Başlarken Dünyada ve Türkiye deki dergiciliğe kısa bir bakış, asırların varlığına ve deneyimine işaret ediyor. Biz ise yeni başlıyoruz.

Transkript

1 Başlarken Dünyada ve Türkiye deki dergiciliğe kısa bir bakış, asırların varlığına ve deneyimine işaret ediyor. Biz ise yeni başlıyoruz. Tarihsel olarak dergicilik, dünyada 17.yüzyıldan itibaren gazetecilikten farklılaşarak ortaya çıkmış durumdadır. Bilimsel içerikli ilk dergi Ocak 1665 yılında Fransa da yayımlanan Journal des Savants(Âlimler Dergisi) dır. Sonraki dönemlerde adının değiştiği ve edebi bir dergi haline geldiği anlaşılmaktadır. Ülkemizdeki süreç içinse 19.yüzyılı beklemek gerekmiş ve ilk bilimsel dergi tıp alanından gelmiştir. Vakai Tıbbiye Dergisi adını taşıyan bu yayın yılları arasında 28 sayı çıkarılabilmiştir (Büyükbaykal, 2013: 88-89). Fakültemiz kapsamında yer alan anabilim ve bilim dalları açısından ele alınabilecek ilk dergi ise Temmuz 1862 tarihinde yayımlanmaya başlanan Mecmûa-i Fünûn Dergisi dir. Dergicilik, ilk dergiden itibaren zorlu bir mücadele alanıdır. Zahmetli ve sancılıdır. Ancak bir o kadar da heyecanlı ve elzemdir. İlk derginin yayın hayatına atılmasından kısa bir süre sonra dergi sayısının artmaya başladığı ve henüz birkaç ay geçmeden ikinci Türkçe dergi olan Mecmûa-i İber-i İntibâh ve ilk resimli Türkçe dergi olan Mir ât ın yayımlanmaya başladığı görülmektedir. Sancılanma yeni dergilerin, ilk dergi olan Mecmûa-i Fünûn la atışmasıyla başlar ve süreç sonunda iki dergi de yayın hayatına son verir. Tarihte süreli yayıncılığın serüveni incelendiğinde bu üç derginin yayımcıları ile yazarlarının daha çok kalemîye (devlet memuru) ve biraz da askerîye sınıfına ait gençler oldukları anlaşılmaktadır (Ulusoy Nalcıoğlu, 2013: 7-11). Osmanlı da Tanzimat Dönemi basım ve yayım faaliyetlerinin de hız kazandığı bir dönemdir. Matbaa, telif ve ceza düzenlemeleri ile matbuat, kitap, gazete ve dergi dünyasına çekidüzen verilerek hukuki düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. Müslim ve gayrı-müslim azınlık mensuplarınca çıkarılan ve merkezde ve vilayetlerde giderek artan yayınlar konusundaki boşluk, irade-i senîyelerin yetmemesi üzerine 1857 tarihli Matbaa ve Te lîf Nizamnameleri, 1858 Tarihli Ceza Kanunnamesi ile doldurulmaya çalışılmıştır Matbuat düzenlemelerinin sonraki dönemlerde de giderek arttığına tanık olunmuştur. Ancak 1831 tarihli Takvîm-i Vakâyi, 1840 tarihli Cerîde-i Havâdîs derken sıra Âgâh ve Şinasi Efendilere gelmiş ve bilindiği üzere Tercümân-ı Ahvâl ve Tasvîr-i Efkâr gazeteleri, Türkçe fikir gazeteciliğinin başlangıcı olmuştur (Ceylan, 2006: ). Türk basınında süreli yayıncılık ya da dergicilik (mecmuâ) alanında adı geçen üç dergi ise yine aynı dönemde önemli bir aşamayı ifade

