KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT. T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

Transkript

1 37 KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

2 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 37. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT MAYIS 2015 ERZURUM

3 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: YAYINA HAZIRLAYAN Dr. Adil ÖZME Mayıs 2015 tarihlerinde gerçekleştirilen 37. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, Erzurum Atatürk Üniversitesi nin katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Kapak ve Uygulama Yusuf KOŞAR ISSN: Kapak Fotoğrafı: Serdar AYBEK Metropolis, 2014 Yılı Çalışmaları Not : Kazı raporları, dil ve yazım açısından Dr. Adil Özme tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur. İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Tel: ANKARA-2016

4 İÇİNDEKİLER Scott BRANTING, Sevil BALTALI TIRPAN, Joseph LEHNER, Nilüfer YÖNEY, Susan PENACHO, Yasemin ÖZARSLAN, Dominique LANGIS-BARSETTI Kerkenes Dağı Şahin YILDIRIM Tios-Tieion 2014 Yılı Çalışmaları...13 B. Yelda OLCAY UÇKAN, Gökçen Kurtuluş ÖZTAŞKIN Olympos Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları...33 A. Nejat BİLGEN, Gökhan COŞKUN, Figen ÇEVİRİCİ COŞKUN Fikret ÖZBAY, Zeynep BİLGEN, Bahadır DİKMEN, Birol AKALIN Semra ÇIRAKOĞLU, Fatma Çağım ÖZCAN, Asuman KURU, Zerrin ERDİNÇ Seyitömer Höyüğü 2014 Yılı Kazısı...45 Kaan İREN, Özgün KASAR Daskyleion 2014 Yılı Kazı Çalışmaları...63 Engin AKDENİZ, Aydın ERÖN 2014 Yılı Akhisar-Thyateira Antik Kenti ve Hastane Höyüğü Kazısı...81 Ayla SEVİM EROL, Alper Yener YAVUZ 2014 Yılı Çankırı Çorakyerler Kazısı...95 S. Yücel ŞENYURT, Atakan AKÇAY, Yalçın KAMIŞ Ovaören 2014 Yılı Kazıları Sema DOĞAN, Ebru Fatma FINDIK, Vera BULGURLU Demre / Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazı, Koruma ve Onarım Çalışmaları Latife SUMMERER Pompeiopolis (Paflagonya) 2014 Çalışmaları Francesco D ANDRIA Phrygia Hierapolis i (Pamukkale) 2014 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları Fatih ERHAN, F. Fatih GÜLŞEN Magarsus Kazısı

5 Fatih ERHAN, F. Fatih GÜLŞEN Tepebağ Höyük Yılı Kazı Çalışmaları Abuzer KIZIL, Taylan DOĞAN Euromos 2014 Yılı Çalışmaları Turan EFE, Murat TÜRKTEKİ, Erkan FİDAN, Deniz SARI, Sinem TÜRKTEK Küllüoba Kazıları Christopher H. ROOSEVELT, Christina LUKE, Sinan ÜNLÜSOY Kaymakçı Arkeoloji Projesi: 2014 Yılı Kazı Sonuçları Özlem ÇEVİK, Osman VURUŞKAN, Emrah GÜNEY Ulucak Höyük 2014 Yılı Kazı Çalışmaları Mehmet IŞIKLI, Mehmet Ali ÖZDEMİR 2014 Yılı Ayanis Kalesi Koruma, Onarım ve Kazı Çalışmaları Nurperi AYENGİN Prusias Ad Hypium Tiyatro Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları L. D ALFONSO, D. CAMPANA, P. CRABTREE, H. ERGÜRER, F. FANTONE, C. FERRANDI, A. GÜREL, N. HIGHCOCK, C. KUZUCUOĞLU, A. LANARO, A. MATESSI, A. TRAMERI Archaeological Excavations At Kınık Höyük-Niğde. Report of the Fourth Campaign (2014) Sema ATİK KORKMAZ, M. Baki DEMİRTAŞ 2014 Yılı Letoon Arazi Çalışmaları Raporu Nurettin ARSLAN, Beate ARSLAN, Caner BAKAN, Mehmet AYAZ Assos Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları Havva İŞKAN, Şevket AKTAŞ, Süleyman BULUT, Burcu CEYLAN, Erkan DÜNDAR, Orçun ERDOĞAN, Serap ERKOÇ, Hakan KIZILTAŞ, Mustafa KOÇAK, Adrew LEPKE, Semih ORHAN, Christof SCHULER, Feyzullah ŞAHİN, Deniz VARMAZ, Şeniz VARMAZ, Şamil YİRŞEN, Klaus ZİMMERMANN Patara 2014 Kazıları Elif Tül TULUNAY et alii Nif (Olympos) Dağı Araştırma ve Kazı Projesi: 2014 Yılı Kazısı...383

