Yeni Yem Kanunu ve Yem Hijyen Yönetmeliği Çerçevesinde Yemlerde Mikotoksin Problemi ve Çözüm Önerileri

Transkript

1 Yeni Yem Kanunu ve Yem Hijyen Yönetmeliği Çerçevesinde Yemlerde Mikotoksin Problemi ve Çözüm Önerileri H.Hüseyin İPÇAK 1, Ahmet ALÇİÇEK Özet Bilindiği gibi, gıda ve yem güvenilirliğini, halk sağlığı, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı ve refahını, tüketici menfaatleri ile çevrenin korunması amacıyla 2010 tarihinde 5996 sayılı yeni Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu kanun çerçevesinde, yem hijyeni, izlenebilirlik kalıntı problemi, risk analizi ve yönetimi konuları öne çekilmiş ve 5996 sayılı yetki kanununa istinaden 2011 yılında Yem Hijyen Yönetmeliği çıkarılmıştır. Bu çıkarılan yem hijyen yönetmeliği ile yemlerin kullanım amacı göz önünde bulundurularak tehlikelerin kontrol altına alınması ve yemin hayvan tüketimine uygunluğunun sağlanması için gerekli önlem ve koşullar belirlenmiştir. Bu kapsamda yemlerin temiz ve hijyenik şartlarda üretimi depolanması ve taşınması belirli koşullara bağlanmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de yem hijyenini tehdit eden en önemli unsurların başında mikotoksin problemi gelmektedir. Genel anlamda mikotoksinler; bazı tek hücreli mantar veya küf mantarları tarafından üretilen ikincil toksik metabolitlerdir. Günümüzde en çok araştırılan ve üzerinde durulan mikotoksinler; aflatoksin, okratoksin, zearalenon, fumonisin, deoksinivalenol ve t-2 toksinidir. Bunlar içerisinde en toksik olanı; Aspergillus türleri tarafından meydana getirilen aflatoksinler olup B1, B2, G1, G2, M1 ve M2 olmak üzere altı ana bileşikten oluşmaktadırlar. Mikotoksinler, karsinojenik, mutajenik ve teratojenik etkileri yanında, ısı uygulamalarına karşı dirençli olmaları, insan ve hayvanlar üzerinde tehlike yaratmaları nedeniyle önem taşımaktadırlar. Bu nedenle, et ve süt üreten çiftlik hayvanlarının küflenmiş yemlerle (silaj, tahıl, karma yem, küspe, kuru otlar) beslenmeleri durumunda hayvanlarda çeşitli tipte akut ve kronik zehirlenmelere neden olabilmektedirler. Mikotoksinlerin bu tür hayvanlardan elde edilen et, süt ve ürünlerinde kanun ve yönetmelikler gereği aranmalarının en önemli sebebi, bu toksinlerin insan ve toplum sağlığı üzerine olan etkilerinden kaynaklanmaktadır. Bu bildirinin amacı, yeni yem kanunu ve bu kanuna istinaden çıkarılan yem hijyen yönetmeliği çerçevesinde yemlerde mikotoksin problemi ve bu probleme yönelik çözüm önerileri konusunda fikir oluşturmaktır. Anahtar kelimer: Mikotoksin, yem kanunu, yem hijyeni yönetmeliği Mycotoxin Problem and Solution Offers in Accordance With the Provisions of the New Feed Law and Feed Hygene Regulations Absract As is known, 5996 numbered new Veterinarian Services, Plant Health, Food and Feed Law is effective since 2010 in order to secure the food and feed stability, public health, plant and animal health, animal breeding and well being, consumer rights and the environment. Feed hygene, traceability, residue problem, risk analyses and administration processes have been accelerated in accordance with this law and in 2011, Feed Hygene Regulations is conducted based on the 5996 numbered authorization bill. This newly conducted Feed