2 etmekte ve Osmanlı kültür hayatına ciddi bir yenilik getirmektedir. Bu alanda çok daha önce var olan Ermenice, Rumca ve Arapça çok sayıda gazete ve derginin yanında bundan böyle Türkçe dergiler de boy göstermeye başlamaktadır (Ulusoy Nalcıoğlu, 2013: 9). İlk derginin yayın hayatına girmesi sürecinin ayrıntılarına bakıldığında, Mecmûa-i Fünûn un Cemîyet-i İlmîye-i Osmânîye nin yayın organı olarak çıktığı görülmektedir. Ayda bir kez çıkarılması hedeflenen Dergi nin o dönemde ilim ve bilimin yayılmasına katkı yapması amaçlanmıştır. Öyle ki Cemiyetin Nizamnamesinde, bu dergiye çeşitli ilim ve bilim dallarına dair yazılarla, eğitim, ticaret ve sanayiye dair yazıların kabul edilip, dinî ve güncel politik meselelere dair gerek cemiyet azalarından gerekse dışarıdan gönderilecek yazıların kabul edilmeyeceği kayıt altına alınmış durumdadır. Tercüme Odası ndan yetişen Tahir Münif Efendi (Paşa) ( ) nin, cemiyetin ikinci başkanı olmasıyla ivme kazanan bilimsel dergi yayıncılığı kapsamında dergide, fen bilimleri, matematik, hikmet (felsefe), ilm-i servet (ekonomi), hukuk, tarih, coğrafya, dil bilgisi konuları üzerine kaleme alınmış yazılar yer almaya başlamış ve çağdaş Batı düşünü dergide yansıtılmaya çalışılmıştır (Ulusoy Nalcıoğlu, 2013: 11-12). Tercüme Odası memurlarından, dönemin Matbuat Müdürü Sakızlı Ohannes Efendi tarafından kaleme alınan İlm-i Servet-i Milel (No: 2, 6) isimli ekonomi bilimini anlatan yazı, dergideki ekonomi yazılarının ilk örneklerindendir (Server İskit, Türkiye de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Basın Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 1943, s. 13 den akt. Ulusoy Nalcıoğlu, 2013: 12). Altıncı sayıdan itibaren de politika konulu yayın yapabilme izni alınmış ve her sayıda Hulasa-i Politika başlıklı özel bir bölüm oluşturularak, bu bölümde Avrupa ve Amerika daki devletlerde yaşanan ekonomi-politik son gelişmelerle, bu ülkelerin birbirleriyle ve Osmanlı Devleti ile ekonomik ve siyasal ilişkilerine dair güncel bilgiler aktarılmaya başlanmıştır (Ulusoy Nalcıoğlu, 2013: 13). Gerek üniversitenin (Dârülfünûn) kurulmasındaki rolü nedeniyle, gerekse okurlarına ücretsiz verdiği derslerle önemli bir kültür ateşi yakan dergi, arkeoloji, sanat tarihi ve felsefe konularına da ilk kez yer vermesiyle ayrı bir öneme sahiptir. Otuz üçüncü sayıya kadar ayda bir kez düzenli olarak yayınlanan derginin üçüncü yayın yılında (1865) yayınlarına ara verdiği görülür ve Mayıs 1866 da bir deneme daha yapılsa da Cemiyet in mali durumunun kötüleşmesi gerekçesiyle dergi yayınlanmamaya başlar. Tanpınar 1864 tarihindeki İstanbul kolera salgınını gerekçe gösterse ve Münif Paşa, Ocak

3 1883 te bir denemeye daha girişse ve hatta doğası gereği derginin sonsuza kadar çıkması beklense de ikinci sayı çıkarılamaz ve kesintilerle çıkan kırk sekizinci sayısıyla kapanır (Ulusoy Nalcıoğlu, 2013: 13-15). Bu tarihten itibaren dergicilik durmaz ve iktisadi, toplumsal, siyasal ve idari konularda bilim, teknoloji, kültür, sanat, mizah ya da spor alanlarında veya kadın konusunda ya da mesleki hatta kurumsal dergilere varıncaya değin çeşitlilikte peşi sıra pek çok dergi yayın hayatına atılır; kimi kısa soluklu kimi ise aralıklı ya da zorluklarla baş ederek