kaldırılmıştır. -İletişim

Transkript

1 TS EN 206 Beton - Özellik, performans, imalat ve uygunluk 1

2 TS EN 206-1, TSEİnşaat Hazırlık Grubunca hazırlanmış ve 8 Aralık 2004 tarihinden itibaren üretim ve satış safhalarında uygulanması zorunlu hale getirilmiştir. Bu tarihten itibaren, TS Beton - Hazır Beton standardı uygulamadan kaldırılmıştır. TS EN in Getirdikleri - Kapsam - Taraflar - Görev ve sorumluluklar -İletişim - Sınıflandırma ve Tanımlama - Durabilite - Güvenlik 2

3 Bu standartta verilen genel çözümlerin mümkün olmadığı durumlarda, betonun kullanılacağı yerde geçerli milli Standard veya şartnamelerinde uygulanabileceği belirtilmiştir. Katı kuralcı yaklaşım yerine, betonun kullanılacağı yerde geçerli uygulamaların gelişmesi ve devam etmesine izin vermektedir. 3

4 TARAFLAR TS EN de, şartname hazırlayıcı, imalatçı ve kullanıcı taraflar ve tarafların üzerlerine düşen görevler net olarak tarif edilmiştir. 4

5 GÖREV VE SORUMLULUKLAR TS EN de -Şartname hazırlayıcı beton özelliklerinden -İmalatçı uygunluk ve imalat kontrolünden - Kullanıcı betonun yapıya veya yapı elemanına yerleştirilmesinden ve bakımından (kür) sorumludur. Hazır beton için KULLANICI aynı zamanda ŞARTNAME HAZIRLAYICI dır. Kullanıcı İmalatçıya beton özelliklerini vermelidir. 5

6 İLETİŞİM Yeni standart taraflar arasındaki bilgi iletişimini kapsar ve kollektif bir çalışma gerektirir. İYİ Y BETON İÇİN Ç N ÖNCELİKLE DOĞRU TALEP GEREKİR... 6

7 TANIMLAMA VE SINIFLANDIRMA Yeni standartta betonun tanımlanmasında aşağıdaki özellikler de ilave edilmiştir: - Betonun maruz kalacağı çevresel etki sınıfları - Çökme sınıfının dışındaki diğer kıvam sınıfları - Hafif beton sınıfları - Klor içeriği sınıfları - Dayanım gelişmesi TS EN STANDARDI İLE BİRLİKTE YAPIYA UYGUN BETONUN SEÇİMİ DAHA NET VE SİSTEMATİK OLMAKTADIR. 7

8 TS EN de ön plana çıkan başka bir özellik de DURABİLİTE dir. 8

9 GÜVENLİK TS EN standardında betonun uygunluk kontrolü ve uygunluk kriterlerinde de değişiklik yapılmıştır: Eski standartta kendisinden daha düşük değerler elde etme olasılığı %10 olarak tanımlanan KARAKTERİSTİK DAYANIM, Yeni standartta %5 olarak tanımlanmaktadır. İstatistiksel hesaplamalarda standart sapma ile çarpılan değer TS de...1,28 iken TS EN de...1,48 olmuştur. 9

10 BETON ÜRETİMİNİN İSTATİSTİKSEL KALİTE KONTROLÜ Betonun basınç dayanımı birçok faktöre bağlı. Bu nedenle beton kalitesi olasılığa dayalı istatistiksel yöntemlerle belirlenmeli ARİTMETİK ORTALAMA YETERLİ DEĞİL! BETON KALİTESİ KARAKTERİSTİK DAYANIMA GÖRE KONTROL EDİLMELİDİR! PARTİ BAZINDA DENETİM f cm f ck + 4 MPa f cmin f ck -4 MPa TÜM ÜRETİMİN DENETİM f cm f ck σ f cmin f ck -4 MPa %

11 - Hazır betonları, STANDARDIN KAPSAMI - Şantiyede hazırlanmış betonları, - Prefabrik beton elemanlar için tesiste imal edilmiş betonları (Standart normal, ağır ve hafif betonları), KAPSAMAKTADIR... - Gaz betonlara, - Köpüklü betonlara, - Gözenekli betonlara, - Yoğunluğu 800 kg/m 3 den daha düşük betonlara, - Isıya dayanıklı betonlara UYGULANMAMAKTADIR 11

12 DİĞER STANDARDLARDA VEYA İLGİLİ DİĞER ÖZEL STANDARDLARDA, AŞAĞIDAKİ KONULARDA İLÂVE VEYA FARKLI ŞARTLAR VERİLMİŞ OLABİLİR: Yollarda kullanılacak betonlar, Diğer malzemeler (lif gibi) kullanılarak yapılan betonlar, Harçlar, Özel teknolojilerle imâl edilen betonlar (püskürtme beton gibi), Sıvı veya gaz atık madde boşaltım yapılarında kullanılacak betonlar, Kirletici maddelerin muhafazası için depo yapılarında kullanılacak betonlar, Kütle betonları (baraj betonu gibi), Kuru karışımlı betonlar. Bu verilen konularda standard mevcut değilse, betonun kullanılacağı yerde geçerli şartname hükümleri uygulanabilir. Yollarda ve trafiğe açık diğer alanlarda kullanılacak betonlar, Püskürtme betonlarla ilgili standartlar hazırlık aşamasındadır. 12

13 TS EN standardında : 1. Betonun bileşen malzemeleri (Özellikleri, uygunluk kriterleri), 2. Taze ve sertleşmiş beton özellikleri ve bunların doğrulanması, 3. Beton bileşim oranları için sınırlar, 4. Beton özellikleri, 5. Taze betonun teslimi, 6. İmalat kontrol işlemleri, 7. Uygunluk kriterleri ve uygunluk değerlendirmesi, ile ilgili şartlar belirlenmiştir. 13

14 STANDARTTA ADI GEÇEN TARİFLER, SEMBOLLER VE KISALTMALAR Tasarlanmış Beton: Gerekli beton özellikleri ile ilave karakteristiklerin imalatçıya tarif edildiği ve imalatçının bu özelliklerle ilave karakteristiklere uygun olarak temin etmede sorumlu olduğu beton. Tarif Edilmiş Beton: Betonda kullanılacak bileşen malzemeler ve karışım oranlarının imalatçıya tarif edildiği ve imalatçının bu karışım oranlarına sahip olarak temin etmede sorumlu olduğu beton Standarda Göre Tarif Edilmiş Beton: Betonun kullanılacağı yerde geçerli olan standartta verilen karışım 14 oranlarıyla tarif edilen beton.

15 Beton Grubu (Ailesi) :İlgili özellikleri arasında güvenli ilişki kurulan ve bu ilişkinin kayda geçirildiği farklı bileşimlere sahip betonların oluşturduğu grup. Toplam Su İçeriği : Betondaki karma suyu, agreganın bünyesinde ve yüzeyinde bulunan su, hamur şeklinde kullanılan mineral katkı ve kimyasal katkı içerisinde bulunan su, betona buz ilave edilmesi veya buharla ısıtma yoluyla giren suların toplamı. Etkili Su İçeriği : Taze beton bünyesindeki mevcut toplam su miktarı ile agrega tarafından emilen su miktarı arasındaki fark. (Su / Çimento Oranı = Etkili Su İçeriği / Çimento Kütlesi dir). Karakteristik Dayanım : Belirlenen hacimdeki betonda belirlenecek bütün dayanım değerlerinden, bu dayanım altına düşmesi beklenen oranının %5 olduğu dayanım düzeyi. 15

16 Hazır Beton: Kullanıcı olmayan şahıs veya kuruluş tarafından hazırlanıp taze halde teslim edilen beton. - Kullanıcı tarafından şantiye dışında hazırlanan beton, -Şantiyede, kullanıcı haricindeki kişi i veya kuruluşlarca larca hazırlanan beton. Bir metreküp beton : Sıkıştırılmış halde 1 m 3 hacim işgal eden beton. Harman : Karıştırıcıda (mikser) bir işlem döngüsüyle imal edilen veya sürekli karıştırıcıdan 1 dakikalık sürede boşaltılan taze beton miktarı. Yük : Bir araçta taşınan ve bir veya daha fazla harmandan 16 meydana gelen beton miktarı.