Hygene Regulations have maintained the frame for setting the measures and conditions regarding controlling the hazards by taking into account the purposes of the feeds and providing appropriate feed for animal consumption. In this context, hygenic and clean prodcution, storage and transportation of the feeds have been stipulated under certain conditions. As in all the world, mycotoxins are the main factors threating the feed hygene. In general, mycotoxins are secondary toxic metabolites produced by some single celled fungus or molds. Today, most researched and underscored mycotoxins are; aflatoxin, ochratoxin, zearalenone, fumonisin, deoxynivalenol and t-2 toxin. Among these, the most toxic are the aflatoxins which are originated by Aspergillus species and they consist of six main compounds as B1, B2, G1, G2, M1 and M2. Mycotoxins possess importance due to their cancerogenic, mutagenic and teratogenic effects along with their resistance in heat proceses and the hazard they offer on humans and animals. As a result, feeding farm animals which produce meat and milk with molded feeds (silage, grain, compound feed, pulp and hay) can cause various types of acute and chronic posionings of animals. The most important reason for tracing mycotoxins by law and regulations in meat and milk products produced by these animals is the effect of these toxins on human and social health. The aim of this review is to make a point regarding the mycotoxin problem on feeds and solution offers fort his problem in accordance with the new feed law and the feed hygene regulations based on this feed law. Keywords: Mycotoxin, feed law, feed hygene regulation 1 Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Yemler ve Hayvan Besleme Ana Bilim Dalı, Bornova/ İZMİR, E-posta: hasan.ipcak@ege.edu.tr, ahmet.alcicek@ege.edu.tr 343

2 Giriş Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yem hijyenini tehdit eden, dolayısıyla hem insan hem de hayvan sağlığını tehlikeye sokan en önemli unsurların başında mikotoksinler gelmektedir. Bugüne kadar 350 tane fungus türü tarafından sentezlenen (1) ve mikotoksin olarak adlandırılan 300 den fazla sekonder metabolit tespit edilmiş olup bunlardan yaklaşık 20 tanesinin karsinojen etkili olduğu saptanmıştır (2). En önemli mikotoksin üreticileri Aspergillus, Penicillium, Fusarium ve Alternaria cinsleri olup bunların yem ve gıda maddelerinde en çok salgıladıkları mikotoksinler ise aflatoksin, okratoksin, zearalenon, fumonisin, deoksinivalenol ve T-2 toksinleridir (1). Mikotoksinler karsinojenik, mutajenik, hepatotoksik etkileri yanında çeşitli detoksifikasyon yöntemlerine karşı dirençli olmaları ve bazı yöntemlerin uygulama maliyetinin yüksek olmasından, insan ve hayvanlar üzerinde tehlike yaratmalarından dolayı önem taşımaktadırlar (3). Mikotoksinler küflenmiş yemlerle beslenen hayvanlar üzerinde direkt etkili olmakta, insanlarda ise hem kontamine olmuş gıda maddeleri ile beslenmelerinden kaynaklanan direkt, hem de bu tür yemlerle beslenen hayvanlardan elde edilen et, süt yumurta gibi ürünlerin tüketilmesinden doğan çeşitli problemlere neden olabilmektedirler. Bu nedenlerden dolayı, gıda ve yem güvenilirliğini, halk sağlığı, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı ve refahını, tüketici menfaatleri ile çevrenin korunması amacıyla 2010 tarihinde 5996 sayılı yeni Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Bu kanun çerçevesinde, yem hijyeni, izlenebilirlik kalıntı problemi, risk analizi ve yönetimi konuları öne çekilmiş ve 5996 sayılı yetki kanununa istinaden 2011 yılında Yem Hijyen Yönetmeliği çıkarılmıştır. Bu çıkarılan yem hijyen yönetmeliği ile yemlerin kullanım amacı göz önünde bulundurularak tehlikelerin kontrol altına alınması ve yemin hayvan tüketimine uygunluğunun sağlanması için gerekli önlem ve koşullar belirlenmiştir. Bu kapsamda yemlerin temiz ve hijyenik şartlarda üretimi depolanması ve taşınması belirli koşullara bağlanmıştır. Gıda ve Tarım Organizasyonu (FAO) dünya gıda üretiminin % 25 inin mikotoksinlerle kontamine olduğunu bildirmektedir. Bugün dünyada hemen hemen bütün ülkeler, bu tehlikelerden korunmak ve ihraç ettikleri ürünlerin geri dönüşümünü azaltmak için çeşitli limit değerleri belirlemektedirler (4). Ülkemizde de Türk Gıda Kodeksi nin gıdalar hakkında, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı nın Tebliği nde ise yemler hakkında yaygın olarak görülen bazı mikotoksinlerin limit değerleri Tablo 1, 2 ve 3 de verilmektedir. Belirtilen kanuna bağlı olarak çıkartılan tebliğlerde yem ve gıda maddelerinde bulunan mikotoksinler belirlenen limit değerlerinin altında alınımı söz konusu olsa dahi çeşitli problemler oluşturabilmektedirler. Bunun sebebi; mikotoksinlerin genelikle sinerjistik etkiye sahip olmalarından ve tek olarak bulunmamalarından kaynaklanmaktadır (19). Bu yüzden birden fazla mikotoksin alımı söz konusu olduğunda bunlar arasında oluşabilecek sinerjistik, eklemeli ve bilinmeyen etkiler ile hastalık durumları, hasar gibi mikotoksin oluşumunu tetikleyen faktörlerin dikkate alınmaması çeşitli sorunları oluşturabilmektedir. Gıda ve yemlerde sıklıkla görülen mikotoksinlerin insan ve hayvan sağlığı üzerinde oluşturdukları bu problemlerden kısaca bahsedecek olursak: Aflatoksin Aflatoksinler; Aspergillus flavus, Aspergillus parasiticus, Aspergillus nomius ve diğer bazı Penicillium ve Rhizopus türleri tarafından üretilen en kuvvetli biyolojik karsinojen etkiye sahip olan mikotoksinlerdir Aflatoksinler B1, B2, G1, G2, M1 VE M2 olmak üzere altı ana bileşikten oluşmakta olup, bunlar arasında insan ve hayvanlar için en toksik olanını ise aflatoksin B1 oluşturmaktadır (5). Aflatoksinler hayvanlarda alınan doza bağlı olarak, ani ölüm, solunum güçlülüğü, anemi gibi akut (6); diare, immun sistemde baskılanma, sarılık ve trombosit sayısında azalma gibi subakut (7); yemi reddetme, büyüme oranında, üreme performansında, et, süt, yumurta veriminde azalma gibi kronik zehirlenmelere yol açabilmektedirler (8). İnsanlar üzerinde ise hepatotoksik, dermatoksik, nörotoksik, immunotoksik, mutajenik ve karsinojenik etkileri bulunmaktadır (5). Aflatoksinler hayvanlarda olduğu gibi insanlarda da alınan doza bağlı olarak, kronik zehirlenmelerde kronik hepatite, kronik sarılığa; akut olgularda karaciğer kanserine, hepatite, hemorajiye (kanama), nefritise (böbrek yangısı), ağız ve barsak epitelinde nekroza ve ani ölümlere neden olabilmektedirler (9). Okratoksin