günümüze kadar gelir den itibaren İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan Türk İdare Dergisi, 1910 da yayınlanmaya başlayan ve Tarih-i Osmânî Encümeni dergisinin devamı olarak görülebilecek ve 1931 de Türk Tarih Encümeni Mecmûası olarak adı değiştirilen ancak 1937 de yeniden isimlendirilen ve günümüze kadar gelen Belleten Dergisi, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi (TODAİE) tarafından çıkarılan Amme İdaresi Dergisi ilk akla gelen ve Türkiye nin en uzun yaşayan dergi örneklerini oluşturur. Adı geçen dergiler Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM) nde yer alan, hatta uluslararası endekslerde taranan saygın dergilerdendir. Günümüzde Türkiye de yıllar itibariyle yerel, bölgesel ve ulusal düzeyde yayınlanan dergilerin sayısı üç binleri geçmiş durumdadır. Akademik performans ölçütleri ve doçentlik yönetmeliğinin başlıca değişim dinamikleri olduğu ve akademik motivasyonu etkilediği bir dönemde bulunuyoruz. Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM), Dergipark ile ulusal ve bilhassa uluslararası endekslerde taranma özellikleri dergiciliğin standartlarını belirlemekte ve aslında yayıncılığın zorlu bir süreç olduğunu göstermektedir. Olsun varsın. Hamaset ve epik tiratlara bir örnek; zorluklar aşılmak için var deyişidir ve alışkanlığımızın boyutlarına işaret eder. Yine de bizim için bir ders olabilecek başka örnekler de bulunabilir. İşte size bir örnek: Dergicilik tarihi içindeki yeri belki tartışabilecek, söylediği akıbetle kendisinin de karşılaştığı anlaşılan yarım asrı aşan bir zamanı anlatan bir dergi bu, Arayış Dergisi. Mayıs 1953 te yayın hayatına atılan ve aylık olarak çıkarılan bu fikir ve sanat dergisi kuruluşunun üzerinden henüz dört yıl geçmişken içinde bulunduğu durum ve şartları, Dergi İmtiyaz Sahibi ve Yazı İşleri Müdürü şöyle ifade etmektedir: Yayın hayatına atıldıktan sonra, düzgün çıkamamak, daha kötüsü ilk sayılardan sonra batıp bir daha görünememek de sanat dergilerinin ortaklaşa kaderidir. Bunun suçunu okuyucunun ilgisizliğine yüklemek gerçekten haksızlık olur. Kabahatin büyüğünü çok defa elindeki imkânları enine boyuna ölçüp biçmeden ortaya

4 çıkan dergi çıkarma heveslilerinde aramalıdır. Eline üç beş kuruş geçiren, sanat konularına hevesli delikanlı bir matbaa kapısında boy gösteriyor. Ama bir, ama iki sayı, tek yapraklık bir şey bastırıyor. Tek yaprak, devamlı çıkmak için yapılan bir fedakârlıktır. Ama çıkar, bir yol değildir. Bu çarenin sürekliliği sağlıyacağı şüphelidir. Zira numaralarını üç haneli rakamlara ulaştıran mutlu sanat ve edebiyat dergileri, bu sonucu, genel olarak kitap yayınlarına borçlu bulunmaktadırlar. Yalnız okuyucu ilgisinin günümüzde bir dergiyi yaşatmağa yetmediği denenmiş bir vakıa dır. Denenmiş bir başka vakıa da sanat ve edebiyat konularına hevesli sayısının tahminlerin çok üstüne ulaşmış bulunmasıdır. İşte, dergi çıkaranların bu gözlemden güç ve cesaret aldıklarını saklamak da doğru olmaz. Tek yapraklık bir dergiye