MERSİN BAKLİYAT SEKTÖRÜ ANALİZİ

Transkript

1 MERSİN BAKLİYAT SEKTÖRÜ ANALİZİ Mersin Bakliyat Sektörü Analizi projesi, 2012 Yılı Doğrudan Faaliyet Doğrudan Faaliyet Desteği Mali Destek Programı Kapsamında Çukurova Kalkınma Ajansı Tarafından Sağlanan Mali Destek ile Yürütülmektedir. Sözleşme No: TR62-12-DFD / 25 1

2 Mersin 2013 Bu çalışma, Çukurova Kalkınma Ajansı tarafından yürütülen 2012 Yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Programı çerçevesinde Mersin Ticaret Borsası tarafından uygulanan TR62-12-DFD / 25 referans numaralı Mersin Bakliyat Sektörü Analizi kapsamında hazırlanmıştır. Çukurova Kalkınma Ajansı 2012 Yılı Doğrudan Faaliyet Desteği Mali Destek Programı kapsamında hazırlanan bu yayının içeriği Çukurova Kalkınma Ajansı ve/veya Kalkınma Bakanlığı görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk Mersin Ticaret Borsası na aittir. HAZIRLAYANLAR Raif OKUTUCU Osman UYSAL Dr. Osman Sedat SUBAŞI 2

3 İÇİNDEKİLER Sayf a İÇİNDEKİLER 1 ŞEKİLLER DİZİNİ 4 ÇİZELGELER DİZİNİ 5 ÖNSÖZ 6 1. GİRİŞ 8 2. DÜNYA VE TÜRKİYE BAKLAGİL ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ Dünyada Baklagil Üretimi Dünya Nohut Üretimi Dünya Mercimek Üretimi Dünya Kuru Fasulye Üretimi Türkiye de Baklagil Üretimi Türkiye Nohut Üretimi Türkiye Mercimek Üretimi Türkiye Kuru Fasulye Üretimi Türkiye Nohut, Mercimek, Kuru Fasulye Verim Durumları Dünyada Bakliyat Dış Ticareti Dünya Nohut Dış Ticareti Dünya Mercimek Dış Ticareti Dünya Kuru Fasulye Dış Ticareti Türkiye Bakliyat Dış Ticareti Türkiye Nohut Dış Ticareti Türkiye Mercimek Dış Ticareti Türkiye Kuru Fasulye Dış Ticareti Türkiye Bulgur Dış Ticareti Dünya Ölçeğinde Mersin İli Bakliyat Sektörü ARAŞTIRMA BULGULARI Ürün Ticareti İthal Edilen Ürünler İhraç Edilen Ürünler İç Piyasada Satılan Ürünler Deneyim Firmaların İstihdam Durumu Mühendis Teknisyen Usta İşçi İdari Personel Kalite Yönetim ve Ar-Ge Küçük Ambalaj İşleme Kapasitesi Marka Kullanımı Ürün İşleme Kapasitesi Ürün Depolama Kapasitesi Mercimek Depolama Kapasitesi Nohut-Kuru Fasulye Depolama Kapasitesi Bulgur Depolama Kapasitesi SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR 39 3

4 4.1. Ürün Temininde Yaşanan Sorunlar Üretim ve İşlemede Yaşanan Sorunlar Altyapı Sorunları Depolama ile İlgili Sorunlar Pazarlama ile İlgili Sorunlar Lojistik ile İlgili Sorunlar Kalite ve Standartlar ile İlgili Sorunlar Satış Sonrası Yaşanan Sorunlar Kurumsallaşma ile İlgili Sorunlar Bürokratik Sorunlar Teşvik/Hibe Kullanımında Yaşanan Sorunlar Sektörde Gelecek ile İlgili Beklentiler Sektör ile İlgili Talepler Yerel Yönetimlerden Talepler Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığından Talepler Ekonomi Bakanlığından Talepler SONUÇLAR VE ÖNERİLER MERSİN İLİ BAKLİYAT SEKTÖRÜ ANALİZİ Stratejik Hedef Stratejik Hedef 2 52 PROJE EKİBİ 53 4

5 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 1. Dünya Baklagil Üretimi 9 Şekil 2. Türkiye Baklagil Üretimi 13 Şekil 3. Türkiye Nohut Üretim Alanı ve Miktarı 13 Şekil 4. Türkiye Nohut Ekilen Alan ve Üretim Miktarları 14 Şekil 5. Türkiye Kırmızı Mercimek Üretim Alanı ve Miktarı 15 Şekil 6. Türkiye Kırmızı Mercimek Ekilen Alan ve Üretim Miktarları 15 Şekil 7. Türkiye Yeşil Mercimek Üretim Alanı ve Miktarı 16 Şekil 8. Türkiye Yeşil Mercimek Ekilen Alan ve Üretim Miktarları 16 Şekil 9. Türkiye Kuru Fasulye Ekim Alanı ve Miktarı 17 Şekil 10. Türkiye Kuru Fasulye Ekilen Alan ve Üretim Miktarları 17 Şekil 11. Türkiye Nohut, Kırmızı Mercimek, Yeşil Mercimek ve Kuru Fasulye Verimleri 18 Şekil 12. Türkiye Nohut İthalat ve İhracat Miktarları 22 Şekil 13. Türkiye nin Nohut İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler 23 Şekil 14. Türkiye nin Nohut İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler 23 Şekil 15. Türkiye Mercimek İthalat ve İhracat Miktarları 24 Şekil 16. Türkiye nin Mercimek İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler 24 Şekil 17. Türkiye nin Mercimek İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler 25 Şekil 18. Türkiye Kuru Fasulye İthalatı ve İhracatı 25 Şekil 19. Türkiye nin Kuru Fasulye İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler 26 Şekil 20. Türkiye nin Kuru Fasulye İthal Ettiği Başlıca Ülkeler 26 Şekil 21. Türkiye nin Bulgur İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler 28 Şekil 22. Türkiye nin Nohut İthal Ettiği Başlıca Ülkeler 28 Şekil 23. Dünya Ölçeğinde Türkiye ve Mersin İli Bakliyat Sektörü 29 Şekil 24. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firma İşletme Mülkiyet Durumu 30 Şekil 25. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firma Bilgileri 31 Şekil 26. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firmaların Ürün İthalatı Bilgileri 32 Şekil 27. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firmaların Ürün İhracatı Bilgileri 32 Şekil 28. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firmaların Ürünlerin İç Piyasa Satışı Bilgileri 33 Şekil 29. Daimi İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımı 35 Şekil 30. Geçici İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımı 35 Şekil 31. Mersin İli Bakliyat Sektörü Marka Kullanım Durumu 36 Şekil 32. Mersin İli Bakliyat Sektörü Marka Kullanan Firmaların Dağılımı 37 5

