İslâm İbâdet Esasları El Kitabı

Transkript

1 İslâm İbâdet Esasları El Kitabı Genel Editör ve Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Eyüp Baş Editör Prof. Dr. Talip Türcan Yazarlar Prof. Dr. Orhan Çeker Prof. Dr. Saffet Köse Prof. Dr. Ahmet Yaman Prof. Dr. Hacı Mehmet Günay Prof. Dr. Talip Türcan Prof. Dr. Abdullah Kahraman Prof. Dr. Adnan Koşum Prof. Dr. Şevket Topal Yrd. Doç. Dr. Ünal Yerlikaya Arş. Gör. Yıldız Demir ISBN: Baskı Şubat, 2018 / Ankara 2500 Adet Yayınları Yayın No: 110 Web: grafikeryayin.com Kapak, Sayfa Tasarımı, Baskı ve Cilt Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 1. Cadde Sokak No: (Oğuzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : Pbx Faks : grafiker@grafiker.com.tr Web : grafiker.com.tr

2 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ BÖLÜM İSLÂM DA İBÂDET / Ahmet Yaman 1.1. Kavramsal Çerçeve İbâdetin Önemi ve Amacı İbâdetin Çeşitleri Yerine Getirilme Şekline Göre İbâdetler Yerine Getirilme Vaktine Göre İbâdetler Yükümlü Olan Kimselere Göre İbâdetler Yükümlülüğün Derecesine ve Bağlayıcılığına Göre İbâdetler Miktarının Belirli Olup Olmamasına Göre İbâdetler Muayyen Olup Olmamasına Göre İbâdetler İbâdetin Temel İlkeleri İbâdet Yükümlülüğü ve Bunun Dereceleri (Ef âl-i Mükellefîn) Farz Vâcib Sünnet/Mendûb Sünnet-i Müekkede Sünnet-i Gayr-i Müekkede Mustehab Mubâh Harâm Harâm li Aynihî Harâm li Ğayrihî Mekrûh Tahrîmen Mekrûh Tenzîhen Mekrûh İbâdetlerle İlgili Bazı Terimler İbâdetin Yapısıyla İlgili Terimler Rükün Şart Sebeb

3 İbâdetin Yerine Getirilmesiyle İlgili Terimler Edâ İâde Kazâ İbâdetin Geçerliliğiyle İlgili Terimler Sahîh Fâsid veya Bâtıl İbâdetin Hafifletilmesiyle İlgili Terimler Azîmet Ruhsat İbâdetlerle İlgili Bazı Konular İbâdet ve Bid at İbâdetlerde Değişme İbâdetin Dili İbâdeti Terk Etmek BÖLÜM TEMİZLİK (TAHÂRET) / Şevket Topal 2.1. Temizliğin Dindeki Yeri Temizlikle İlgili Terimler Maddî Kirlerden (Necâsetten) Temizlenme Araçları Sular Mutlak Su Mukayyed Su Su Artıkları İle İlgili Hükümler Kirlenen Su Kaynaklarının Temizliği Kuyu ve Depodaki Suların Temizliği Su Dışındaki Diğer Temizlik Yolları Mânevî Kirlerden (Hadesten) Temizlenme Araçları Abdest Abdestin Farzları Abdestin Sünnetleri Abdest Türleri Abdestin Mekrûhları Abdesti Bozan Durumlar Abdestle İlgili Bazı Hususlar Özürlünün Abdesti Mestler ve Sargılar Üzerine Mesh...67

4 Gusül Guslü Gerektiren Haller Gusül Olmaksızın Yapılması Harâm Olan Fiiller Teyemmüm Teyemmümü Gerektiren Haller Teyemmümün Yapılış Şekli BÖLÜM NAMAZ / Orhan Çeker 3.1. Namazın Tanımı ve Önemi Yükümlülük Bakımından Namaz Çeşitleri Farz Namazlar Vâcib Namazlar Nâfile Namazlar Namazın Farz Olmasının Şartları (Vucûb Şartları) Namazın Farzları Namazın Dışındaki Farzları (Namazın Şartları) Hadesten Tahȃret Necâsetten Tahâret Setr-i Avret İstikbâl-i Kıble Vakit Farz Namazların Vakitleri Beş Vakit Namazın Vakitleri Cuma Namazının Vakti Kazȃ Namazlarının Vakti Cenaze Namazının Vakti Vȃcib Namazların Vakitleri Vitir Namazının Vakti Bayram Namazlarının Vakti Nezir (Adak) Namazlarının Vakti Bozulan veya Yarım Kalan Nȃfile Namazların Vakti Tavȃf Namazının Vakti Bir Kısım Nȃfile Namazların (Sünnet Namazlar) Vakitleri Mustehab Vakitler Mekrȗh Vakitler

