vakit çok geçti. Bunu hissediyordum. O izleri sürüp gelenler çok yakınımdaydı artık. Senin geniş zamanların vardı, farkındaydım, elini uzatmak için çırpındığının da... Adımlarımızı uydurmuş gündoğumuna yürüyorduk, birden durdun, gözlerime baktın, çaresizliğin buğusunda ne çok şey anlatıyordu onlar. Sözcüklerini serbest bırakmaya aralanmıştı dudakların ki bir kırlangıç sürüsü geçti aramızdan, öylece kalakaldın. Sarıldım sana, çatışmalar içinden çıkıp gelmiş yüreğin yüreğimle birlikte attı. Hangimiz, hangimizi yolcu ediyorduk, elini kim sallayacaktı önce, belli değildi... Sonra neler oldu bilemiyorum, zihnimdeki bulanıklığın içine karışıp gitmişler. Kendimi bulduğumda bir mola yerindeydim, ne gelen ne de uzaklaşıp giden birileri vardı görünürde, ufkumu kapatan bir koca dağ esiyordu rüzgârın nefesinde, mor salkımların kokusunu duydum, bir ses yankılandı sonra, buradan geçip giden yolcuların ıslıklarıydı... Kendi ıslığımla selamladım onları, yürüyüp gittim, yol beni çağırıyordu. 11

12

13 Davet Bir düğüne davet edilmişiz, sahibi kimdir, gelin ve damat kimdir unutulmuş gitmiş, hatıranın orta yerinde adı silinmiş bir sokaktan loş bir aralıkla girilen, tenekeler içinde kırmızı sardunyaların çevrelediği bahçe var, uzun bir masanın etrafında oturmuşuz, omuz başlarımız yan yana dostlarla, herkesin üstünde ceket, demek ki mevsim bahar, yaz öncesi, 1970 li yılların başı yani... Kimler var diye sorarsan biraz sabır gerekecek, masanın üstünde tepsiler, içlerinde etli ve nohutlu pilav, yanında salata... tahta kaşıklar bir ters bir düz dizilmiş bekliyor, kadehlerin hepsi dolu ama rakının ölçüsü meclisin adabına uygun, saza kim başlayacak söz kimden gelecek, biraz bekleyelim... Sen karşımda oturuyordun ama şimdi o masayı hatırlarken küçük bir değişiklik yapıp senin yanındakiyle yer değiştiriyorum, çünkü meclisin gidişatını bozmadan seninle sohbetin kapısını aralamam gerek, üstelik zamanla başkaları da gelip katılacaklar bize, o yıllar birlikte yazıldığımız tarihin başlangıcıydı, o düğün masasında kadehler bazen şerefe bazen Hü diyerek kaldırılırken, saz elden ele dolaşıp türkülere yol verirken ve arada elini beline atan birilerinin havaya ateşlediği silahların gümbürtüsünde, zamanı kâh ileri kâh geri sardırarak, güzel bir dünya için koyulduğumuz o yolculuğun içinde akıp gidecek söyleşimiz. Sen Mustafa Çalıkuşu, başından hiç eksik etmediğin kasketini şimdi biraz arkaya iterek elinle ve her daim sinekkaydı tıraşlı yüzünde biraz muzip, biraz sorgulayıcı ama daha çok ödünsüz bir kararlılığın simgesi olan o gizli tebessümünle, bu söyleşinin kılavuzu olarak hep yanımızda olacaksın. Aslında bu Kılavuz sözcüğünün burada özel bir anlamı var, bak şimdi diğer yanında oturmakta olan Bayram ın bu şehre 13

14 Ersin Toker geldiği yıllarda, onunla ilk tanışanlardan biri ve aynı zamanda buradaki pek çok insanla onu tanıştıran sendin yani bir bakıma Bayram Çam ın şehirdeki kılavuzu oluvermiştin. Eskişehir i daha önce hiç görmemiştim. Öğrencilik yıllarımın geçtiği Ankara dan buraya geldiğimde kafamda bir taşra kenti fikrinden başka bir şey yoktu, diyor Bayram; ama geldiğimde gerçekten çok şaşırdım. Eskişehir, sanki bir halklar cumhuriyeti gibiydi; Tatarların, Çerkezlerin, Manavların, Kürtlerin, Türklerin, göçmenlerin bir arada yaşadığı, bağnazlıktan uzak, sosyal ilişkilerin gayet iyi olduğu, dinamik ve demokrat bir şehir... Adalet Ağaoğlu da Üç Beş Kişi adlı romanında şehre şöyle bakar; Eskişehir, eski ve yeni başkentlere birer ayağını dayamış bir ara kenttir. Demiryolları ulaşımının merkezidir. işçilik olayı ilk kez bu kentte görülmüş, toprak, işçi meseleleri burada başlamıştır, ilk Cer Atölyesi, Şeker Fabrikası burada kurulmuştur. Eskişehir, tarihsel açıdan da bir ilkin başlangıç noktasıdır. Kurtuluş Savaşı nda ilk telgrafhane burada kurulmuştur. Türkiye de küçük burjuvazi ilk defa burada doğmuştur. Anadolu kentlerinde üniversiteye ilk kavuşan bir kent olarak ilk öğrenci olaylarının görüldüğü ve köyden kente göçün yaşandığı ilk şehirlerdendir. Bayram Çam, Ankara da Sosyal Hizmetler Akademisi nde geçirdiği öğrencilik yıllarında devrimci mücadele içerisinde yer almış, 12 Mart faşizminin hışmına uğramış yedi sekiz ay kadar Mamak Askeri Cezaevi nde tutuklu kalmıştı. Tahliye olduktan sonra okulunu bitirip Kimsesiz Çocuklar Bakımevi nde göreve başlamak üzere Eskişehir e ayak bastığında yıl 1973, aylardan Ağustos tu. O yıllar; Mahirlerin, Denizlerin, Kaypakkayaların katledildiği 12 Mart faşizminin karabulutlarının ülke semalarından yeni yeni dağılmakta olduğu yıllardı. Devrimci örgütlerin etkinliğinin neredeyse tamamen kırıldığı ancak silahlı mücadelenin bu önderlerine karşı ülke genelinde yaygın bir hayranlık, saygı ve sempatinin, başta öğrenci gençlik olmak üzere diğer halk kesimleri, aydınlar ve öğretmenler üzerinde dalgalanmaya başladığı açıkça görülüyordu. İşte, 1973 yılında Eskişehir in içinde bulunduğu durum da böyleydi, yani Bayram ın deyimiyle; şehir nemli ve ekilmeye hazır bir toprak gibi tütüyordu. 14

15 Porsuk Durgun Akardı Ankara da eski arkadaşlarıyla iletişimi kopmuştu, bu yüzden Eskişehir de ilişkiye geçebileceği kişiler konusunda hiçbir bilgi edinememişti. Kafasındaki düşünce; şöyle etrafa bir bakar, ona göre kendimize bir yol çizer, mücadeleye aynı doğrultuda devam etmenin koşullarını yaratmaya çalışırız, şeklindeydi. Ne de olsa 12 Mart öncesi içinde yer aldığı THKP-C (Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi) örgütlülüğünün kendisine kazandırdığı ayrıcalıklı bir deneyimi vardı. 15

16