6 Rana ÖZBAL, Fokke GERRITSEN, Mücella ERDALKIRAN, Hadi ÖZBAL 2014 Yılı Barcın Höyük Kazıları Armağan ERKANAL-ÖKTÜ, Nazlı ÇINARDALI-KARAASLAN Panaztepe 2014 Yılı Kazıları Sait BAŞARAN, Gülnur KURAP Enez (Ainos) 2014 Çalışmaları Gülgün KÖROĞLU 2014 Yılı Sinop Balatlar Kilisesi Kazıları Timothy P. HARRISON, Elif DENEL, Stephen BATIUK Tayinat Höyük Araştırmaları, K. Serdar GİRGİNER, Özlem OYMAN-GİRGİNER, Hayriye AKIL Tatarlı Höyük Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları V. Belgin DEMİRSAR ARLI İznik Çini Fırınları Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları Yaşar E. ERSOY, İlkan HASDAĞLI, Kozan UZUN, Cengiz ÇETİN Urla - Klazomenai Kazıları Roland R.R. SMITH, Esen ÖĞÜŞ Aphrodisias Ayşe F. EROL Fatsa İlçesi Cıngırt Kayası Kazısı Erkan KONYAR, Can AVCI, Davut PAŞAYİĞİT, Armağan TAN, Hale TÜMER Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü 2014 Yılı Kazı Çalışmaları Felix PIRSON, Martin BACHMANN Pergamon 2014 Yılı Çalışmaları Raporu D. Burcu ERCİYAS, Mustafa N. TATBUL Anadolu da Ortaçağ Kazıları ve Komana İzzet ESEN, Ahmet Cem ERKMAN, Şakir Önder ÖZKURT, Cesur PEHLEVAN, Yarenkür ALKAN Kurutlu Kurtarma Kazısı VII

7 ESKİ VAN ŞEHRİ, KALESİ VE HÖYÜĞÜ 2014 YILI KAZI ÇALIŞMALARI 1 Erkan KONYAR* Can AVCI Davut PAŞAYİĞİT Armağan TAN Hale TÜMER Van Kalesi diğer adıyla Tušpa Sitadeli, Van Gölü kıyısında, Van Ovası nın ortasında konglomera bir kayalık üzerinde yükselir. Van Ovası ndaki bu sıra dışı oluşumun kendisi bile doğal bir anıt niteliğindedir. I. Sarduri nin Madırburç yazıtı ile Urartu krallığının kuruluşunu ilan ettiği sitadelin neredeyse tamamı Urartu mimarîsinin izlerini taşır. Krali mezarlar, saraylar, tapınaklar, nişler ve su yapıları ile yazıtlar başkent niteliğini pekiştiren kalıntılardır. Sitedelin kuzeyinde ona paralel Van Kalesi Höyüğü uzanır. Höyük İlk Tunç Çağı ndan 20. yüzyılın başına değin iskana sahne olmuştur. Son yıllarda yapılan arkeolojik çalışmalar geniş bir aşağı yerleşme dokusunun varlığına işaret etmektedir 2. Sitadelin güneyinde ise Eski Van Şehri yer alır. Bu alan ise daha çok Türk-İslam Dönemi anıt eserler ve şehir dokusu ile kendini karakterize eder (Resim: 1). * Doç. Dr. Erkan KONYAR, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araştırma Merkezi, Fatih-İstanbul/TÜRKİYE. Can AVCI, Uzman, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı, Fatih-İstanbul/TÜRKİYE. Yrd. Doç. Dr. Davut PAŞAYİĞİT, Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü, Samsun/TÜRKİYE. Armağan TAN, (M.A.), İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Tarihi Anabilim Dalı, Fatih-İstanbul/TÜRKİYE. Hale TÜMER, (M. A.), İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Eskiçağ Tarihi, İstanbul/TÜR- KİYE. 1 Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü Kazıları, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (Proje No: 44141), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-DÖSİMM, Aygaz Genel Müdürlüğü ve İnterko Tarım San. tarafından desteklenmektedir. Destek veren kuruluşlara teşekkür ederiz. 2 Konyar 2011, Konyar ve diğ. 2012, Konyar ve Diğ. 2013, Konyar-Avcı 2014a, Konyar-Avcıb 573