17 Sürüklenmiş Hava : Genellikle katkı maddeleriyle, karışım esnasında taze beton içerisinde tasarlanarak oluşturulan mikroskobik hava kabarcıkları µm boyutlu ve küresel. Hapsolmuş Hava : Betonda sürüklenmiş hava dışında oluşan hava boşlukları. Mineral Katkı : Betonun bazı özelliklerini iyileştirmek veya betona özel nitelikler kazandırmak amacıyla kullanılan lan ince öğütülmüş malzeme. Bu standardda inorganik iki tip mineral katkı tarif edilmiştir. - Hemen hemen inert mineral katkılar (Tip I), - Puzzolanik veya durgun hidrolik mineral katkılar (Tip II). 17

18 Birim Hacim Kütlesine Bağlı Olarak Betonların Sınıflandırılması Etüv Kurusu Birim Hacim Kütlesi (kg/m 3 ) Hafif Beton Normal Beton Ağır Beton >2600 Birim Hacim Kütlesine Bağlı Olarak Agregaların Sınıflandırılması Etüv Kurusu Birim Hacim Kütlesi (kg/m 3 ) Hafif Agrega Normal Agrega Ağır Agrega 2000 Yığın (boşluklu) b.h.k

19 Şartname : İmalatçıya, beton özellikleri, performans ve bileşim oranlarıyla ilgili teknik şartları bildirmek üzere verilen belgeler bütünü. Şartname Hazırlayıcı : Taze ve sertleşmiş betonla ilgili şartnameleri hazırlayan şahıs veya kuruluş. Kullanım (Hizmet Verme) Ömrü : Betona uygun bakım (kür) yapılması şartıyla, yapıda kullanılan beton performansının, yapının performans koşullarını sağlamaya uygun seviyede tutulduğu süre. Çevre Etkileri : Betonun maruz kaldığı kimyasal ve fiziksel etkilerdir. 19

20 SEMBOLLER VE KISALTMALAR XO XC XD XS XF XA XM S1 S5 VO V4 : Korozyon veya zararlı etki tehlikesi olmayan etki sınıfları : Karbonatlaşmanın sebep olduğu korozyon tehlikesi olan etki sınıfları : Deniz suyu dışındaki klorürlerin sebep olduğu korozyon tehlikesi olan etki sınıfları : Deniz suyundaki klorürlerin sebep olduğu korozyon tehlikesi olan etki sınıfları : Donma çözülme etkisine sahip etki sınıfları : Kimyasal zararlı etkiye sahip olan etki sınıfları : Mekanik aşınma etkisine sahip etki sınıfları : Çökme (Slump) ile ifade edilen kıvam sınıfları : Vebe Süresi ile ifade edilen kıvam sınıfları CO C3 : Sıkıştırılabilme Derecesi ile ifade edilen kıvam sınıfları F1 F6 : Yayılma Çapı ile ifade edilen kıvam sınıfları 20

21 SEMBOLLER VE KISALTMALAR C.../... : Normal ve Ağır Beton için basınç dayanım sınıfları LC.../... : Hafif Beton için basınç dayanım sınıfları F ck, sil F c, sil F ck, küp F c, küp F cm F ci D... D max : Betonun, silindir numune kullanılarak tayin edilen karakteristik basınç dayanımı : Betonun, silindir numune kullanılarak tayin edilen basınç dayanımı : Betonun, küp numune kullanılarak tayin edilen karakteristik basınç dayanımı : Betonun, küp numune kullanılarak tayin edilen basınç dayanımı : Betonun, ortalama basınç dayanımı : Tek deney sonucu beton basınç dayanımı : Hafif betonun birim hacim kütlesi sınıfı : Agrega en büyük tane anma büyüklüğü CEM... : EN 197 standart serisine göre çimento tipi σ : Bir grubun tahmini standart sapması 21

22 4. SINIFLANDIRMA Yeni standartta betonun sınıflandırması aşağıdaki özelliklere göre yapılmaktadır: - Çevre Etki Sınıfları - Taze Beton * Kıvam Sınıfları * Agrega En Büyük Tane Büyüklüğüne göre beton sınıflandırılması - Sertleşmiş Beton * Basınç Dayanım Sınıfları * Hafif Betonun Yoğunluğa göre sınıfları 22

23 4.1. BETONUN MARUZ KALACAĞI ÇEVRESEL ETKİ SINIFLARI 1) Korozyon veya zararlı etki tehlikesi yok (XO) 2) Karbonatlaşmanın sebep olduğu korozyon (XC) 3) Deniz suyu haricindeki klorürlerin sebep olduğu korozyon (XD) 4) Deniz suyundan kaynaklanan klorürlerin sebep olduğu korozyon (XS) 5) Buz çözücü maddenin de bulunduğu veya bulunmadığı donma/çözülme etkisi (XF) 6) Kimyasal etkiler (XA) 7) Mekanik aşınma etkisi (XM) 23

24 MÜHENDİS - MİMARIN GÖREVİ İSTENEN DAYANIMDA DAYANIKLI (DURABİLİTE) EKONOMİK İŞLEVSEL- FONKSİYONEL GÜZEL- ESTETİK YAPININ; BELİRLİ BİR GÜVENLİKLE YÜKLER TAŞINMALI KALICI DENECEK KADAR UZUN ÖMÜRLÜ KIT KAYNAKLARIN VERİMLİ KULLANIMI İHTİYACA CEVAP VEREN İNSAN DOĞASI OLMASINI SAĞLAMAKTIR

25 Beton tarif edilen etkilerin birden fazlasına maruz kalabilir ve bu nedenle betonun maruz kalacağı çevre şartlarının, etki sınıflarının birleşimi olarak ifade edilmesi gerekli olabilir. Sınıf Gösterimi Çevrenin Tanımı 1 Korozyon veya Zararlı Etki Tehlikesi Yok Etki Sınıflarının Meydana Gelebileceği Yerlere Ait Bilgi Mahiyetinde Örnekler XO Donatı veya diğer gömülü metal bulunmayan beton : Donma/çözülme etkisi, aşınma veya kimyasal etki haricindeki bütün etkiler Donatı veya gömülü metal içeren beton : Çok kuru Çok düşük rutubetli havaya sahip binaların iç kısımlarındaki beton Aşınma, donma/çözülme veya kimyasal etkilere maruz kalmayan donatısız beton Agresif olmayan toprağın içinde kalan donatısız beton Sürekli, agresif olmayan su içinde kalan donatısız beton 25

26 DONMA - ÇÖZÜLME UŞAKUŞAK-EŞME

27 Sınıf Gösterimi Çevrenin Tanımı Etki Sınıflarının Meydana Gelebileceği Yerlere Ait Bilgi Mahiyetinde Örnekler 5 Buz Çözücü Maddenin de Bulunduğu veya Bulunmadığı Donma/Çözülme Etkisi Betonun, etkili donma/çözülme döngülerine, ıslak durumda maruz kalması halinde etki, aşağıda verilen şekilde sınıflandırılır. XF 1 XF 2 XF 3 XF 4 Buz çözücü madde içermeyen suyla orta derecede doygun Buz çözücü madde içeren suyla orta derecede doygun Buz çözücü madde içermeyen suyla yüksek derecede doygun Buz çözücü madde içeren su veya deniz suyu ile yüksek derecede doygun Yağmura ve donmaya maruz düşey beton yüzeyler XF1 şartlarında olan fakat doğrudan veya serpinti halinde buz çözücü madde etkisine maruz yol yapılarının düşey beton yüzeyleri Üzerinde yağmur veya su biriken ve donmaya maruz yatay beton yüzeyler Sık su serpintisi ve donma etkisindeki beton elemanlar Doğrudan veya serpinti halinde buz çözücü maddelere ve donmaya maruz yatay beton yüzeyler Buz çözücü tuz ihtiva eden su serpintisine sık maruz ve donma etkisindeki beton elemanlar Deniz yapılarının dalga etkisi altındaki 27 donmaya maruz bölgeleri

28 XF1 XF2 XF3 XF4 ÇEVRESEL ETKİ SINIFI- TS EN 206 EN BÜYÜK S/C EN AZ DAYANIM EN AZ DOZAJ kg/m HAVA 3 (%) DİĞER DONMA ÇÖZÜLME ETKİSİ XF1 XF C30/ C25/ XF C30/ Suya orta derecede doygun (düşey beton yüzeyleri) Suya yüksek derecede doygun (yatay beton yüzeyleri) XF C30/ DONMA-ÇÖZÜLMEYE - DAYANIKLI AGREGA Suya orta derecede doygun, buz çözücü maddeler var (düşey beton yüzeyleri) Suya yüksek derecede doygun, buz çözücü maddeler var (köprü tabliyesi, vb.) 28

29 DONMA - ÇÖZÜLME 140 DONMA-ÇÖZÜLME DEVRİNE MARUZ KALMIŞ, 100x100x100 mm BOYUTLARINDA KÜP BETON NUMUNELERİ ÇİMENTO DOZAJI 350 kg/m 3 HAVA KATKILI BETONLARDA DAYANIM KAYBI YOK, KATKISIZ BETONLAR ELLE BİLE UFALANABİLİYOR

30 YÜKSEK SICAKLIKLAR BETON YANGINA DİRENÇ : (Euro A sınıfı-hiç Yanmaz). Deneye gerek yok MÜHENDİSİN ALABİLECEĞİ ÖNLEMLER MİNERAL KATKI KULLANIMI (UÇUCU KÜL, YÜKSEK FIRIN CÜRUFU) TERMAL OLARAK STABİL AGREGA KULLANIMI PAS PAYI TABAKASININ KALINLIĞI (Binaların yangından korunmasına ilişkin yönetmeliğe göre minimum 4 cm)

31 KÜTLE KAYBINA YOL AÇAN FİZİKSEL ETKİLER ABRESİF AŞINMA KURU SÜRTÜNME ETKİSİ (ARAÇ ve YAYA TRAFİĞİ, İŞ MAKİNELERİNİN PALETLERİ, AĞIR CİSİMLERİN SÜREKLENMESİ) EROZYON İÇİNDE ASKI HALİNDE YÜZER MADDELERİN BULUNDUĞU SIVILARIN BETON YÜZEYİNİ ÇİZEREK AŞINDIRMASI ZAMANLA ARTAN KÜTLE KAYBI ÇİVİLİ LASTİKLERİN SÜRTÜNME ETKİSİYLE OLUŞAN BETON YÜZEYİ 31