Okratoksinler; oldukça yaygın olarak bulunan Aspergillus ve Penicillum türleri tarafından sentezlenen toksik metabolitlerdir (11). Çeşitli sağlık problemlerine neden olan okratoksinler, uygun koşullar altında, hububatlar, hububat ürünleri, tane yemler, baklagiller üzerinde üreyebilen, A. ochraceus, A. melleus, A. sulphureus, P. verrucosun ve P. Palitans vb. türler tarafından salgılanabildiği gibi (12), özellikle Aspergillus ochraceus ve Penicillium viricatum türleri tarafından sentezlenebilmektedirler (13). Okratoksinlerin bilinen 10 u aşkın suşu bulunmaktdır. Bunların içerisinde en önemlileri; okratoksin A (OA), okratoksin B (OB) ve okratoksin C (OC) olmakla birlikte, yemlerde ve besinlerde en çok bulunanı, en toksik olanı ise okratoksin A (OTA) dır (14). Okratoksin A; nefrotoksik, immunosupresif, göz malformasyonları, hidrosefalus, kısa çene ve kuyruk oluşumu gibi teratojenik, genotoksik, ve karsinojenik özelliktedir (15). Okratoksinlerin hedef organı böbrekler olmasına rağmen karaciğerde de kansere sebep olabilmektedirler. Organizmanın protein sentezini, mitokondriyal transport sistemini ve glukoneojenazını inhibe ederek kanın pıhtılasma mekanizmasının bozulmasına, DNA kırılmalarına, protein sentezinin inhibisyonuna, lipid peroksidasyonuna ve mitokondrideki oksidatif 344

3 fosforilasyonun bozulmasına neden olması OTA nın hayvan ve insan sağlığı açısından ne kadar büyük önem taşıdığını göstermektedir (16). Tablo 1: Günümüzde en çok araştırılan ve üzerinde durulan bazı mikotoksin limit değerleri (10). Gıda Maddesi Maksimum Limit (µg/kg) Aflatoksin B1 B1+B2+G1+G2 M1 -Yer fıstığı ve diğer yağlı tohumlar (1) (doğrudan insan tüketimine sunulmadan veya gıda bileşeni olarak kullanılmadan önce ayıklama veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulacak olan) -Rafine bitkisel yağ üretiminde kullanılan yerfıstığı ve diğer yağlı tohumlar hariç ,0 (2) 15,0 (2) - -Badem, antepfıstığı ve kayısı çekirdeği (doğrudan insan tüketimine sunulmadan veya gıda bileşeni olarak kullanılmadan önce ayıklama veya diğer fiziksel 12,0 (2) işlemlere tabi tutulacak olan). 15,0 (2) - -Yerfıstığı, diğer yağlı tohumlar (1) ve bunların işlenmiş ürünleri (doğrudan insan tüketimine sunulan veya gıda bileşeni olarak kullanılan). -Rafine edilecek bitkisel ham yağ ve rafine bitkisel yağ hariç. 5,0 (2) 10,0 (2) - -Tahıllar, bunlardan elde edilen ürünler ve bunların işlenmiş ürünleri. 2,0 4,0 - -Mısır ve pirinç (doğrudan insan tüketimine sunulmadan veya gıda bileşeni olarak kullanılmadan önce ayıklama veya diğer fiziksel işlemlere tabi tutulacak olan). 5,0 10,0 - -Çiğ süt (3), ısıl işlem görmüş süt,süt bazlı ürünlerin üretiminde kullanılan süt ,050 Okratoksin A Maksimum Limit (µg/kg) -İşlenmemiş tahıllar. 5,0 -İşlenmemiş tahıldan elde edilen tüm ürünler (doğrudan insan tüketimine sunulan tahıllar ve işlenmiş tahıl ürünleri dahil). 