8 2014 kazı sezonunda özellikle Eski Van Şehri ve Van Kalesi Höyüğü olmak üzere 2 farklı alanda kazı çalışılması yapılmıştır. Eski Van Şehri nde Kaya Çelebi Cami sinin doğusunda, ana cadde ye açılan dükkan ve atölyelerin bulunduğu alanda çalışılmıştır. Van Kalesi Höyüğünde sürdürülen çalışmalarda daha önceki yıllarda ortaya çıkartılan Urartu, Post-Urartu ve Geç Demir Çağı na ilişkin açma ve yapılarda çalışılmıştır (Resim: 2). Kazı çalışmaları İstanbul, Samsun Ondokuz Mayıs, Maltepe, Manisa Celal Bayar, Marmara, Dokuz Eylül, Van Yüzüncü Yıl, Hacettepe ve Kocaeli üniversiteleri, arkeoloji, sanat tarihi, tarih, restorasyon, mimarlık ve antropoloji bölümlerinden 8 öğretim üyesi, 3 ü lisansüstü olmak üzere 40 öğrenciyle sürdürülmüştür. Restorasyon çalışmaları ise 2 uzman restoratör tarafından yürütülmüştür. Topkapı Sarayı Müzesi nden Yusuf Emre Başol, Serkan Gedik; İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuarı ndan Eftal Kiraz, Bengü Uluşahin Başol, Kültür Varlıkları Müzeler Genel Müdürlüğü nün izniyle kazı alanında ortaya çıkarılan mimarînin koruma onarımı ile malzeme analizi için çalışmalarımıza katılmışlardır. VAN KALESİ HÖYÜĞÜ 2014 yılı Van Kalesi Höyüğü nde yapılan kazı çalışmalarında, Urartu yapılarının kuruluş ve yıkılış sürecine ilişkin önemli verilere ulaşılmıştır. Bu açıdan M26, M27, M28, N27 açmalarında ortaya çıkarılan mimarî unsurlar oldukça önem taşır (Resim: 3, Çizim: 1). Yine aynı alanlardan in-situ olarak saptanan buluntular da stratigrafik verilerin kronolojisinin oluşturulması açısından oldukça aydınlatıcı veriler olmuşlardır. Yine bu yılki çalışmalarda ortaya çıkarılan kil tablet sezonun en dikkat çekici buluntusudur yılı kazı sezonunda tespit edilen bitişik olarak kuzey güney yönünde inşa edilmiş iki oda ve önlerindeki birimlerde çalışmalarımız devam etmiştir 3 (Resim: 4, Çizim: 2). Kuzeyde yer alan odanın boyut ve kullanım amacı ile yine daha önceki sezonda ortaya çıkarılan ve bu yapıların üstünde uzanan 3 Konyar-Avcı 2014a, Konyar-Avcı 2014b. 574

9 kerpiç taban ile stratigrafik ilişkisini saptama noktasında önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Odanın sıkıştırılmış çamurdan oluşturulan tabanına açılmış çeşitli büyüklükte silo/ocaklar ile tabana yerleştirilmiş depo kapları, gündelik ihtiyaçların karşılandığı bir yaşam alanı olabileceğini göstermektedir (Resim: 5). Yine bu alanda özellikle Urartu yapılarının tabanlarının yapısal özelliklerinin anlaşılması amacıyla, mekânın -sıkıştırılmış çamurdan defalarca yenilendiği anlaşılan- tabanı kaldırılmış ve hemen altından büyük olasılıkla izolasyonu sağlamak için yayılmış mıcır tabakasına rastlanmıştır. M26 açmasındaki yapıların taban döşemlerinde kullanılan mıcır tabakası höyükteki Urartu yapılarının stratigrafisi ve kronolojisi bağlamında önemli referans noktası oluşturur (Resim: 5). Bu alanda ortaya çıkarılan tüm yapıların tabanı bir mıcır tabakası ve sıkıştırılmış çamur ile oluşturulmuştur. Höyüğün birçok noktasında, tahrip olmuş alanlarda, kesitlerde çıplak gözle gözlenebilen bu tabaka diğer açmalarda yer yer izlenebilen aynı seviyedeki Urartu duvarları ile de ilişkilidir. M28 açmasının güney kesitinde bu durum açık bir biçimde izlenebilmektedir (Resim: 6). Yine kuzey güney yönünde uzanan taş duvar olasılıkla bir mekânın batı duvarını oluşturmaktadır. Duvarın doğusunda kalan alanlarda da M26 açmasındaki Urartu evinin tabanında izlediğimiz mıcır tabakasının yayıldığını görürüz. Burada da batı açmalarında olduğu gibi söz konusu duvar ve mıcır taban İlk Tunç Çağı dolgusu üzerinde yükselmektedir. Bu veriyi genel olarak değerlendirdiğimizde mıcırlı tabanların oluşturduğu mimarî, höyükteki en erken Urartu katmanını temsil etmektedir. Bu veriden hareketle batı alandaki Urartu evlerinin de İTÇ dolgusu üzerinde yükseldiği düşünüldüğünde, höyüğün oldukça geniş bir alanında izlenebilen bir stratigrafik veri karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada bu mıcır taban üzerinde tespit edilen in situ buluntular tarihleme noktasında en önemli referansımız olacaktır. Höyüğün Urartu için erken tabakalanmasına ilişkin bu saptama yanında Urartu nun sonunu veya Post-Urartu olarak tanımladığımız döneme ilişkin stratigrafik veriler de daha net bir biçimde izlenebilmektedir. N21 açmasındaki Urartu katmanlarını sınırlayan ve içinden gelen kerpiç yapı kalıntılar ve in-situ Geç Demir Çağı buluntuları ile kronolojik sınır çizen veriler, alanının 575

10 doğu açmalarında da izlenmeye başlanmıştır. Burada Urartu katmanları üzerinde farklı bir karakter sunan mimarî ile karşı karşıyayız. Özellikle M26 açmasındaki stratigrafi genel olarak değerlendirildiğinde; Ortaçağ yapı katlarının altında 45x45 cm. ölçülerinde ve höyüğün büyük bölümüne yayılmış olasılıkla bir taban döşemesi açık bir biçimde izlenmektedir. Küllü taban üzeri dolgusundan gelen birkaç parça krem astarlı Geç Demir Çağ parçaları ve 2013 yılında saptanan Post Urartu/Med hatta Erken Akhamenid dönemi çerçevesinde değerlendirebileceğimiz akıtacağı üzerinde bir dağ keçisi figürünün bulunduğu tek dikey kulplu in-situ bir kap bu tabakanın en önemli buluntusudur yılı kazılarında Urartu katmanları üzerinde yer alan bu kerpiç tabanın M27 açmasında da devam ettiği tespit edilmiştir (Resim: 7). Ancak burada şunu da belirtmekte yarar var bu kadar geniş alana yayılmış, kerpiç taban olarak tanımladığımız alan hangi nitelikte bir mimarîye aittir? M27 açmasında gelecek sezon yapılacak kazı çalışmaları ile bu soruna netlik kazandıracaktır. Zira bu alandaki kerpiç boyutlarındaki farklılıklar ve akslardaki kaymalar bu kerpiç tabanı sınırlayan yine kerpiçten oda duvarlarının varlığına işaret etmektedir. Stratigrafik verileri bir bütün olarak değerlendirecek olursak; Urartu yapılarının en erken sınırını İTÇ yapı katı üzerine oluşturulmuş, mıcırlı tabanlarla sahip tek veya iki sıra taş temelli ve kerpiç bedenli yapılar oluşturur. Özellikle M26 alanındaki bazı odalardaki kimi tadilatlar en az bir onarım evresine işaret eder. Bu noktada in-situ buluntular söz konusu üst ve alt tabakalanma hakkında bilgi verirler (Resim: 8). Açıkçası Urartu yapılarının üst sınırını belirleyen alanlarda ortaya çıkarılmış in-situ olmayan ve Med-Akhamenid dönemleri ile ilişkilendirilen çanak çömlekler bazı alanlarda, Urartu çanak çömlekleriyle birlikte gelmektedir. Bu noktada Post-Urartu kavramı bu tabakaları tanımlamak için kullanılabilir 4. Özellikle M26 açmasında kerpiç tabanla ilişkili alanlarda ortaya çıkarılmış akıtacakla ve dağ keçisi figürlü testi/çaydanlık bu açıdan Post-Urartu olarak tanımlanabilir ki yerel özellikler yanında Kuzeybatı İran etkileri belirgindir. 4 Sevin