32 S ın ıf G ö s te r im i Ç e v r e n in T a n ı m ı E t k i S ın ıfla r ın ın M e y d a n a G e le b ile c eğ i Y e r le r e A it B ilg i M a h iy e tin d e Ö r n e k le r 7 M e k a n ik Aş ın m a E t k is i Eğ e r b e to n aş ırı m e k a n ik k u lla n ım a m a ru z k a la c a k s a, e tk i s ın ıfı aş ağ ıd a k i g ib i v e rilm e lid ir. Ş iş m e la s tik le r ta ra fın d a n k u lla n ıla n X M 1 O rta D e re c e d e Aş ın m a taş ıy ıc ı z e m in le r y a d a y ü z e y s e rtleş tiric ili X M 2 X M 3 Y ü k s e k D e re c e d e Aş ın m a Ç o k Y ü k s e k D e re c e d e Aş ın m a s a n a y i z e m in le ri Ş iş m e y a d a ta m k a u ç u k la s tik d o n a n ım lı fo rk liftle r ta ra fın d a n k u lla n ıla n taş ıy ıc ı z e m in le r y a d a y ü z e y s e rtleş tiric ili s a n a y i z e m in le ri E la s to m e r la s tik y a d a ç e lik te k e r d o n a n ım lı fo r k liftle r ta ra fın d a n k u lla n ıla n taş ıy ıc ı z e m in le r y a d a y ü z e y s e rtleş tiric ili s a n a y i z e m in le ri; s ık s ık z in c irli a ra ç la r ta ra fın d a n k u lla n ıla n ; ç a k ıl taşı s ü rü k le y e n s u la rd a b u lu n a n b e to n s u y a p ıla rın d a XM1 XM2 XM3 EN BÜYÜK S/C EN AZ DAYANIM C30/37 C30/37 C35/45 EN AZ DOZAJ kg/m

33 AŞINMAYA KARŞI MÜHENDİSİN ALABİLECEĞİ İLAVE ÖNLEMLER Taze betonda segregasyon ve terlemenin önlenmesi, Aşınmaya dayanıklı agrega kullanımı, Zamanında ve düzgün perdahlama işlemi, Eksiksiz ve zamanında kür, Yüzey bölgesinde aşınmaya dayanıklı özel agrega (kuvars, korundum vb.) veya çelik lif kullanımı, Özel beton üretimi (Polimer emdirilmiş beton veya vakumlu beton) 33

34 SÜLFAT ETKİSİ KATI KURU TUZLAR ZARARSIZ! NEMLİ ORTAMDA ZARARLI Cevreden sülfat eriyiği Hidrate C 3 A Sülfatların betonun içine difuzyonu C 3 A nın genleşme reaksiyonu Çatlak Oluşumu

35 SÜLFAT ETKİSİ - REAKSİYONLAR SO - 3 Na 2 SO 4 Ca(OH) 2 H 2 O Alçıtaşı CaSO 4.2H 2 O (Hacim artışı) MgSO 4 ALÇITAŞI Hidrate C 3 A ETRENJİT (Hacim artışı) MgSO 4 (Deniz Suyu) CSH ALÇI 35

36 SÜLFAT ETKİSİ SÜLFAT KAYNAKLARI: TOPRAKTAN (YÜZEYİNDE BEYAZ BİRİKİNTİLER OLAN, ÇALILIK DIŞINDA BİTKİ YETİŞMEYEN ARAZİLER ŞÜPHELİ) ÇİMENTODAN (KATILAN ALÇITAŞI, SO3 3 OLMALI) DENİZ SUYU, YERALTI SUYU

37 SÜLFAT ETKİSİNDE KÖPRÜ AYAĞI BELİRTİLER * BEYAZ LEKELER * KÖŞE ve KENARLARDA BAŞLAYAN ÇATLAKLAR * PULLANMA - DÖKÜLME * UFALANMA - YUMUŞAMA

38 SÜLFAT ETKİSİNDE KALMIŞ SU KANALI SU HAREKETİ (ISLANMA - KURUMA ŞİDDETİ ARTIRMAKTA)

39 Sınıf Gösterimi 6 - Kimyasal Etkiler Çevrenin Tanımı Etki Sınıflarının Meydana Gelebileceği Yerlere Ait Bilgi Mahiyetinde Örnekler Betonun Çizelge 2 de verilen doğal zeminler ve yer altı sularından kaynaklanan zararlı kimyasal etkilere maruz kalması durumunda etki, aşağıda verilen şekilde sınıflandırılır. Deniz suyu, coğrafik bölgeye göre sınıflandırılır, bu nedenle betonun kullanılacağı yerde geçerli sınıflandırma uygulanır. Not - Aşağıda verilenlerin bulunması halinde, geçerli etki sınıfının tayini için özel çalışma yapılmasına gerek duyulabilir: - Çizelge 2 de verilen sınır değerlerinin erlerinin dışındaki ındaki değerlererler - Diğer zararlı kimyasal maddeler, - Kimyasal maddelerle kirlenmiş zemin veya su, - Çizelge 2 de verilen kimyasallarla birlikte yüksek hızda akan su bulunması Çizelge 2 ye göre az zararlı XA 1 kimyasal ortam Çizelge 2 ye göre orta zararlı XA 2 kimyasal ortam Çizelge 2 ye göre çok zararlı XA 3 kimyasal ortam 39

40 Çizelge 2 Doğal zeminler ve yer altı sularından kaynaklanan kimyasal etkiler için etki sınırlarının sınır değerleri Zararlı kimyasal ortamların aşağıda verilen sınıflaması, doğal zemin ve yer altı suyunun 5 C ile 25 C arasında sıcaklığa sahip olması ve su akış hızının durguna yakın derecede yavaş olması esas alınarak yapılmıştır. Kimyasal özelliğe ait en baskın herhangi tek değer, sınıfı belirler. İki veya daha fazla zararlı kimyasal özelliğin aynı sınıfı belirtmesi durumunda çevre, bir sonraki daha yüksek sınıfa dahil olarak alınmalıdır. Ancak bu özel durum için yapılan çalışmanın bir üst sınıf seçmenin gerekli olmadığını göstermesi durumunda bu işlem uygulanmaz. Referans Kimyasal Özellik XA 1 XA 2 XA 3 Deney Metodu Yer altı suyu SO 4 2- mg/l EN > 200 ve < 600 > 600 ve < 3000 >3000 ve <6000 ph ISO 4316 < 6,5 ve > 5,5 <5,5 ve > 4,5 <4,5 ve > 4,0 CO 2 mg/l (zararlı etkiye sahip) NH 4 + mg/l pr EN : 1999 ISO veya ISO > 15 ve < 40 > 40 ve < 100 > 100 den doygun hale gelinceye kadar > 15 ve < 30 > 30 ve < 60 > 60 ve < 100 Mg +2 mg/l ISO 7980 > 300 ve < 1000 >1000 ve <3000 > 3000 den doygun 40 hale gelinceye kadar

41 Çizelge 2 Doğal zeminler ve yer altı sularından kaynaklanan kimyasal etkiler için etki sınırlarının sınır değerleri Zemin SO 4 2- Kimyasal Özellik mg/kg a (toplam) Referans Deney Metodu EN b Asitlik mg/l DIN XA 1 XA 2 XA 3 > 2000 ve < 3000 c > 3000 c ve < > 200 Baumann Gully > ve < Uygulamada dikkate alınmaz a. Geçirgenliği (permeabilitesi) 10-5 m/s den daha düşük olan kil zeminler bir aşağı sınıfa geçirilebilirler. b. Deney metodunda, SO 4 2- ün hidroklorik asitle ekstraksiyonu, tarif edilmiştir ; Alternatif olarak, betonun kullanılacağı yerde yapılıyorsa, su ile açığa çıkarma metodu da kullanılabilir. c. Islanma kuruma döngüleri veya kapiler emme nedeniyle, betonda sülfat iyonu birikimi tehlikesi olan yerlerde 3000 mg/kg olan sınır 2000 mg/kg a indirilir. 41

42 ÇEVRESEL ETKİ SINIFI- TS EN 206 EN BÜYÜK S/C EN AZ DAYANIM EN AZ DOZAJ kg/m DİĞER 3 ZARARLI KİMYASAL ÇEVRELER XA C30/ XA C30/ XA C35/ SÜLFATA DAYANIKLI ÇİMENTO XA1 Düşük derecede agresif kimyasal etki XA2 Orta derecede agresif kimyasal etki veya deniz suyuna maruz XA3 İleri derecede agresif kimyasal etki 42

43 MÜHENDİSİN ALABİLECEĞİ İLAVE ÖNLEMLER KİRECİN (Ca(OH) 2 ) PUZOLANLARLA TESPİTİ FAYDALI GEREĞİNDE BETON İZOLE EDİLMELİ

44 DEF (GECİKMİŞ ETRENJİT OLUŞUMU) TEXAS - PREFABRİK KİRİŞ ELEMANLAR YÜKSEK SO 3 İÇERİĞİ (%2 5 ) DÜŞÜK SO 3 ERİYEBİLİRLİĞİ YÜKSEK KÜR SICAKLIĞI 44

