COĞRAFİ VERİ SERVİS HAVUZUNUN OLUŞTURULMASI VE AFETLER

Transkript

1 COĞRAFİ VERİ SERVİS HAVUZUNUN OLUŞTURULMASI VE AFETLER ÖZET: Akın Kısa 1, Güleç Gencer Alır 2, Erdem Özer 2 1 Daire Başkanı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2 ÇŞB Uzmanı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ankara 3 ÇŞB Uzmanı, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü, Ankara akinkisa@gmail.com Günümüzde hızlı gelişen teknoloji beraberinde sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel sorunların çözümüne yönelik birçok projenin hayata geçmesine imkan vermiştir. Hayata geçirilen birçok projede coğrafi bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Doğru, standart ve kaliteli coğrafi bilginin üretilmesini ve yaygın bir şekilde paylaşılmasını sağlayarak planlama, yatırım ve denetim faaliyetleri ile kamu hizmetlerinin daha doğru, daha hızlı ve daha kaliteli olmasına katkı sağlamayı vizyon edinmiş olan Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü (CBSGM), kendi proje çıktılarının yanı sıra diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca üretilen coğrafi verilerin de tek bir çatı altında verimli bir şekilde paylaşılması amacı ile 26/09/2016 tarihli ve 2016/9260 sayılı kararname ışığında ulusal coğrafi veri servislerine erişim olanağı sunan "Coğrafi Veri Servis Havuzu (CVSH)" projesini hayata geçirmiştir. Coğrafi Veri Servis Havuzu, CBSGM nin 2014 yılında başlatmış olduğu Gerçek (True) Ortofoto projesinin çıktılarının WMS/WMTS olarak sunulmasına olanak sağlamakla birlikte, Türkiye genelinde tüm kurumlarca üretilen verinin servis edilmesini ve böylelikle üretilen verilerin efektif bir şekilde kullanımına imkan vermeyi hedeflemektedir. CVSH için gerekli altyapı CBSGM bünyesinde hazırlanmış olup, tüm servisler uluslararası standartlarda servis mimarisi ile tutulacak, zamansal çözünürlük analizi dahil pek çok analizin gerçekleştirilmesine olanak sağlanacaktır. ANAHTAR KELİMELER: Coğrafi Veri Servisi Havuzu, Gerçek (True) Ortofoto, WMS/WMTS ABSTRACT: GEOGRAPHİC DATA SERVİCE POOL AND DİSASTER Today, rapidly improving technology has made the realisation of many projects possible regarding the solution of social, economic, cultural and environmental issues. Most of these projects require geographic information inevitably. Directorate General of Geographic Information Systems (DGGIS), whose vision is to ensure the production and share of true, standard and of high quality geographic information and to contribute to the actualisation of more accurate, more rapid and higher quality public services via planning, investment and control activities, has initiated Geographic Data Service Pool (GDSP) project which enables access to geographic data services in order to serve all geographic information produced not only by itself but also by other public bodies from a single roof. The legal framework for this task has been determined by the decree dated 26/09/2016 and numbered 2016/9260. Geographic Data Service Pool aims to serve the data produced by all public bodies across Turkey as WMS/WMTS in addition to the outputs of DGGIS true orthophoto project. As a result, geographic information will be able to be used effectively. The necessary infrastructure for GDSP has already been established within the body of DGGIS and all services will be kept in international architecture standards. Accordingly, many analyses will be able to be performed including temporal resolution analyse. KEYWORDS: Geographic Data Service Pool, True Orthophoto, WMS/WMTS