6 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 1. Dünyada Nohut Üreticisi Başlıca Ülkeler 10 Çizelge 2. Dünyada Mercimek Üreticisi Başlıca Ülkeler 11 Çizelge 3. Dünyada Kuru Fasulye Üreticisi Başlıca Ülkeler 12 Çizelge 4. Dünya Nohut İthalatında İlk 20 Ülke 19 Çizelge 5. Dünya Nohut İhracatında İlk 20 Ülke 19 Çizelge 6. Dünya Mercimek İthalatında İlk 20 Ülke 20 Çizelge 7. Dünya Mercimek İhracatında İlk 20 Ülke 20 Çizelge 8. Dünya Kuru Fasulye İthalatında İlk 20 Ülke 21 Çizelge 9. Dünya Kuru Fasulye İhracatında İlk 20 Ülke 22 Çizelge 10. Türkiye nin Bulgur İhracatı ve İthalatı 27 Çizelge 11. Firmaların Kalite Yönetim ve Ar-Ge ile İlgili Bilgileri 35 Çizelge 12. Küçük Ambalajlama Yapan Firmalara İlişkin Bilgiler 36 Çizelge 13. Ürünlere Göre Fabrika Sayıları ve Günlük Ürün İşleme Kapasiteleri 37 Çizelge 14. Ürünlere Göre Depolama Kapasiteleri 38 Çizelge 15. Mersin İli Bakliyat Sektörü GZFT Analizi Sonuçları 49 Çizelge 16. SOR (Strategic Orientation) Matrisini Yorumlama 50 Çizelge 17. Mersin İli Bakliyat Sektörü SOR (Strategic Orientation) Analizi Sonuçları 51 Çizelge 18. Mersin İli Bakliyat Sektörü SOR (Strategic Orientation) Analizi Skorları 51 6

7 ÖNSÖZ Ülkemizde kendi kabuğunu kırma ve dünya ile bütünleşme yolunda hızlı bir süreç yaşanmaktadır. Ticaret Borsası olarak, bu değişim sürecinin dışında kalamayacağımızın bilincindeyiz. Bu nedenle borsamızın yapısını, bu değişim sürecinin gereklerine uygun hale getirme konusunda çalışmalarımız devam etmektedir. Mersin, bakliyat sektöründeki gücünü her geçen gün artırmaktadır. Türkiye den yapılan toplam bakliyat ihracatının neredeyse %90 ını gerçekleştiren kentte sektörle ilgili yeni yatırımlar da sürekli bir şekilde artmaktadır. Sektörün daha da kuvvetli hale gelmesi amacıyla, fiyat istikrarının sağlanması, kayıt dışılığın önlenmesi, tam rekabet koşullarının oluşturulması, fiyat ve kalite dengesinin sağlanması yoluyla tüketici refahının yükseltilmesi, üreticilerin emeğinin karşılığını alması, üreticilerin ürün cinsi, miktarı ve kalitesi konusunda yönlendirilmesi, bakliyat piyasasında AB ye ve dünyaya uyumun sağlanması ve belki de sektörün en önemli sorunlardan biri olan bakliyat piyasası hakkında sağlıklı veri temini ve yayımı konusunda çalışmalarımız devam etmektedir. Bakliyat ürünlerinin işlenmesine dayalı sanayinin yaklaşık %70 i Mersin' de kuruludur. Mersin dışında kurulan işleme tesisleri de işleyecekleri ürünleri büyük ölçüde Mersin piyasasından temin etmektedirler. Mersin Limanı, ülkemizin bakliyat üretim bölgelerinin dünyaya açılan kapısı konumundadır. Yalnızca Türkiye de üretilen değil dışarıdan gelen ürünlerde de liman aracılığıyla ülkeye Mersin den giriş-çıkış yapabilmekte böylece gerek yurtiçi ihtiyacı karşılama gerekse transit ticarette büyük avantaj sağlanmaktadır. Mersin de bakliyat sektöründe; sermaye, iç ve dış ticaret bağlantıları, bilgi ve deneyim, ürün işleme teknolojisi açısından başka şehirlerle kıyaslanamayacak ölçüde bir "birikim" oluşmuş ve il sektörün aradığı niteliklere sahip iş gücünün en rahat bulunacağı yer konumuna gelmiştir. Dünya bakliyat piyasalarını en iyi bilen ihracatçılar da Mersin de bulunmaktadır. Mersin uluslararası bakliyat piyasa ve kuruluşlarında saygın bir yere sahiptir. Dünya Bakliyat Birliği'nde, ülkemizi ağırlıklı olarak Mersinli bakliyatçılar temsil etmektedirler. Mersin ilinin bakliyat ticaretindeki hem ulusal hem de uluslar arası stratejik önemi göz önüne alındığında sektörün daha da ileri seviyelere götürülmesi; uygulanacak politikalara ışık tutabilecek sağlıklı bir veri tabanından geçmektedir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların kapasite kullanımlarının belirlenmesi, yarattıkları istihdam, sektöre ilişkin yaşadıkları sorunlar ile genel olarak sektörün yapısının belirlenebilmesi, sektöre ilişkin nitelikli verilerin derlenmesi ve sektörün analizinin yapılabilmesi bu çalışmanın temel amaçlarını oluşturmuştur. 7

8 Bu proje ile sektöre ilişkin sorunlar ve büyüklükler belirlenerek söz konusu alanların yeniden çözünümü ve gelişmeye katkı sağlayabilecek stratejik hedefleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile Mersin ve Türkiye ekonomisinin gelişmesine katkı sağlamak en büyük amacımızdır. Çukurova Kalkınma Ajansı 2012 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği (Referans Numarası; TR62-12-DFD/25) çerçevesinde yürütülen bu çalışmanın tamamlanmasında işbirliklerinden dolayı Alata Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu Müdürü Dr. Davut KELEŞ e ve projede görev alan Zir. Yük. Müh. Osman UYSAL ve Dr. O. Sedat SUBAŞI ile Ulusal Baklagil Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı Mahmut ARSLAN a ve projenin koordinatörü Raif OKUTUCU ya teşekkürlerimi sunarım. Mersin Bakliyat Sektörü Analizi isimli bu çalışmanın; bakliyat sektörü ve tüm paydaşlarına yararlı olması dileğiyle saygılar sunarım. Ömer Abdullah ÖZDEMİR Mersin Ticaret Borsası Başkanı 8

9 1. GİRİŞ Mercimek, fasulye, nohut, bezelye, bakla ve börülceyi içine alan baklagiller, dünyadaki iki milyardan fazla insan için protein kaynağıdır. Dünyada insan beslenmesindeki bitkisel proteinlerin %22 si ve karbonhidratların %7 si, hayvan beslenmesindeki proteinlerin %38 i ve karbonhidratların da %5 i yemeklik tane baklagillerden sağlanmaktadır. Baklagiller, tarla bitkileri yetiştiriciliğinde, ekim alanı ve üretim bakımından tahıllardan sonra gelen tane ürünüdür. Dünyada yaklaşık 60 milyon ton üretim ve 40 milyar $ lık piyasa değerine sahip bir ürün grubudur. Buna karşın dünya baklagil tüketim değerlerine bakıldığında, kişi başına tüketilen miktar çok düşük olup fasulyede 3 4 kg, bezelyede bir kg dolaylarında iken; mercimek ve nohutta bir kilogramın altındadır. Dünya tahıl alanlarının yaklaşık %11 inde baklagil tarımı yapılmaktadır. 70,5 milyon ha alanda üretilen yemeklik tane baklagillerin insan beslenmesinde, ekonomide ve bitki beslenmesinde önemli bir yeri vardır. Önemli bir protein kaynağı olması ve diğer protein kaynaklarına göre daha düşük fiyatla elde edilebilmesi nedeni ile özellikle gelişmekte olan yüksek nüfuslu ülkelerin besin sepetinde ilk sırayı almaktadır. Gıda sanayinde gelişmelerle birlikte gelişmekte olan ülke pazarlarının cazip hale gelmesi birçok gelişmiş ülkenin de bu ürün grubuna ilgisini artırmış ve kısa sürede dünya ticaretinde de önemli bir pay almaya başlamışlardır. İnsan beslenmesi dışında havanın serbest azotunu bağlayabilen ender bitki olarak toprağa, yüksek protein içeriği ile de hayvancılığa katkısı önemlidir. Bu çalışma ile dünya bakliyat sektöründe önemli bir yeri olan Mersin ilinin sektörel yapısının analizi yapılmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında dünya ve Türkiye baklagil üretimi ve dış ticareti çerçevesinde genel bir değerlendirme yapılmıştır. Yapılan saha çalışmaları ile elde edilen araştırma bulguları sunulmuş, sektörde yaşanan sorunlar derlenerek bu sorunların çözümüne yönelik öneriler ortaya konulmuştur. Yine çalışma kapsamında bakliyat sektörünün GZFT analizi yapılmış ve elde edilen sonuçlar ile sektörün gelişimine yönelik strateji önermeleri geliştirilmiştir. 9

10 2. DÜNYA VE TÜRKİYE BAKLAGİL ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ 2.1. Dünyada Baklagil Üretimi Baklagiller üretimi dünya geneline yayılmış olmakla beraber, ülkeler genel olarak belirli cinslerin üretimi ile ön plana çıkmaktadır. Dünyada en fazla ekim alanına sahip fasulye üretimi; Asya ve Amerika, nohut üretimi; Asya, Amerika, Afrika, mercimek üretimi; Amerika ve Asya, bezelye üretimi; Amerika, Asya ve Avustralya, bakla üretimi; Asya, Afrika ve Avrupa, börülce üretimi ise Afrika ülkelerinde yoğunluk kazanmıştır. Dünya baklagil üretimi incelendiğinde nohut, mercimek ve kuru fasulye üretiminde son 10 yıllık dönemde dünya toplam üretimlerinde artış gözlemlenmektedir yılında 8,2 milyon ton olan nohut üretimi 2011 yılında 11,6 milyon tona, mercimek üretimi; 2,8 milyon tondan 4,4 milyon tona ve kuru fasulye üretimi 19,6 milyon tondan 23,2 milyon tona yükselmiştir (Şekil 1). Dünya Baklagil Üretimi, (.000) Ton Nohut Mercimek Kuru Fasulye Yıllar Şekil 1. Dünya Baklagil Üretimi, (FAO, 2013) Dünya Nohut Üretimi Dünya nohut üretiminde ilk sırayı 8,2 milyon ton ile Hindistan almakta olup onu sırasıyla ton ile Avustralya, ton ile Pakistan ve ton ile Türkiye gelmektedir. Nohut üretiminde üretim miktarı itibariyle dünyanın 4. büyük üreticisi konumundadır (Çizelge 1). 10

11 Çizelge 1. Dünyada Nohut Üreticisi Başlıca Ülkeler, 2011 Üretim Üretim Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler Üretim Miktarı (Ton) Üretim Değeri (000$) 1 Hindistan Malavi Avustralya Fas Pakistan Yemen Türkiye Suriye Myanmar İspanya Etiyopya ABD İran Cezayir Kanada İsrail Tanzanya Rusya Fed Meksika Tunus Kaynak: FAO, Dünya Mercimek Üretimi Dünya mercimek üretiminde ilk sırayı ton ile Kanada almaktadır. Kanada yı ton ile Hindistan, ton ile Avustralya ve ton ile Türkiye izlemektedir. Türkiye nohut üretiminde olduğu gibi mercimek üretiminde de dünyada ilk 4 ülke arasında yer almaktadır (Çizelge 2). Çizelge 2. Dünyada Mercimek Üreticisi Başlıca Ülkeler, 2011 Üretim Üretim Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) 11 Ülkeler Üretim Miktarı (Ton) Üretim Değeri (000$) 1 Kanada İspanya Hindistan Fas Avustralya Çin Türkiye Fransa ABD Pakistan Nepal Yemen Suriye Meksika İran Cezayir Bangladeş Y. Zelanda Etiyopya Tunus Kaynak: FAO, Dünya Kuru Fasulye Üretimi Dünya kuru fasulye üretiminde ton ile Hindistan ilk sırayı almaktadır. Hindistan ı ton ile Brezilya, ton ile Myanmar ve ton üretim miktarı ile Çin takip etmektedir. Türkiye ise kuru fasulye üretiminde ton üretim miktarı ile 20. sırada yer almaktadır (Çizelge 3).

12 (.000 Ton) Çizelge 3. Dünyada Kuru Fasulye Üreticisi Başlıca Ülkeler, 2011 Üretim Üretim Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler Üretim Miktarı (Ton) Üretim Değeri (000$) 1 Hindistan Etiyopya Brezilya Endonezya Myanmar G. Kore Çin Ruanda ABD Arjantin Tanzanya Angola Kenya Malavi Meksika İran Uganda Vietnam Kamerun Türkiye Kaynak: FAO, Türkiye de Baklagil Üretimi Türkiye de üretimi gerçekleştirilen 8 çeşit baklagil arasında en fazla üretimi yapılanlar mercimek, nohut ve kuru fasulyedir. Baklagil üretimi ülke geneline yayılmış olmakla beraber Güneydoğu Anadolu, Orta Anadolu ve geçit bölgeleri ile Marmara Bölgesinin güneyi üretimin en yoğun olduğu bölgelerdir. Genel olarak; kırmızı mercimek Güneydoğu da, yeşil mercimek, nohut ve kuru fasulye Orta Anadolu ve geçit bölgelerinde, bakla ve bezelye ise Ege ve Güney Marmara da yetişmektedir. Ülkemiz baklagil üretiminde son 10 yıllık dönem incelendiğinde nohut, mercimek ve kuru fasulye üretim miktarlarında azalmalar gözlenmiştir yılında ton olan nohut üretimimiz 2011 yılında 487 bin ton seviyelerine, 565 bin ton olan mercimek üretimimiz 406 bin ton seviyelerine ve kuru fasulye üretimimiz 250 bin tondan 201 bin seviyelerine kadar düşmüştür. Özellikle mercimek üretimimizde önemli dalgalanmalar görülmüş, 2008 yılında 131 bin tonlara kadar gerilemiştir (Şekil 2). Türkiye Baklagil Üretimi, Yıllar Nohut Mercimek Kuru Fasulye Şekil 2. Türkiye Baklagil Üretimi, (TÜİK, 2013) 12

13 Türkiye Nohut Üretimi Türkiye nohut üretimi son 10 yıllık dönemde ekilen alanlarda sürekli bir azalma göstermiş, bu durum da beraberinde üretimin de azalmasına neden olmuştur ile 2011 yılları arasında ekilen alanlar dekardan dekara kadar gerilemiştir. Buda ekilen alanların 2002 yılına göre %30 oranında azaldığını göstermektedir. Aynı şekilde üretim miktarı da tonlardan tonlara kadar gerilemiş bu da 2002 yılına göre üretimde %25 lik bir azalmaya neden olmuştur (Şekil 3). Nohut Üretim Alanı ve Üretim Miktarı, Yıllar Ekilen alan (dekar) Üretim miktarı (ton) Şekil 3. Türkiye Nohut Üretim Alanı ve Miktarı, (TÜİK, 2013) Ülkemizin 73 ilinde nohut yetiştiriciliği yapılmaktadır. En önemli nohut üreticisi iller içerisinde Kırşehir ton ile ilk sırayı almaktadır. Kırşehir i sırasıyla ton ile Mersin, ton ile Antalya ve diğer iller izlemektedir (Şekil 4). Nohut Ekilen Alan ve Üretim Miktarı (İlk 10 İl) Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) 0 Kırşehir Mersin Antalya Konya Gaziantep Kütahya Yozgat Isparta Adıyaman Karaman İller Şekil 4. Türkiye Nohut Ekilen Alan ve Üretim Miktarları (İlk 10 il) (TÜİK, 2013) 13