bile bir kaç ay içinde yüzlerle ifade edebileceğimiz sayıda yazı gönderilmesi, heveslilerin ne kadar çok olduğunu ortaya koyan bir ölçüdür. Ama ne var ki, bu gelen yazıların hemen hepsinin şiir olduğunu tereddüt etmeden söyleyebiliriz. Özlü, fikir ürünü yazının hiç denecek kadar az geldiğini de iddia edebiliriz. Sanıyoruz ki, bu da sanat dergilerinin niçin kendi yağları ile kavrulmağa muvaffak olamadıklarını, niçin bir çıkıp bir battıklarını ve umulan ilgiyi göremediklerini anlatmaya faydalıdır. (Güneyçal, 1957: 2). Biz bilimsel bir dergiyiz ve Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi olarak ilk sayısı 2016 Mart ayında çıkarılan YYÜ İİBF Dergisi yle karşınızda bulunuyoruz. Dergimiz, uluslararası hakemli dergi statüsünde olup, odak noktası İktisat, İşletme, Kamu Yönetimi ve Uluslararası İlişkiler ile Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri, Ekonometri ve Maliye alanlarıdır. Ancak sosyal bilimlerin farklı disiplinlerinin ilgi alanına giren özgün makaleleri de yayınlamayı hedefliyoruz. Dergi, her sayıya ayrılacak belli bir bölümde bilimsel alana katkı niteliğindeki rapor, derleme, konferans notları, örnek olay, çeviri, kitap tanıtımı ve kronik gibi makale dışı yazılara da yer verecektir. Ocak - Haziran ve Temmuz -Aralık ayları arasında olmak üzere yılda iki kez yayımlamak istediğimiz dergimizin yakın gelecekte elektronik ortamda yer alacağını da öngörmekteyiz. Tekrar pahasına ifade etmek gerekirse doçentlik ölçütlerinin yükseltilmesine ve akademik performans standartlarının dinamik gelişimine bakıldığında bir yandan kazanımlar diğer yandan ise zorluklarla dolu bir dönemde yayıncılık faaliyetine girişmenin heyecanı içindeyiz. Yine de zorlulukları aşma kararlığımız ile dayanışma bilincimiz sayesinde geleceğe umutla bakıyoruz.

5 İlk sayımızda iki bölüm halinde yazılara yer vermiş bulunuyoruz. İlk bölümü dergimizin ilk sayısı da olması nedeniyle, bize katkı veren ve yol gösteren, büyüklerimize, hocalarımıza ayırdık. Duayen gazeteciler Osman Saffet Arolat ve Leyla Tavşanoğlu ile Prof. Dr. Mithat Melen ve Prof. Dr. Emre Alkin e bu anlamda çok teşekkür ederiz. İkinci bölümde ise bilimsel makale ve çalışmalar yer almaktadır. Bunlar iktisat, işletme, siyaset bilimi ve kamu yönetimi, çalışma ekonomisi ile endüstriyel ilişkiler ve uluslararası ilişkiler alanlarındaki yazılardır. Yararlı ve hayırlı olmasını diliyoruz. Yrd. Doç Dr. Tekin AVANER (Editör) Kaynakça Büyükbaykal, Güven S. (Şubat 2013), Türkiye de ve Dünyada Ekonomi Dergiciliği, Aslı Yapar Gönenç (ed.), Dergicilik Üzerine, Koyu Kitap, İstanbul, s Ceylan, Ayhan (2006 Bahar), Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayımında Hukuki Düzen ( ), Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 1, s Güneyçal, A.Sami (Mayıs 1957), Dergiler, Arayış Dergisi, Sayı 9, s.2. Ulusoy Nalcıoğlu, Belkıs (Şubat 2013), Türkçe Dergiciliğin Sancılı Başlangıcı, Aslı Yapar Gönenç (ed.), Dergicilik Üzerine, Koyu Kitap, İstanbul, Şubat 2013, s.7-39.