2 1. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ VE KURUMSAL YAPILANMA Coğrafi veriler, konumsal bilgilerin ön planda tutulduğu vektörel verilerden oluştuğu gibi; uydu, hava fotoğrafı ve ortofoto gibi görüntü altlıklarını da kapsamaktadır. Görsel olarak da zengin içerikli veriler olarak nitelendirilebilirler. Coğrafi verilerin ayrıca tamamlayıcı öznitelik bilgileri ile entegre edilerek kullanılması gerekmektedir Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü Ülkemizde coğrafi veri altyapısı kurulmasının temelleri 2000'li yıllarda atılmıştır. e-dönüşüm Türkiye projesi kapsamında 47. eylem ile resmi olarak organize bir şekilde başlatılmıştır. Daha sonraki yıllarda 36. ve 75. eylemler ile detaylı raporlar hazırlanmıştır. Eylemler kapsamında hazırlanan raporlarda ülke ve kent ölçeğinde öne çıkan sorunlar şu şekilde belirlenmiştir: İletişim altyapısındaki eksiklikler Coğrafi veri üretimindeki yetersizlikler Veri kalitesi, veri üretimi ve paylaşım standartlarının eksikliği Benzer kurumsal sorumluluk ve mükerrer veri üretimi Bilgiye, veriye erişim ve paylaşım güçlükleri Yetişmiş insan kaynağı eksiklikleri Yönetişim ve koordinasyon konularında birlikte çalışılabilirlik sıkıntıları Mevzuatlardaki yetersizlikler Sorunların çözülebilmesi amacı ile öncelikle idari bir yapının kurulması öngörülmüş ve ülke ölçeğinde eşgüdüm ve koordinasyon sağlamak üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bünyesinde Coğrafi Bilgi sitemleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü Çalışmaları Ülkedeki ihtiyaç duyulan coğrafi veri temalarının belirlenmesi amacı ile uluslararası çalışmalar incelenmiş ve Avrupa Mekansal Veri Altyapısı (INSPIRE) temel alınarak çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında; İnsan kaynakları kapasite artırımı için Mesleki Yeterlilik Kurumu ile birlikte çalışmalar başlatılmış ve devam etmektedir. CBS operatör ve uzmanlık standartları hazırlanmıştır. Ulusal CBS kurulması ve yönetilmesi hakkında yönetmelik tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Sistem altyapısının oluşturulması kapsamında son teknolojilerle donatılan "veri merkezi" ve "siber güvenlik operasyon merkezi oluşturulmuştur. Kamunun ortak kullanımına hizmet verecek şekilde tasarlanan merkez; çevreci, enerji tasarrufu sağlayan, siber güvenlik operasyon ve kontrol merkezi olarak kullanılacak bir yapıdadır. Coğrafi veri ve metaveri paylaşımı için "Ulusal Coğrafi Veri Portali" oluşturulmuş ve hizmete açılmıştır. Coğrafi veri servisleri yönetim, denetim, paylaşım ve izlenmesini amaçlayan temel sistemler oluşturulmuştur. Coğrafi veri üretim ve paylaşım standartları konusunda temel çalışmalar yapılmış ve devam etmektedir. Ulusal ve kent ölçeğinde iki ve üç boyutlu temel coğrafi veri ve görüntü verisi üretim çalışmaları başlatılmış ve devam etmektedir. "Uzaktan Eğitim Portali" hazırlanmıştır. Bu portal ile insan kaynağının etkin ve sürekli eğitimi planlanmaktadır. Uygulamada merkezi sistemlerin kullanılması için "ATLAS Uygulaması", "Coğrafi Verilerin Satış Portali", "Nokta Bulutu Verilerinin Kullanımı", "Bulut Kent Bilgi Sistemleri", "e-plan otomasyonu", "Yerbilimsel Etüd Sistemi" vb. yazılımlar geliştirilmiştir.