14 Türkiye Mercimek Üretimi Ülkemiz kırmızı mercimek üretimi 2002 yılında dekar alanda yapılırken çok önemli düşüşler yaşanmış ve 2011 yılında kırmızı mercimek ekilen alanlarımız dekara kadar gerilemiştir. Buna paralel olarak üretimimizde tondan tona kadar gerilemiştir (Şekil 5). Kırmızı Mercimek Üretim Alanı ve Üretim Miktarı, Yıllar Ekilen alan (dekar) Üretim miktarı (ton) Şekil 5. Türkiye Kırmızı Mercimek Üretim Alanı ve Miktarı, (TÜİK, 2013) İller bazında kırmızı mercimek üretimi incelendiğinde 30 u aşkın ilde üretim yapıldığı görülmektedir yılı verilerine göre ekilen alan ve üretim miktarı olarak dekar alanda ton üretim ile Şanlıurfa ilk sırayı almaktadır. Şanlıurfa yı sırasıyla ton ile Diyarbakır, ton ile Mardin izlemektedir (Şekil 6). Ülkemizde özellikle de yeşil mercimek üretiminde çok önemli azalışlar görülmektedir yılında dekar alanda üretimi yapılan yeşil mercimek 2011 yılına gelindiğinde ekilen alanlar dekara kadar gerilemiştir. Aynı şekilde üretim miktarı da tondan tona kadar düşmüştür (Şekil 7). Kırmızı Mercimek Ekilen Alan ve Üretim Miktarları (İlk 10 İl) Ekilen alan (dekar Üretim (ton) Şekil 6. Türkiye Kırmızı Mercimek Ekilen Alan ve Üretim Miktarları (İlk 10 il) (TÜİK, 2013) İller 14

15 Yeşil Mercimek Üretim Alanı ve Üretim Miktarı, Yıllar Ekilen alan (dekar) Üretim miktarı (ton) Şekil 7. Türkiye Yeşil Mercimek Üretim Alanı ve Miktarı, (TÜİK, 2013) Yeşil mercimek üretimi genellikle ülkemiz İç Anadolu Bölgesinde yapılmaktadır. En önemli üretici iller içerisinde 2011 yılı verilerine göre, ton ile Çorum ilk sırayı almaktadır. Daha sonra ton ile Yozgat ve 2860 ton ile Konya ve diğer iller gelmektedir (Şekil 8). Yeşil Mercimek Ekilen Alan ve Üretim Miktarı (İlk 10 il) Ekilen alan (dekar) Üretim (ton) 0 Şekil 8. Türkiye Yeşil Mercimek Ekilen Alan ve İller Üretim Miktarları (İlk 10 il) (TÜİK, 2013) Türkiye Kuru Fasulye Üretimi yıllarını kapsayan son 10 yıllık dönem içerisinde ülkemiz kuru fasulye ekim alanları dekar alandan dekar alana yaklaşık %50 seviyelerinde bir azalma göstermiştir. Üretim miktarı da ton seviyelerinden ton seviyelerine %20 oranında bir azalma göstermiştir (Şekil 9). 15

16 Verim (Kg/da.) Kuru Fasulye Üretim Alanı ve Üretim Miktarı, Yıllar Ekilen alan (dekar) Üretim miktarı (ton) Şekil 9. Türkiye Kuru Fasulye Ekim Alanı ve Miktarı, (TÜİK, 2013) Kuru fasulye yetiştiriciliği hemen hemen ülkemizin bütün illerinde yapılmaktadır. En önemli üretici iller içerisinde Konya ton ile ilk sırayı almaktadır. Konya yı sırasıyla ton ile Karaman, ton ile Erzincan ve ton ile Niğde izlemektedir (Şekil 10). Kuru Fasulye Ekilen Alan ve Üretim Miktarı (ilk 10 İl) Ekilen alan (deka Üretim (ton) Şekil 10. Türkiye Kuru Fasulye Ekilen Alan ve Üretim Miktarları (İlk 10 il) (TÜİK, 2013) İller Türkiye Nohut, Mercimek ve Kuru Fasulye Verim Durumları Ülkemiz baklagil tarımı içerisinde önemli yeri olan nohut, mercimek ve kuru fasulye verimleri incelendiğinde zaman içerisinde verim artışları pek yaşanmamıştır. Sadece Kuru fasulye yetiştiriciliğinde artan oranlarda bir verimlilik kaydedilmiştir. İncelenen Ürünlere İlişkin Verimler (kg/da), Yıllar Kırmızı Mercimek Yeşil Mercimek Nohut Kuru Fasulye Şekil 11. Türkiye Nohut, Kırmızı Mercimek, Yeşil Mercimek ve Kuru Fasulye Verimleri 16

17 2.3. Dünyada Bakliyat Dış Ticareti Dünya Nohut Dış Ticareti Dünyada nohut ithalatı yapan ülkeler içerisinde 2010 yılı FAO verilerine göre Pakistan ton ile ilk sırayı almaktadır. Pakistan ı sırasıyla ton ile Bangladeş, ton ile Cezayir ve ton ile İspanya izlemektedir. Türkiye ise dünya nohut ithalatı yapan ülkeler içerisinde ton ile 19. sırada yer almaktadır (Çizelge 4). Çizelge 4. Dünya Nohut İthalatında İlk 20 Ülke, 2010 İthalat İthalat Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler İthalat Miktarı (Ton) İthalat Değeri (000$) 1 Pakistan ABD Bangladeş S.Arabistan Cezayir İtalya İspanya Mısır BAE Sri Lanka Hindistan Portekiz İngiltere Lübnan Irak Brezilya Ürdün Türkiye İran Sudan Kaynak: FAO, Dünya da nohut ihracatı yapan ülkeler incelendiğinde ise FAO 2010 yılı verilerine göre Avustralya ton ile ilk sırayı almaktadır. Sırasıyla ton ile Hindistan, ton Meksika, ton ile Kanada ve ton ile Türkiye 5. sırada yer almaktadır (Çizelge 5). Çizelge 5. Dünya Nohut İhracatında İlk 20 Ülke, 2010 İhracat İhracat Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) 17 Ülkeler İhracat Miktarı (Ton) İhracat Değeri (000$) 1 Avustralya Tanzanya Hindistan Myanmar Meksika İran Kanada Rusya Fed Türkiye Portekiz ABD Malavi Etiyopya S.Arabistan Fas İspanya BAE Ukrayna Arjantin Mısır Kaynak: FAO, 2013.

18 Dünya Mercimek Dış Ticareti Dünyada mercimek ithalatı yapan ülkeler içerisinde 2010 yılı FAO verilerine göre Türkiye ton ile ilk sırayı almaktadır. Türkiye yi sırasıyla ton ile Bangladeş, ton ile Sri Lanka ve ton ile Hindistan izlemektedir (Çizelge 6). Çizelge 6. Dünya Mercimek İthalatında İlk 20 Ülke, 2010 İthalat İthalat Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler İthalat Miktarı (Ton) İthalat Değeri (000$) 1 Türkiye Irak Bangladeş İspanya Sri Lanka İran Hindistan Meksika Mısır S.Arabistan B.A.E İtalya Cezayir Almanya Sudan İngiltere Pakistan Peru Kolombiya Fransa Kaynak: FAO, Dünya da mercimek ihracatı yapan ülkeler incelendiğinde ise FAO 2010 yılı verilerine göre Kanada ton ile ilk sırayı almaktadır. Sırasıyla ton ile Türkiye, ton ile ABD ve ton ile Avustralya yer almaktadır (Çizelge 7). Çizelge 7. Dünya Mercimek İhracatında İlk 20 Ülke, 2010 İhracat İhracat Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler İhracat Miktarı (Ton) İhracat Değeri (000$) 1 Kanada Hollanda Türkiye Portekiz ABD Belçika Avustralya Almanya Suriye Fransa B.A.E İngiltere Nepal Kenya Çin İspanya Sri Lanka Arjantin Etiyopya İtalya Kaynak: FAO,

19 Dünya Kuru Fasulye Dış Ticareti Dünyada kuru fasulye ithalatı yapan ülkeler içerisinde 2010 yılı FAO verilerine göre Hindistan ton ile ilk sırayı almaktadır. Hindistan ı sırasıyla ton ile ABD, ton ile Japonya ve ton ile İngiltere izlemektedir (Çizelge 8). Türkiye ise ton ile 27. sırada yer almaktadır. Çizelge 8. Dünya Kuru Fasulye İthalatında İlk 20 Ülke, 2010 İthalat İthalat Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler İthalat Miktarı (Ton) İthalat Değeri (000$) 1 Hindistan G. Afrika ABD Kanada Japonya Fransa İngiltere Malezya Brezilya Angola Meksika Cezayir İtalya BAE Venezuela Endonezya Çin Hollanda İspanya G. Kore Kaynak: FAO, Dünya da kuru fasulye ihracatı yapan ülkeler incelendiğinde ise FAO 2010 yılı verilerine göre Çin ton ile ilk sırayı almaktadır. Sırasıyla ton ile Myanmar, ton ile ABD ve ton ile Arjantin yer almaktadır (Çizelge 9). Türkiye ise ton ile 50. sırada yer almaktadır. Çizelge 9. Dünya Kuru Fasulye İhracatında İlk 20 Ülke, 2010 İhracat İhracat Sıra Sıra Ülkeler Miktarı Değeri No No (Ton) (000$) Ülkeler İhracat Miktarı (Ton) İhracat Değeri (000$) 1 Çin Peru Myanmar Kırgızistan ABD Bolivya Arjantin Meksika Kanada BAE Avustralya İngiltere Nikaragua Mısır Etiyopya Portekiz Tayland Belçika Hollanda Endonezya Kaynak: FAO,

20 2.4. Türkiye Bakliyat Dış Ticareti Türkiye Nohut Dış Ticareti Türkiye nohut ihracatı yılları arasında incelenmiş olup, bu dönem içerisinde sürekli dalgalı bir seyir izleyerek azalma göstermiştir yılında ton olan ihracatımız 2010 yılına gelindiğinde ton seviyelerine kadar gerilemiş ve bu dönem içerisinde % 80 lere varan oranda bir azalma göstermiştir. İthalatta ise 1998 yılında ise en yüksek tonlara ulaşmış ve 2010 yılında ise ton seviyelerine gerilemiştir. Türkiye Nohut İthalat ve İhracat Miktarları, ton İthalat Miktarı (ton) İhracat Miktarı (ton) 0 Yıllar Şekil 12. Türkiye Nohut İthalat ve İhracat Miktarları (FAO, 2013) Türkiye nohut ihraç pazarları incelendiğinde Irak, S. Arabistan, Ürdün ve Suriye nin ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. FAO 2010 yılı verilerine göre; Irak ton, S. Arabistan ton, Ürdün ton ve Suriye ton ihracat miktarı ile önde gelen ihraç pazarlarımız olmuştur (Şekil 13). Türkiye'nin Nohut İhraç Ettiği İlk 20 Ülke (2010) Irak S.Arabistan Ürdün Suriye Cezayir İsrail İran BAE Lübnan İngiltere Almanya Ülkeler İtalya Kuveyt Nepal Sri Lanka Hollanda ABD Malezya Belçika Katar Şekil 13. Türkiye nin Nohut İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler, 2010 (FAO, 2013) İhracat Miktarı (ton) İhracat Değeri (000 $) 20

21 Türkiye nohut ithalatında Hindistan, Meksika ve Suriye ilk sıralarda yer almakta olup bu ülkeleri Ürdün, Kanada, ABD ve Rusya izlemektedir yılı FAO verilerine göre Türkiye nohut ithalatı; Hindistan ton, Meksika 902, Suriye 488 ton ve diğer ülkeler (Ürdün, Kanada, ABD ve Rusya) 148 ton olarak gerçekleşmiştir (Şekil 14). Türkiye'nin Nohut İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler, 2010 Suriye 6% Diğer 2% Meksika 12% Hindistan 80% Şekil 14. Türkiye nin Nohut İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler Türkiye Mercimek Dış Ticareti Türkiye mercimek ithalatı ve ihracatında sürekli dalgalanmalar gerçekleşmiştir döneminde Türkiye mercimek ihracatı 2006 yılında ton ile en yüksek seviyeye ulaşmış, 2008 yılında ise ton ile en düşük seviyeyi görmüştür (Şekil 15). Türkiye Mercimek İthalat ve İhracat Miktarları, İthalat Miktarı (ton) İhracat Miktarı (ton) 0 Yıllar Şekil 15. Türkiye Mercimek İthalat ve İhracat Miktarları, (FAO, 2013) 21

22 Mercimek ihracatı yapılan ülkeler içerisinde Irak ton ile ilk sırayı almaktadır. Irak ı ton ile Mısır, ton ile Sudan ve ton ile Bangladeş izlemektedir (Şekil 16). Türkiye'nin Mercimek İhraç Ettiği İlk 20 Ülke (2010) İhracat Miktarı (ton) İhracat Değeri (000 $) Ülkeler Şekil 16. Türkiye nin Mercimek İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler (FAO, 2013) Türkiye nin başlıca mercimek ithalatı yaptığı ülkeler sıralamasında Kanada %93 gibi bir oranla ilk sırayı almaktadır. Diğer ithalat yapılan ülkeler ise Etiyopya, ABD ve Avustralya olarak gerçekleşmiştir (Şekil 17). Türkiye' nin Mercimek İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler, 2010 Etiyopya 3% ABD 2% Avustralya 2% Kanada 93% Şekil 17. Türkiye nin Mercimek İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler, (FAO, 2013) Türkiye Kuru Fasulye Dış Ticareti Türkiye kuru fasulye ithalatı ve ihracatında sürekli dalgalanmalar gerçekleşmiştir döneminde Türkiye kuru fasulye ihracatı 1997 yılında ton ile en yüksek seviyeye ulaşmış ve giderek azalarak 2010 yılında ise ton ile en düşük seviyeyi görmüştür. Kuru fasulye ithalatında da ihracatın aksine yıldan yıla dalgalanmalar görülmüş ama artışlar yaşanmış ve 2009 yılında ton ile en yüksek seviyeye ulaşmıştır (Şekil 18). 22

23 Türkiye Kuru Fasulye İthalatı ve İhracatı, İthalat Miktarı (ton) İhracat Miktarı (ton) Yıllar Şekil 18. Türkiye Kuru Fasulye İthalatı ve İhracatı, (FAO, 2013) Kuru fasulye ihracatında ise en önemli pazarlar 530 ton ile Almanya, 277 ton ile Irak, 118 ton ile Avusturya olmuştur. Bu ülkeleri Kıbrıs, Hollanda, ABD ve S. Arabistan izlemektedir (Şekil 19). Türkiye'nin Kuru Fasulye İhraç Ettiği İlk 20 Ülke (2010) Almanya Irak Avusturya Ülkeler Kıbrıs Hollanda ABD S.Arabistan Yunanistan Afganistan Belçika İsveç Fransa Danimarka Birleşik Krallık Norveç İspanya Sudan Türkmenistan Ürdün Suriye İhracat Miktarı (ton) İhracat Değeri (000 $) Şekil 19. Türkiye nin Kuru Fasulye İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler, 2010 (FAO, 2013) Türkiye nin kuru fasulye ithal ettiği başlıca ülkeler sıralamasında ise; Kırgızistan %40 ile ilk sırayı almakta olup, onu %21 ile Arjantin, %18 ile Çin, %9 ile Kanada ve diğer ülkeler takip etmektedir (Şekil 20). Türkiye'nin Kuru Fasulye İthal Ettiği Başlıca Ülkeler, 2010 Kanada 9% ABD 5% Mısır 3% Diğer 4% Kırgızistan 40% Çin 18% Arjantin 21% Şekil 20. Türkiye nin Kuru Fasulye İthal Ettiği Başlıca Ülkeler, 2010 (FAO, 2013) 23