3,0 Deoksinivalenol (DON) (4) Maksimum Limit (µg/kg) -İşlenmemiş tahıllar (5) (durum buğdayı, yulaf ve mısır hariç) İşlenmemiş durum buğdayı ve yulaf (5) İşlenmemiş mısır (5) (ıslak öğütülecekler hariç (6) Tahıllar, tahıl unları, kepek ve rüşeym (doğrudan insan tüketimine sunulan) Ekmek (hafif fırıncılık ürünleri dahil), pastacılık ürünleri, bisküvi, tahıl çerezleri, kahvaltılık tahıllar mikrondan büyük eleklerden geçirilerek üretilen mısırın kabaca öğütülmesinden elde edilen küçük parçalar ve mısır irmiği (GTİP ) veya mısırdan elde edilen pelletler (GTİP ) ve doğrudan insan tüketimine sunulmayan 500 mikrondan büyük eleklerden geçirilerek üretilen mısır veya mısır ürünlerinin kabartılması veya kavrulması suretiyle elde edilen gıda maddeleri (GTİP ) mikrondan küçük ve eşit eleklerden geçirilerek üretilen mısır unu (GTİP ) ( 1 ) GTİP 1201, 1202, 1203, 1204, 1205, 1206, 1207 kapsamındaki yağlı tohumları ve GTİP 1208 den üretilen ürünler; GTİP kavun tohumu hariç. ( 2 ) Maksimum limit; yerfıstığı ve sert kabuklu meyvelerin yenilebilir kısımlarına uygulanır. Yerfıstığı ve sert kabuklu meyveler kabuklarıyla analiz edilirse Brezilya fındığı hariç, aflatoksin miktarı hesaplanırken tüm bulaşanın yenilebilir kısım üzerinden olduğu kabul edilir. ( 3 ) Hayvansal Gıdalar için Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliğinde tanımlanan ürünleri kapsar. ( 4 ) Maksimum limit; tahıl ve tahıl ürünleri kapsamında değerlendirilmediğinden 2.4 ve 2.5 kapsamına girecek olan pirinç ve pirinç ürünlerine uygulanmaz. Zearalenon (F-2 Toksin) Zearalenon; buğday, mısır, arpa, yulaf, sorgum gibi tahıl ürünlerinde kolonize olabilen, özellikle Fusarium roseum ve diğer Fusarium türleri tarafından üretilen östrojenik metabolittir (17). Bu toksin ilk defa, aşırı östrojen aktivitesinin görüldüğü domuzların beslenildiği alanlarda, bir fungi türü olan Gibberella zeae kültüründen izole edilerek bulunmuştur. O zamandan beri, F-2 toksini olarak da bilinen zearalenon a, yem reddi ve aşırı östrojen aktivitesinin görüldüğü domuzların beslenildiği yemlerde yapılan çalışmalarda sıklıkla rastlanılmıştır. Zearalenonların birkaç türevi Fusarium lar tarafından üretilirken, tek bir türevi ile trans-α zearalenol ise tahıl danelerinde doğal olarak bulunduğu tespit edilmiştir (18). Hayvanlar üzerinde yapılan çeşitli çalışmalarda zearalenonun östrojenik etkisinin yanında anabolik etkisinin de olduğu saptanılmıştır. Süt ineklerinde 1 µg/kg gibi çok düşük düzeylerdeki dozu bile anemi ile beliren çeşitli hastalıklara sebeb olmasına rağmen (16), kanatlı kümes hayvanlarında 100 ppm düzeyinde bulunan yemlerle beslenen yumurta tavuklarında herhangi bir etkisinin olmadığı görülmüştür (4). Zearalenonun hayvanlar üzerindeki etkileri alınan doza bağlı

4 olarak değişebilmektedir. Düşük düzeyde fakat uzun süre maruz kalınması durumunda en çok rastlanan sorunlar; yumurtalıklarda atrofi, yavru atma, fertilite ve hormonal bozukluklar olarak sayılabilmektedir (19). Tablo 2: Günümüzde en çok araştırılan ve üzerinde durulan bazı mikotoksin limit değerleri (10). Zearalenon ( 4 Maksimum ) Limit (µg/kg) -İşlenmemiş tahıllar (5) 100 (mısır hariç). -İşlenmemiş mısır (5) (ıslak öğütülecekler hariç) (6) Tahıllar, tahıl unları, kepek ve rüşeym 75 (doğrudan insan tüketimine sunulan). -Rafine mısır yağı Ekmek (hafif fırıncılık ürünleri dahil), pastacılık ürünleri, bisküvi, tahıl çerezleri, kahvaltılık tahıllar 50 (mısır çerezleri ve mısır bazlı kahvaltılık tahıllar hariç). -Doğrudan insan tüketimine sunulan mısır, mısır çerezleri ve mısır bazlı kahvaltılık tahıllar Bebek ve küçük çocuk