3 Veriyi faydalı bilgiye dönüştürecek, akıllı sistemlerin de kullanılmasına uygun 2 ve 3 boyutlu veri modelleri üzerinde çalışılmıştır. Bu kapsamda analiz yeteneklerine sahip uygulama araçları da geliştirilmektedir. "Coğrafi Bilgi Stratejisi ve Eylem Planı" ile "Akıllı Kentler Stratejisi ve Fizibilite Etüdü Prrojesi" hazırlıkları başlatılmış, çalışmalar devam etmektedir. 2. COĞRAFİ VERİ PAYLAŞIMINDA YASAL DÜZENLEMELER Ulusal CBS kurulması ve yönetilmesi hakkında yönetmelik tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Yönetmelik kapsamında temel amaç paylaşılabilir ve erişilebilir coğrafi veri kaynaklarının verimli bir şekilde kullanılması için coğrafi veri/metaveri, coğrafi veri setleri ve coğrafi veri servisleri ile ilgili süreç, koordinasyon ve takip mekanizmalarının oluşturulması ve işletilmesi için gerekli düzenleme ve planlamaların yapılması olarak belirlenmiştir. Yönetmelik ile; Coğrafi veri temalarının tanımlanması Kurum ve kuruluşlar arasında coğrafi verinin üretilmesi, güncellenmesi ve paylaşımı ile ilgili işbirliği ve koordinasyonun sağlanması Üretim ve paylaşım için teknik standartların belirlenmesi ve denetimi ile ilgili usul ve esasların hazırlanması Sorumlu kurumlar ve hakların yönetimi ile birlilte paylaşım yükümlülüklerinin belirlenmesi sağlanmaktadır yılında hazırlanan ve yayımlanan Ulusal Coğrafi Bilgi Sisteminin Kurulması ve Yönetilmesi hakkındaki yönetmeliğe uygun olarak, 2016 yılında alınan Bakanlar Kurulu kararı ile, tüm kamu kurum ve kuruluşların, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından işletilen altyapı üzerinden elektronik ortamda veri servisleri ile yapacakları her türlü coğrafi veri paylaşımı bedelsiz olmuştur. Bu kararname; "Kamu Kurum ve Kuruluşlarının, 29/12/2014 tarihli ve 2014/7179 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan, 20/03/2015 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Ulusal Coğrafi Bilgi Sisteminin Kurulması ve Yönetilmesi Hakkında Yönetmelik kapsamında, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından işletilen altyapı üzerinden elektronik ortamda veri servisleri ile yapacakları her türlü coğrafi veri paylaşımı, 8/1/2002 tarihli ve 4736 sayılı Kanunun 1 inci maddesinin birinci fıkrası hükmünden muaftır." 3. COĞRAFİ VERİ PAYLAŞIMI Kamu kurum ve kuruluşları tarafından üretilen coğrafi verilerin paylaşımının çok farklı metodlar ile yapılması mümkün olmaktadır. Bu kapsamda her kurum ve kuruluş ile yerel yönetimler kendi ürettikleri coğrafi verileri fiziksel olarak bir yerde tutarak paylaşım sağlayabildikleri gibi web sayfaları üzerinden de paylaşıma açmaktadırlar. Tüm çalışmalar ayrı ayrı olarak, birbirinden habersiz ve mükerrer olarak yapılmaktadır. Bundan daha önemlisi de her kurum ve kuruluş ile bu verilere ihtiyaç duyan sistemlerin, coğrafi verilerin kim tarafından, ne amaçla yapıldığı, ne zaman yapıldığı ve nereleri kapsadığı ile kalite ve içerik bilgileri hakkında bir bilgi sahibi olmamaları ile ortaya çıkan zaman ve maliyet kayıplarının oluşmasıdır. Bu amaçla Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü kapsamında coğrafi verilerin erişimi için bir dizi çalışma yapılmıştır Coğrafi Verilere Ait Metaveri Bilgilerinin Toplanması ve Paylaşımı Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Standartlarının Belirlenmesi Projesi (TUCBS) kapsamında, 2012 yılında, Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından, TUCBS Metaveri Bileşenleri hazırlanmıştır. TUCBS Metaveri Bileşenleri kapsamında oluşturulan Metaveri Profili Bileşenleri ile Metaveri Editörü

