KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİNİN YORUMU

Transkript

1 KARACİĞER FONKSİYON TESTLERİNİN YORUMU Karaciğer vücudun en büyük ve en kompleks organıdır, yaklaşık gramdır. Vücuda giren tüm kimyasalların detoksifikasyonundan, nötralizasyonundan, protein sentezi ve pıhtılaşma faktörlerinin sentezinden sorumludur. Karaciğer fonksiyon testleri bu organ sistemin hastalıklarının tanısında klinisyene yardımcı olur. Karaciğer başlıca 4 sistemin bir araya gelmesinden oluşur: Hepatositler ( karaciğer hücresi) : başlıca metabolik süreçlerden sorumludur. Safra kanalları sistemi, bilirübin ve safra tuzları metabolizması. Retikülo endotelial sistem. Kan dolaşım sistemi: karaciğer kan akımının ¾ ü portal kaynaklı, ¼ ü ise hepatik arter kaynaklıdır. Karaciğer fonksiyon testleri ile neye bakılır? Hepatositler de zedelenme var mı, nekroz var mı?, Karaciğer işlevi normal mi?, Hastalık etiyolojisine yönelik bulgu var mı? İntra- ekstra hepatik obstrüksiyon bulgusu var mı? Karaciğer infiltratif hastalığını gösteren bulgu var mı? Karaciğer ve diğer organ hastalıklarının hasar ve takibinde bu testler istenir. Karaciğer fonksiyon testleri ile Kolestatik hasar- parankimal hasar ayrımı yapılır, Karaciğer hasrının derecesine bakılır, Hastalığın seyri takip edilir, Tedaviye yanıt değerlendirilir. Karaciğerde hasar varlığını gösteren testler Aktif karaciğer hasarı:

2 AST, ALT, GGT, ALP, BİLİRÜBİNLER, LDH KOLESTAZ BİLİRÜBİNLER GGT ALP Aminotransferazlar ( AST, ALT ) ( Transaminidazlar) Amino asitler ile keto asitlerin birbirine dönüşümünü katalize ederler. Genellikle hepatosellüler hasarı gösterirler, Kolestazı göstermezler, AST _ALT oranı ayırıcı tanıda önemlidir. ALT karaciğer hasarını daha iyi gösterir, daha çok karaciğere özgüdür. AST/ ALT=1 İSE Hepatosellüler iskemi yi gösterir Konjestif kalp yetmezliği, İskemik nekroz, Hepatit olabilir AST/ ALT >2,5 İSE Alkolik hepatit tablosudur, Alkole bağlı Pridoksal Fosfat eksikliği nedeniyle ortaya çıkar. AST/ ALT<1 İSE ALT Hepatositlere daha özgü olduğundan pür hepatosit hasarını gösterir, Parasetamol zehirlenmesi gibi hepatosellüler intoksikasyonda görülür, Viral hepatitlerde, İskemik nekrozlarda, Toksik hepatitlerde görülür.

3 Kolestaz göstergeleri ( ALP,GGT) ALP: GGT: Özellikle kolestazda yükselir, Malign karaciğer metastazlarında yükselir, Kemik yıkımında, İleri kemik metastazlarında yükselir. Alkole bağlı olarak yükselir, Hepatosellüler hasarlarda da yükselir ancak spesifik değildir, Ani yüksekliği safra yolları obstrüksiyonu gösterir Aspartate Aminotransferase (AST) Aspartat ve alfa keto asitler arasındaki NH2 amino kısımlarının katalizinde görev alır, hem sitoplazmada hem mitokondride bulunur. Krebs siklüsünde enerji üretiminde görev alır, Hücre içi enzimidir, hücre yıkıldıkça seruma karışır, Hücresel nekrozun büyüklüğüne göre serum seviyesi artar, Nekrozun akut faz göstergesidir. Sırasıyla en çok Karaciğer, Kalp, İskelet kası, Böbrek, Beyin, Pankreas ve Eritrositlerde yer alır. AST Özellikle kardiyak, hepatik ve kas hasarların takibinde evrelemesinde kullanılır. AMI, pulmoner emboli ve kalp yetmezliğinde artar. En yüksek AST seviyesi karaciğer hasarında görülür. AST seviyesi nin yorumu AST Normal Serum seviyesinin > 20 x katından fazla ise Ciddi kas hasarı Travma, crush, ezilme vb. Akut viral hepatit,

4 Toksik hepatit ( ilaç vb), İskemik hepatit ( ciddi kongestif kalp yetmezliği vb), AST Normal Serum seviyesinin katı ise Kardiyo Vasküler Sistem ( ciddi enfarktüs), Enfeksiyon ( infeksiyöz mononükleozis), Karaciğer ( alkolik siroz) AST Normal Serum seviyesinin 5 10 katı ise Karaciğer ( kronik hepatit), İskelet kası: Duchenne tipi müsküler distrofi, Dermatomyozit, Myozit olabilir, AST Normal Serum seviyesinin 2-5 katı ise Kan ( hemolitik anemi, hemoliz), Karaciğer ( karaciğer yağlanması, karaciğer metastazı), İlaca bağlı Diğer Opiat, Eritromisin, Sulfonamidler, Anti TBC ilaçlar, Parasetamol, Aspirin, Vitamin A Pulmoner emboli, Alkolik delirium tremens, Akut Pankreatit, IM enjeksiyon, Ağır fiziksel egzersiz. Alanine Aminotransferase (ALT= SGPT serum glutamik prüvik transaminaz). Alanin Aminotransferaz Krebs siklusunda reversibl amino gruplarının transferini katalize eder. AST den farklı olarak diğer dokularda az karaciğerde bol bulunur ve karaciğer hepatosellüler hasarını daha spesifik olarak gösterir.

5 Akut hepatosellüler hasarda erken evrede kanda yüksek bulunur ve haftalarca yüksek kalır. Yarılanma ömrü 24 saat ( ALT 16 saat). ALT seviyesinin yorumu ALT seviyesinin yüksekliği ile karaciğer nekrozu arasında direk bir bağlantı yoktur, ALT seviyesinin yüksekliği prognostik değer taşımaz, Çok Yüksek ALT seviyesi Hepatosellüler hasar ( nekroz) göstergesidir. AST /ALT <1 İSE Viral hepatit, Toksik hepatit, İskemik hepatitler Şok, Hipotansiyon, Kongestif kalp yetmezliği vb. Yüksek ALT seviyesi Enfeksiyonlar infeksiyöz mononükleozis, Karaciğer kronik hepatit, intrahepatik kolestaz, Kardiyak- KKY bağlı karaciğer kongesyonu, Diğer- safra taşı geçişi Orta hafif ALT yüksekliği: AST yüksekliği daha bariz ise AST/ALT >2,5 ise Alkolik siroz, Alkolik hepatit, Aktif siroz, ALT seviyesini arttıran ilaçlar Parasetamol zehirlenmesi ( AST ALT artar), Fenotiazin gurubu ilaçlar, klorpromazin, Barbitüratlar, Tetrasiklin, İNH; nirtofurantoin, Morfin, kodein ( biliyer sistem içindeki basıncı arttırır ALT, AST,

6 ALP artar), Alkaline Phosphatase (ALP) Alkali ortamda ( ph 9 ) fosfat esterlerinin hidrolizini katalizleyen enzim. ALP Alkalen fosfataz aslında 60 izo enzim den oluşur ve hepsi birlikte ALP diye ölçülür. Klinikte ALP karaciğer ve kemik hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır. Hepatosellüler hasara artış 3 katı geçmez. Obstrüksiyon da geçer. Safra tıkanıklığında 3 10 kat artar. Alt enzimlerin ayrımı için elektroforez gerekir, elektroforetik göç hızına göre en hızlı göçen karaciğer enzimidir, sonra kemik, sonra barsak en yavaş plasental ALP gelir. Ayrıca ısıya dayanıklılığa göre de ayrılırlar: Serum 56 C de 10 dakika bekletilip tekrar ölçülür Total aktivitenin %20 sinden fazlası kaldıysa KC alp, Total aktivitenin %20 den azı kaldıysa kemik ALP, Plasenta en dayanıklıdır nerdeyse tamamı kalır. ALP kemik, lipid metabolizmasında ve metabolitlerin transportunda önemli görev alır, ALP Hepatositlerin safra kanaliküller membranında, Kemikte, osteoblastlarda, Plasentada, İnce bağırsaklarda Böbrekte, Dalakta bulunur. ALP yüksekliği temel olarak biliyer obstrüksiyon ve kolestaz gösterir, genellikle bilirübin den önce yükselir. ALP artışının yorumu: Karaciğer: Genellikle kolsetaz ve biliyer obstrüksiyon göstergesidir, Karaciğer kökenli tümörlerde, Viral hepatitlerde, İnfeksiyöz mononükleoz da yükselir,