45 ASİT ETKİSİ BETON BAZİK ORTAM ASİDİK SIVILAR KALSİYUMLU BİLEŞENLER ÜZERİNDE (Ca(OH) 2, CSH, CAH) ÇÖZÜCÜ ETKİ KUVVETLİ ASİTLER SÜLFÜRİK ASİT H 2 SO 4 NİTRİK ASİT HNO 3 HİDROKLORİK ASİT HCl HİDROFLORİK ASİT ZAYIF ASİTLER H 2 S + SU FİLMİ + OKSİJEN H 2 SO 4 SO 3 + SU FİLMİ + OKSİJEN H 2 SO 4 45

46 ASİT ETKİSİ Cevreden asit eriyiği Yerinde kalmış, bozulmuş tabaka (normal betondan çok daha geçirimli Reaksiyon ürünlerinin erime veya aşınma ile uzaklaşması Sertleşmiş çimentonun mikro yapısının (boşluk sisteminin) tabaka tabaka bozulması ZAYIF ORTA ŞİDDETLİ TS EN ph < ph ph 4.0 ÖNLEM: Yüzey asit etkisine dayanıklı geçirimsiz maddelerle (bitümlü malzemeler, poliüretan, sentetik reçineler vb.) kaplanmalıdır. 46

47 ASİT ETKİSİ YENİ VE HENÜZ BOZULMAMIŞ ASİT ETKİSİNE MARUZ KALMIŞ

48 DENİZ SUYU ETKİSİ FİZİKSEL Aşınma Islanma--kuruma Islanma Donma--çözülme Donma KİMYASAL Donatı Korozyonu (klorürler) Sülfat Magnezyum İyonları Karbonik Asit

49 DENİZ ORTAMI Denizden uzaktaki yapı Tuz yüklü rüzgarlar DENİZ SUYU: EN ÖNEMLİ KLORÜR KAYNAĞI Atmosferik Deniz bölgesi Sıçrama bölgesi Gelgit Bölgesi Yükselme Alçalma DENİZ ORTAMINDAKİ BETONARME YAPILARDA KOROZYON DAYANIKLILIK AÇISINDAN BASKIN FAKTÖRDÜR Su altı bölgesi Deniz tabanı DİKKATE ALINMAZSA 5-10 YIL İÇİNDE ÇOK AĞIR KOROZYON HASARI GÖRÜLÜR 49

50 DENİZ SUYU ETKİSİ TUZLA İSKELESİ

51 Sınıf Gösterimi Çevrenin Tanımı Etki Sınıflarının Meydana Gelebileceği Yerlere Ait Bilgi Mahiyetinde Örnekler 4 Deniz Suyundan Kaynaklanan Klorürlerin Sebep Olduğu Korozyon Donatı veya diğer gömülü metal ihtiva eden betonun, deniz suyunda bulunan klorürlere veya deniz suyundan kaynaklanan tuz taşıyan hava ile temas etmesi halinde etki, aşağıda verilen şekilde sınıflandırılır. XS 1 XS 2 XS 3 Hava ile taşınan tuzlara maruz, fakat deniz suyu ile doğrudan temas etmeyen Sürekli olarak su içerisinde Gelgit, dalga ve serpinti bölgeleri Sahilde veya sahile yakın yerde bulunan yapılar Deniz yapılarının bölümleri Tamamen deniz suyu içindeki veya suya doygun haldeki beton Gel git, dalga ve serpintiye maruz deniz yapılarının bölümleri 51

52 ÇEVRESEL ETKİ SINIFI- TS EN 206 XS1 XS2 XS3 KLORÜRLERDEN KAYNAKLANAN KOROZYON DENİZ SUYU EN BÜYÜK S/C EN KÜÇÜK DAYANIM EN AZ DOZAJ kg/m 3 XS C30/ XS C35/ XS C35/ Deniz suyu ile direkt temas yok (sahile yakın yapılar) Denizin altında (deniz yapılarının belli kısımları) Gelgit, dalga ve serpintiye maruz (deniz yapılarının belli kısımları) 52

53 ALKALİ-AGREGA AGREGA REAKTİVİTESİ Cevreden su ve/veya alkaliler (örneğin buz çözücü tuzlardan Mevcut alkalilerin boşluk sistemine sızması (çimentodan ve katkı maddelerinden) Reaktif Agrega Su ve alkalinin betona difuzyonu Çatlak Oluşumu (Harita şeklinde ve yüzeyde paralel) Reaktif Agreganın Genleşmesi 53

54 ALKALİ-AGREGAAGREGA REAKTİVİTESİ ÜÇ KOŞUL BİR ARADA OLMALI! 1) ÇİMENTODA ALKALİ OKSİT DEĞERİ (Na 2 O K 2 O) > %0.6 2) AGREGADA AKTİF SİLİS BULUNMALI (OPAL, TRİDİMİT, KRİSTOBALLİT, VOLKANİK CAM, RİYOLİT, ANDEZİT ve TÜFLERİ) 3) SU YILLAR SONRA JEL OLUŞUMU (SODYUM + POTASYUM + KALSİYUM SİLİKAT) HACİM GENLEŞMESİ AĞ ŞEKLİNDE ÇATLAKLAR SİLİSLİ YÜZEY SERTLEŞTİRİCİLERE DİKKAT! 54

55 KARBONATLAŞMA Ca(OH) 2 CO 2 Ca(OH) 2 +CO 2 CaCO 3 +H 2 O ph 12.6 ph 8.3 ph< ise PASLANMA!! (ORTAMDA O 2 ve SU MEVCUTSA) KARBONATLAŞMA HIZI; BETONUN BOŞLUK YAPISINI ETKİLEYEN TÜM FAKTÖRLER (S/Ç ORANI, KÜR, DOZAJ vb.) PAS PAYININ KALINLIĞI ve KALİTESİ (GEÇİRİMSİZLİK) HAVA NEMİ (%50-60 maks. HIZ) CO 2 YÜZDESİ (N. H. % 0.03, B. ŞEHİR % 0.3) ÇİMENTO KİMYASAL YAPISI (ALKALİ İÇERİĞİ, CaO İÇERİĞİ) SICAKLIK vb., FAKTÖRLERE BAĞLIDIR 55

56 KARBONATLAŞMA HIZI İngiltere de açıkta bırakılan (yağmurdan korunmuş) beton elemanların 30 yıl sonunda karbonatlaşma derinlikleri 28 günlük basınç dayanımı (MPa) Karbonatlaşma Derinliği (mm) ÖNLEM: MÜMKÜNSE KARBONATLAŞMIŞ BETON UZAKLAŞTIRILMALI BU BÖLGE TAMİR HARÇLARIYLA YENİLENMELİ ve GEÇİRİMSİZLİĞİ SAĞLANMALI 56

57 Sınıf Etki Sınıflarının Meydana Gelebileceği Yerlere Ait Çevrenin Tanımı Gösterimi Bilgi Mahiyetinde Örnekler 2 Karbonatlaşmanın Sebep Olduğu Korozyon Donatı veya diğer gömülü metal ihtiva eden betonun hava ve nem etkisine maruz kalması halinde etki, aşağıda verilen şekilde sınıflandırılır. Not Burada bahse konu olan nem şartları, donatı veya diğer gömülü metali saran örtü tabakası içerisindeki şartlardır. Ancak çoğu durumda beton örtü tabakası şartlarının betonun içerisinde bulunduğu çevre şartlarını yansıttığı kabul edilir. Bu durumda çevre şartlarının sınıflandırılması yeterli olabilir. Beton ve içerisinde bulunduğu çevre (ortam) arasında geçirimsiz tabaka varsa bu şartlar geçerli olmayabilir. XC 1 XC 2 XC 3 XC 4 Kuru veya Sürekli Islak Islak, Ara Sıra Kuru Orta Derecede Nemli Döngülü Islak ve Kuru Çok düşük rutubetli havaya sahip binaların iç kısımlarındaki beton Sürekli şekilde agresif olmayan su içerisindeki beton Su ile uzun süre temas eden beton yüzeyler Agresif olmayan toprağın tamamen içindeki beton Temellerin çoğu Orta derecede veya yüksek rutubetli havaya sahip binaların iç kısımlarındaki betonlar Yağmurdan korunmuş açıkta bulunan betonlar XC 2 etki sınıfı dışındaki, su temasına maruz beton yüzeyler 57

58 ÇEVRESEL ETKİ SINIFI- TS EN206 KOROZYON veya ZARAR RİSKİ YOK XO EN BÜYÜK ---- S/C EN KÜÇÜK C12/15 DAYANIM EN AZ DOZAJ kg/m XO XC1 XC2 XC3 XC4 KARBONATLAŞMADAN KAYNAKLANAN KOROZYON XC C20/ XC Çok kuru (Hava nemi çok düşük, bina içi betonlar) XC XC C25/30 C30/37 C30/ Kuru (Hava nemi düşük, bina içi betonlar) 280 Islak, nadiren kuru (Su tutucu yapı bölümleri, temeller) Orta derecede nem ( yağmurdan korunmuş dış/iç eleman) Tekrarlı ıslanma-kuruma (su temasına açık yüzeyler)

59 ÇELİK DONATININ KOROZYONU ASLINA DÖNME OLAYI - ATMOSFERİK KOROZYON - ELEKTROLİTİK KOROZYON - KLORÜR KOROZYONU - TEMAS KOROZYONU ATMOSFERİK KOROZYON Fe + ½O 2 +H 2 O Fe(OH) 2 PAS Fe (OH) 2 FeO + H 2 O ELEKROLİTİK KOROZYON (PİL OLUŞUMU) ELEKTRİK İLETEN ORTAM: ELEKTROLİTİK ERİYİK (SU ve ERİMİŞ TUZ) ELEKTROLİTİK REAKSİYON ANOT ve KATOD KİSMİ REAKSİYONU