ek gıdaları mikrondan büyük eleklerden geçirilerek üretilen mısırın kabaca öğütülmesinden elde edilen küçük parçalar ve mısır irmiği (GTİP )veya mısırdan elde edilen peletler (GTİP ) ve doğrudan insan tüketimine sunulmayan 500 mikrondan büyük eleklerden geçirilerek üretilen mısır veya mısır ürünlerinin kabartılması veya kavrulması 200 suretiyle elde edilen gıda maddeleri (GTİP ) mikrondan küçük ve eşit eleklerden geçirilerek üretilen mısır unu (GTİP ) ve doğudan insan tüketimine sunulmayan 500 mikrondan küçük ve eşit eleklerden geçirilerek üretilen mısır veya mısır ürünlerinin kabartılması veya kavrulması suretiyle elde edilen gıda maddeleri (GTİP ). 300 Fumonisinler Maksimum Limit FB 1 +FB 2 (µg/kg) -İşlenmemiş mısır (5) (ıslak öğütülecekler hariç) (6) mikrondan büyük eleklerden geçirilerek üretilen mısırın kabaca öğütülmesinden elde edilen küçük parçalar ve mısır irmiği (GTİP ) veya mısırdan elde edilen peletler (GTİP ) ve doğrudan insan tüketimine sunulmayan 500 mikrondan büyük eleklerden geçirilerek üretilen mısır veya mısır ürünlerinin kabartılması veya kavrulması suretiyle elde edilen gıda maddeleri (GTİP ) mikrondan küçük ve eşit eleklerden geçirilerek üretilen mısır unu (GTİP ) ( 4 ) Maksimum limit; tahıl ve tahıl ürünleri kapsamında değerlendirilmediğinden 2.4 ve 2.5 kapsamına girecek olan pirinç ve pirinç ürünlerine uygulanmaz. ( 5 ) Maksimum limit; birincil işleme tabi tutulacak olan işlem görmemiş tahıllara uygulanır. Birincil işlem; tahıl tanesinin kurutulması haricindeki herhangi bir fiziksel veya ısıl işlemi ifade eder. Temizleme, ayıklama ve kurutma birincil işlem olarak değerlendirilmez. Uygulanan temizleme veya ayıklama sonrasında tahıl tanesinin aslını bozacak fiziksel işlemler uygulanmaz. ( 6 ) İstisnalar sadece kullanım amacı etiketinde ve/veya ürün ile birlikte hareket eden orijinal doküman üzerinde açıkça belirtilen mısırlar için kullanılır. Örneğin; etiketinde veya herhangi bir belgesinde nişasta üretimi için gibi kullanım amacı belirtilenler vb. Fumonisin Fumonisinler; birçok Fusarium türleri tarafından salgılanmalarına rağmen, esas itibariyle tüm dünya ya yayılmış olan, insan ve hayvanlar tarından tüketilen mısır ve mısır ürünlerinde kontamine olmuş Fusarium moniliforme türü tarafından sentezlenen toksik metabolitlerdir (20). Fumosinlerin FB1, FB2, FB3, FB4, FA1 ve FA2 olmak üzere bugüne kadar 6 tipi tanımlanmıştır. Bunlar arasında gıdalarda çok rastlanan ve en toksik olanları ise fumonisin B1 ve B2 dir (21). Fumonisinler, atlarda lökoensefalomalazi denilen ölümle sonuçlanan beyin intihablanmasına, domuzlarda pulmoner ödem şeklinde seyreden fötal sendroma, insanlarda yemek borusu kanserine (22), farelerde böbrek hastalıkları (nefrozis) ve hepatokanserojenik etkilere, hindi ve ızgaralık piliçlerde karaciğer zehirlenmelerine, bağışıklık sisteminin zayıflamasına, vücut ağırlıklarının azalmasına ve ishal gibi hastalıklara yol açtığı saptanmıştır (23). Deoksinivalenol (DON) (Vomitoksin) Deoksinivalenol; yem ve gıda maddelerinde bulunan trikotesenler içerisinde en yaygın olarak görülen mikotoksindir (16). Başta mısır olmak üzere diğer bütün tahıllarda ve yağlı tohumlarda özellikle de bu ürünlerin depolandığı yerlerde, uygun şartlar doğrultusunda bu mikotoksin meydana gelebilmektedir (13)