7 Gebelik Gebelikte ALP yüksekliği patolojik değildir, gebeliğin geç dönemlerinde plasental kaynaklı ALP yüksekliği görülür. Kemik Çocuklarda ve adolesans da ALP yüksekliği normaldir( kemik büyümesi nedeniyle), Osteomalazi de Kemik metastazlarında, Paget hastalığında, Riketsiyöz lerde ALP artar. ALP yüksekliğinin en sık sebebi: Biliyer obstrüksiyon, Tümör, Enfeksiyon İleri kemik metastazı, pankreas kaynaklı ise ALT olmadan izole ALP artışı görülür. Kongestif kalp yetmezliği ( genellikle AST ALT artışı ile birliktedir), Hodgkin Enflamatuar barsak hastalıkları, Diyabet, Hiperparatiroidi. ALP düşüklüğü sebepleri Hipomagnezemi, Hipopotasemi, Protein eksikliği, Gamma Glutamyl Transferase (GGT) GGT amino asitlerin membaınlar arası transferinden sorumludur. Gama glutamil gurubunun gama glutamil peptit lerden aminoasitlere, küçük peptitlere transferini sağlar. Karaciğer dışında renal tübüllerde, safra yollarında, pankreasta, lenfositlerde, beyinde ve testislerde bulunur. GGT klinikte karaciğer ve safra kanalı hastalıklarının tanı ve takibinde kullanılır. GGT Hepatosellüler hasarı göstermede daha sensitif bir testtir ( AST ALT den daha sensitif dir ancak spesifik değildir), hepatik kanaliküllerde ve

8 safra kanalı epitel hücrelerinde bulunur. Alkolün karaciğer üstündeki etkisini göstermede daha sensitif bir testtir. Safra yolu epitelinde bol bulunur, tıkanmalarda çok yükselir. GGT artışının yorumu: Karaciğer: Herhangi hepatosellüler hasar, Alkol alımını takiben ( hepatosellüler hasar olmasına gerk olmadan GGT yükselir). Diğer: Pankreatit, Beyin tm, Renal hastalıklar, Prostat hastalıkları, Kalp hastalıkları ( Akut enfarktüs den 5-10 gün sonra GGT artar). Ani GGT artışı Hepatobilier obstrüksiyon, Obstrüktif sarılık, Hepatit metastaz ( genellikle obstrüksiyon ile birlikte), Lactate Dehydrogenase (LDH) LDH anaerobik glikolizin son enzimidir ve prüvatın laktata dönüşmesini sağlar. Laktat dehidrojenaz Laktik asitin Prüvik aside çevrimini ( reversibl) katalize eder. Bu Eembden Meyerhoff yolunun son basamağıdır, bu yolla Krebs siklusune bağlanır ve enerji üretimine katılır. LDH karaciğer hastalıklarında tek başına tanısal değer taşımaz. LDH ın 5 izo enzimi vardır ve birçok dokuda bulunur. LDH1 veldh2 kalp, böbrek, eritrositlerde var. LDH3 akciğer dokusunda, LDH 4 ve LDH 5 karaciğer ve kas dokusunda vardır. LDH seviyesi karaciğer, kalp, akciğer ve hematolojik hasarların takibinde önemli bir parametredir. Akut viral hepatit İskemik hepatit ayrımında değerlidir. Akut viral hepatit de ALT/LDH >1.5 iken iskemik hepatit ve parasetamol zehirlenmesine bağlı hepatitte ALT/ LDH <1,5 dir. Uzamış LDH ve ALP artışı malinite göstergesidir.

9 LDH artışının yorumu: Kardiyo Vasküler Sistem ( LDH 1 ve LDH 2) Akut miyokart enfarktüsü, Kongestif kalp yetmezliği, Hepatik kongesyon, Romatoid kardit, Miyokardit, Şok. Respiratuvar ( LDH 3) Pulmoner emboli Pulmoner enfakt, Hematolojik ( LDH 1 LDH 2) Pernisiyöz anemi, Hemolitik anemi, Orak hücre krizi, Hepatobilier sitem: Hepatit, Aktif siroz, Hepatik kongesyon. Karaciğer in fonksiyonel kapasitesine nasıl bakılır? Karbonhidrat metabolizması Diğer organlardada sentezlendiğinden karaciğere özgü değil ancak normal iken hızla bozulma ciddi karaciğer hasarını gösterir. Glikoz tolerans testi, Galaktoz tolerans testi, Lipid metabolziması Total kolesterol, HDL, Triglierid, Protein metabolizması, Albümin (sadece hepatositlerde ssentezlenir), Hızlı kullanılan proteinler Albümin yarı ömrü gün ( 3 hafta) olduğu için karaciğer hasarını göstermede yetersiz. Daha kısa ömürlü proteinler fonksiyonel kapasiteyi daha iyi gösterir:

10 Prealbümin, Alfa 1 asit glikoprotein, Transferrin, Alfa 1 antitripsin, Akut faz reaktanları, Serüloplazmin vb. Koagülasyon faktörelri ( faktörlerin yarı ömrü kısa bu yüzden karaciğer fonksiyonu aksadığında ilk bozulan testeler pıhtılaşma testelri ör FVII 6 saatte etkilenir. FVIII hariç hepsi KC de sentezlenir, INR, PT, APTT, ( FII, FVII, FX Kvit bağımlı olanlar), Fibrinojen Bilirübin Hemoglobin metabolizmasının son ürünü, Sarı lipofilik indirek= ankonjuge Bilirübin, direk= konjuge Bilirübin. Membranlardan geçer dokularda birikebilşir beyinde birikirse kernikterus olur beyne zarar verir. Vücuttan karaciğer ve safra yoluyla uzaklaştırılır. Serumda 1-2 mg/dl ise subicter, 2-2,5 mg/dl ise ikter. Sarılıklar Unkonjuge hiperbilirübinemi ( indirek hiperbilirübinemi), Yapım artışı, Uptake azalması, Bozuk konjugasyon, Konjuge hiperbilirübinemi ( direk hiperbilirübinemi), Genetik atılım bozukluğu, Hepatobilier bozukluklar İntrahepatik kolestaz, Hepatosellüler Ekstrahepatik BİLİRÜBİN PRE HEPATİK HEPATOSELLÜLER POST HEPATİK

11 TOTAL N / YÜKSEK YÜKSEK YÜKSEK UNKONJUGE N / YÜKSEK YÜKSEK N KONJUGE N YÜKSEK YÜKSEK İDRAR ÜROBİLİNOJENİ İDRAR BİLİRÜBİNİ N YÜKSEK YÜKSEK N YÜKSEK YÜKSEK ALT AST GGT ALP VİRAL HEPATİT N/+ İLACA BAĞLI HEPATİT KRONİK AKTİF HEPATİT N / İNFEKSİYÖZ MONO N PRİMER BİLİER SİROZ ALKOLİK SİROZ N N / + İNTRAHEPATİK KOLESTAZ EKSTRAHEPATİK KOLESTAZ HEPATOM N /