5 Namaz Yükümlülüğünü Düşüren Sebepler, Namazın Vaktinden Sonraya Bırakılmasını Mubâh Kılan Özürler ve Namazın Kasıtlı Terki Namaz Yükümlülüğünü Düşüren Sebepler Namazın Vaktinden Sonraya Bırakılmasını Mubȃh Kılan Özürler Namazın Kasıtlı Terki Vakitlerin Oluşmadığı Yerlerde Namaz Vakitlerin Belirlenmesinde Yöntem Niyet Namazın İçindeki Farzları (Namazın Rükünleri) İftitâh Tekbîri (Tahrîme) Kıyâm Kırâat Rükû Sücûd Ka de-i Ahîra Namazın Rüknü Olup Olmadığı Tartışmalı Olan Fiiller Kişinin Kendi İradesine Bağlı Fiili İle Namazdan Çıkması ve Selȃm Ta dîl-i Erkân Namazın Vâcibleri Namazın Sünnetleri ve Âdâbı Namaz ile Bağdaşmayan Davranışlar Namazın Mekrûhları Namazın Müfsidleri (Namazı Bozan Davranışlar) Namazı Kesme ve Hükümleri Ezân ve Kâmet (İkȃmet) Ezân Ezânın Tanımı ve Tarihçesi Ezȃnın Hükmü Ezȃnın Sahîh Olması İçin Gerekli Şartlar Ezânın Sünnetleri, Mustehabları ve Mekrûhları Kâmet (İkâmet) Kâmetin Tanımı Kâmetin Hükmü Kâmetin Sahîh Olması İçin Gerekli Şartlar Kâmetin Sünnetleri, Mustehabları ve Mekrûhları...108

6 3.9. Cemaatle Namaz ve İmâmet Cemaatle Namaz Cemaat Kavramının Tanımı ve Cemaatin Sayısı Cemaatle Namaz Kılmanın Hükmü Cemaate Gitmemek İçin Mazeret Sayılan Haller Cemaatle Namaz Kılarken Gözetilecek Saf Düzeni Bir Mescidde Namazın Cemaatle Tekrar Kılınması ve Ayrı Cemaat Oluşturulması Cemaatle Namaz Kılmanın Ȃdȃbı ve Fazileti İmâmet (İmâmlık) Namazda İmâm Olmanın Şartları İmȃma Uymanın Sıhhat Şartları ve İlgili Meseleler Cemaate Yetişme Bakımından Muktedȋ (İmâma Uyan Kişi) Müdrik Lȃhik Mesbȗk Mescid/Cami İle İlgili Hükümler Namazın Özel Çeşitleri Günlük Beş Vakit Farz Namazlar Cuma Namazı Cuma Gününün ve Cuma Namazının Önemi Cuma Namazının Hükmü Cuma Namazının Şartları Cuma Namazının Farz Olmasının Şartları (Vucȗb Şartları) Cuma Namazının Sıhhat Şartları Cuma Namazının Kılınışı ve Zuhr-i Ȃhir Namazı Vitir Namazı Bayram Namazı Tavȃf Namazı Nȃfile Namazlar Revâtib Sünnetler Vakit Namazları İle Kılınan Sünnetler Terȃvȋh Namazı Diğer Nȃfile Namazlar Teheccüd Namazı İşrȃk Namazı Duhȃ (Kuşluk) Namazı

7 Evvȃbȋn Namazı Tahiyyetu l-mescid Namazı Tesbîh Namazı İhrâma Giriş Namazı Yolculuğa Çıkış ve Yolculuktan Dönüş Namazı Abdest ve Gusülden Sonra Namaz Hâcet Namazı İstihâre Namazı Yağmur (İstiskâ) Duası ve Namazı Tevbe Namazı Kusûf ve Husûf Namazları Mübarek Gün ve Gecelerde Namaz Hastalık, Yolculuk ve Korku Hallerinde Namazların Kılınışı Hasta Namazı Yolcu Namazı Seferî ve Seferȋlik Kavramları Seferȋliğin Şartları Seferȋliğin Hükümleri Korku Namazı (Salâtu l-havf) Namazların Cem i Namazların Kazȃsı Secdeler Sehiv Secdesi Tilȃvet Secdesi Şükür Secdesi Cenaze İşlemleri ve Cenaze Namazı Ölüm Esnasında Yapılacak İşler Cenazenin Yıkanması Cenazenin Kefenlenmesi Cenaze Namazı ve Hükümleri Cenaze Namazının Kılınışı Cenazenin Taşınması ve Defni Kur ân Okuma ve Telkîn Ta ziye İskȃt ve Devir Şehidlik ve Hükümleri Kabir Ziyareti Ölüler Adına Hayır Yapma...152