5 Deoksinivalenol cilt toksisitesine, hemorojiye, kemik iliği hasarına, insanlarda kusma, baş dönmesi ve ağrısına, ishale, sindirim sistemi bozukluklarına ve anoraksi ve emezise neden olmaktadır (12). T-2 Toksin T-2 toksini, yem ve gıda maddelerinde, Fusariumlar tarafından salgılanan 4 adet trikotensenler içerisinde, en toksik etkiye sahip olanıdır. T-2 toksinleri alınan dozlara bağlı olarak kemik iliği hücrelerinin azalmasına, protein ve DNA sentezini inhibe ederek apoptoza, bağışıklık sistemini etkileyerek lökosit sayısının azalmasına, gecikmiş hipersensitive ve antikor oluşumunun engellenmesine yol açtığı görülmüştür. Ayrıca T-2 toksinlerinin serbest redikaller üreterek lipit peroksidasyonunu arttırdığı ve dolayısıyla hücre membranlarında bozulmaya neden olduğu da, çeşitli çalışmalarla saptanmıştır (12). Tablo 3: Yemlerde en çok görülen mikotoksin limit değerleri (24). Mikotoksin Kabul edilebilir en çok miktar mg/kg (ppm) (%12 rutubet içeren yeme göre) Aflatoksin B1 Yem maddeleri -Sığır, koyun ve keçi tam yemleri; aşağıdakiler dışında: 0,02 -Süt sığırları için tam yemler 0,05 -Buzağı ve kuzular için tam yemler 0,01 -Kanatlı ve domuz tam yemleri (genç hayvanlar hariç): 0,02 -Diğer tam yemler 0,01 -Sığır, koyun ve keçi tamamlayıcı yemleri (süt hayvanları, buzağı ve kuzu tamamlayıcı yemleri hariç): 0,02 -Kanatlı ve domuz tamamlayıcı yemleri (genç hayvanlar hariç) 0,02 -Diğer tamamlayıcı yemler Deoxynivalenol -Mısır yan ürünleri hariç tahıllar ve tahıl ürünleri 8 -Mısır yan ürünleri 12 -Aşağıdakiler dışında tam ve tamamlayıcı yemler 5 -Domuz tam ve tamamlayıcı yemleri 0,9 -Kuzu,oğlak ve 4 aydan küçük buzağı tam ve tamamlayıcı yemleri 2 Zearalenon -Mısır yan ürünleri hariç tahıllar ve tahıl ürünleri 2 -Mısır yan ürünleri 3 -Tam ve tamamlayıcı yemler -Domuz yavruları ve genç anaç domuz tam ve tamamlayıcı yemleri 0,1 -Anaç domuz ve besi domuzu tam ve tamamlayıcı yemleri 0,25 -Buzağı, süt ineği, kuzu dahil koyun ve oğlak dahil keçi tam ve tamamlayıcı yemleri 0,5 Okratoksin A -Tahıllar ve tahıl ürünleri 0,25 -Tam ve tamamlayıcı yemler -Domuz tam ve tamamlayıcı yemleri 0,05 -Kanatlı tam ve tamamlayıcı yemleri 0,1 Fumonisin B 1 +B 2 -Mısır ve mısır ürünleri 60 -Tam ve tamamlayıcı yem için: -Domuzlar, atlar, tavşanlar ve ev hayvanları 5 -Balık 10 -Kanatlılar, kuzular, oğlaklar ve 4 aydan küçük buzağılar 20-4 aydan büyük yetişkin geviş getiren hayvanlar ve vizon 50 Sonuç Mikotoksinler tüm dünya da olduğu gibi ülkemizde de yem hijyenini, insan ve hayvan sağlığını tehdit eden en önemli unsurların başında gelmektedirler. Bu etkilerin ortadan kaldırılması amacıyla ülkemizde 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu kapsamında, gıda madelerindeki bulaşanların maksimum limitleri ile yemde istenmeyen maddelerin maksimum limitleri hakkında tebliğler yayınlanmıştır. Ancak mikotoksinler hasar, stres, hastalık durumları, diğer mikotoksinlerin varlığı gibi bir cok faktöre bağlı olduğu icin mikotoksinlerin guvenli bir seviyesi yoktur ve genellikle sinerjistik etkiye sahiptirler. Bu yuzden kombinasyondan kaynaklanan hasar daha zarar verici olmaktadır. Mikotoksinler genellikle tek başlarına bulunmadıklarından aralarında oluşabilecek sinerjistik, eklemeli ve bilinmeyen etkiler ile diğer faktörleri göz 347