12 Sedimantasyon SEDİMANTASYON Laboratuvar Teknisyenleri için Alyuvarların Çökme Hızının Belirlenmesi Normal koşullar altında kanın şekilli elementleri, kan plazması içinde belirli bir süspansiyon durumundadır. Sodyum sitrat gibi antikoagulan bir madde eklenerek pıhtılaşması önlenmiş kan bir tüpe konacak olursa, bir süre sonra şekilli elementler yer çekimi nedeniyle çökerler. Bu olaya sedimantasyon denir. Çökme belirli bir hızda meydana gelir. Westergreen yöntemi ile belirli bir sürede kaç milimetre çökme olduğu hesaplanır. Sedimantasyonun tayininin diagnostik den daha çok prognostik önemi vardır. Organik bozukluklarda çökme hızı değişir. Fonksiyonel bozukluklarda çökme hızı değişmez. Araç ve Gereçler: Westergreen sedimantasyon sehpası Sedimantasyon pipetleri 2 cc lik enjektör % 3.8 lik steril sodyum sitrat eriyiği 1 numara enjeksiyon iğnesi kısa deney tüpü (1*5 cm) tüp sehpası pamuk, alkol, eter ve tentürdiyot Sedimantasyonu saptamak için toplar damardan akmakta olan taze kandan yararlanılır. Kan iğnesi ile damara girilir ve akmaya başlayınca içine önceden 0.4 cc % 3.8 lik steril Na-sitrat eriyiği çekilmiş 2 cc lik enjektör kan iğnesine eklenir. 2 cc çizgisine kadar (1.6 cc) kan alınır. Böylece kan antikoagulan madde ile 1/5 oranında sulandırılmış olur. Kan alındıktan sonra iğne çıkarılarak enjektörün pistonu geri çekilir ve birkaç kez alt üst edilerek sitrat eriyiği ile kanın iyice karışması sağlanır. Günümüzde bunun için hazır tüpler kullanılmaktadır. Enjektördeki sitratlı kan temiz ve kuru bir tüpe boşaltılır. Tüpten sıfır çizgisine kadar kan çekilip, pamukla ucundaki bulaşık silindikten sonra araçtaki yerine takılır. Pipetin konduğu an kaydedilerek ilk okuma kaç dakika sonra yapılacaksa çalar saat kurulur. Bu sürenin sonunda kan hücrelerinin plazmadan ayrıldığı noktada pipet üzerindeki sayı okunarak çökme hızı (saatte mm) olarak tesbit

13 edilir. Bu sayı belirli bir süre içindeki çökme hızını milimetre olarak gösterir. Genellikle sadece 1 saatlik okuma yeterlidir. Nadiren 30 dk lık ve 2 saatlik ölçümlerde sonuca eklenir. İDRARDA SİLENDİR NEDİR, NEYİ GÖSTERİR? Silendirler böbrek tübüllerinde (DTC=Distal toplayıcı kanallar) oluşan, silindirik puro şekilli oluşumlardır. Bütün silendirler bir böbrek mukoproteini olan Tamm- Horsfall proteininden oluşur. Tamm- Horsfall proteini henle kulpunun distal ucundan ve toplayıcı kanallardan az miktarda salgılanır. İdrarda bazı silendirlerin bol görülmesi genellikle bir hastalığı işaret eder. Silendirlerin oluşumu İdrar silendirleri sadece toplayıcı kanalların distal ucunda oluşur (DTC). Propksimal kanallar ve Henle kanalında silendir oluşmaz. Silendir protein materyalin tüp içinde konsantrasyonundan başka bir şey değildir. Oluşan silendir idrarla atılır ve sedimentte görülür. Silendirler hernekadar Tamm- Horsfall proteinlerinden oluşsa da duruma bağlı olarak içlerinde eritrositler, lökositler,

14 bakteriler, renal epitel hücreleri, yağ vakuolleri ve bunların dejenertif formlarını içerebilir. Ayrıca plazma protein agregatları yani immün globülinler, fibrinojen, immün kompleksler, globülinler de silendirler içinde yer alabilir. Silendir tipleri İdrar sedimentinde gördüğümüz silendirler başlıca 2 guruba ayrılır 1- Hücresiz ( asellüler) silendirler 2- Hücreli ( cellüler) silendirler Asellüler silendirler Hyalin silendir Granüler silendir Waxy (mumsu) silendir Fatty ( yağlı) silendir Sellüler silendirler Eritrosit silendirler Lökosit silendirler Bakteriyel silendirler Epitelyal silendriler Asellüler silendirler Hyalin Silendir Hyalin silendirler en sık görülen silendirlerdir, tam olarak konsantre olmuş ve sıkıştığı toplayıcı tüpün şeklini almış Tamm-Horsfall mukoproteinidir. İçerisinde hücre görülmez, sediment de zor görülür. Hyalin silendirler sağlıklı insanlarda da görülürler. Dehidratasyon, diüretik kullanımı, egzersiz, susuzluk, oruç vb idrarın konsantre olduğu durumlarda normal insanlarda idrarda bolca görülürler. Varlıkları bir hastalığa işaret etmez.

15 Granüler Silendir Granüler silendirler ya hücresel silendirlerin dejenerasyonu ile yada plazma proteinleri ve immünoglobülin hafif zincirlerinin aggregasyonu ile oluşurlar. İnce yada kaba dokulu bir görüntüsü olabilir. Bariz puro şekli ve koyu rengi ile kolay görünürler. Aşırı egzersiz sonrası normal insanlarda görülebilirse de kronik böbrek hastalıkları ve akut tübüler nekroz da sık görülürler. Waxy (Mumsu) Silendir Waxy yani mumsu silendiriler hücresel silendirlerin dejenere olmuş halleridir. Dejenere olmuş hücrelerden ibaret olduklarından hücresiz silendir kabul edilirler. Çok refraktil olduklarından mikroskopta kolay görülürler. Daha çok kronik hasar görmüş tübüllerden kaynaklanırlar yani ciddi kronik renal hastalıklar, renal amiloidoz da waxy slendir çok görülür. Waxy silendirler; Böbrek yetmezliği silendiri diye de bilinirler.

16 Fatty Yağlı Silendir Yağlı silendirler lipitten zengin epitel hücrelerin dejenerasyonu ile oluşurlar. Silendirin protein yapısı içerisinde yağ vakuolleri dikati çeker. Refraktil lipid damlacıkları nedeniyle kolay görülürler. Nefrotik sendrom, hipotiroidizm gibi tübüler dejeneratif hastalıklarda sık görülür. Sellüler Silendirler Sellüler silendirler idrar sedimentinde görülebilen eritrosit, lökosit, renal tübüler epitel hücreleri gibi bütün hücrelerden oluşabilir. Sellüler silendirler Tamm Horsfall mukoproteini içerisinde konsantre olmuş hücrelerden oluşur.

17 Eritrosit Silendir Eritrositler den oluşan silendirler 1- Glomerülonefritlerde ( glomerüllerde eritrosit sızıntısı vardır) 2- Ciddi Tübüler hasarlarda görülür. Lökosit Silendirler Lökosit silendirler akut piyelonefrit de sık görünürler ayrıca glomerülonefritlerde, akut insterstisyel nefritelrde Lupus nefritinde ve akut papillar nekroz da sık görülür. Glomerülonefritte Lökosit ve eritrosit slendirler birlikte görülür.

18 Renal tübüler Epiteliyal Silendir Böbrek tübül epitellerinden oluşur. Renal tübüler nekrozda, CNV nefriti gibi viral hastalıklarda böbrek nakli sonrası doku rejeksiyonu sırasında idrarda sık görülür. RTE silendir = nakil böbrek rejeksiyonu.. Bakteriyel Silendirler Bakteriyel silendirler Tamm- Horsfall mukoproteini (hyalen matrix) içerisinde konsantre olmuş bakterilerden oluşur. Saf bakteri yada bakteri lökosit karışımından oluşan slendirler görülebilir. Granüler slendirlere bener ve onlarla karışırlar. Sedimentte bol lökosit ve bakteri vardır. Bakteri slendir idemek için gram boyamak gerekir. Akut piyelonefrit ve intrensek renal enfeksiyonlar sırasında sık görülür.

19 Özet Silendir Neden oluşur Neyi gösterir Normal kişilerde Dehidrtasyonda, Konsantre olmuş Tamm- Aşırı egzersiz gibi sıvı Hyalen Silendir Horsfall mucoproteininden ( kayıplarının sık olduğu Hyalen Matrix) oluşur. durumlarda idrarda görülür. Granüler Silendirler Waxy mumsu Silendirler casts (böbrek yetmezliği silendirleri) Fatty Yağlı Silendirler Eritrosit silendir Lökosit Silendir Çeşitli hücre tiplerinden oluşabilir, hücrelerin hyalen matrix içerisinde dejenerasyonu sonucu Plazma proteinlerinin aggregasyonu sonucu Immunglobülin hafif zincirlerinin aggregasyonu sonucu oluşurlar. Birçok hücreden oluşabilir son nokta dejenere olmuş hücre silendiri görüntüsüdür Mukoprotein Hyalen matriz içerisinde lipid damlacıkları görülür. Tübül şeklini almış eritrositler Tübül şeklini almış beyaz küreler genelde PNL dir Aşırı egzersize bağlı olarak, Kronik böbrek hastalıkalrında, Akut tübüler nekrozda görülür. Ciddi kronik böbrek hastalıkları, Böbrek amiloidozonda Tübüler dejenerasyon, Nefrotik sendrom, Hipotiroidizm de görülür. Piyelonefrit Glomerülonefrit Akut insterstisyel nefrit ve Lupus nefritinde görülür Glomerulonefrit

20 Epitelyal silendir Bakteriyel Silendirler Renal tübüler epitellerden oluşan silendir dir Hyalen matrix içerisine hapsolmuş bakterilerden oluşur Renal tübüler nekroz, CMV gibi virel hastalıkalr Böbrek transplant rejeksiyonunda görülür. Akut piyelonefritte, İntrensek renal enfeksiyonlarda sık görülür. HEPATİT TARAMASI Hepatit taraması sırasında en sık görülen viral hepatitlerin taraması yapılmaktadır. Hepatit Check Up programı aşağıdaki laboratuar testlerini içerir. Testler: ANTİ HAV TOTAL, HBs Ag, ANTİ HBs, ANTİ HCV. Bu testlerle ; Hepatit A, Hepatit B ve Hepatit C geçirip geçirmediğiniz, Geçirdiyseniz bağışıklık kalıp kalmadığı, Aşıya ihtiyacınız olup olmadığı, Taşıyıcı olup olmadığınız, Kronik Hepatit olup olmadığınız anlaşılmaktadır.

21 HEPATİT B Serum Hepatiti; Hepatit B virüsü ile meydana gelen karaciğer enfeksiyonudur. Hepatit B ye bağlı sarılıkların bir kısmı kronikleşir. Altı aydan uzun süren Hepatit B enfeksiyonu kronikleşmiş kabul edilir. Kronik Hepatit B enfeksiyonu birçok probleme neden olur: Kronik karaciğer iltihabı, Siroz, Karaciğer yetmezliği, Karaciğer kanseri, Ölüme yol açabilir. Hepatit B virüsü nasıl bulaşır? Hepatit B virüsü hasta kişilerle temas ile bulaşır. Hasta yada taşıyıcı kişilerin vücut çıkartıları hastalığı taşır. Özellikle: Kan, Sperm (Semen), Vajina salgıları, Tükürük virüsü bol miktarda taşır. Bu salgılarla temas etmek ile hastalık bulaşır. Hepatit B hastalığının en sık bulaşma yolları: Cinsel temas, Temiz olmayan aletler ile yapılan; o Manikür, o Pedikür, o Dövme, o Cerrahi müdahale,

22 o Diş müdahalesi, o Endoskopi, Taşıyıcı kişi ile aynı evde yaşamak en sık görülen bulaşma yollarıdır. Hamilelik sırasında virüs bebeğe bulaşmaz, ancak doğum sırasında doğum kanalından geçerken bebeğe bulaşır. Bu nedenle hasta yada taşıyıcı anneden doğan bebeklerin doğumdan hemen sonra aşılanması ile korunması mümkündür. Bütün hamilelerin doğum öncesinde hepatit B testi yaptırmaları gerekir. Hepatit B sulardan, gıdalardan, havadan, bulaşmaz. Kimler Hepatit B için risk altındadır? Hepatit B virüsü dış ortamda uzun süre canlı kalabilir. Kişiden kişiye kolayca bulaşabilir. Hepatit B hastası yada Hepatit B taşıyan kişi ile cinsel temasta bulunmak, Kirli aletleri paylaşmak ( diş fırçası, jilet, ustura, enjektör vb. ), Hepatit B taşıyan biri ile aynı evi paylaşmak, Hasta salgıları ile temasın yoğun olduğu meslek çalışanları, Laboratuar çalışanları, Hemşireler, Doktorlar, Diş hekimleri, İtfaiyeciler, Polisler, Askerler, Mahkumlar ve hapishane çalışanları, Hastane çalışanları, Hepatit B hastalığının yoğun olarak bulunduğu yerlere seyahat etmek, Hemodiyaliz hastaları Hepatit B hastalığı yönünden risk altındadır. Bu kişilerin aşı ile hepatit B virüsünden korunmaları gerekir. Hepatit B belirtileri nelerdir? Hastalık virüs bulaştıktan 3 ila 6 ay sonra ortaya çıkar. Birçok hastada hafif gribal şikayet dışında bir şey görülmez. En sık görülen şikayetler: Göz aklarında ve ciltte sarılık, Halsizlik, yorgunluk, çabuk yorulma ( aylarca sürebilir),

23 Karaciğer bölgesinde ağrı, İştah kaybı, Bulantı, kusma, Eklem ağrıları, Hafif ateş, İdrarda koyulaşma, dışkı renginde açılma, Kaşıntı, Döküntü. En sık görülen şikayetlerdir. Hastalık genellikle bir iki ayda kendi kendine düzelir. Altı aydan uzun süren Hepatit B kronikleşmiş kabul edilir. Hepatit B nasıl teşhis edilir? Hastanın şikayetleri ve muayene bulguları teşhise yardımcı olur. Birçok vakada sarılık görülmediği sadece halsizlik ve eklem ağrıları görüldüğü unutulmamalıdır. Hepatit B kesin teşhisi laboratuar incelemeleri ile konur. Hepatit B düşünülen her hastadan aşağıdaki testler istenir: HBs Ag, Anti Hbs, Anti HBc IgM, SGOT, SGPT, Gama Glutamil Transferaz, Laktat Dehidrogenaz, Hemogram, Protrombin zamanı, CRP, Sedimantasyon. Hepatit B takibi ve karaciğerdeki harabiyetin düzeyi laboratuar testleri ile takip edilmelidir. Altı aydan uzun süren Hepatit B kronikleşmiş kabul edilir. Bu durumda tedavi planlaması amacıyla aşağıdaki testler istenir: Hepatit B tip tayini, HBV DNA PCR testleri istenir, Karaciğer biyopsisi: Kronik hepatit B hastalığında karaciğerdeki harabiyet karaciğer biyopsisi ile tespit edilir.

24 Hepatit B tedavisi: Akut Hepatit B hastalığının tedavisi yoktur. Ancak semptomlar ve şikayetlerin tedavisi yapılır. Komplikasyon gelişmediği sürece akut Hepatit B birkaç ay içinde kendiliğinden iyileşir. Kronik Hepatit B yakından izlenmeli ve tedavi edilmelidir. Kronik Hepatit B tedavisinde kullanılan ilaçlar hastalığın ilerlemesini yavaşlatan, karaciğer yetmezliği, siroz ve karaciğer kanseri gelişmesini engellemeye çalışan ilaçlardır. Bu ilaçlar virüsün aktivitesini yavaşlatarak etki etmeye çalışır. Nadiren bu tedaviler ile tam şifa sağlanabilmektedir ancak virüsü tamamen öldürerek tam bir şifa sağlayan kesin bir tedavi şekli henüz yoktur. Kronik Hepatit B hastalığında aşağıdaki ilaçlar kullanılır: İnterferon alfa 2b, Lamivudine, Adefovir, Entecavir. Kronik Hepatit B hastalarının dikkat etmesi gerekenler: Kronik hepatit b hastalığında karaciğerde kronik iltihap vardır. Karaciğer sürekli enfeksiyonla mücadele eder. Bur durumda karaciğer üstüne eklenene her hastalık yada zehirlenme durumu hızla ağırlaştırır. Virüsün aktivasyonunu ve hastalığın hızla ilerlemesine yol açar. Özellikle Alkol, Sigara, Hazır gıdalar içinde bulunan koruyucu maddeler, Karaciğer için toksik ilaçlar, Baharat, Küflü gıdalar, Diğer hepatit enfeksiyonları, Bitkisel ilaçlar karaciğerdeki hasarı arttırıp hastalığı hızlandırabilirler. Hepatit B virüsünün yayılmasını önlemek amacıyla hastaların yapması gerekenler: Aile bireylerinin test edilerek aşılanması, Doktorunuz, diş hekiminiz ve her tür tıbbi girişimden önce Hepatit B hastası olduğunuzu belirtiniz,