8 4. BÖLÜM ORUÇ / Hacı Mehmet Günay 4.1. Orucun Tanımı ve Farz Oluşu Orucun Önemi ve Faydaları Orucun Çeşitleri Farz Oruçlar Vâcib Oruçlar Nâfile Oruçlar Yasaklanan veya Dînen Hoş Görülmeyen Oruçlar Orucun Farz Olmasının Sebebi ve Hükmü Orucun Rükün ve Şartları Orucun Farz Olmasının Şartları Orucun Edâsının Farz Olmasının Şartları Orucun Sıhhat Şartları Orucun Sünnet ve Mustehabları Oruçluya Mekrûh Olan Fiiller Orucu Bozan Durumlar Kazâ İle Birlikte Keffâret Gerektiren Durumlar Yalnız Kazâ Gerektiren Durumlar Tedavi ve Oruç Orucu Bozmayan Durumlar Orucun Kazâsı ve Keffâreti Oruç Fidyesi İskât-ı Savm İ tikâf BÖLÜM ZEKÂT VE FITIR SADAKASI / Talip Türcan 5.1. Zekât Zekâtın Tanımı ve Niteliği Zekâtın Hikmetleri Zekâtın Şartları Zekâtın Farz Olmasının Şartları Mükellef İle İlgili Şartlar Mal İle İlgili Şartlar Zekâtın Sahîh Olmasının Şartları Zekâta Tâbi Mallar Altın ve Gümüş...195

9 Madenî ve Kâğıt Paralar Ticaret Malları Hayvanlar Toprak Ürünleri Madenler ve Defineler Hayvan Ürünleri Deniz ve Su Ürünleri Ücretler ve Serbest Meslek Kazançları Gelir Getiren Taşınır ve Taşınmaz Mallar Hisse Senetleri ve Tahviller Zekâtın Ödenmesi Zekâtı Ödeme Şekli Zekâtı Ödeme Vakti Zekâtın Ödeneceği Yerler Zekât-Vergi İlişkisi Fıtır Sadakası Fıtır Sadakasının Tanımı ve Niteliği Fıtır Sadakasının Hikmetleri Fıtır Sadakasının Vucûbunun Şartları Fıtır Sadakasının Sahîh Olmasının Şartları Fıtır Sadakasının Ödenmesi Fıtır Sadakası Verilebilecek Mallar ve Miktarları Fıtır Sadakasını Ödeme Vakti Fıtır Sadakasının Ödeneceği Yerler BÖLÜM HAC VE UMRE / Abdullah Kahraman 6.1. Hac Haccın Dindeki Yeri ve Önemi Haccın Hikmet Boyutu Haccın Tanımı Hacla İlgili Temel Terimler Haccın Dinî Hükmü ve Dayanağı Haccın Ömrî ve Fevrî Oluşu Hac İbâdetinin Çeşitleri Hüküm Bakımından Hac Çeşitleri Farz Hac Vâcib Hac...221

10 Nâfile Hac Uygulama Bakımından Hac Çeşitleri İfrâd Haccı Temettu Haccı Kırân Haccı Haccın Şartları Haccın Farz Olmasının Şartları Haccın Edâsının Şartları Genel Şartlar Kadınlara Özel Şartlar Haccın Sahîh Olmasının Şartları Haccın Farzları, Vâcibleri, Sünnetleri ve Âdâbı Haccın Farzları Arafât Vakfesi Ziyâret Tavâfı Tavâfın Geçerli Olmasının Şartları Tavâfın Vâcibleri Tavâfın Sünnetleri Tavâfın Yapılışı Diğer Tavâf Çeşitleri Haccın Vâcibleri Haccın Müstakil Vâcibleri Sa y Muzdelife Vakfesi Cemrelere Taş Atmak (Şeytan Taşlama) İhrâmdan Çıkmadan Önce Saçların Kazınması veya Kısaltılması Vedâ Tavâfı Haccın Bağımlı Vâcibleri Haccın Sünnetleri Hedy Bedel Haccı İhsâr Fevât Hac ve Umre Kurallarına Aykırı Davranışlar ve Cezaları (Cinâyâtu l-hac) Kazâyı Gerektiren Cinâyet Büyükbaş Hayvan (Bedene) Gerektiren Cinâyetler