11 Höyüğün Urartu katmanlarına ilişkin buluntular ise daha net bir kronolojik bilgi verir. Mekânlar ve mezarlardan in-situ olarak saptanan tunç fibula ve iğnelerin M.Ö. 7. yüzyılda yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir. Yine kanatlı karışık yaratıkların betimlendiği damga mühürler de Urartu da sıklıkla karşılaşılan örnekleri temsil eder. Aynı tür betimler Ayanis, Bastam gibi, Argişti oğlu Rusa dönemi merkezlerinde bulunan damga ve silindir mühürler üzerinde de görülmektedir. Söz konusu buluntular genel olarak arkeoloji literatüründe 8. yy. sonlarından 7. yüzyılın sonlarına uzanan bir kronolojiye işaret eder. Özellikle çanak çömlek, küçük buluntu ve mimarî bütün olarak değerlendirildiğinde Ayanis 5, Karmir-Blur 6 ve Bastam 7 gibi yerleşmelerde ortaya çıkarılan evsel mekânlar la doğrudan benzerlikler saptanabilir. Bu değerlendirme ise kronolojik olarak M.Ö. 7. yy. ortalarına veya daha sonralarını işaret eder. Bu noktada höyükte in-situ olarak bulunmuş yazılı belgeler durumu daha net olarak kavramamıza yardımcı olur. M26 açmasının kuzey odasında taban üzerinde ortaya çıkarılmış tablet yapıların kronolojisi hakkında çok daha önemli bilgiler vermektedir (Resim: 9). Tablet 8.1 cm. genişliğe, 6 cm. uzunluğa ve 1.4 cm. kalınlığa sahiptir. Fırınlanmamış olduğu anlaşılan tabletin önemli bir kısmı tahrip olmuştur. Bununla birlikte 10 satır olduğu düşünülen tablet üzerinde 9 satır yazıt tespit edilmiştir. Tablet Van Müzesi nden sayın Kenan Işık tarafından okunmuştur ve yayınlanmıştır 8. Işık a göre Van Kalesi Höyüğü tableti ile Bastam da bulunmuş örnekler arasında sözcük ve metnin işlenişinde yakın benzerlikler söz konusudur. Bundan yola çıkılarak, Van Kalesi Höyüğü tabletinin de muhtemelen Bastam Kalesi tableti gibi bir kral fermanı olabileceği ileri sürülebilir. Bastam tabletinin yazısız arka kısmına Urartu Kralı Argişti oğlu Rusa döneminde inşa edilen kalelerde sıklıkla karşımıza çıkan LÚ a uli türü mühür basılmıştır. Ancak Van Kalesi Höyüğü tabletinin arka kısmında herhangi bir mühür baskısı bulunmamaktadır. 5 Stone-Zimansky 2001, Stone-Zimansky 2003, Stone-Zimansky Oganesian 1955, Piotrovsky Kleiss 1979, Kleiss Işık