25 Cinsel eşinize ve partnerinize Hepatit B taşıdığınızı belirtin ve aşılanmasını sağlayın, Kronik Hepatit B taşıyan çocukları yuva ve kreşlere göndermeden önce durumu yöneticiye bildirin ve kişilerin aşılanmasını sağlayın, Gebe iseniz mutlaka Hepatit B testlerinizi yaptırın, Hepatit B taşıyıcı ve çocuk sahibi olmak istiyorsanız bunu doktorunuza söyleyiniz, doğum sonrası çocuğun aşı ve serumla korunmasını sağlayınız, Hepatit B taşıyıcısı iseniz kan ve organ bağışı yapmayınız, Kronik Hepatit B hastası iseniz tedavinizi aksatmayınız. Hepatit B den korunma: Hepatit B den korunmanın en kolay ve güvenilir yolu aşı olmaktır. Hepatit B aşısı oldukça güvenli bir aşıdır. Aşı 6 ay içinde 3 doz olarak yapılmalıdır. Aşı bir kez tutmuş ise ömür boyu koruyucudur ve tekrarlanmaz. Ancak sigara içenler, 50 yaş üstü kişiler ve diyaliz hastalarında aşı bir seferde tutmayabilir. Normalde Hepatit B aşı programı doğumdan başlayarak uygulanır. Doğumda aşılanmamış kişiler her an test ile aşılanabilir. Ayrıca aşağıdaki önlemler Hepatit B virüsünden korunmada yardımcı olur: Şüpheli cinsel ilişki sırasında kondom kullanmak, Şüpheli cinsel temastan uzak durmak, Endoskopi, cerrahi ve diş girişimleri gibi girişimlerin uygun sterilizasyon şartları altında yapılması, Tıraş bıçağı, jilet, ustura, diş fırçası gibi aletlerin paylaşılmaması, Dövme, manikür, pedikür gibi girişimlerin sterilize ve kendi aletleriniz ile yapılması sizi hepatit b den korur. Hepatit B kaparsam ne yapmalıyım? Hepatit kaptığınızı düşünüyor iseniz derhal bir enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurun. Hepatit B virüsü bulaşsa dahi bu durumda Hepatit B immün globülin ve Hepatit B aşısı ile korunmak mümkündür. Hepatit B hastaları delta hepatit virüsünden korunmalıdır. Hepatit B ve delta virüsü yan yana gelirse hastalık çok hızlı ilerler ve siroz, karaciğer kanseri ve ölüme yol açar. Referanslar:

26 1. American Liver Foundation 2. Hepatitis B Foundation 3. Canadian Institute for Health Information 4. Canadian Liver Foundation 5. Baker CJ, Pickerling LK, Chilton L, et al. Advisory Committee on Immunization Practices. Recommended adult immunization schedule: United States, Ann Intern Med. 2011;154(3): Braunwald E, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Jameson JL, Longo DL, eds. Harrison s Principles of Internal Medicine. 15th ed. New York, NY: McGraw-Hill; Centers for Disease Control and Prevention. Recommended immunization schedules for persons aged 0-18 years United States, MMWR. 2011;60(5). 8. Centers for Disease Control and Prevention. Sexually Transmitted Diseases Treatment Guidelines, MMWR 2010;59(No. RR-12): Hepatitis B. American Liver Foundation website. Available at: Updated September Accessed July 1, Hepatitis B. Centers for Disease Control and Prevention website. Available at: Updated April Accessed July 1, Hepatitis delta. World Health Organization website. Available at: Accessed August 24, 201 CROHN HASTALIĞI

27 Crohn s hastalığı; Regional enterit; Kron; Crohn hastalığı kronik iltihabi barsak hastalığıdır. Bağırsak da iltihap, ülser, kanama atakları ile seyreden ciddi iltihaplara neden olur. Ağız dan anüse kadar sindirim sisteminin her yerinde iltihaba neden olabilir en sık ince bağırsakların ileum denen son kısmını tutar. Hastalık barsak içinde tüneller oluşturacak şekilde ilerler. Bu tüneller birbiriyle bağlantı kurabilir (fistül). Ülserli ve iyi bölümler vardır. İltihabi barsak hastalığına yakalanmış kişilerde kolon kanseri görülme şansı yüksektir. Her iki hastalık da beyaz tenlilerde ve sanayileşmiş ülkelerde daha fazla görülür. Cins ayrımı yapmaz erkek kadın eşit tutulur. Her yaşta görülse de hastalar genellikle yaşında teşhis edilirler, çok az bir hastada teşhis yaşında konur. Çocuk yaşta ortaya çıkarsa büyüme gelişme geriliği sık görülür. Crohn hastalığının sebebi nedir? Crohn hastalığının sebebi belli değildir. İmmün sistemin aşırı cevabına bağlı olarak bağırsakların hasar görmesi olarak kabul edilmektedir. İltihabi barsak hastalıklarında (Crohn ve ülseratif kolit) genetik, ailesel bir eğilim vardır. Bu hastalıkların bir mikrobik enfeksiyonu takiben başladıklarına dair birtakım bilimsel veri olmasına rağmen bu konu tam aydınlığa kavuşmamıştır. Hastalık ailede Crohn hastası olan kişilerde ve Musevi ırkında daha çok görülmektedir. Crohn hastalığının belirtileri nelerdir? Crohn hastalığı ataklar halinde seyreder. Arada iyilik dönemleri görülür. Bazen iyilik dönemleri yıllar sürer ve hastalık hiçbir şikayete neden olmaz. Hastalıklar ve stes atakları başlatabilir, atakları sırasında en sık görülen şikayetler : İshal, Kanlı ishal, Kramp tarzında karın ağrıları, Makattan kanama, Kansızlık, Kilo kaybı, Aşırı halsizlik, Bulantı, Ateş, Ağızda aftlar,

28 Anüs etrafında apse ve yaralar çıkması kron hastalığında en sık görülen şikayetlerdir. Crohn hastalarının yarıdan fazları hayatlarının ileri dönemlerinde hastalığın yan etkilerine bağlı nedenlerle ( fistül, tıkanma vb. ) ameliyat olmak zorunda kalırlar. Crohn hastalığının teşhisi nasıl konur? Hastanın şikayetleri teşhise yardımcıdır. Kan ve dışkı testleri yapılır. Baryumlu mide barsak filmleri teşhiste değerlidir. Kesin teşhis kolonoskopi ile alınan parçanın patolojik incelemesi ile konur. Crohn hastalığı teşhisine yardımcı olan kan testleri: panca(perinükleer antinötrofilik sitoplazmik antikor ): Crohn hastalarının dörtte birinde pozitif bulunur. ASCA(Saccharomyces cerevisiae antikorları), IgG ve IgA: Crohn hastalarının yarısında ASCA IgG ve/veya IgA pozitif bulunmaktadır. Hastalığın takibi sırasında Dışkı testleri, Kan sayımı, Demir, TDBK, Sedimantasyon ve CRP takibi yapılmalıdır. Crohn hastalığının tedavisi var mıdır? Crohn hastalığının tedavisinde: ilk basamak diyet değişikliğidir: şikayetleri arttıran gıdaların kesilmesi istenir. Her hastada farklı olsa da ortak özellikler olarak: Kümes ürünleri, Sera ürünleri ve Yüksek fiber içeren ürünler kron şikayetlerini arttırdığı için ilk etapta kesilir. İkinci etapta ilaç tedavisi gelir. Aşağıdaki ilaçlar Crohn tedavisinde kullanılır: Aminosalisilatlar: sülfosalazin, mesalazin, olsalazin, vb,

29 Anti İnflamatuar ilaçlar: prednizon, metilprednizon, budesonide, vb, İmmün modifiye ilaçlar: azatiopürin, 6-merkaptopürin, metotrezate, vb, TNF inhibitörleri : infliximab, adalimumab, etanercept, certolizumab, golimumab, vb, Antibiyotikler: metronidazole, ampicilin, ciprofloksasin, vb, İlaçlar ile kontrol edilemeyen Crohn hastalarında iltihaplı barsak kesiminin cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir. Cerrahi olarak çıkarılsa da hastalık alevlenebilir. Kron hastalığına bağlı tıkanma ve fistüllerde de cerrahi onarım gerekmektedir. Crohn hastalığı tehlikeli midir? Crohn hastalığının yan etkileri tedavi almayan hastalarda daha sık görülür. En sık görülen yan etkiler şunlardır: Fistül: barsak ile diğer organlar arsında istenmeyen bağlanbtıların oluşmasıdır: Barsak barsak, Barsak mesane, Barsak vajen arasında olabilir. Barsak tıkanması, Eklem iltihapları: artrit: Kalça, diz, omuz, bilek gibi büyük eklemleri tutan ve biri düzelip diğeri başlayan kronik eklem iltihaplarıdır. Göz iltihapları, Karaciğer iltihapları ve yağlanması, Böbrek taşları, Safra taşları, Döküntü, Kemik erimesi, Beslenme bozukluğuna bağlı şikayetler kron hastalığında çok görülür. Referanslar: 1. American Gastroenterological Association 2. Crohns and Colitis Foundation of America 3. Crohns and Colitis Foundation of Canada