60 ÇELİK DONATININ KOROZYONU

61 Sınıf Gösterimi Çevrenin Tanımı 3 Deniz Suyu Haricindeki Klorürlerin Sebep Olduğu Korozyon Etki Sınıflarının Meydana Gelebileceği Yerlere Ait Bilgi Mahiyetinde Örnekler Donatı veya diğer gömülü metal ihtiva eden betonun, buz çözücü tuzları da ihtiva eden, deniz suyu haricindeki kaynaklardan gelen klorürleri ihtiva etmesi halinde etki, aşağıda verilen şekilde sınıflandırılır. Not Rutubet şartları hakkında bilgi, bu çizelgenin 2. bölümünde (yukarda) verilmiştir. - Hava ile taşınan klorürlere maruz beton yüzeyleri Buz çözücülerle doğrudan temas etmeyen XD 1 Orta Derecede Nemli köprülerdeki beton yüzeyler Binaların nadiren klorür etkisinde kalan bölümleri XD 2 Islak, Ara Sıra Kuru Yüzme havuzları Klorür içeren endüstriyel suların tamamen içindeki betonlar XD 3 Döngülü Islak ve Kuru Klorür ihtiva eden serpintilere maruz köprü kısımları Yer döşemeleri, kaldırımlar Araç park yeri döşeme betonları 61

62 ÇEVRESEL ETKİ SINIFI- TS EN206 KLORÜRLERDEN KAYNAKLANAN KOROZYON DENİZ SUYU DIŞINDAKİ KLORÜR EN BÜYÜK S/C EN KÜÇÜK DAYANIM EN AZ DOZAJ kg/m 3 XD C30/ XD C30/ XD C35/ XD1 XD2 XD3 Islak, nadiren kuru (klorür içeren su sıçraması) Orta derecede rutubet (yüzme havuzu, endüstriyel su) Tekrarlı ıslanma-kuruma (köprü, yer kaplaması, otopark) 62

63 BETON DİZAYNI DAYANIKLI, UZUN ÖMÜRLÜ YAPILAR İÇİN MİNİMUM BETON SINIFI C30 VE ÜSTÜ C30 ile C20 arasında Teknoloji farkı yok. TEK FARK 80kg/m 3 fazla çimento (veya katkı) C30 BETON C20 den biraz daha pahalı ancak, donatı, kesit boyutları ve yapı ağırlığından sağlanan ekonomi nedeni ile C30 beton ile yapılan yapı C20 betonla yapılandan daha ucuz!! (YAKLAŞIK %5) HAZIR BETON DERGİSİ, TEMMUZ 1998, C. KOCA, E. KARAESMEN, C. ERKAY 63

64 BETONARME Cmin (mm) ÖN GERİLMELİ BETON Cmin (mm) XO XC1 XC2 XC3 XC4 XD1 XD2 XD3 XS1 XS2 XS3 KALİTELİ PASPAYI - EN RİSK YOK XO KARBONATLAŞMADAN KAYNAKLANAN KOROZYON KLORÜRLERDEN KAYNAKLANAN KOROZYON DENİZ SUYUNDAN KAYNAKLANAN KOROZYON XC1 XC2/XC3 XC4 XD1/XD2/XD3 XS1/XS2/XS Çok kuru (Hava nemi çok düşük, bina içi betonlar) Kuru (Hava nemi düşük, bina içi betonlar) Islak, nadiren kuru (Su tutucu yapı bölümleri, temeller) Orta derecede nem ( yağmurdan korunmuş dış/iç eleman) Tekrarlı ıslanma-kuruma (su temasına açık yüzeyler) Islak, nadiren kuru (klorür içeren su sıçraması) Orta derecede rutubet (yüzme havuzu, endüstriyel su) Tekrarlı ıslanma-kuruma (köprü, yer kaplaması, otopark) Deniz suyu ile direkt temas yok (sahile yakın yapılar) Denizin altında (deniz yapılarının belli kısımları) Gelgit, dalga ve serpintiye maruz (deniz yapılarının belli kısımları) 64

65 4.2.1 KIVAM SINIFLARI 4.2. TAZE BETON Kıvam sınıfları, dört farklı yöntemle belirlenen kıvam özelliklerine göre oluşturulmuştur. Nemli toprak kıvamındaki, özel yöntemle sıkıştırılmak üzere tasarlanmış çok düşük su içeriğine sahip betonlar için kıvam sınıflandırılmaz. Aşağıda verilen kıvam sınıfları arasında doğrudan ilişki kurulamaz. Slump deneyi (EN ), Vebe deneyi (EN ), Sıkışabilme derecesi (EN ), Yayılma tablası deneyi (EN ). 65

66 KIVAM DENEYLERİ SLUMP (ÇÖKME, ABRAMS HUNİSİ) 66

67 ÇÖKME SINIFLARI S1 (10 40 mm) Vibrasyonlu mastarlı pist, yol betonları S2 (50-90 mm) Kalıpsız eğimli çatı, sömel vb. betonlar S3 ( mm) Bilinçli,bilgili, etkin vibrasyon uygulayabilen profesyonel şantiyeler S4 ( mm) Vibratörlü şantiyede genel betonlar S5 ( 220 mm) Göstermelik vibratörlü veya vibratörsüz şantiyeler, kazık k vb. elemanlar, vibratör sığmayan donatı sıklığı,... 67

68 VEBE DENEYİ KURU KIVAMLI BETONLAR İÇİN UYGUN Sınıf Vebe süresi, saniye V 0 31 V V V V

69 SIKIŞABİLME DERECESİ (WALZ DENEYİ) DALICI VİBRATÖR YADA TİTREŞİM MASASI KULLANILIR. Hacminde daha fazla küçülme meydana gelmeyinceye kadar sıkıştırılır. Sınıf C 0 C 1 C 2 C 3 Sıkışabilme derecesi 1,46 1,45-1,26 1,25-1,11 1,10-1,04 69

70 YAYILMA TABLASI DENEYİ Üst tabla 70x70 cm 16,5 kg BETON KALIBA İKİ KADEMEDE, 10 AR DEFA TOKMAKLANARAK DOLDURULUR. 40 mm DEN 15 DÜŞÜRME (SARSMA) GERÇEKLEŞTİRİLİR. İKİ DOĞRULTUDA YAYILMA ÇAPI ÖLÇÜLÜR. 130 mm 200 mm 200 mm YAYILMA DEĞERİ 340 mm ve 600 mm ARASINDA OLAN BETONLARDA KIVAM DEĞİŞİMLERİNİ BELİRLEMEDE HASSASTIR. YAYILMA DEĞERİ = (d1+d2) / 2 Sınıf Yayılma Çapı, mm F 1 < 340 F F F F F 6 >

71 KIVAM TAYİNİ DENEYLERİ VE KULLANIM ARALIKLARI Deney metotlarının belirli kıvam sınırları dışında olmaması nedeniyle, belirtilen kıvam tayini aşağıda verilen sınırlar içerisinde kullanılmalıdır. hassas deneyleri Slump Vebe süresi 10 mm ve 210 mm 30 saniye ve > 5 saniye Sıkışabilme derecesi 1,04 ve < 1,46 Yayılma çapı > 340 mm ve 620 mm 71

72 EN BÜYÜK AGREGA TANE BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE SINIFLANDIRMA Betonda kullanılan en büyük agrega tane sınıfının üst anma büyüklüğü (D max ) esas alınır. Kullanıcı veya şartname hazırlayıcı, - Yapı elemanının en küçük boyutunu, - Pas payı değerini, - En sık bölgedeki donatı aralığını, dikkate alarak betondaki D max değerini belirlemeli ve uygun olan betonu talep etmelidir. 72

73 BETON DİZAYNI TS 500 Şubat 2000 Dmaks < 1/5 kalıp genişliği < 1/3 döşeme kalınlığı ı < 3/4 iki donatı arası uzaklık < net beton örtüsü (pas payı ) 73

74 4.3. SERTLEŞMİŞ BETON Basınç Dayanım Sınıfları Basınç dayanım değerlerine göre sınıflandırmada, boyutları aşağıda verilen numunelerin, aksi belirtilmedikçe, 28 Günlük Karakteristik Basınç Dayanım değerleri kullanılır. Dayanım tayininde, yanda verilen ebatlar dışındaki 15X30 cm numuneler veya farklı kür SİLİNDİR şartları; σ silindir(15/30) (15*15*15) 15 cm ayrıtlı KÜP (15/30) ~ 0.80 σ KÜP standart numune dayanım sonuçları ile yeterli kesinlikte ilişki kurulabilmesi ve belgelendirilmesi şartıyla kullanılabilir. 74

75 Basınç dayanımı tayini deneyinin, CO sınıfı veya S1'den daha katı kıvamlı beton veya vakumlu beton kullanımı gibi durumlarda yapı betonu dayanımını temsil eden değerler vermeyeceği tahmin ediliyorsa, -deney metodu beton özelliğine ine göre düzenlenmeli veya - basınç dayanımı, mevcut yapı veya bileşeni üzerinde tayin edilmelidir. 75

76 BETON SINIFI GÖSTERİMİ TS 500 C30 28 Günlük 15/30 cm Karakteristik Silindir Basınç Dayanımı En Az 30 MPa TS EN 206/1 C30/37 28 Günlük 15 cm Ayrıtlı Karakteristik Küp Basınç Dayanımı En Az 37 MPa 28 Günlük 15/30 cm Karakteristik Silindir Basınç Dayanımı En Az 30 MPa 76

77 NORMAL VE AĞIR BETON İÇİN BASINÇ DAYANIMI SINIFLARI Basınç dayanımı sınıfı Silindir dayanımı fck, silindir N/mm 2 Küp dayanımı fck, küp N/mm 2 C 8/ C12/ C16/ C20/ C25/ C30/ C35/ C40/ C45/ C50/ C55/ C60/ C70/ C80/ C90/ C100/

78 BASINÇ DAYANIM SINIFLARI AÇISINDAN TS YE GÖRE FARKLILIKLAR 1. Dayanım sınıfı gösteriminde eski standartta sadece karakteristik silindir dayanımı değeri belirtilirken, yeni standartta silindir dayanımı değeri ile birlikte karakteristik küp dayanımı değerinin de belirtilmesidir. 2. Yeni standartta C8 ve C12 Basınç Dayanım Sınıflarının ilave edilmiştir. 3. Yıllardır uygulamalarımızda sıkça kullandığımız C14 ve C18 betonları yeni standartla kaldırılmıştır. 4. Özel durumlarda, ilgili tasarım standardının izin vermesi şartıyla kullanılabilir. verilen dayanım seviyelerinin ara değerleri de 78

79 HAFİF BETON İÇİN BASINÇ DAYANIMI SINIFLAR Basınç Dayanımı Sınıfı En Düşük Karakteristik Silindir Dayanımı F ck,sil N/mm 2 En Düşük Karakteristik Küp Dayanımı a) F ck,küp N/mm 2 LC 8/9 8 9 LC 12/ LC 16/ LC 20/ LC 25/ LC 30/ LC 35/ LC 40/ LC 45/ LC 50/ LC 55/ LC 60/ LC 70/ LC 80/ a) Küp ve silindir numune basınç dayanımları arasında yeterli kesinliğe sahip ilişki kurulması ve bu ilişkinin belgelendirilmesi şartıyla, verilen bu dayanımlardan başka değerler de kullanılabilir. 79

80 HAFİF BETONUN YOĞUNLUĞA GÖRE SINIFLARI Etüv kurusu durumdaki yoğunluğu, 800 kg/m 3 ten büyük, 2000 kg/m 3 den küçük değerlere sahip olan beton hafif beton olarak tanımlanmaktadır. Hafif betonun yoğunluğa göre sınıflandırılması: Yoğunluk Sınıfı Yoğunluk Aralığı (kg/m 3 ) D 1,0 D 1,2 D 1,4 D 1,6 D 1,8 D 2,0 > 800 ve < 1000 > 1000 ve < 1200 > 1200 ve < 1400 > 1400 ve < 1600 > 1600 ve < 1800 > 1800 ve <

81 5. BETON ÖZELLİKLERİ VE DOĞRULAMA METODLARI Bileşen malzemeler, beton dayanıklılığını olumsuz etkileyebilecek veya donatı korozyonuna sebep olabilecek miktarda zararlı madde içermemeli ve betonda kullanım amacına uygun olmalıdır. - Çimentonun TS EN e 1 e - Agreganın TS 706 EN ye veya TS EN e1 e - Karma suyunun TS EN 1008 e - Kimyasal katkının TS EN ye - Uçucu Külün TS EN 450, silis dumanının TS EN e uygunlukları kanıtlanmalıdır. 81

82 BETON BİLEŞİMİ İÇİN TEMEL ÖZELLİKLER Tasarlanmış veya tarif edilmiş betonun bileşim oranları ve bileşenleri; - kıvam - yoğunluk - dayanım - dayanıklılık - korozyondan korunma özelliklerini sağlamak üzere, - aynı zamanda, imalat işlemi ve öngörülen yapım yöntemi de dikkate alınarak seçilmelidir. - Betonun ayrışma ve terlemesi en az olmalı, - Betonun belirlenmesinde, taşınması, yerleştirilmesi, sıkıştırılması, kürü ve sonraki işlemler dikkate alınmalıdır. Şartnamede detaylanmamışsa imalatçı, bileşen malzemelerin tip ve sınıflarını belirlenmiş çevre için tesis edilmiş uygunluk kriterine göre seçilmelidir. 82

83 - ÇİMENTO - Yapım yöntemi - Yapının kullanım amacı - Kür şartları (ısıl işlem gibi) - Yapı veya elemanının boyutları (ısı gelişimi) - Yapının maruz kalacağı çevre şartları - Alkali içeriği bakımından (ASR) uygunluk aranmalıdır. - AGREGA - Yapım yöntemi - Beton yapının kullanım amacı - Betonun maruz kalacağı çevre şartları - Beton yüzeyinde görünen veya tesviye edilmiş beton yüzeyindeki agrega ile ilgili özellikler dikkate alınmalıdır. Agrega ASR riski taşıyan silika türlerini içeriyorsa uygunluğu belirlenmiş önlemler alınmalıdır. Tüvenan agrega: Sadece C8/10 ve C12/15 de kullanılabilir. Geri kazanılmış agrega: Toplam agreganın %5 inden fazla kullanılamaz. 83

84 - MİNERAL KATKILAR Kullanım miktarı başlangıç deneyleriyle belirlenmelidir. Fazla miktarda mineral katkı kullanımının dayanım haricindeki özellikler üzerindeki etkisi dikkate alınmalıdır. Uçucu kül ve silis dumanı için k değeri kavramının uygunluğu kanıtlanmalıdır. k değeri ; * Su/Çimento oranı yerine Su/(Çimento + k. Mineral Katkı) * En az çimento miktarı ile ilgili şartların değerlendirilmesine olanak sağlar. 84

85 UÇUCU KÜLİÇİN k DEĞERİ k değeri kavramı için dikkate alınacak en fazla uçucu kül miktarı: (Uçucu kül / çimento) < 0,33 (kütlece) şartını sağlamalıdır. Daha fazlası, bu oranda ve hesaplanmasında dikkate alınmaz. en az çimento k değeri ; CEM I 32,5 için : 0,2 CEM I 42,5 ve daha yüksek sınıf için : 0,4 miktarı Çevresel etki sınıfları için gerekli en az çimento miktarı; k değeri x (en az çimento miktarı-200) kg/m 3 kadar azaltılabilir ve ilave olarak (çimento+uçucu kül) miktarı, gereken en az çimento miktarından daha az olamaz. 85

86 Örnek Çevresel etki sınıfı : XC1 koşulunda C 20/25 dayanım sınıflı beton için CEM I 42,5 çimentosu ile birlikte TS EN 450 ye uygun uçucu kül kullanılması durumunda en az çimento içeriği koşulu olan 260 kg/m 3 şöyle oluşacaktır. En az çimento miktarı ; 0,40 * ( ) = 24 kg/m 3 kadar azaltılabilir. En az çimento miktarı=260-24=236 24=236 kg/m 3 Uçucu kül en fazla UK/236 < 0,33 78,7 kg kadar kullanılabilir. k = 0,40 olduğundan etkili Uçucu Kül miktarı 24 / 0,40 = 60 kg/m 3 dür 86

87 Çizelge F 1 e göre XC 1 için en az çimento miktarı olan 260 kg/m 3 ün, Uçucu Kül kullanılması durumunda karşılığı Çimento = 236 kg/m 3 Uçucu Kül = 60 kg/m 3 olmaktadır. 87

88 EŞDEĞER BETON KAVRAMI Eşdeğer Beton kavramı, özel çimento veya özel katkı kullanılması durumunda, bu standartta en az çimento miktarı ve en yüksek S/Ç oranı için verilen şartlara ilave yapılmasına izin verir. Deneylerle, mineral katkı ihtiva eden beton performansının referans beton performansına (dayanım ve ilgili çevreden kaynaklanan tesir bakımından) en azından eşit olduğu gösterilmelidir. 88

89 Kimyasal Katkı Kullanımı Kimyasal katkıların toplam miktarı, katkı imalatçısının önerdiği en fazla miktar ve daha yüksek miktarlarda kullanımının betonun performansı ve dayanıklılığı üzerinde olumsuz etkisi olmadığı belirlenmemişse çimento dozajının %5 ini geçmemelidir. % 0,2 den daha az miktarda kullanılan katkı karma suyu içine karıştırılacaktır. 1 m 3 betonda 3 litreden fazla sıvı katkı kullanılırsa, su/çimento oranının hesaplanmasında katkıda bulunan su miktarı dikkate alınacaktır. 89

90 KLORÜRİÇERİĞİ SINIFLARI Kullanılan Beton Klorür İçeriği Sınıfı a Çimento b kütlesine göre en fazla Cl - Korozyona dayanıklı kaldırma (tutma) parçaları hariç, çelik donatı ve diğer Cl 1,0 % 1,0 gömülü metal ihtiva etmeyen Çelik donatı ve diğer gömülü Cl 0,20 % 0,20 metal ihtiva eden Cl 0,40 % 0,40 Çelik öngerilme donatısı Cl 0,10 % 0,10 ihtiva eden Cl 0,20 % 0,20 a. Belirli kullanım amaçlı betonlarda uygulanacak sınıf, betonun kullanılacağı yerde geçerli kurallara bağlıdır. b. Tip II mineral katkıların kullanıldığı ve mineral katkının çimento miktarına dahil olarak kabul edildiği yerlerde klorür muhtevası, klorür iyonlarının, çimento+hesaba katılan katkı miktarlarına oranlanmasıyla bulunur. Kalsiyum klorür ve klorür esaslı katkılar, çelik donatı, öngerilmeli çelik donatı ve diğer gömülü metal ihtiva eden betonlarda kullanılmamalıdır. 90