4 kullanım klavuzu hazırlanarak kurumlarla yapılacak metaveri çalışmaları hakkında kullanıcıların bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. Ulusal Coğrafi Veri Portalı Uygulaması (Geoportal) Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğünce tamamlanarak, adresinden yayına açılmıştır. Geoportala metaveri girişleri ise adresinden yapılabilmektedir. Metadata ya da metaveri, üst veri; bir kaynağın ya da verinin öğelerini tanımlayan bilgilerdir. Kısaca veri hakkında veri/bilgi olarak özetlenebilir. Metaveri, coğrafi veri hakkındaki tanımlayıcı bilgidir. Coğrafi verinin kullanım amacına uygunluğu hakkında kullanıcıya bilgi sunar. Böylece kullanıcılar, hem veriyi kullanmadan önce, verinin amacına uygun olup olmadığına karar verirler, hem de verinin kullanımı esnasında veri hakkında bilgi sahibi olurlar. Ayrıca kullanım sonrası, bu verilere dayalı olarak verdikleri kararların doğruluğu ve güvenirliğini irdeleyebilirler. Şekil 1. Coğrafi Verilere Ait Metaveri Bileşenleri Coğrafi veri kullanıcısının ihtiyacı olan coğrafi veri setlerine ve servislerine ulaşması, bilgi edinmesi ve kullanmasında, TUCBS metaveri bileşenlerini; 9 ana başlıkta 23 ü zorunlu toplam 39 adet metaveri bileşeni ile tanımlamıştır. TUCBS metaveri bileşenleri aşağıda sıralanmıştır; 1. Veri Kimliği 2. Sınıflandırma 3. Anahtar Kelime 4. Coğrafi Konum 5. Veri Standardı ve Referans Bilgileri 6. Zamansal Referans 7. Coğrafi Veri Kalitesi ve Geçerlilik 8. Veri Kullanım Hakkı / Dağıtımı 9. Metaveri Referans Bilgileri Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından 2014 yılında tamamlanan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Türkiye Ulusal Coğrafi Veri Portalı Metaveri Editöründe ( Metaveri ile ilgili olarak hazırlanılan bileşenler şunlardır (Şekil 1); 1-Metaveri 2-Kimlik Bilgisi 3-Sınıflandırma 4-Anahtar Kelimeler 5-Konumsal 6-Zaman 7- Kalite ve Doğruluk 8-Kütük 9-Sınırlamalar 10-Kurumsal 3.2. Coğrafi Verilerin e-devlet üzerinden satışı Bakanlık çalışmaları kapsamında true (gerçek) ortofoto görüntüleri, sayısal yüzey modelleri, stereo hava fotoğrafları, yer kontrol noktaları koordinatları, yüzey parametreleri gibi harita bilgileri yanında sayısal olarak taranmış plan paftaları da bulunmakta ve döner sermaye ücretlendirme politikası ile satışları yapılmaktadır. Mevcut durumda talep yapacak kişi, kurum ve kuruluşlar, ihtiyaç duydukları verileri, hazırlanan manyetik ortamlarda ve/veya basılı olarak, Bakanlığa gelerek teslim almaktadır. Verilerin teslim alınmasından önce de ücretler ilgili banka hesaplarına elden yatırarak dekontları alınmak zorundadır. Bu işlemler hem zaman hem de maliyet bakımından kamu hizmetine olumsuz olarak yansımaktadır. Bakanlık bağlı kuruluşları olan Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ve İller Bankası A.Ş. bünyesinde de bu tür veriler bulunmakta ve işlemler bu şekilde yürütülmektedir.