30 4. Health Canada 5. Crohns disease. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases website. Available at: 6. Disease information. Crohns and Colitis Foundation of America website. Available at: 7. Feldman M. Sleisenger & Fordtrans Gastrointestinal and Liver Disease. 8th ed. St. Louis, MO: Mosby; Ferri F, ed. Ferri s Clinical Advisor Philadelphia, PA: Mosby Elsevier; Goroll AH, Mulley AG. Primary Care Medicine. 4th ed. Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins; Inflammatory bowel disease. American Gastroenterological Society website. Available at: /2/2009 DynaMeds Systematic Literature Surveillance : FDA approves new drug to treat psoriasis. 12. US Food and Drug Administration website. Available at: Published September 25, 2009 SÖZLÜK HEPATİT SÖZLÜĞÜ Adefovir dipivoxil (Hepsera): Hepatit B tedavisinde kullanılan ağızdan alınan virüs öldürücü ( anti viral ) ilaç. Nüklesoid analoğu da denir. Virüsün çoğalmasını durdurur. Kronik Hepatit B tedavisinde kullanılır.

31 Akut Hepatit: Yeni gelişen karaciğer iltihabıdır. Birçok sebebe bağlı olabilir. En sık sebebi hepatit virüsleridir. Albümin: Karaciğerde yapılan bir proteindir. Vücudun ana proteinlerinden birisidir ve damar içindeki sıvının yerinde durmasını sağlar. Karaciğer hastalıklarında albümin yapımı bozulur ve kandaki seviyesi düşer, damar içindeki sıvı dışarı kaçar ve ödem, karın şişmesi ortaya çıkar. Karaciğer yetmezliklerinde albümin düşmesine bağlı olarak karın içinde büyük miktarda sıvı birikebilir bu duruma asit denir. Alfa-feto protein (AFP): karaciğer kanseri ve hamilelikte ortaya çıkan bir proteindir. Kanda Alfa Feto protein arışı karaciğer kanserinin habercisidir. Kronik hepatit hastalarında AFP değerine sık aralıklarla bakılmalıdır. Antikor Antibody: İmmün sistemin savaş silahıdır. Antikorlar proteindir ve yabancı maddeler, virüsler ve mikroplara karşı savaşta yer alırlar. Aşı sonrası oluşan antikorlar vücudumuzu korurlar. Anti-HCV (Hepatit C virüs antikoru): Hepatit C Virüse karşı oluşan antikordur. Vücutta Anti-HCV varlığı hepatit C virüse karşı bir immün cevap olduğunu virüse karşı savaşan antikorlar olduğunu gösterir. Anti HCV antikorları çok koruyucu değildir kronikleşmeyi önlemez. Antijen Antigen: Virüs, bakteri ve mantar gibi mikropların yüzeyinde bulunan protein tabiatında yabancı maddeler. Antijenler immün sistemimizi uyararak antikor yapımını başlatırlar. Anti HBs: Hepatit B virüsün yüzeyindeki proteine karşı vücudun yaptığı antikoru gösterir. Vücudun virüse karşı savaştığını gösterir. Ya aşı ile oluşur yada enfeksiyon ile oluşur. Anti HBs pozitif olması vücudun hepatit B virüse karşı savunması olduğunu gösterir. Anti HBc: Hepatit B virüsün içyapı maddesine (kor) karşı oluşan antikordur. Hepatit B kor antikor da denir. Hastalıktan korunmaya vücudu korumaya yardımcı olmaz, hepatit b virüse karşı bir immünite sağlamaz. Hepatit b hastalarının taranmasında kullanılan bir testtir. Anti HBc pozitif olması hastalın Hepatit B virüsü ile karşılaşmış olduğunu gösterir ancak hastalığın geçip geçmediği, kronikleşip kronikleşmediğini göstermez, bunun için diğer testleri de yapmak gerekir.

32 Ansefalopati (ensefalopati): ileri karaciğer hastalıklarında beyin fonksiyonlarının bozulmasıdır. Uykuya meyil, oriyentasyon bozukluğu, uykusuzluk, yazma, konuşma ve hafıza bozuklukları görülebilir, komaya doğru ilerler. Asemptomatik: Belirti vermeyen anlamındadır. Belirti vermeyen hastalık anlamında kullanılır. Birçok Hepatit B ve Hepatit C hastasının hiç şikayeti olmaz hastalık hiçbir belirti vermez. Bu durumdaki hastalara asemptomatik hastalar denir. Hastalık ileri devreye ulaşıp karaciğer yetmezliği başlayınca hastanın şikayetleri de başlar. Asit Ascites: karın içinde büyük miktarda sıvı toplanmasıdır. Karaciğer yetmezliği, siroz ve karaciğer kanseri vakarlında karaciğer albümin yapımı bozulur ve sıvı damar dışına kaçarak karında birikir. Aşı: bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak amacıyla hastalık yapmayan benzerinin vücuda verilmesidir. Bilirübin: kırmızı kan hücrelerinin ömrü dolunca parçalanır ve içindeki hemoglobin bilirübine dönüştürülerek karaciğerden safra ile atılır. Karaciğer hastalıklarında safra atılamaz ise bilirübin kanda birikir ve sarılık ortaya çıkar. Cevapsız hasta: Tedavi veya aşılama ile istenen cevabın alınamadığı hastalar. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Cinsel temas ile insandan insana bulaşan hastalıklardır. En önemli ve tehlikeli olan HİV, Hepatit B, Hepatit C dir ayrıca bel soğukluğu, papilloma virüs ( HPV), sifiliz ( treponema pallidum), Lenfo granüloma venerium (LGV), Lenfo granüloma inguinale (LGI), kasık biti dahil birçok hastalık cinsel temas yoluyla bulaşır. Dalak: sağ kaburga altında yer alan bir organımızdır. Kanın filtre işlevini görür ve immün sistemin en önemli organlarından birisidir. Ömrü dolan kırmızı kan hücrelerini ve mikropları kandan temizler, siroz ve karaciğer hastalıklarında şişer. Dekompanse Siroz: Sirozun ileri dönemi. Kan testlerinde bozulma ve siroz komplikasyonlarının ortaya çıktığı dönem. Bu dönemde hastaya karaciğer nakli gerekir. DNA Polimeraz: Hepatit B virüsün çoğalması için gereken bir enzimdir. Hepatit B tedavisinde kullanılan birçok ilaç bu enzime etki ederek virüsün çoğalmasını durdurmaya çalışır.

33 Entekavir (Entecavir) : Kronik Hepatit B tedavisinde kullanılan ilaçtır. Virüsün çoğalmasını durdurarak etki eder, ağızdan alınır. Enzim: vücuttaki kimyasal reaksiyonları hızlandıran madde. Epidemiyoloji: Hastalıkların sebebi, yayılması, dağılması, bulaşması, hastalıklardan korunma ile ilgilenen tıp bölümü. Fibroz ( Hepatik Fibroz): Karaciğerde kronik iltihabi durumların neden olduğu düzensiz iyileşme. İyileşme sırasında oluşan dokular karaciğerin yapısını daha da bozarak siroza neden olur. Gastroenteroloji: Mide, bağırsak, karaciğer, pankreas ile ilgili tıp dalı. Genom: Canlının genetik materyali. İnsan, virüs, bakteri vb canlıların genetik kısmı. Genotip: Çeşit. Guruba özgü genetik yapı. Örneğin hepatit B nin 7, Hepatit C virüsün 6 ayrı genotipi ( çeşidi ) vardır ve doktorunuz en iyi tedavi için hepatit b genotip tayini ister. Bazı genotipler tedaviye dirençli olabilir. Hasta uyumu: doktorun çizdiği tedavi protokolüne riayet eden ve program dahilinde yapan hastalar. HBe Ab, Anti HBe (e- antikoru ): Hepatit B virüsüne karşı vücudun oluşturduğu antikor dur ( savunma proteinidir). Virüsün e-antijeni ne karşıdır. Testlerde e-antijeninin kaybolup e-antikorunun ortaya çıkmasına serokonversiyon denir ve immün sistemin virüsler savaştığını virüsü temizlemeye başladığının gösterir. HBsAg: Hepatit B yüzey antijeni. Hepatit B virüs varlığını gösterir. Hepatit B virüsün duvarında bulunan antijenik bir proteindir. HBsAg pozitif ise virüs var demektir. HBe Ag: Hastanın son derece bulaştırıcı olduğunu gösterir, kanda yüksek miktarda hepatit B virüsü olduğunu gösterir. Kronik hepatit b hastalarının tedaviye verdikleri cevabın izlenmesinde kullanılır. Hepatit: Karaciğer iltihabı demektir. Birçok sebebe bağlı olabilir: alkol kullanımı, ilaçlar, zehirlenme, virüsler, bakteriler, parazitlere bağlı olabilir ancak en sık