91 Teslim anındaki taze beton sıcaklığı (sapma sınırları verilerek) KULLANICI ile İMALATÇI arasında belirlenebilir. STANDART EN DÜŞÜK TAZE BETON SICAKLIĞINI +5 C OLARAK ÖNGÖRMEKTEDİR. 91

92 TS de bilgi mahiyetinde TS EN de standart hükmü olarak verilen ETKİ SINIFLARI ile ilgili bu bölümde bazı özellikler verilmiştir: 1) Beton özeliklerinin belirlenmesinde yapının planlanan kullanım ömrü dikkate alınmalıdır. 2) Uygulanabilecek etki sınıfı aşağıda verilen özelliklerle belirlenmelidir : - Bileşen en malzemelerin tip ve sınıfları, - En yüksek su/çimento oranı, - En düşük çimento miktarı, - Gerekliyse en düşük beton basınç dayanım sınıfı, - Betondaki en düşük hava miktarı, 3) Öngörülen etki sınıfı ile ilgili, beton karışımı ve özellikleri için öngörülen en yüksek su/çimento oranı 0.05, en düşük çimento içeriği 20 kg/m 3 artış kademeleriyle verilmeli, basınç dayanım sınıfları belirtilmelidir. 92

93 4) Betonun maruz kalacağı etki sınıfı için oluşturulan şartlar, öngörülen seviyedeki bakım (kür) şartıyla betonun en az 50 yıl planlanmış kullanım ömrüne sahip olmasını sağlayacak şekilde ihtiva etmelidir. Planlanan kullanım ömrü boyunca yeterli dayanıklılık şartlarının sağlanması aşağıdakilerin sağlanması şartıyla mümkün olabilir: - Beton, uygun şekilde yerleştirilmeli, sıkıştırılmalı ve bakıma (küre) tabi tutulmalıdır (TS 1247, TS 1248). - Pas payı, standart veya şartnamelerde öngörülen en düşük kalınlığa uygun olmalıdır. - Öngörülen bakım kesinlikle gerçekleştirilmelidir. - Uygun etki sınıfı seçilmiş olmalıdır. 93

94 BETON KARIŞIMI VE ÖZELLİKLERİ İÇİN ÖNERİLEN SINIR DEĞERLER Etki Sınıfları Korozyon veya zararlı etki tehlikesi yok Karbonatlaşma nedeniyle korozyon Klorürün sebep olduğu korozyon Deniz suyu Deniz suyu haricinde klorür Donma/çözülme etkisi Zararlı kimyasal ortam XO XC1 XC2 XC3 XC4 XS1 XS2 XS3 XD1 XD2 XD3 XF1 XF2 XF3 XF4 XA1 XA2 XA3 En büyük su/çimento oranı En küçük dayanım sınıfı En az çimento içeriği (kg/m 3 ) En az hava içeriği (%) --- 0,65 0,60 0,55 0,50 0,50 0,45 0,45 0,55 0,55 0,45 0,55 0,55 0,50 0,45 0,55 0,50 0,45 C 12/15 C20/25 C25/30 C30/37 C30/37 C30/37 C35/45 C35/45 C30/37 C30/37 C35/45 C30/37 C30/37 C30/37 C30/37 C30/37 C30/37 C35/ a 4.0 a 4.0 a Diğer Şartlar TS 706 EN 12620:2003 e uygun donma/çözülme dayanıklılığına sahip agrega Sülfatlara dayanıklı çimento b) a Hava sürüklenmemiş betonda, beton performansı, ilgili etki sınıfı için donma/çözülme etkisine dayanıklılığı kanıtlanmış betonla mukayese edilerek uygun deney metoduna göre belirlenmelidir. b XA2 ve XA3 etki sınıfında baskın etkinin SO 2 4 den kaynaklanması halinde sülfatlara dayanıklı çimento kullanılması zorunludur. Sülfatlara dayanıklılık bakımından 94 çimentonun sınıflandırılması halinde orta ve yüksek dayanıklı olarak sınıflandırılan çimentonun XA2 etki sınıfında (uygulanabiliyorsa XA1 etki sınıfında) ve yüksek dayanıklı çimento ise XA3 etki sınıfında kullanılmalıdır.

95 TAZE BETON ÖZELLİKLERİ - Kıvam Deney metotlarının belirli kıvam sınırları dışında hassas olmaması nedeniyle, belirtilen kıvam tayini deneyleri aşağıda verilen sınırlar içerisinde kullanılmalıdır. - Çökme > 10 mm ve < 210 mm, - Vebe Süresi < 30 saniye ve > 5 saniye, - Sıkıştırılabilme Derecesi > 1.04 ve < 1.46, - Yayılma Çapı > 340 mm ve < 620 mm Beton kıvamı betonun kullanım anında veya hazır beton için teslim anında belirlenmelidir. Betonun kıvamı, transmikserden teslime edilmesi halinde beton kütlesinin ilk kısmından alınan rasgele (spot) numunede ölçülmelidir. Spot numune taze betonun yaklaşık 0.3 m 3 kısmı boşaldıktan sonra alınmalıdır. 95

96 Kıvam, kıvam sınıfı kullanılması yanında veya özel durumlarda hedef değerlerle de tarif edilebilir. Hedef değerler için bazı toleranslar verilmiştir. Örneğin slump değerleri için verilen toleranslar aşağıdaki gibidir: Hedef Slump Değeri, mm < > 100 Tolerans, mm ± 10 ± 20 ± 30 -Çimento miktarı ve Su/Çimento Oranı : Etkili Su /Çimento esas alınarak belirlenir. Hafif agreganın su emmesi 1 saatte emilen sudan belirlenir. Belirlenen S/Ç oranı sınır değerin 0.02 sini geçmemelidir - Hava miktarı : TS EN ye göre (Normal ve ağır beton) Üst sınır: En küçük değer * Dmax : TS EN e göre belirlenir.

97 SERTLEŞMİŞ BETON ÖZELLİKLERİ - Dayanım : * Basınç Dayanımı : TS EN * Yarmada Çekme Dayanımı : TS EN Yoğunluk: TS EN Su İşlemesine Karşı Direnç:Şartname hazırlayıcı ve imalatçı ortaklaşa karar verebilirler (Karışım oranlarının sınırlandırılması ile dolaylı). - Yangına Direnç: Euro sınıfı A olarak değerlendirilir. Deneye gerek yok. 97

98 6. BETONUN TANIMLANMASI Yeni standardın, kullanıcı ve şartname hazırlayıcı tarafı en fazla ilgilendiren bölümlerden birisidir. Şartname Hazırlayıcı (veya kullanıcı), imalatçıya verilen şartnamede beton özellikleriyle ilgili bütün şartların bulunduğunu unu garanti etmelidir. Aynı zamanda teslimden sonraki taşıma, yerleştirme, sıkıştırma, kür veya daha sonraki herhangi bir işlem için (kalıp alma zamanı vs.) beton özellikleriyle ilgili gerekli görülen şartları da belirlemelidir. Gerekirse özel şartları da belirlenmelidir (mimari beton yüzeyleri gibi). 98

99 Şartname hazırlayıcı (veya kullanıcı) şartnamede şu hususları dikkate almalıdır: 1. Taze ve sertleşmiş betonun yapımı ile ilgili işlemler (Örneğin erken dayanım, saha betonlarında yüzey işlemleri vb.). 2. Kür şartları (Örneğin kısa süreli kür, uzun süreli kür, kür uygulamasının zor olduğu açık saha betonları vb.). 3. Yapı boyutları (Örneğin kütle betonları). 4. Yapının maruz kalacağı çevre etkiler (Örneğin sülfat etkisi, karbonatlaşma, korozyon etkileri vb.) 5. Görünen agrega veya mastarlanmış beton yüzeyi ile ilgili şartlar (Örneğin baskı beton yüzeyi, pürüzsüz yüzey vb.). 6. Agrega en büyük tane büyüklüğü gibi donatının beton örtüsü tabakası (paspayı) veya en düşük kesit genişliği ile ilgilişartlar şartlar. 7. Etki sınıflarından kaynaklanan benzeri nedenlerle uygun özellikteki bileşen malzemelerinin kullanımındaki sınırlandırmalar (Örneğin 99 en büyük su/çimento oranı, en düşük çimento dozajı, hava içeriği vb.).