24 Türkiye Bulgur Dış Ticareti Üretim hacmi bakımından da Türkiye nin mevcut yıllık üretim miktarı ton olup, bu rakam ABD ve Kanada toplamı için ton, AB toplamı için ton ve Ortadoğu bölgesi toplamı için ton dur. Bu rakamlarda gösteriyor ki Türkiye bulgur üretiminde Dünya nın en büyük üretici ülkesi konumundadır. Özellikle Ortadoğu ve Avrupa ya bulgur ve ürünleri olarak yılda 120 milyon $ üzerinde ihracat gerçekleşmektedir. ABD de Kamu Yararına Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü nün yayınladığı raporda bulgurun tüm tahıl ürünleri arasında en yüksek besin değerine sahip olduğunu açıklamış ve bulgurun özellikle en önemli folik asit ve lif kaynağı olması sebebi ile tahılların altın standardı olarak nitelendirmiştir. Dünya da son dönemde sağlıklı ürünlere doğru bir ciddi bir eğilim olduğu da göz önünde bulundurulduğunda, bulgurun pirinç ve makarnaya alternatif olarak, dünya bulgur üretimi ve ticaretinde son derece önemli artışlar olacağı beklenmektedir. Çizelge 10. Türkiye nin Bulgur İhracatı ve İthalatı, İHRACAT İTHALAT Yıl Miktar (Ton) Değer (.000 Dolar) Miktar (Ton) Değer (.000 Dolar) Kaynak: TÜİK, 2013 Türkiye nin bulgur ihracatı son on yılda yaklaşık 4 kat artış göstermiştir yılında ton olan ihracat miktarı, 2012 yılında tona ulaşmıştır (Çizelge 10). Türkiye nin bulgur ihracatı yaptığı ülkeler içerisinde Irak ilk sırayı almakta olup, onu Suriye, Belçika, Almanya ve diğer ülkeler izlemektedir (Şekil 21). 24

25 Türkiye'nin Bulgur İhraç Ettiği İlk 20 Ülke (2012) Irak Belçika Suriye Almanya S. Arabistan İsrail Ürdün Sierra Leone Lübnan Azerbaycan Fransa Ülkeler İngiltere ABD Liberya BAE İsveç K.K.T.C Avustralya Hollanda Rusya Fed. Şekil 21. Türkiye nin Bulgur İhracatı Yaptığı Başlıca Ülkeler (TÜİK, 2013). İhracat Miktarı (ton) İhracat Değeri (000 $) Türkiye nin bulgur ithal ettiği başlıca ülkeler sıralamasında ise; Hollanda %34 ile ilk sırayı almakta olup, onu %27 ile Suriye, %17 ile Irak, %12 ile Rusya Federasyonu ve %10 ile Suudi Arabistan takip etmektedir (Şekil 22). Türkiye'nin Bulgur İthalatı Yaptığı Başlıca Ülkeler, 2012 Rusya Fed. 12% Irak 17% Suriye 27% S. Arabistan 10% Hollanda 34% Şekil 22. Türkiye nin Nohut İthal Ettiği Başlıca Ülkeler, 2012 (TÜİK, 2013) 2.5. Dünya Ölçeğinde Mersin İli Bakliyat Sektörü Dünya toplam bakliyat üretiminin yaklaşık %9 luk bir kısmı ülkemizde üretilmektedir. Dünya bakliyat ticareti içerisinde Türkiye nin payı yaklaşık %3 düzeyindedir ve bu oranın yaklaşık %56 lık bir kısmı Mersin ilinden yapılmaktadır (Şekil 23). 25

26 Dünya Bakliyat Ticareti (1000 $) Dünya * Türkiye** Mersin** Şekil 23. Dünya Ölçeğinde Türkiye ve Mersin İli Bakliyat Sektörü *: FAO, 2010 yılı Dünya toplam bakliyat ihracatı. **: Ekonomi Bakanlığı, 2012 yılı Türkiye ve Mersin ili toplam bakliyat ihracatı. 26

27 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırmanın yapıldığı dönemde Mersin Ticaret Borsası na kayıtlı 200 bakliyat firması bulunmaktadır. Bu firmalardan bir kısmı, borsaya kayıtlı olmasına rağmen aktif olarak sektörde faaliyet göstermemektedir. Çalışmada, borsaya kayıtlı komisyoncu firmalarda da sektörel analiz yapılmamıştır. Sonuçta çalışma kapsamında 126 firmaya anket uygulanmıştır. Firmaların bir kısmında bakliyat, iştigal konuları arasında olmasına rağmen 16 firmanın hububat, baharat ve endüstriyel ürünlere yoğunlaştıkları görülmektedir. Dolayısıyla 110 Bakliyat firmasından elde edilen bilgiler sektörün analizi ve değerlendirmesi amacıyla kullanılmıştır. Mersin ili gerek ülke gerekse dünya bakliyat sektöründe iç piyasa, ihracat ve ithalat açısından önemli bir konuma sahip olduğundan sektörün deneyimi, sektörde istihdam edilen insan sayısı, işleme ve depolama kapasiteleri ile sektörde yaşanan sorunlar incelenmiştir. İncelenen firmalar toplam m 2 alanda faaliyetlerini sürdürmekte olup, bu alanın %49 unun ( m 2 ) kapalı alan olduğu tespit edilmiştir. İncelenen firmaların toplam ton ürün depolama kapasitesine sahip olduğu belirlenmiş olup, bu alanın %67 si yatay depo ve %33 ü silolardan oluşmaktadır. Türkiye'de TÜİK rakamlarına göre üretilen 1 milyon 235 bin ton bakliyatın 638 bin tonu Mersin Ticaret Borsası tarafından tescil edilmektedir. 110 firmaya ilişkin işyeri mülkiyeti sorgulanmış ve 80 firma mülkiyetindeki işletmesinde faaliyet gösterirken, 22 firma kiracı ve 8 firma ortak olarak faaliyetlerini sürdürmektedir (Şekil 24). Kira 20% Mersin İli Bakliyat Sektörü Firma İşletme Mülkiyet Durumu (%) Ortak 7% Mülk 73% Şekil 24. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firma İşletme Mülkiyet Durumu 3.1. Ürün Ticareti Çalışma kapsamında, kırmızı mercimek, yeşil mercimek, nohut, fasulye ve bulgur işleyen ve ticaretimi yapan firmalar incelenmiştir. Bu çerçevede 38 firma tüm ürünleri işleyip 27