34 sebebi virüsler ile olan hepatitlerdir. Virüsler ile olanlara viral hepatitler denir. Karaciğerde iltihaba sebep olan birçok virüs vardır bunlar içinde 5 tanesi en sık görülenleridir: Hepatit A virüsü, Hepatit B virüsü, Hepatit C virüsü, Hepatit D virüsü ve Hepatit E virüsü. Hepatit A: Enfeksiyöz hepatit, bulaşıcı sarılık da denir. Hepatit A virüsü (HAV) ile meydana gelir. Hepatit A enfeksiyonu kronikleşmez. Hastalar genellikle 6 ila 10 haftada düzelirler. Hastaların dışkısı ve idrarıyla etrafa yayılır kanalizasyon sisteminin kötü olduğu yerlerde salgınlar yapar. Hepatit A aşısı vardır, aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Hepatit B: Serum hepatiti de denir. Hepatit B virüs (HBV) ile meydana gelir. Hastaların % 10 ila 15 i kronikleşir. Kan ve vücut salgıları ile bulaşır. Anneden bebeğe genellikle doğumda bulaşır. Yeni doğan bebeklerde hastalık kapılırsa %90 kronikleşir küçük çocuklarda ise %50 kronikleşir, bu nedenle doğum sonrası aşılama önemlidir. Korunmasız cinsel temas, temiz olmayan aletler ile yapılan manikür, pedikür, dövme, vücut deldirme, diş, diyaliz, cerrahi girişimler ile bulaşır. Hepatit B virüsüne karşı aşı vardır, hepatit b aşı ile önlenebilen bir hastalıktır. Hepatit C: non-a, non-b hepatit diye bilinir. Hepatit C Virüsü (HCV) ile meydana gelir. Vakaların % i kronikleşir. Kan ve vücut salgıları ile bulaşır. Korunmasız cinsel temas, manikür, pedikür, dövme, diş, diyaliz, cerrahi müdahaleler ile bulaşır öncesi kan transfüzyonları ile bulaşmış olabilir. Hepatit C Virüsüne karşı aşı yoktur. Hepatit D: delta hepatit diye bilinir. Hepatit D virüsü ( HDV) ile meydana gelir. Bu virüs sadece Hepatit B hastalarına bulaşabilir. Hastada Hepatit B yoksa bulaşamaz. Hepatit B yi kötüleştirir, siroza gidişi hızlandırır. Hepatit D Virüse karşı aşı yoktur. Hepatit E: Ağızdan bulaşan non-a, non-b hepatiti diye de bilinir. Sebebi Hepatit E Virüsü (HEV) dir. Dışkı ile etrafa yayılır, kanalizasyon sisteminin kötü olduğu bölgelerde daha sık görülür. Hepatit E akut enfeksiyon yapar, kronikleşmez. Hepatit E nin aşısı yoktur. Hepatit E hamilelerde tehlikeli olabilir ve nadiren kronikleşir. Hepatit paneli: Hepatit teşhisi ve karaciğerin durumunu gösteren kan testleri.

35 Hepatit serolojisi: Hepatit teşhisi için istenen kan testleri. Hepatit B İmmün Globülin (HBIG): Hepatit B virüsü için immün serum dur. Bulaşma sonrası hastayı korumak amacıyla aşı ile birlikte kullanılır. Herhangi bir şekilde hepatit b bulaşması durumunda örneğin: iğne batması, hepatit b taşıyan annenin doğum yapması, şüpheli cinsel temas vb. hepatit b aşısı ile birlikte hepatit b immün globülin (HBIG) de yapılır. Karaciğer nakli sonrası tedavide de kullanılır. HBV-DNA PCR: Hepatit B virüsün miktarını gösterir. Miktar arttıkça bulaştırıcılık da artar. Kronik hepatit b hastalarının tedaviye verdikleri cevabı izlemekte kullanılır. Hepato Sellüler Karsinom (HCC): Karaciğer kanseri. Karaciğerin malin tümörüdür. Kronik hepatit b ve hepatit C hastalarında kronik karaciğer iltihabı siroz ve karaciğer kanserine ilerler. Hepatosit: Karaciğer hücresi. IgG anti HBc: Hepatit B virüs kor antikorunun IgG türüdür. İlk aylardan sonra ortaya çıkar. HBs Ag ile birlikte IgG anti HBc pozitif olması kronikleşmeyi düşündürür ( IgM anti Hbc negatif ise). IgM anti HBc: Hepatit B virüs kor antikorunun IgM türüdür. IgM anti HBc pozitif olması akut enfeksiyonu, yakın zamanda hepatit B geçirildiğini gösterir( son altı ay içinde). İğne kazası: ( needlestick injury) hasta iğnesinin yanlışlıkla personele batmasıdır. Hastane, laboratuar ve sağlık hizmetleri sırasında sık karşılaşılan tehlikeli durumdur. İğne kazaları personele bulaşıcı hastalıklar bulaşmasına yol açabilir. Hepatit B, Hepatit C, HİV ve diğer hastalıklar iğne kazaları ile bulaşır. İmmün sistem: Vücudun savunma sistemidir. Özellikle bakteri, virüs, mantar, kanser hücresi gibi istilacılarla savaşmakta görev alır. İmmünoloji: immün sistem ve alerji ile ilgilenen tıp dalı. İnfeksiyon ( enfeksiyon): zararlı mikropların vücuda girmesi. İnfeksiyon akut ( kısa zaman önce başlamış ) yada kronik ( uzun zamandır devam eden ) olabilir. İnjeksiyon: vücut içine iğne ile ilaç, besin maddesi, vitamin vb. verme yolu. İntra

36 Müsküler ( İM) injeksiyon: kas içine, İntra Venöz (İV) injeksiyon: damar içine, Subkutan injeksiyon ( SC): deri altına ilaç vermek demektir. İnterferon: Enfeksiyonları durdurmak için immün sistem hücreleri tarafından üretilen bir proteindir. Karaciğer hücreleri dahil birçok hücrede interferon üretilir. Laboratuarda da üretilir ve kronik hepatit B ve hepatit C tedavisinde interferon kullanılır. İnterferon Alfa-2b (Intron A): Doğal interferonun laboratuarda üretilmiş halidir. Haftada üç kez deri altından enjeksiyon yapılarak kullanılır. Kronik hepatit B tedavisinde ilk kullanılan ilaçtır ve 1991 de kullanılmaya başlanmıştır. İki yaşından itibaren kullanılabilir. Kalıcı cevap: Sustained Response: tedavi ile sağlanan düzelmenin uzun süre devam etmesidir. Örneğin kronik hepatit tedavisinde 6 aydan uzun süre virüs tespit edilemediği bir dönem elde etmek kalıcı cevap, sustained response olarak adlandırılır. Kanla bulaşan mikroplar: kanda bulunan ve kan ile insandan insana bulaşan mikroplardır. Hepatit B, Hepatit C ve Hepatit D kan ile bulaşan mikroplardır. Karaciğer: vücudun en büyük organıdır. Vücudun rafinerisidir. Bağırsaklara giren her madde karaciğerden geçmek zorundadır. Birçok fonksiyonu vardır. Protein, karbonhidrat, safra, pıhtılaşma faktörleri, immün globülin üretimi yapar, vitamin ve enerji depolar, birçok maddenin zararsız hale getirilip atılmasını sağlar. Karaciğer biyopsisi: karaciğerden küçük bir parça alınıp incelenmesi. Genellikle iğne ile alınır. Alınan parça karaciğerin durumunu gösterir. Karaciğer enzimleri: karaciğer içinde yapılan işlemleri hızlandıran proteinlerdir. Kandaki miktarlarının artması karaciğer hücrelerinde bir harabiyet olduğunu gösterir. En sık bakılanları ALT ve AST dir ( SGOT, SGPT). ALT karaciğere daha özgü bir testtir. AST karaciğer ve kalp kasında da bulunur, hepatit ve kalp krizinde artar. Karaciğer fonksiyon testleri: karaciğerin durumunu değerlendirmek amacıyla yapılan testlerdir. Karaciğer hastalıklarının tespiti ve tedaviye cevabın görülmesi için bu testlere bakılır.

37 Aspartate Aminotransferase (AST) Serum Glutamik Oksaloasetik Transaminaz (SGOT) de denir. Alanine Aminotransferase (ALT) Serum Glutamik Pirüvik Transaminaz (SGPT) de denir. Aspartat Aminotransferaz ( AST): Alkalen Fosfataz (ALP): Gamma Glutamik Transferaz (GGT) : Albümin, Total protein, Bilirübin, Laktat Dehidrogenaz, Pıhtılaşma testleri ve INR, Karaciğer yağlanması: Karaciğerde aşırı yağ depolanmasıdır. Karaciğerin yapısını ve çalışmasını bozabilir. Karsinom: Kanserleşen hücreler Hepatosellüler Karsinom = karaciğer kanseri demektir. Komplikasyon: hastalığın tedavisi sırasında ortaya çıkan tıbbi problemler. Kronik Hepatit B Enfeksiyonu: 6 aydan uzun süre Hepatit B testleri pozitif olan hastalara kronik hepatit B enfeksiyonu denir. Lamivudine (Epivir-HBV, Zeffix, Heptodin): hepatit B virüsünün çoğalmasına engel olarak virüsü durduran ilaçtır. Hepatit B tedavisinde kullanılır, nükleosid analoğudur. PCR (polymerase chain reaction): virüs DNA sını tespit eden test yöntemi. Örnekte virüsün varlığının kanıtıdır. Sayı olarak da sonuç alınır, kanda mm küpte virüs sayısını tespit etmekte kullanılır. Pegile interferon: Peg Interferon Alfa-2a (Pegasys): interferon vücut tarafından üretilen ve virüsleri durduran bir proteindir. Pegile interferon vücudun yaptığı interferonun sentetik olarak üretilmiş olanıdır ve hepatit B ve Hepatit C tedavisinde haftada bir iğne olarak kullanılır yılında kullanılmaya başlandı. Pegile formu yan etkisini azaltmıştır. Perinatal bulaşma ( anneden bebeğe bulaşma), Perinatal Transmission (vertical

38 transmission): hastalığın anneden bebeğe bulaşmasıdır. Bulaşmanın çoğu doğum sırasında olur. Çok önemlidir çünkü hepatit B yeni doğan çocuğa bulaşırsa bu çocukların % 90 ında hastalık kronikleşir ve %25 i kronik karaciğer hastalıkları ve karaciğer kanserinden erken yaşta hayatını kaybeder. Bu nedenle hamilelerin gebelik sırasında hepatit taramasından geçmesi ve eğer hepatit B taşıyorlar ise bebeğin doğar doğmaz ( doğumu takiben 12 saat içinde ) hepatit B ile aşılanması ve hepatit B immün globülin yapılması gerekir. Persistan: geri dönen yada uzun zaman devam eden hastalık. Post transfüzyon hepatiti: kan naklinden sonra ortaya çıkan hepatit tablosudur öncesinde kanlar hepatit C taramasından geçirilmiyordu ve kan nakli sonrası hepatit C hastalığı görülüyordu. Günümüzde bütün kan ve kan ürünleri hepatit ve hiv taramasından geçmek zorundadır. Protein: amino asitlerden yapılmış zincirlerdir. Proteinler insan vücudunun ana yapı malzemeleridir. Recombinan DNA: genetik materyalin yeniden üretilmesidir. Laboratuarda DNA nın kesilip şekillendirilerek yeniden oluşturulmasıdır. Birçok ilaç ve hepatit aşıları bu yöntemle oluşturulmaktadır. Relaps: iyileşmeyi takiben bir süre sonra hastalık yada şikayetlerin geri dönmesi (recurrence). Remisyon: Hastalık şikayetlerinin ortadan kaybolduğu veya şikayetlerin azaldığı dönem. Remisyon kendi kendine yada tedaviyi takiben gelişebilir. Pıhtılaşma faktörleri: karaciğerde yapılan ve pıhtılaşmayı sağlayan proteinlerdir. Eksikliklerinde kanama durmaz. Pıhtılaşma faktörlerinin azalması karaciğerin işini aksattığını, bozulmaya başladığını ve karaciğer hastalıklarını gösteren önemli bir ipucudur. Kronik hepatit hastalarında kanama zamanının uzaması karaciğer nakli gerektiğini gösterir. Risk faktörü: hastalığın bulaşma ihtimalini arttıran davranış ve durumlar. Örneğin sigara akciğer kanserini arttıran bir risk faktörüdür. İğne kazası ihtimali olan işler ( doktorluk, hemşirelik) hepatit bulaşması için risk faktörüdür. İlaç ve uyuşturucu bağımlılığı hepatti B ve C bulaşması için risk faktörüdür. Serokonversiyon: vücudun savunma sisteminin üstün duruma geçtiğinin

39 gösterilmesidir. Virüsün varlığını gösteren testler antijen testleri, immün sistemin silahlarını gösterenler antikor testleridir. Bir hastalık için testlerde antijen pozitif / antikor negatif iken durumun antijen negatif/ antikor pozitif hale gelmesine serokonversiyon denir. Örneğin hepatit B hastalığında HBe antijeni pozitif / HBe antikoru negatif iken serokonversiyon olmuş ve HBE antijeni negatif / Anti HBe antikoru pozitif olmuş ise vücut hepatit B virüsünü temizlemeye başlamış ve büyük miktar hepatit B virisi temizlenmiş demektir. Seroloji: kanın serum kısmında çalışılan antikor testlerine denir. Hepatit B ve hepatit C gibi mikroplarla karşılaşan vücut bunları ortadan kaldırmak için antikor denilen silahları üretir. Yapılan testler ile bu antikorların tespit edilmesi hastalığın varlığını gösterir. Sarılık: deri ve göz aklarında sararma. Bilirübin ömrünü doldurmuş kan hücrelerinin parçalanması sonucu ortaya çıkar ve safra ile karaciğerden atılır. Karaciğer hastalıkları ve safra kanallarının tıkandığı durumlarda bilirübin kanda birikir ve sarılık ortaya çıkar. Sarılık safra taşlarına, karaciğer kanserine, parazitlere, pankreas başı tümörlerine, alkolizme, zehirlenmeye, safra kesesini tıkayan bütün hastalıklara bağlı olabilir. Semptom: Hastalık bulgusu olarak vücutta meydana gelen değişiklikler yada fonksiyon kaybıdır. Siroz: karaciğerin işlemesini bozacak derecede geri dönüşü olmayan hasar. Kronik Hepatit B kronik hepatit C sürekli iltihaba neden olarak ve karaciğerin dokusunu bozarak siroza yol açan en önemli sebeplerdir. T- hücreleri: Yabancı maddeleri ve virüsleri fark ederek onlarla savaşan, antikor üretimini başlatan immün sistemin beyaz hücreleridir. Tam kan sayımı: kan içindeki kırmızı hücreler( eritrositler), beyaz hücreler (lökositler), pıhtılaşma hücreleri ( trombositler), hemoglobin miktarı ve hücre oranlarını gösteren testler gurubudur. Kronik hepatit hastalarında beyaz kürelerin ( lökositlerin) düşmesi siroza gidişi gösterir. Tarama testi: Screening: kan vericilerin hepatit ve diğer hastalıklar açısından tarama testinden geçirilmesidir. Tüm kan vericiler ve torba kanları hepatit B, hepatti C, HİV ve diğer kanla bulaşan hastalıklar açısından testten geçirilir.