12 Van Kalesi Höyüğü nde 2010 yılında ele geçen bulla üzerindeki LÚ a uli türü silindir-damga mühür baskılarına sahip bulla, tablet türü yazılı belgeler Argişti oğlu Rusa nın (M.Ö. 672) kurduğu Karmir-Blur, Bastam ve Ayanis gibi merkezlerde karşımıza çıkmaktadır. Gerek bulla gerekse tablet Argişti oğlu Rusa dönemine işaret etmektedir. Söz konusu bulla Van Kalesi Höyüğü veya yakın çevresinde krali depolama faaliyetleri ve mal dolaşımının olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Ayrıca höyükte ele geçen yazılı kap parçası özellikle cidar kalınlığı ve üzerinde olasılıkla yeni bir ölçü birimini bildiren yazıtıyla birlikte diğer Urartu yazılı kaplarına benzememektedir. Her ne kadar kırık olduğundan dolayı üzerindeki ölçü birimini bilemiyorsak da bu seramik parçası höyük çevresinde krali bir depolamanın varlığını göstermektedir. Urartu başkenti Tušpa sitadelinin güneyinde yer alan Van Kalesi Höyüğü 2014 çalışmaları bu alanda kurulan Urartu yapılarının niteliğini büyük ölçüde açıklığa kavuşturmuştur. Öncelikle bu alanda kurulmuş konutlarda yaşayanların sitadel veya diğer bir değişle krali yaşam ile organik bağlarının bulunduğu anlaşılmaktadır. Gerek küçük buluntular, yapı tipleri, konumları ve özellikle yazılı belgeler bu niteliğini güçlendirmektedir. ESKİ VAN ŞEHRİ 2014 YILI ÇALIŞMALARI 2013 yılında ortaya çıkarılan ve batıdan doğuya uzanan taş döşeli anayolun kuzeyinde yapılan çalışmalarda, yol boyunca yan yana sıralı yapıların mimarîleri ve işlevleri 2014 yılında daha anlaşılır olmuştur. Bu yıl çalışılan alanlarda mimarînin yanı sıra buluntuların belirli bölgelerde yoğun olarak aynı malzeme grubundan gelmesi atölye ve satış birimleri/dükkan fikrini kuvvetlendirmiştir. Bu dükkanların, 2-3 sıra taş sırası üzerine ahşap hatıl yerleştirildikten sonra kerpiç bedenli olarak devam eden duvarlarında, farklılık olarak taş sıraları arasında da ahşap hatıllara rastlanmıştır. Taş sıraları arasına ahşap hatıl yerleştirilmesi duvarlardaki onarım çalışmalarının bir göstergesi olarak yorumlanmaktadır. Ayrıca kerpiç bedenli duvarlarda, kerpiç dokudaki düzensizlikler de yine onarım göstergeleri olarak düşünülmektedir. 578

13 DC89 açmasında başlayıp DC90 da biten, tabanı sal kum taşı döşeli olup duvarları kerpiç bedenli mekânın 2.60 m. genişliğindeki kapı açıklığının kenarları Ahlat taşından bloklarla örülmüş, iç kısımlarda kum taşı kullanılmıştır. Özenli yapısı ile dikkat çeken mekânın iç kısmında, kapı açıklığının her iki yanında 3 sıra taş dizisiyle oluşturulmuş dikdörtgen bölmenin işlevi anlaşılamamıştır. Mekânların genelinde izleri tespit edilen yangın kerpiç blokları tuğlalaştıracak kadar şiddetlidir. DC91 ve DC92 açmalarındaki yangın izleri; zemin üzerine düşen ahşap hatıllar, çeşitli mobilya parçaları ile anlaşılabilmektedir. Üst örtüyü oluşturan ahşap hatıllara DC91 açmasında LV mekân içerisinde rastlanılmıştır. En üstte kalınlıkları 2 ile 4 cm. arasında değişen dal parçaları, dal parçalarının altında 7-10 cm. genişliğinde 1,5-2 cm. kalınlığında işlenmiş ve birbirine bitişik olacak kadar yakın dizilmiş ahşap keresteler ve bu kerestelerin çivilendiği ve kiriş olarak kullanılan yuvarlak hatıllar bulunmaktadır. Yuvarlak hatılların kalınlığı 8 ile 10 cm. arasında değişmekte olup doğu batı doğrultusunda konulmuşlardır. Bazı mekânlar daha büyük iken bazı mekânların son derece dar oldukları görülmektedir. 3 mekânın kuzey kenarlarında zemin taş örgüsünün altına inen dörtgen çukurlar ile karşılaşılmıştır. Kenarları taş sırası ile belirlenmiş bu alanların soğutmalık olarak kullanılmış olması muhtemeldir. Bu çukur alanların mekânların ikinci katına çıkışı sağlayacak oldukları da değerlendirilmekle birlikte son derece küçük ölçülü bu alanların merdiven kovası için yeterli olmadığı düşünülmektedir. DC89 açması içerisinde, mekânı simetrik bölen taş dizilerinin doğu yönündekinin üzerinden ele geçirilen iki adet saban (kotan), tekerlekleri ve aksamı ile sağlam durumdadır. Sabanın mekândaki varlığı tanımlanamamakla birlikte mekânların zaman içinde farklı işlevler içinde kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir. DC90 açması içerisinde doğu yönündeki mekân içerisinden elde edilen bol miktarda kumaş bu mekânın kumaş satan bir dükkan veya terzihane olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca aynı mekândan gelen yanmış defter sayfaları üzerinde çeşitli kumaş tasniflerine dair yazılar ve borç senetleri bu fikri kuvvetlendirirken, şikayet dilekçeleri ve mahkeme tutanakları da çoğu evrakın mekân içerisine başka bir yerden getirildiğini düşündürür. Ayrıca kumaş top- 579