5 Şekil 2. Coğrafi Veri Satış Portali Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü tarafından, bu kapsamda bulunan tüm verilerin, e-devlet üzerinden vatandaşa ulaştırılması amacı ile, tamamen ulusal kaynaklar kullanılarak ve milli yazılım politikası ile hareket edilerek, yetkin özel sektör eli ile web tabanlı çalışan bir uygulama geliştirilmiştir (Şekil 2). Uygulama adresinden ve e-devlet sayfası üzerinden yayınlanmakta olup, Bakanlıktaki her türlü sayısal verileri, e-ticaret ortamında son kullanıcıya ulaştırabilmektedir. Kullanıcılar kuruma gelmeden, internet üzerinden kredi kartı ile ödeme yaparak hizmete ulaşabilmektedir. Bu kapsamda kullanıcıların kamu verisine hızlı erişimlerinin sağlanması ile ekonomiye sağlayacakları katkı büyük oranda artacaktır. Proje ile Bakanlık sayısal verilerinin; Arşivlenmesi Dijital ortamlarda yönetimi Web üzerinden sipariş verilmesi ve kredi kartı ödeme sistemi ile indirilmesi, Saydam ve saydam olmayan, açık ve gizli olarak damgalanması Yapılan işlemlerin raporlanması işlerini kapsamaktadır Coğrafi Verilerin İnternet Üzerinden Yazılım Gerektirmeden Paylaşımı Bakanlık bünyesinde kurulan altyapılar hem güvenli kamu erişim ağları vasıtası ile hem de tüm vatandaşların kullanımına uygun bir şekilde hazırlanmıştır. Bu altyapılar hem Bakanlık coğrafi verilerinin paylaşımı hem de diğer tüm kamu kurum ve kuruluşlarına ait coğrafi verilerin paylaşımını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Bu kapsamda; Coğrafi veriler içinde temel altlıklar olan ortofoto görüntüleri, 3 boyutlu nokta bulutları "Geoverse" yazılımı ile kullanıma açılmıştır. Bu yazılım AutoCAD uygulaması ile birlikte kullanılarak, 2 ve 3 boyutlu çizim yapma imkanı sağlanmıştır. "GeoWeb" uygulaması ile 3 boyutlu verilerin internet üzerinden bedelsiz olarak paylaşım ve kullanım imkanı oluşturulmuştur (Şekil 3 ve 4). "ATLAS" uygulaması ile hem Bakanlık coğrafi verileri hem de ""tüm kurum ve kuruluşlar ile yerel yönetimlerin coğrafi verileri ortak bir platform üzerinden, 2 ve 3 boyutlu olarak, bedelsiz erişim ve paylaşım imkanı oluşturulmuştur (Şekil 5).

6 Şekil 3. Nokta Bulutunun Kullanılması Şekil 4. 3 Boyutlu Veri Şekil 5. ATLAS Uygulaması 3.4. Coğrafi Verilerin Uygulama Yazılımlarına Paylaşımı İçin Coğrafi Veri Servis Havuzu Teknolojilerin gelişmesi ve yoğun kullanımı oranında kurum ve kuruluşlar ile yerel yönetimlerin coğrafi veri toplama çalışmaları gittikçe artış göstermektedir. Özellikle GNSS işlevselliği olan ve internet altyapısını kullanan sistemlerin artış göstermesi ile bu sistemler üzerinde geliştirilen yazılımların aktif kullanılması da büyük rol oynamaktadır. Coğrafi veri miktarının artışı ile birlikte, sürdürülebilir gelişme için, doğru ve kaliteli bilgiye doğru zamanda erişme gereksinimi de artmaktadır. Farklı platformlardan elde edilecek verilerin de hızlı işlenip analiz edilmesi ile de bu ihtiyaçlar gittikçe artmaktadır.