28 satışını gerçekleştirmektedir. Diğer işleme ve ticaret ile ilgili bilgiler ise Şekil 25 da şekilde açıklanmaktadır. Rakamlar ilgili ürün gurubunda faaliyet gösteren firma sayısını ifade etmektedir. Örneğin 110 firma içerisinde 93 firma kırmızı mercimek işleme ve ticareti ile uğraşırken, 71 firma kırmızı mercimek ve yeşil mercimek işleme ve ticaretini bir arada gerçekleştirmektedir. Şekil 25. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firma Bilgileri İthal Edilen Ürünler Çalışma kapsamında toplam 17 firma tüm ürünleri ithalat aracılığı ile temin etmektedir. İthalat ile temin edilen ürünlerle ilgili firma sayısı Şekil 26 yardımıyla açıklanmıştır. Rakamlar ilgili ürün grubunda faaliyet gösteren firma sayısını ifade etmektedir. Örneğin 11 firma içerisinde 45 firma kırmızı mercimek ithalatı gerçekleştirirken 36 firma hem kırmızı mercimek hem de yeşil mercimek ithalatı yapmaktadır. Şekil 26. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firmaların Ürün İthalatı Bilgileri 28

29 İhraç Edilen Ürünler Çalışma kapsamında toplam 21 firma tüm ürünleri ihraç etmektedir. İhraç edilen ürünlerle ilgili bilgiler Şekil 27 yardımıyla açıklanmıştır. Rakamlar ilgili ürün grubunda faaliyet gösteren firma sayısını ifade etmektedir. Örneğin 110 firma içerisinde 50 firma kırmızı mercimek ihracatı yaparken 39 firma hem kırmızı mercimek hem de yeşil mercimek ihracatı yapmaktadır. Şekil 27. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firmaların Ürün İhracatı Bilgileri İç Piyasada Satılan Ürünler Çalışma kapsamında toplam 34 firma tüm ürünleri iç piyasada satmaktadır. İç piyasa çalışan firmalar ile ilgili bilgiler Şekil 28 yardımıyla açıklanmıştır. Rakamlar ilgili ürün grubunda faaliyet gösteren firma sayısını ifade etmektedir. Örneğin 110 firma içerisinden 76 firma kırmızı mercimeği iç piyasada satarken 59 firma kırmızı mercimek ve yeşil mercimeği bir arada iç piyasada satmaktadır. Şekil 28. Mersin İli Bakliyat Sektörü Firmaların Ürünlerin İç Piyasa Satışı Bilgileri 29

30 3.2. Deneyim Araştırmanın yapıldığı dönemde (Aralık Şubat 2013) 4 firma sektördeki birinci yılını doldurmuştur. Sektörde en deneyimli firma yaklaşık 57 yıldır faaliyet göstermekte olup, Mersin ilinde bakliyat sektöründe ortalama deneyim süresi 17 yıl olarak tespit edilmiştir Firmaların İstihdam Durumu Mersin ili bakliyat sektörü ticarette olduğu kadar istihdam açısından da önemli bir sektör konumundadır. Zira firmalar çoğunlukla Mersin ilinde kümelenmiş, ilin sair avantajlarından yararlanarak hem iç piyasaya ve ihracata ürün işleme ve satma konusunda katkı sağlarken ithalatta da önemli bir yer bulmaktadır. Özellikle araştırma döneminde sektörde yaklaşık olarak kişi istihdam edilmektedir. Yaratılan istihdamın sosyo-ekonomik değerlendirmesi yapıldığında dolaylı olarak yaklaşık kişilik bir nüfusun geçimine katkı sağladığı düşünülmektedir. Bu çerçevede, sektörde istihdam durumu şu başlıklar altında incelenmiştir Mühendis Araştırmanın yapıldığı dönemde, 110 firmanın 71 inde mühendis istihdam edilmezken, 23 firmada 1; 8 firmada 2; 2 firmada 3; 1 firmada 4; 1 firmada 5; 2 firmada 6; 1 firmada 7 ve 1 firmada 10 mühendis olmak üzere toplamda 38 firmada 83 mühendis istihdam edilmektedir Teknisyen 110 firmanın 85 inde teknisyen istihdam edilmezken, 13 firmada 1; 5 firmada 2; birer firmada sırasıyla 3, 4, 5, 8, 10, 25 ve 40 teknisyen istihdam edilmekte olup, toplamda 25 firmada 118 teknisyen istihdam edilmektedir Usta 110 firmanın 70 inde usta istihdam edilmezken, 18 firmada 1; 8 firmada 2; 6 firmada 3; ikişer firmada sırasıyla 4, 5 ve 10; 1 firmada 11 ve 1 firmada 80 usta istihdam edilmekte olup, toplamda 40 firmada 181 usta istihdam edilmektedir. 30

31 İşçi Araştırma döneminde işçiler daimi işçi ve geçici işçi olmak üzere değerlendirilmiştir. Veri toplanan 110 firmada toplam 2213 daimi işçi çalışırken; yılın farklı dönemlerinde 1096 geçici işçi sektörde istihdam edilmektedir. Geçici işçiler özellikle ürünün taşınması, paketlenmesinde görev yapmakta olup, 44 firma geçici istihdam ettiğini beyan etmiştir. Daimi İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%) Geçici İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%) Kadın işçi 24% Kadın işçi 47% Erkek işçi 76% Erkek işçi 53% Şekil 29. Daimi İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımı Şekil 30. Geçici İşçilerin Cinsiyete Göre Dağılımı İdari Personel 110 firmada ürün satın alma, muhasebe, satış ve pazarlama departmanlarında istihdam edilen idari personel sayısı 648 kişi olarak tespit edilmiştir Kalite Yönetim ve Ar-Ge Müşteri ihtiyaçlarını yerine getirebilmek, rekabet gücünü arttırabilmek için kullanılan insan, iş, ürün ve/veya hizmet kalitelerinin sistematik bir yaklaşım ile tüm çalışanların katkıları ile sağlanması açısından kalite yönetim, markalaşma, pazarda tutunma açısından da Ar-Ge önem arz ettiğinden firmalara ilişkin kalite yönetimi ve Ar-Ge ile ilgili bilgiler toplanmıştır (Çizelge 11). Çizelge 11. Firmaların Kalite Yönetim ve Ar-Ge ile İlgili Bilgileri Firma Sayısı ISO ISO TSE 9 Helal Gıda 3 Ar-Ge Birimi 16 Laboratuar 38 Patent 37 Lisans 12 31

32 3.5. Küçük Ambalaj İşleme Kapasitesi Araştırma döneminde, 110 firmadan kırmızı mercimekte 26 firma, yeşil mercimekte 22 firma, nohutta 24 firma, fasulyede 23 firma ve bulgurda 20 firma küçük ambalajlama yaparak ürününü piyasaya arz etmektedir. Çalışmada, küçük ambalajlama yapan firma sayısı ve yıllık kapasiteleri ile ilgili bilgiler elde edilmiştir (Çizelge 12). Çizelge 12. Küçük Ambalajlama Yapan Firmalara İlişkin Bilgiler Ürün Küçük ambalajlama Ortalama kapasite Ortalama kapasite yapan firma sayısı (ton/saat) (ton/yıl) Kırmızı mercimek Yeşil mercimek Nohut Fasulye Bulgur Marka Kullanımı Araştırmanın yapıldığı dönemde 110 firmadan 70 i kendi adına ya da başka şirketler adına marka kullanmaktadır. Sektörde marka kullanımının oransal dağılımı Şekil 31 de verilmiştir. Mersin İli Bakliyat Sektörü Marka Kullanım Durumu (%) 36% 64% Markası Olmayan Firma Markası Olan Firma Şekil 31. Mersin İli Bakliyat Sektörü Marka Kullanım Durumu Araştırma bölgesinde 70 firma 1 ticari marka kullanırken; sırasıyla 26 firma 2; 9 firma 3; 2 firma 4 ve 1 firma 5 farklı ticari marka kullanmaktadır. Marka kullanan firmaların oransal dağılımı Şekil 32 de verilmiştir. Mersin İli Bakliyat Sektörü Marka Kullanan Firmaların Dağılımı (%) 8% 2% 1% 24% 65% 1. Markaya sahip firma 2. Markaya sahip firma 3. Markaya sahip firma 4. Markaya sahip firma 5. Markaya sahip firma Şekil 32. Mersin İli Bakliyat Sektörü Marka Kullanan Firmaların Dağılımı 32

33 3.7. Ürün İşleme Kapasiteleri Sektördeki firmaların büyük bir kısmı söz konusu bakliyat ürünlerinin ticaretini yapmaktadır. Özellikle mercimek işlenmesi; diğer baklagil ürünlerine nazaran tesisleşmeye ihtiyaç duyan ve ihtisaslaşma gerektiren bir üründür. Aynı şekilde bulgur üretiminde; tesisleşmeye ihtiyaç duyulmakta ve ihtisaslaşma gerekmektedir. Nohut ve kuru fasulye için; yukarıda zikredilen diğer iki ürüne nazaran daha az maliyetli bir teknoloji ve aynı makine parkı kullanılmaktadır. Mercimek, nohut-kuru fasulye ve bulgur üretimi yapan işletmelere ilişkin fabrika sayıları ve günlük ortalama ürün işleme kapasiteleri Çizelge 13 de verilmiştir. Çizelge 13. Ürünlere Göre Fabrika Sayıları ve Günlük Ürün İşleme Kapasiteleri Fabrika Sayısı Günlük İşleme Kapasitesi (ton) Mercimek Nohut-Kuru fasulye Bulgur Toplam Ürün Depolama Kapasiteleri Araştırma dönemindeki firmalara ilişkin hammadde depolama ve işlenmiş ürün depolama kapasiteleri Çizelge 14 de verilmiştir. Çizelge 14. Ürünlere Göre Depolama Kapasiteleri Hammadde Depolama Kapasitesi (ton) İşlenmiş Ürün Depolama Kapasitesi (ton) Mercimek Nohut-Kuru fasulye Bulgur Toplam Genel Toplam Mercimek Depolama Kapasitesi ton mercimek depolama kapasitesine sahip sektör, yaklaşık olarak bu kapasitenin %72 sini kullanabilmektedir Nohut-Kuru Fasulye Depolama Kapasitesi ton nohut ve kuru fasulye depolama kapasitesine sahip sektör, yaklaşık olarak bu kapasitenin %41 ini kullanabilmektedir Bulgur Depolama Kapasitesi ton bulgur depolama kapasitesine sahip sektör, yaklaşık olarak bu kapasitenin %47 sini kullanabilmektedir. 33

34 4. SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR Mersin ili Bakliyat sektörünün yaşamış olduğu sorunlar çeşitli başlıklar altında firmalardan toplanarak derlenmiştir Ürün Temininde Yaşanan Sorunlar Firmalar ile yapılan görüşmelerde ürün temini konusunda yaşanan sorunlar şu şekilde özetlenebilir. Sektörde küçük ölçekli firmalar çoğunluktadır ancak söz konusu firmaların büyük firmalar ile ekonomik yetersizlik nedeniyle rekabet şansının olmaması ürün temininde satışa kadar geçen süreçte çeşitli sorunlar yaşamasına neden olmaktadır. Yurt içi üretim, çiftçilere verilen desteklerin az olması, fiyatlarda yaşanan dalgalanmalar, iklim koşulları, ürünlerde verimliliğin düşük olması, üretimde tarımsal mekanizasyon eksikliği gibi nedenlerden dolayı gün geçtikçe azalmakta dolayısıyla ürünler direk üreticiden alındığı için ürün temininde önemli sorunlar ortaya çıkmaktadır. Üreticilerin küçük ölçekli üretim yapması ve üretilen çeşitlerde verimin düşük olması gibi nedenlerden dolayı yurt içinde üretilen ürünlerin ithal edilen ürünler ile kıyaslandığında fiyatlarının yüksek ve kalitesinin nispeten düşük olmaktadır. Ürün deseninin sürekli değişmesi firmaların orta ve uzun dönemde sektör ile ilgili yatırım kararları vermesini güçleştirmektedir. Hem iç piyasada üretilen hem de ithal edilen ürünlerde yaşanana sorunlardan bir tanesi de ürün kalibrasyonudur. Birçok firma re-export ile ürünü bir ülkeden diğerine ihraç etmekte ve bu süreçte ürünlerin belirli bir standartta olmaması firmanın pazarı kaybetmesine neden olmaktadır. Ürünlerde yaşanan hastalık ve zararlılardan dolayı ürünlerde önemli kayıplar meydana gelmektedir. Dolayısıyla hastalık ve zararlılar da hem kaliteye olumsuz etki etmekte hem de ürün maliyetini arttırmaktadır. İthal edilen ürünlerde, çeşitli nedenlerden dolayı ürünün geç gelmesi depolama kayıplarını arttırmakta, ürün kalitesini düşürmekte ve maliyeti yükseltmektedir. İthal edilen ürünlerde alıcı-satıcı arasında süregelen güvensizlik, yine alıcı-satıcı arasında yapılan kontratların bağlayıcılığının olmaması ürün teminini güçleştirmektedir. 34

35 4.2. Üretim ve İşlemede Yaşanan Sorunlar Sektör Mersin ilinde ihtisaslaşmış olmasına, önemli ölçüde bölge ve ülke ekonomisine gelir ve istihdam açısından katkı sağlamasına rağmen en önemli sorunlardan bir tanesi kalifiye eleman bulmada yaşanan sıkıntıdır. Özellikle üretim kaynaklı sorunlarda da belirtildiği gibi maliyetler oldukça yüksek olduğundan firmalar düşük kar marjları ile çalışmaktadır. Özellikle küçük ölçekli bakliyat firmalarında teknoloji kullanım düzeyi düşük seviyededir. Söz konusu firmalar yatırım yapmakta güçlük çektiğini ifade etmekte ve bu konuda devlet desteğinin yetersiz olduğunu ifade etmektedir. Firmalar Ar-Ge ile ilgili yapılacak desteklerin arttırılması talebinde bulunmaktadır. Firmalar Mersin ilinde belirli bir bölgede kümelenmiş durumdadır. Bölgede zaman zaman elektrik kesintilerinden dolayı firmalar üretim ve işlemenin durduğu ifade edilmektedir Altyapı Sorunları Altyapı sorunları içerisinde belirtilen en önemli husus yolların özellikle de depolara giden yolların ulaşıma çok fazla elverişli olmaması, yol ve sokaklarda ışıklandırma ile birlikte kanalizasyon altyapısının yetersiz olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca daha önce de belirtildiği gibi çok sık elektrik kesintisi yaşanması üretim ve işleme sürecinde gecikmelere, internet ve telefon hatlarında zaman zaman yaşanan kesintiler de firmaların ticaretinde aksamalar yaşanmasına neden olmaktadır. Yine güvenlik ile ilgili sorunların da zaman zaman yaşandığı, özellikle telefon hatlarının çalındığı ifade edilmektedir. Firmaların günlük ihtiyaçlarını karşılayacak kadar su temin edemediği de bazı firmalar tarafından iletilmiştir Depolama ile İlgili Sorunlar Ürünlerin depolanması sürecinde en önemli zarar haşerelerden kaynaklanmaktadır. Ürünlerini depolayan firmaların neredeyse tamamına yakın bir kısmı haşere zararına karşı depolarını düzenli olarak ilaçlamaktadır. Ancak birçok firma deposunu genişletmek ve yenilemek için yatırım düşünürken en önemli sorun depo kurabileceği alanda sorun yaşamaktadır. 35