14 larının duvarın yüzeyinden ahşap ve metal çivilerle birlikte ortaya çıkarılmış olması burada raflar olabileceğini de düşündürmektedir. Mekânlar içerisinde tespit edilen çeşitli dönem sikkeleri bulunulan alanın 19. Yüzyıl tabakası üzerinde bulunulduğunu kanıtlayan bir diğer unsurdur. Ayrıca V. Mehmed (Reşad) dönemine ait bir madalyon, yöre halkından birinin madalya ile şereflendirilmiş olduğunu göstermektedir. Metal buluntular arasında yoğunluklu olarak ortaya çıkarılan kapı, pencere ve mobilya aksamları yıkıntı kerpiç duvarların varlığı ile birlikte bölgede yaşanan savaş ortamının ve sonrasındaki tahribatın göstergeleridir. Ayrıca dirhem olduğu kesinleştirilen bir metal obje ortaya çıkarılmıştır. Yanı sıra tek yüzlü mühür formu göstermekle birlikte üzerinde herhangi ayırıcı bir ifade ya da sembol bulunmayan metal objelerin de yine ölçü aleti olma ihtimalleri yüksektir. Tek yüzlü bir mühür üzerine kabartma olarak yerleştirilmiş aslan figürü dikkat çekicidir. Aslanın bir ayağına giydirilmiş gibi görünen, çizme olma olasılığı yüksek bir desen, bu mühürün bir marka mührü de olabileceğini akla getirmektedir. Porselen buluntular arasında, fincan tabakları, çaydanlık, yazı takımı parçaları tanımlanabilir grupları oluşturmaktadır. Porselen malzeme grubu içerisinde yoğun olarak tespit edilen fincan tabakları porselenin günlük yaşamdaki kullanım alanı hakkında bilgi vermektedir. Bilindiği üzere 19. Yüzyılda porselen Osmanlı sınırları içerisinde yaygın kullanıma girmiş bir malzemedir. Ancak yine de ekonomik güç ve kentlilikle paralel gelişen bir kullanımdan söz etmek mümkündür. Kazı alanından ele geçirilen fincan tabağı yoğunluğuna karşın henüz neredeyse hiç yemek takımı parçalarına rastlanmamış olması, porselenin misafirlik olarak tanımlanan genellikle günlük kullanıma yönelik olmayan ancak özel günlerde kullanılan bir malzeme olarak görüldüğünü göstermektedir. Porselen markalarının dağılımına baktığımızda, ağırlıklı olarak Rus porseleni kullanıldığı görülür. Avrupa porseleni de bulunmakla birlikte az sayıdadır. Rus porseleninin saray mallarından ziyade halk kullanımı için üretim yapan fabrikalardan geldiği görülmektedir. Kuznetsov porselen fabrikası damgalı grup yoğunlukla tespit edilmektedir. Bazı parçaların damgaları altında fabrikanın adının Arap harfleri ile de yazılmış olması bu porselenlerin tamamen bölge pazarına yönelik üretildiğini göstermektedir. 580

15 Sırlı keramikler içerisinde kırmızı hamurlu grup ağırlığı oluşturur. Ancak yine de beyaz hamurlu iyi pişmiş kaliteli keramikler ile de karşılaşılmıştır. Kırmızı hamurlu milet işi keramikler yerel olarak bir üretim olduğunu düşündürmektedir. Henüz herhangi bir keramik fırınına rastlanmamış olmakla birlikte 2014 yılı çalışmalarında tespit edilen iki adet üçayak ve üçayak izi bulunan keramiklerin varlığı burada keramik üretimi olduğu ihtimalini kuvvetlendirmektedir yılından beri çalışılan alanlarda ortaya çıkarılan mekânların duvarlarına pasif koruma uygulanmakla kalınmamış kerpiç bedenli duvarların çürümüş ve yanmış ahşapları, 10X10 cm. ve 5X10 cm. ölçülerinde ahşap hatıllarla değiştirilerek duvarların mukavemeti artırılmış ve orijinal doku korunmuştur. Dökülmüş, yanmış, patlamış ve kırılmış kerpiç bloklar duvar bedeninden sökülerek yerine yenileri konmuştur. Harç olarak saman ve kil katkılı toprak kullanılmış, kerpiçler yöresel tekniklerle bir sene öncesinden dökülüp bekletilmiştir. Kerpiçlerin üzerine uygulanan kaba harç birkaç gün önceden hazırlanarak bekletilmiş ve çamurun kıvamı ve saman katkısı ile sıvanın çatlaması önlenmiştir. KAYNAKÇA Işık, K. 2014, Van Kalesi Höyüğü Kazılarında Keşfedilen Urartu Yazılı Belgeleri, CollAn XIII: KleIss, Wolfram et al. 1979, Bastam I: Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen Teheraner Forschungen Band V. Berlin: Gebr. Mann. Verlag. KleIss, Wolfram et.al. 1988, Bastam II: Ausgrabungen in den Urartäischen Anlagen , Teheraner Forschungen Band V. Berlin: Gebr. Mann. Verlag. Konyar, E Excavations at the Mound of Van Fortress / Tuspa, CollAn X: Konyar, E. İ. Ayman C. Avcı D. Yiğitpaşa B. Genç R. G. Akgün 2012 Excavations at the Mound of Van Fortress 2011, CollAn XI:

16 Konyar, E. C. Avcı B. Genç R. G. Akgün A. Tan 2013 Excavations at the Van Fortress, the Mound and the Old City of Van in 2012, CollAn XII: Konyar, E. C. Avcı 2014(a), Van Tuşpa Excavation 2013, CollAn XIII: Konyar, E. C. Avcı 2014(b), Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü Kazıları 2013 Çalışmaları, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Ankara: Stone, E. C., ZImansky, P. 2001, Survey and Soundings in the Outer Town of Ayanis , Çilingiroğlu,A., Salvini,M. (ed.) Ayanis I. Roma: Istituto Per Gli Studi Micenei Ed Egego-Anatolici, Stone, E. C., ZImansky, P. 2003, The Urartian Transformation in the Outer Town of Ayanis, Cotsen Institute of Archaeology, University of California, Stone, E. C., ZImansky, P. 2004, Urartian City Planning at Ayanis, A View from the Highlands: Archaeological Studies in Honour of Charles Burney (Ed. A.Sagona), Peeters, Leuven, Sevin, V Van Bölgesinde Post-Urartu Dönemi: Yıkıntılar Üzerinde Yeni Bir Yaşam, Belleten LXXV-276: OganesIan, K. A. 1955, Karmir-Blur IV: Arkitektura Teishabaini. Erevan, Akademiya Nauk Armianskoe SSR. PIotrovsky, B.B. 1969, Urartu. Geneva: Nagel Publishers. 582

17 Çizim 1: Van Kalesi Höyüğü Urartu yapıları. Çizim 2: M26 Açması güney oda kesiti. 583

18 Resim 1: Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü çalışma alanları, ortofoto. Resim 2: Van Kalesi Sitadeli ve Van Kalesi Höyüğü, kuzeybatıdan. 584

19 Resim 3: Van Kalesi Höyüğü A Alanı çalışma alanları. Resim 4: Van Kalesi Höyüğü M26 Urartu konutları. 585

20 Resim 5: Van Kalesi Höyüğü M26, kuzey oda. Resim 6: Urartu yapılarının kurulmuş olduğu mıcır tabakası ve Urartu duvarları. Resim 7: Van Kalesi Höyüğü nde Urartu yapıları üstünde uzanan kerpiç taban. 586

21 Resim 8: Van Kalesi Höyüğü M26 Açmasındaki Urartu konutlarından ortaya çıkarılan buluntular. 587

22 Resim 9: Van Kalesi Höyüğü M26 Açması güney odada in-situ durumda saptanan kil tablet. 588 Resim 10: Eski Van Şehri çalışma alanları.

23 Resim 11: Eski Van Şehri taş yapı. Resim 12: Eski Van Şehri, demir kotan. 589

24 Eski Van Şehri pasif koruma uygulanmış yapılar. 590

25