11 Küçükbaş Hayvan (Dem) Gerektiren Cinâyetler Hac ve Umrenin Vâciblerini Terk Etme İle İlgili Cinâyetler İhrâm Yasaklarıyla İlgili Cinâyetler Fıtır Sadakası Vermeyi Gerektiren Cinâyetler Fıtır Sadakasından Daha Az Sadaka Vermeyi Gerektiren Cinâyetler Bedel Ödemeyi Gerektiren Cinâyetler Hacda Evlenme ve Ticâret Yapma Umre Umrenin Tanımı Umrenin Şartları Umrenin Farz ve Vâcibleri Umrenin Zamanı Hac ve Umre İbâdetinin Uygulanışı BÖLÜM YEMİNLER VE KEFFÂRETLER / Adnan Koşum 7.1. Yeminler Yeminin Mâhiyeti Yemin Çeşitleri Ğamûs Yemin Lağv Yemin Mün akid Yemin Keffâretler Keffâretin Mâhiyeti Keffâret Sebepleri Oruç Keffâreti Yemin Keffâreti Zıhâr Keffâreti Adam Öldürme Keffâreti Hac ve Umre Yasaklarını İhlâl Keffâreti Âdetli Kadınla Cinsel İlişki Keffâreti BÖLÜM KURBAN VE AV / Ünal Yerlikaya - Yıldız Demir 8.1. Kurban Kurbanın Tanımı ve Mahiyeti Kurbanın Hükmü ve Kurban Kesme Yükümlülüğü...278

12 Kurbanın Sıhhat Şartları Kurbanın Kesim Şekli Kurbanın Eti ve Diğer Kısımları Diğer Kurban Çeşitleri Av Avın Tanımı ve Hükmü Avlanma İle İlgili Şartlar Avcı İle İlgili Şartlar Av Âletleri ve Hayvanlarıyla İlgili Şartlar Avlanılan Hayvanla İlgili Şartlar BÖLÜM HELÂLLER - HARÂMLAR / Saffet Köse 9.1. Kavram ve Muhteva Analizi İlkeler Helâl ve Harâm Davranışlar Temizlik Beden Temizliği Deri Yiyecekler Hayvanlar Kara Hayvanları Yenilmesinin Harâm Olduğunda Görüş Birliği Bulunan Hayvanlar Yenilmesinin Helâl Olduğunda Görüş Birliği Bulunan Hayvanlar Yenilip Yenilmeyeceği Tartışmalı Olan Hayvanlar Su Hayvanları Hem Karada Hem Suda Yaşayabilen Hayvanlar Hayvanlarla İlgili Bazı Hususlar ve Hayvan Ürünleri Hayvan Kesimi (Tezkiye) Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Kesimi Kanatlı Hayvanlar İçecekler Sigara

13 Giyim-Kuşam-Süslenme Örtünme İpek Kullanımı Altın ve Gümüş Kullanımı Süslenme ve Estetik Müdahaleler Eğlence Müzik Resim Spor Oyunlar Kumar Tavla-Satranç Düğünler Hayvanlara Muâmele Köpek Besleme Sun î Tohumlama Tedavi Organ Nakli Tüp Bebek Ticarî Hayat Helâl Kazanç Necş İhtikâr Narh Vade Farkı Komisyonculuk Banka Kartları Kullanımı Rüşvet Kavram ve Hükümler Hediye-Rüşvet İlişkisi Bulunmuş Mallar Ad Koyma Gayr-i Müslimlerle İlişkiler DİZİN YAZAR ÖZGEÇMİŞLERİ...383