7 Farklı kaynaklardan elde edilen coğrafi verilerin birlikte çalışılabilirliği, coğrafi verilerin entegrasyonu ve analizi önemli bir ihtiyaç haline gelmiştir. Özellikle istenen özellikteki verilere anlık erişimin sağlanması ve kaynakların paylaşımı ile ortak işlem süreçlerinin iyileştirilmesi temel ihtiyaçların başında gelmektedir. Coğrafi verilerin zaman ve mekandan bağımsız bir şekilde erişilebilirliğinin sağlanması, yatırım ortamının da iyileştirilmesi süreçlerinde önemli bir faktör olarak yer almaktadır. Özellikle farklı kurum ve kuruluşların ürettikleri verilere erişim sağlayarak coğrafi analiz ve görselleştirme sayesinde iş süreçlerindeki verimliliğin artması da sağlanmaktadır. Aynı coğrafi konumdaki bir bölgede, farklı zamanlarda ve ölçeklerde üretilen verilerin de erişimi ve entegrasyonu ile birlikte karar-destek sistemlerinin kurulması ve aktif kullanılması sağlanabilmektedir. Coğrafi konuma ait gerçek üç boyutlu sayısal yüzey modeli ile birleştirilecek coğrafi veriler ile etkin planlama ve yönetim modeli uygulamaya geçirilmekte, kaynakların en verimli bir şekilde kullanımı sağlanmaktadır. Tüm bu gelişmelerin gerçekleştiği dönemde kamunun oluşturduğu coğrafi verilere tek bir noktadan, bedelsiz erişim imkanının sağlanması en önemli çalışma haline gelmiştir. Coğrafi veri kullanıcıları tek bir kaynaktan alacakları bu verilerin sürekliliğine, doğruluğuna, kalitesine, güvenilirliğine ve güncelliğine bakarak çeşitli kararları alma imkanı bulacaklardır. Özellikle çevrimiçi erişim kontrolleri (kamu-net) ile sunulacak ve gizlilik ilkeleri korunacak yapıların kullanılması tercih edilecektir. Şekil 6. Coğrafi Veri Servis Havuzu Bu çalışmada Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü (CBSGM) bünyesinde oluşturulan "Coğrafi Veri Servis Havuzu (CVSH)" çalışmaları hakkında bilgi aktarılacaktır. CVSH için gerekli altyapı CBSGM bünyesinde hazırlanmış olup, tüm servisler uluslararası standartlarda servis mimarisi ile tutulacak, zaman çözünürlük analizi dahil pek çok analizin gerçekleştirilmesine olanak sağlanacaktır (Şekil 6).

8 Şekil 7. Coğrafi Veri Servis Havuzu ve Analizler Veriyi üreten kurumun sürekli olarak güncel tutacağı sistem sayesinde bir "otokontrol" sağlanarak mükerrer veri üretiminin önüne geçilecek ve hatalı, eksik olan verilerin de güvenilir hale getirilmesi sağlanacaktır. "Coğrafi Veri Servis Havuzu (CVSH)" kapsamında ilk etapta genel olan veriler servis edilmektedir (Şekil 7). Zamanla zenginleşecek bir yapıda olacak olup, servis linklerine adresinden ulaşılabilmektedir. Şekil 7. Coğrafi Veri Servis Havuzu ve İyonosfer Verileri 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Özellikle kamu kurumları tarafından üretilen ve ihtiyaç duyulan coğrafi verilerin, elektronik ağ servisleri yoluyla, tek bir merkeze bağlanması ile oluşturulacak coğrafi veri servis havuzunun hem vatandaş, hem akademik araştırmacılar ve bilim insanları, hem proje yapan özel sektör hem de kamu tarafından aktif kullanılması ile verilerin etkin paylaşımı sağlanacaktır. Kurumlar coğrafi verilerini bu havuza web servisleri yolu ile açarak diğer kurumların aktif kullanmalarını sağlayacaktır. Bu havuzu kullanacak olan özel sektör ve vatandaş da hem etkin bir kamu hizmetinden faydalanacak hem de zaman ve maliyet tasarrufu sağlayarak yeni veriler üreterek servis havuzuna geri bildirim sağlayacaktır.