100 Tasarlanmış betonun kullanıcıya teslim anına kadar yeni standartta belirlenen ilgili tüm özellikleri ve şartları sağlamasından imalatçı sorumludur. Teslimden sonra kullanıcı sorumludur. Tarif edilmiş betonda ise şartname hazırlayıcı (veya kullanıcı), beton özelliklerinin bu standartta verilen genel şartlar uygun olması ve belirlenmiş beton bileşim oranlarının, betonun taze ve sertleşmiş durumda iken tasarlanan performansı sağlamaya yeterli olduğunu temin etmede sorumludur. Bu anlamda imalatçının sorumluluğu söz konusu olamaz. Standarda göre tarif edilmiş betonda ise bu sorumluluklar milli standart teşkilatına (ülkemizde TSE) aittir. 100

101 TASARLANMIŞ BETONUN TANIMLANMASI Tasarlanmış betonla ilgili olarak, şartname de (Sipariş verme de şartname olarak algılanmalıdır) aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır : - TS EN e uygunluk şartı, - Basınç dayanım sınıfı - Etki sınıfları (Kısaltılmış gösterimleriyle), - Agrega en büyük anma tane büyüklüğü, - Klor içeriği sınıfı, - Kıvam sınıfı veya özel durumlarda hedef değer (Hazır Beton ve şantiyede yapılan beton için), - Hedef yoğunluk (Hafif veya ağır beton için) veya yoğunluk sınıfı (Hafif beton için). 101

102 Özel durumlarda aşağıda belirtilen bilgiler de verilebilir - Çimentonun özel tipleri veya sınıfları (Örneğin düşük hidratasyon ısılı çimento vb.), - Agreganın özel tipleri veya sınıfları (Örneğin görünen agregalı yüzey uygulamaları, alkali-silika etkileşimini en aza indirme amaçlı agrega seçimi vb.), - Donma/çözülme etkisine dayanıklılık için gerekli özellikler (Örneğin hava içeriği), - Taze beton sıcaklığı ile ilgili özel şartlar, - Dayanım gelişmesi, - Hidratasyon ısısı (Özellikle kütle betonlarında), - Su işlemesine karşı direnç (Su geçirimsizliği ile ilgili sınırlama gerekiyorsa), - Aşınma dayanıklılığı (Özellikle yol ve saha betonlarında), - Yarmada çekme dayanımı (Örneğin donatısız saha betonlarında), - Diğer teknik özellikler. 102

103 TARİF EDİLMİŞ BETONUN TANIMLANMASI Tarif edilmiş betonla ilgili olarak, şartnamede aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır : - TS EN e uygunluk şartı, - Çimento miktarı, - Çimento tipi ve dayanım sınıfı, - Su/çimento oranı veya kıvam sınıfı veya hedef kıvam değeri, - Agrega tipi, sınıfı ve en fazla klorür içeriği, hafif veya ağır agrega için yoğunluk değerleri, - Agreganın en büyük anma tane büyüklüğü ve tane büyüklüğü dağılımıyla ilgili sınırlar, - Varsa kimyasal ve/veya mineral katkının tipi ve miktarı, - Kimyasal ve/veya mineral katkı kullanılacaksa, bu bileşenlerin ve çimentonun başka yolla tarif edilemeyen özelliklerini tanımlayacak kaynaklar, 103

104 Şartname de ilave olarak aşağıdaki bilgiler de bulunabilir: - Beton bileşenlerinin başka yolla tarif edilemeyen özelliklerin tanımlayacak kaynakları - Agregaların ilave özellikleri, - Taze beton sıcaklığı ı ile ilgili şartlar, - Diğer teknik özellikler. 104

105 STANDARDA GÖRE TARİF EDİLMİŞ BETONUN TANIMLANMASI - Betonun kullanılacağı yerde geçerli şartları içeren standard, - Bu standardda kullanılan beton notasyonu STANDARDA GÖRE TARİF EDİLMİŞ BETON SADECE AŞAĞIDA VERİLEN HALLERDE KULLANILIR: - Betonarme ve donatsız beton yapılarda kullanılan normal beton için, -Betonun kullanılacağı yerde geçerli şartnamelerin C 20/25 dayanım sınıfı kullanılmasına izin vermesi dışında, tasarım basınç dayanım sınıfının C16/20 olması, - Betonun kullanılacağı yerde geçerli şartnamelerin diğer etki sınıflarına izin vermesi dışında X0 ve XC1 etki sınıfları için. 105

106 T A S A R L A N M IŞ B E T O N Sİ P A RİŞ F O R M U (T S E N ) M üş ter i A d ı (B a y ii-f ir m a ) K u lla n ıc ı A d ı (K iş i/f ir m a ) İş in (İ nşa a tın ) A d ı M üş ter i A d r es v e T e lef o n N o İnş a a tın (Ş a n tiy e) A d r es i v e T ele f o n N o B et o n M ik ta r ı... m 3 B a s ın ç D a y a n ım ı C.../... L C.../... S ın ıf ı Ç e v r es e l E tk i T a r ih i... /... / S ın ıf ı... T es lim K lo r ü r İç er iğ i S a a ti C l :... S ın ıf ı B eto n u n T es lim Ş e k li H ız ı... m 3 / s a a t D m a x (m m ) P o m p a lı M ik ser li K ıv a m S ın ıf ı S... A y a k A ç m a A la n ı (1 ) :...X...m T ra n s m ik se r Ö z e lliğ i (1 ) E n i:...m B o yu :...m Y ü k s :... B r ü t Ağ ır :... Y oğ u n lu k S ın ıf ı * V in ç K o v a s ı İla v e Ö z e llik ler : K a yd ırm a O luğ u (B ileşe n ler iç in ö ze l M ik ser li * E l, J a p o n A ra b as ı tale p le r, h a v a iç er iğ i,... s ıca k lık, d a ya n ım g e liş m es i, aşın m a K o lo n K ir iş D öşem e g e ç irim s izlik, ç e k m e Y a p ı E le m a n ı d a ya n ım ı, v b. g ib i P e r d e,d u v a r Z e m in,y e r b ilg iler) (1 ) İlg ili a la n d a, k ritik d u r u m la r a n e d e n o la b ile c e k lim itler s ö z k o n u su ise d o ld u ru la c a k tır. N o rm a l Ağ ır H a fif (D...) B u fo r m b iri k u lla n ıc ı, d iğ e ri ü r e tic id e k a lm a k ü z e r e 2 (ik i) n ü s h a o la ra k d ü z e n le n m iş tir. S ip a r iş i V e r e n S ip a r iş i A la n A d ı - S o y a d ı :... A d ı - S o y a d ı : G ö r e v i :... G ö r e v i : T arih :... T arih : İm z a :... İm z a : Y Ö N.F R. 6 6 R E V.N O / T A RİHİ :0 0 /

107 T A S A R L A N M IŞ B E T O N Sİ P A RİŞ F O R M U ( T S E N ) M üş t e r i A d ı ( B a y i i- F ir m a ) M üş te r i A d r e s v e T e l e f o n N o X L T D. Ş Tİ. A T A T Ü R K C A D. N O : 1 İ Z Mİ R K u lla n ı c ı A d ı ( K iş i/ F ir m a ) İş i n (İ nşa a tın ) A d ı İ nş a a t ın (Ş a n ti y e ) A d r e s i v e T e l e f o n N o B e t o n M ik t a r ı m 3 B a s ın ç D a y a n ı m ı S ın ıf ı Ç e v r e s e l E t k i T a r ih i 0 8 / 0 3 / S ın ıf ı T e s l i m K l o r ü r İ ç e r iğ i S a a t i 0 8 : 3 0 S ın ıf ı B e t o n u n T e s l i m Ş e k l i Z İ NŞ A A T A.Ş. Y Y A P I K O O P. A T A T Ü R K M A H. N O : 2 B O R N O V A C 3 0 / 3 7 L C..../... X C 1 C l 0, 0 2 H ız ı 1 4 m 3 / s a a t D m a x ( m m ) P o m p a l ı M i k s e r li K ı v a m S ın ıf ı S 3 A y a k A ç m a A la n ı ( 1 ) : X m T r a n s m ik s e r Ö z e lliğ i ( 1 ) E n i: m B o y u : m Y ü k s :..... B r ü t Ağ ır :..... Y oğ u n lu k S ın ıf ı * V i n ç K o v a s ı İ la v e Ö z e l l i k l e r : K a y d ı r m a O l uğ u ( B il eş e n l e r i ç i n ö z e l M i k s e r li * E l, J a p o n A r a b a s ı t a l e p l e r, h a v a iç e r iğ i,... s ı c a k l ı k, d a y a n ı m g e l iş m e s i, aş ı n m a K o l o n K ir iş D öşem e g e ç i ri m s i z li k, ç e k m e Y a p ı E le m a n ı d a y a n ı m ı, v b. g ib i P e r d e,d u v a r Z e m in,y e r b i l g il e r ) ( 1 ) İ l g il i a l a n d a, k r i ti k d u r u m la r a n e d e n o l a b i l e c e k lim it l e r s ö z k o n u s u i s e d o l d u r u la c a k tır. N o r m a l Ağ ı r H a fi f ( D...) B u f o r m b ir i k u l la n ıc ı, d iğ e r i ü r e t i c id e k a l m a k ü z e r e 2 ( ik i) n ü s h a o l a r a k d ü z e n l e n m iş t ir. S ip a r iş i V e r e n S ip a r iş i A l a n A d ı - S o y a d ı : M E TİN Ç E TİN A d ı - S o y a d ı :.H A S A N H Ü S E YİN G ö r e v i : İNŞAAT M Ü H E N DİSİ G ö r e v i : S A T IŞ M E M U R U T a rih : T a rih : İm z a : İm z a : 107 Y Ö N.F R. 6 6 R E V.N O / T A RİHİ :0 0 / -