14 ÖN SÖZ Fıkıh, insanın Allah a, kendisine, diğer insanlara ve doğaya dönük her türlü davranışını düzenleyen çok geniş bir normatif yapıdır. Hiçbir beşerî davranış fıkhın düzenleme alanı dışında değildir. Kaynağını vahiyden alan fıkıh, bir kurallar bütünü olarak, temel amacının da bir gereği olmak üzere, kişilerin Allah a karşı yükümlülüklerini ve onların toplumsal yansımalarını öncelikle ele alır. Kişilerin Allah a karşı yükümlülükleri ile salt ibâdet nitelikli (Rabb-kul ilişkisi teşkil eden) davranışları kastediyoruz. İslâm da kişilerin niyetlerine bağlı olarak, yasaklanmamış her bir davranışın ibâdet değeri kazanması mümkün olmakla birlikte, salt ibâdet olarak nitelediğimiz davranışların, başka hiçbir gerekçesi ve amacı olmaksızın, yalnızca Allah için yapılmaları gerekmektedir. Şu kadar ki, yalnızca Allah için yapılmaları emredilen ibâdetlerin aynı zamanda ilave sonuçlar ya da ikincil amaçlar olarak toplumsal yararları da açığa çıkmaktadır. Elinizdeki eser İslâm İbâdet Esasları El Kitabı başlığını taşımaktadır. Esere belirtilen başlığın seçilmesi, onun öncelikle ilahiyat fakültelerinde okutulan İslâm ibâdet esasları dersinde öğrencilere yardımcı olmak amacıyla kaleme alınmış olmasından ötürüdür. Ayrıca eserin ilahiyat fakültelerinin ilköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi eğitimi bölümlerinde zorunlu olarak okutulan temel dinî bilgiler dersi ile ibâdetler fıkhına ilişkin diğer seçimlik dersler bakımından da yardımcı kaynak niteliği taşıdığı belirtilmelidir. 15 İslâm İbâdet Esasları El Kitabı nda, ibâdetlerle mükellef her bir müslümanın zorunlu olarak bilmesi gereken hükümler, ilmihâl geleneği göz ardı edilmeksizin, fakat eserin yazılma amacı gereği belli bir akademik düzey de korunarak, ele alınıp incelenmiştir. İbâdetler fıkhında, muâmelât alanının aksine, Kitâb ve Sünnet te yer alan doğrudan hükümlerle yetinmek, onları genişletmemek ve illetleri/gerekçeleri tespit edilebilse bile, onlara ilavelerde bulunmamak asıldır. Diğer bir ifadeyle, ibâdetler alanında ictihâd yöntemlerine, muâmelât alanına nisbetle, oldukça sınırlı bir biçimde başvurulabilir. Çünkü ibâdetlerde ilke, onların taabbudî nitelikte olmaları, yani başka bir gerekçe aranmaksızın, sırf Allah emrettiği için yerine getirilmeleridir. İbâdetlere ilişkin hükümler değişime kapalı olup, onlar için öngörülen biçimler bağlayıcıdır. Bununla birlikte özellikle Kitâb ın delâletine, Sünnet in de subût ve delâletine dair tartışmalar, ibâdetlere iliş-

15 16 kin hükümlerde de bir kısım görüş ayrılıklarının açığa çıkmasına yol açmıştır. Elinizdeki eserde ibâdetlere ilişkin hükümler incelenirken, hanefî yaklaşım hiçbir şekilde ihmal edilmemek kaydıyla, mâlikî, şâfiî ve hanbelî mezheplerinin görüşlerine de büyük ölçüde yer verilmiştir. İslâm İbâdet Esasları El Kitabı, bir proje kapsamında bir araya gelen İslâm hukuku alanında uzman ilim adamlarının ortak çalışmalarının ürünüdür. İslâm İbâdet Esasları El Kitabı na ünite yazmak suretiyle katkıda bulunan Prof. Dr. Orhan Çeker e, Prof. Dr. Saffet Köse ye, Prof. Dr. Ahmet Yaman a, Prof. Dr. Hacı Mehmet Günay a, Prof. Dr. Abdullah Kahraman a, Prof. Dr. Adnan Koşum a, Prof. Dr. Şevket Topal a, Yrd. Doç. Dr. Ünal Yerlikaya ya ve Arş. Gör. Yıldız Demir e teşekkür borçlu olduğumuzu belirtmek isterim. Onların katkıları olmasaydı, İslâm İbâdet Esasları El Kitabı günyüzüne çıkmış olmazdı. Eserin tashih edilip yayıma hazırlanma aşamasında büyük gayret gösteren değerli öğrencilerim ve arkadaşlarım Ünal a, Yıldız a, Ahmet Muhammet e ve Serap a ayrıca teşekkür borçluyum. Son olarak, eksikliklerin giderilebilmesi için, okuyucularımızın ve özellikle İslâm hukuku uzmanlarının yapıcı eleştirilerini, sonraki baskılarda dikkate almak üzere, beklediğimizi ifade etmek isterim. Eserin, Allah ın dininin aslı olan ibâdetlere ilişkin hükümlerin öğrenilmesine ve öğretilmesine katkıda bulunması, bizim için yeterlidir. Prof. Dr. Talip Türcan Editör