6 önüne alarak bu limit değerlerinin diğer ülkelerde olduğu gibi biraz aşağıya çekilmesi ve yem kanunu kapsamında yayımlanan tebliğlerin yenilenmesi gerekmektedir. Kaynaklar 1. Tunail, N. Funguslar ve mikotokinler. 1&BELGEANAH=784&DOSYAISIM= pdf, erişim tarihi, Akkoca, A. Aflatoksin tayinlerine yönelik elektro kimyasal impedans spektroskopisi temelli DNA biyosensörlerinin geliştirilmesi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri enstitüsü Y.L tezi, Basmacıoğlu, H. ve Ergül, M. Yemlerde bulunan toksinler ve kontrol yolları. Hayvansal Üretim Dergisi, 44(1): 9-17, Özkaya, Ş. ve Temiz, A. Aflatoksinler: Kimyasal yapıları, toksisiteleri ve detoksifikasyonları. Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi, Cilt:01, Sayı: 01, s: 1-2, Alçiçek, A. Yemlerde aflatoksin oluşumu ve süte geçme durumu. Tarım Gündem, 1(6):82-84, Çelik, S. Karaciğer karsinojeni olan aflatoksinlerin biyokimyasal, histolojik etkileri ve sağaltım seçenekleri. J. Fac. Vet. Med., 20 : , Kök, Z. Aydın ili ve çevresinde üretilen süt ve süt ürünlerinde aflatoksin varlığının araştırılması. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, AYDIN VFT-YL Tezi, Cassel, E.K., Campbell, B., Draper, M., Epperson B. Aflatoxicosis and Ruminants. Fact Sheet, Anonim. Mikotoksinlerin insan ve hayvan sağlığına etkileri Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerindeki Bulaşanların Maksimum Limitleri Tebliği, Tebliğ no 2008/ /32, Resmi Gazete, , s: Karagözlü, N. ve Karapınar, M. Okratoksikozis ve okratoksijenik küfler. Gıda 19(4) , Atasayar, S. S, Baydar, T., Giray, B., Gönül, Ş. Mikotoksinler: toksik etkileri, degredasyonları, oluşumlarının önlenmesi ve zararlı etkilerinin azaltılması. Hacettepe Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Dergisi, Cilt 28 / Sayı 1 / Ocak 2008 / ss Aydın, N. Hayvan sağlığında mikotoksinler ve mikotoksikozisler. Konferans, erişim tarihi 20/06/ Jay, J. Modern food microbiology published by van mostrand reinhold, New York, Soyöz, M. ve Özçelik, N. Okratoksinin toksik etkileri ve eliminasyonu. T Klin Tıp Bilimleri, 22: , Gümüş, T. ve Yılmaz, İ. Mikotoksinlerin sağlık üzerine etkileri.türkiye 9. Gıda Kongresi; Bolu, mayıs Marasas, W. F. O., Nelson, P.e. and Toussoun, T. A. Toxigenic fusarium species. Identity and mycotoxicology, Pennsylvania State University Press, University Park Smith, E. J. and Henderson, S. R. Mycotoxins and animal foods. Detection and quantification of mycotoxins by chemical analysis. S: , Hiççan, Ö. Mikotoksikozis. erişim tarihi; Segvic, M., Pepeljnjak, S. Fumonisins and their effects on animal health. Vet. arhiv 71, , Yıldız, H. ve Sert, S. Mısır ve mısır kaynaklı gıdalarda fumonisinler. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 35 (1-2), , Erzurum, K. Fumonisinlerin insan sağlığı açısından önemi ve detoksifikasyonları. Gıda (2001) 26 (1). (41-46). 23. Shier, W.T. The Fumonisin Paradox: A review of research on oral bioavailability of fumonisin B1, a mycotoxin produced by Fusarium moniliforme, J.Toxicol., Toxin Reviews, 19: , Yemlerde İstenmeyen Maddeler Tebliği, Tebliğ No 2005/3-2010/46, Resmi Gazete, , s: