YAZITLAR VE ANTİK KAYNAKLAR IŞIĞINDA BATI ANADOLU DA ENTELEKTÜELLER

Transkript

1 E.Ü. SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KLASİK ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI YAZITLAR VE ANTİK KAYNAKLAR IŞIĞINDA BATI ANADOLU DA ENTELEKTÜELLER Hazırlayan: Pınar ÖZLEM AYTAÇLAR Danışman: Prof. Dr. Hasan MALAY İzmir 2005 X

2 İçindekiler İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... IX Bibliyografya ve Kısaltmalar... X-XXIII I Antik Devirde Sofist, Hatip ve Filozoflar II Sosyal Konumları Açısından Sofist, Hatip ve Filozoflar III Entelektüellere Tanınan Ayrıcalıklar IV Sofistler ve İmparatorlar V Sofistik Eğitim VI İkinci Sofistik VII Grek-Roma Dünyasında Hekimlerin Sosyal Konumları VIII Felsefe - Tıp Birlikteliği ve Hekim-Filozoflar IX Halk Hekimleri Sonsöz EPHESOS Filozof Appius Aleksandros Platoncu Filozof ve Öğretmen Tralleisli -lius Secundinus Aleksandreialı Eklektik Filozof P Platoncu Filozof Ofellius Laitus Filozof Ofellius Laitus Bir Filozof Traianus un, Öğretmen, Hatip ve Hekimlere Tanıdığı Vergi Muafiyetine İlişkin Kararnamesi Bir Proconsul un Eğitmen ve Sofistlere Tanınan Ayrıcalıklara İlişkin Dekreti Mouseion daki Eğitmenler Mouseion daki Eğitmenler Sofist Poplius Hordeonius Lollianus Sofist Poplius Hordeonius Lollianus Miletoslu Sofist ve Hatip T. Claudius Flavianus Dionysios Miletoslu Sofist ve Hatip T. Claudius Flavianus Dionysios Hierapolisli Sofist Poplius Ailius Antipatros Bir Sofist Sofist Soteros Sofist Soteros Sofist Poplius Ailius Samios İsokrates Sofist Soteros un Öğrencisi Titus Flavius Hypsikles

3 İçindekiler 21- Bir Sofist Sofist Herodes Attikos Tyroslu Sofist Hadrianus Sofist Titus Flavius Damianus Sofist Titus Flavius Damianus Sofist Titus Flavius Damianus Sofist Titus Flavius Damianus Sofist Titus Flavius Damianus Sofist Titus Flavius Damianus Romalı Sofist (?) Manius Akilius Glabrion Gnaius Cornelius Severus Bir Sofist (?) Tyanalı Hatip Aurelius Athenaios Tyanalı Hatip Aurelius Athenaios Baba-Oğul Hatipler Titus Flavius Menandros ve Titus Flavius Menandros Bir Hatip Hatip Tiberius Claudius Frontonianus Hatip Tiberius Claudius Frontonianus Hitabet Öğrencisi Lucius Calpurnius Calpurnianus Bir Hitabet Öğrencisi Hekimlere İlişkin bir Kararname Başhekim Poplius Ailius Menandros Başhekim Poplius Ailius (Menandros) Başhekim Poplius Ve(dius) Rufeinus ve Poplius Ailius Menandros Başhekim (Poplius Ailius) Menandros ve Oğulları Poplius Ailius Menandros ve Poplius Ailius Secundus Başhekim (Poplius) Ailius Menandros ve başhekim Başhekim Poplius Ailius Menandros (Başhekim) Poplius Ailius (Menandros) (Başhekim) Poplius Ailius (Menandros) Başhekim Poplius Ailius Menandros Hekimlerin Agonu Hekimlerin Agonu Başhekim Attalos Priscus Başhekim Titus Statilius Kriton ve Başhekim Lucius Atilius Varus Başhekim Aurelius Apolaustus Yahudi Başhekim Iulius Başhekim Flavius Munatius Valerianus

4 İçindekiler 57- Başhekim Cornelius Barenos Demetrios Başhekim Cornelius Barenos (Demetrios) Başhekim Dekimos Kamerios Asiatikos Mouseion un Hekimleri ve Başhekim Lucius Atilius Varus Hekim Bretennos ve Hekim Alkmeonios Hekim Marcus Pompeius Boron Hekim Aleksandros Hekim Anatolios Hekim Marcus Aurelius Ailius Molossos Hekim Aurelius Capetoleinus Bir Dernek Hekimi Cerrah Marcus Aurelius Septimius Mareinus Bir Hekim Hekim Herakleides Hekim Magnos Hekim Rufus Hekim ve Filozof Soranos SMYRNA Filozof Papinius Platoncu Filozof Theon Sofist Claudius Rufinus un Devlet Görevlerinden Muafiyeti Hakkındaki Kararname Sofist Claudius Rufinus Sofist Marcus Antonius Polemon, Hatip Niketes ve Sofist Eisidoros Sofist Marcus Antonius Polemon Sofist Menekrates (Poseidonios) Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus Hatip Lucius Egnatius Victor Lollianus Hatip Pomponius Cornelius Lollianos Hedianos Bir Eğitmenler Derneği Hekim Marcus Modius Asiatikos Hekim Asklepios Hekim ve Yazar Kharidemos Oğlu Hermogenes Hekim Hermogenes Hekim Niketes

5 İçindekiler 93- Bir Hekim Hekim Marcus Artorius Asklepiades Hekim, Gynaikologos Athenion Hekim Artemon Hekim, Pharmakologos Hikesios Hekim Nikomedes Hekim Pelops ERYTHRAİ Phokaialı Filozof Lucius Flavius Hermokrates Sofist Flavius Philostratos Sofist Flavius Philostratos Hatip Gaius Rhaouirius Hekim Herakleides MİLETOS Tragedya Şairi Euandrias ve Filozof Hestiaios Avukat ve Hatip Hesykhios İçin Epigramlar Hesykhios Kos lu Hekim Aratidas Hekim ve Şair Nikias Hekim Olympikos DİDYMA Epikuroscu Filozof ve Rahip Philidas Stoik Filozof Ailius Ailianus Hekim Quintus Pomponius Pollion PHOKAİA Filozof Lucius Vibius Eumenes Boioneli Filozof Poplius Flavius Hermokrates Filozof (Poplius) Flavius Hermokrates KYME Şair ve Pyrrhonist Filozof Menekles PRİENE Bazı Hekimler TEOS Bir Halk Hekimi KOLOPHON Hekim ve Şair Nikandros APHRODİSİAS Filozof Marcus Aurelius Diodoros Kallimedes

6 İçindekiler 122- Sofist Marcus Flavius Antonius Lysimakhos Sofist Marcus Flavius Antonius Lysimakhos Sofist Iulius Aurelius Kharidemos (Iulianus) Sofist Iulius Aurelius Kharidemos (Iulianus) Sofist Iulius Aurelius Kharidemos Iulianus Sofist Iulius Aurelius Kharidemos (Iulianus)? Hatip ve Sofist Claudius Aurelius Zelos? Sofist Khaireas Sofist Eupeithios Hatip Tiberius Claudius Aurelius Ktesias Hatip Tiberius Claudius Ktesias? Tralleisli Hatip Pythiodoros Başhekim Titus Flavius Staberianos Başhekim Marcus Aurelius Apollonios Başhekim Marcus Aurelius Messouleios Khrysaor Başhekim Khrysaphios Hekim Ulpius Khariton Hekim Dionysios Hekim Rufus Hekim, filozof Aleksandros Hekim Menandros Hekim Menemakhos Hekim Menestheos HERAKLEİA SALBAKE Logikos Marcus Aurelius Kallikles Başhekim Titus Statilius Kriton Başhekim Titus Statilius Kriton Başhekim Marcus Aurelius Kharmides Bir Başhekim Başhekim Statilius Attalos Başhekim Statilius Artemidoros ve Statilius Attalos Başhekim Titus Statilius Kriton Başhekim [- -] Papias Hekim Arkhelaos Hekim Diogenianos Tıp öğrencisi Apollonides İASOS Sofist Hesykhios

7 İçindekiler 158- Hatip ve Şair Aulos Mussius Aper Hatip ve Şair Aulus Mussius Aper Hatip ve Şair Aulus Mussius Aper Hatip Dionysios Hekim Gaius Cornelius Hekataios ALABANDA Sofist Krispinos Sofist Krispinos? Hatip Marcus Antonius Meleagros Bir Başhekim Hekim Aurelius Thallos MAGNESİA Hekim Tyrannos Yaşlılar Meclisinin Hekimi Marcus Aurelius Hermes HALİKARNASSOS Filozof Ailius Dionysios Hekim Melanthios Hekim Deliados KERAMOS Başhekim Diogenes Başhekim Marcus Aurelius Poleites Başhekim Marcus Aurelius Euandros ANTİOKHEİA (ad Maeandrum) Hatip Diotrephes Hatip Aurelius Septimius Apollonios PANAMARA Mouseion dan Filozof ya da Hekim -ios STRATONİKEİA Bir Filozof Hekim Epaphroditos TRALLEİS Hatip Titus Flavius Ailianus Artemidoros Başhekim Eukarpos Bir Hekim Hekim Thessalos EUROMOS Başhekim Menekrates KNİDOS

8 İçindekiler 186- Hekim Servius Sulpicius Hekataios Hekim Kleitos Hekim, Cerrah Aristogenes LAGİNA Başhekim Sulpicius Demetrios Başhekim Menippos MYLASA Bir Başhekim Bir Başhekim Hekim Kydias NYSA Menandros Oğlu Hekim Samiades SEBASTEPOLİS Sofist Poplius Aurelius Antiokhos THYATEİRA Hatip ve Avukat Aurelius Annianos Hatip Aurelius Athenaios Hatip Aurelius Athenaios Başhekim Moskhianos Başhekim (H)Eleis PHİLADELPHEİA Pythagoras Sofist Lucius Antonius Pollianus Hatip Poplius Ailius Pigres? Hatip Sellius Sylla Başhekim Aurelius Lucianus SARDEİS Cicero Bokontius un Anıtı Sardeisli Hatip Zenon Hekim Artemas Hekim Ionikos HYPAİPA Hatip Athenodoros Bir hekime Yahut Asklepios a Ait Adak Yazıtı Hekim Basileides ATTALEİA Hekim Herodotos

9 İçindekiler DİMA? KERBİA? Filozof Phronton HİEROKAİSAREİA Bir Hekim HYRKANİS Hyrkanisli Hekim Menophantos IULİA GORDOS Seleukeialı Hekim Apollophanes Şehir Hekimi [So]phron ya da [Eu]phron SAİTTAİ Hekim Diophantos Hekim Apollonios SOSANDRA Filozof ve Hekim Menekrates Hekim Aurelius Stra[- -]kos KOLLYDA Bir Hatip KULA Başhekim Aurelius Artemidoros NİSYRA Genç Rahip Lucius ve Öğretmeni Hekim Tatianos BULUNTU YERİ BELİRSİZ Hekim Menekrates PERGAMON Filozof Cornelius Filozof Claudius Aisimos Filozof Tiberius Claudius Pauleinos Filozof Lucius Flavius Hermokrates Filozof Lucius Septimius Tryphon Sofist Tiberius Claudius Nikomedes Sofist Tiberius Claudius Nikomedes Sofist Tiberius Claudius Nikomedes Sofist Tiberius Claudius Nikomedes Sofist Tiberius Claudius Nikomedes? Sofist Polemon Kaisareialı Sofist Acilius Diodotos Hatip Tiberius Claudius Aristokles Hatip Tiberius Claudius Aristokles

10 İçindekiler 242- Hatip Marcellus Hatip Tiberius Claudius Pardalas Aeilus Arisitides in Asklepios hymnos u Homeros Heykeli Hekim Glykon, Eğitmeni Philadelphos ve Karısı Hekim Pantheia Mylasalı Hekim Menoitas Hekim Amaloios Hekim, Filozof, Astronom, Fizikçi Galenos Hekim, Filozof ve Pharmakologos Aiskhrion Hekim Apollonios Pharmakologos Attalos Hekim ve Cerrah Eudemos Hekim, Psykhiatros Theodotos Hekim Karpos Hekim Oreibasios Hekim Papylos Hekim Stratonikos Hekim Teuthras Hekim Philippos KYZİKOS Bir Filozof Bir Filozof Pythagorasçı Matematikçi Asklepiakos Sophist Tiberius Claudius Rufus Hatip Poplius Ailius Antonius Crispinus Metrotimos Homeros Heykeli Hekim Kleon Hekim Mnesitheos HADRİANOİ Filozof P(ublius) Abianios Valerius Filozof Abianios Apollonios ve Stoik Filozof Abianios Bassos Polyaenos Bilge Krispinos Hekim Aristokles HADRİANOUTHERAİ Hatip Ailius Aristides Hatip Ailius Aristides Hatip Ailius Aristides

11 İçindekiler KAİKOS OVASI (?) Hekim Menodoros APOLLONİA Bir Filozof Hatip (Ailius?) Secundus MİLETOUPOLİS Bir Hekim Okul Öğretmeni ve Homeros Yorumlayıcısı Magnus PİTANE Hekim, Ophtalmiatros Apollonios ADRAMYTTİON Hatip Ksenokles İLİON Bir Filozof Bir Hekim Hekim Metrodoros LAMPSAKOS Anaksagoras İçin bir Mezar Şiiri Hekim, Fizikçi, Matematikçi ve Filozof Straton Başhekim Kyros PARİON Şair ve Hatip Ortyks

12 ÖNSÖZ Bu çalışmada, yazıtlar ve antik kaynaklar yardımıyla antik devirde Batı Anadolu da yaşamış olduğu bilinen entelektüel kişilikler, bu kişilerin sosyal konumları, mesleklerini hangi koşullarda icra ettikleri ve onların toplumsal imajları gibi konuları ele almaya çalıştım. Bir filozofun felsefesi, sofistin ya da hatibin mesleki özellikleri ya da hekimlerin tedavi yöntemleri gibi başka bir uzmanlık alanına ait konulara, zorunlu olmadıkça değinmemeye gayret gösterdim. Araştırmanın kapsamına giren bölgeler, kabaca Batı Anadolu kıyılarını oluşturan, antik dönemin Karia, İonia, Lydia, Mysia ve Troas bölgeleridir. Dönem olarak keskin bir sınırlamaya gidilmemekle birlikte, ele alınan yazıtların büyük kısmının ait olduğu Roma dönemi, özellikle İ.S. 2. ve 3. yüzyıllar çalışmanın merkezini oluşturdu. Entelektüel i, kavram olarak modern anlamı ile değil, antik çağın ölçütlerine göre ele almaya çalıştığımdan dolayı ve başlığı çok geniş bir kavramı ifade eden bu tezin içeriğinde mantıklı bir çerçeve oluşturabilmek için, yazıtlara, belli bir dönemin ve belli bir sosyal akımın penceresinden bakmayı seçtim. Bu nedenle, İ.S. 2. ve 3. yüzyılları kapsayan sürece, yani İkinci Sofistik olarak adlandırılan entelektüel akımın yaşandığı Batı Anadolu ya odaklandım. Bunun bir sonucu olarak da, söz konusu dönemin karakterini belirleyen entelektüel figürler olarak sofist, hatip, filozof ve hekimleri mercek altına aldım. Aynı neden, İkinci Sofistik dönemi dışında, bir sofiste ya da hatibe göre aşağı sınıftan sayılan, bir zanaatkar olmanın ötesine geçemeyen ve mesleği itibarıyla aslında entelektüel olması hiç de gerekmeyen hekimleri de bu kapsama katma gereğini duymama neden oldu. Öncelikle, bu konu üzerinde çalışmamı öneren ve çalışmalarımda beni yönlendirerek değerli yardımlar sağlayan tez danışmanım Sayın Prof. Dr. HASAN MALAY a teşekkür etmeyi borç bilirim. Çalışmamı titizlikle okuyan, eleştirileriyle katkıda bulunan ve değerli fikirlerinden yararlanmamı sağlayan Sayın Prof. Dr. AHMET ARSLAN a, yararlandığım Almanca eserlerin çevirisinde bana yardımcı olan Yard. Doç. Dr. EŞREF ABAY a, çalışmam sırasında değerli bilgilerinden faydalandığım Yard. Doç. Dr. CUMHUR TANRIVER e ve metnin bir önceki versiyonu üzerine yaptıkları eleştiri ve katkılarından dolayı Sayın Prof. Dr. ERSİN DOĞER'e ve Sayın Yard. Doç. Dr. AKIN ERSOY a içten teşekkürlerimi ifade etmek isterim. Ayrıca, desteğiyle her zaman yanımda olan eşim NEZİH AYTAÇLAR'a da teşekkür borçluyum. Pınar ÖZLEM AYTAÇLAR İzmir 2005 IX

13 BİBLİYOGRAFYA VE KISALTMALAR AE AJA AnzWien L Année Épigraphique American Journal of Archaeology Anzeiger der Österreichischen Akademie der Wissenschaften G. ANDERSON The pepaideumenos in Action: Sophists and their Outlook in the Early Empire, ANRW II, (1989), s G. ALFÖLDY-H. HALFMANN Iunius Maximus und die Victoria Parthica, ZPE 35 (1979), s AM Athenische Mitteilungen W. AMELING Cassius Dio und Bithynien, EA 4 (1984), s W. AMELING Der Sophist Rufus, EA 6 (1985), s ANRW Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt J. ARTHUR - R. MUNRO Inscriptions from Mysia, JHS 17 (1897), s Arch. Zeit. Archäologische Zeitung AS Anatolian Studies S. BAKIR-BARTHEL - H. MÜLLER Inschriften aus der Umgebung von Saittai, ZPE 36 (1979), s D. BALTAZZI Inscriptions de l Eolide, BCH 12 (1888), s PH. LE BAS W. H. WADDINGTON Inscriptiones Grecques et Latines II recueilles en Asie Mineure, NewYork 1870 (1972). BCH Bulletin de Correspondance Hellénique J. BENEDUM Griechische Arztinschriften aus Kos, ZPE 25 (1977), s J. BENEDUM Zur Lydischen Arztinschrift IGRR IV 1359, ZPE 29, s A. BESSET Inscriptions d Asie Mineure, BCH 25 (1901), s G. BINDER-L. KOENEN- L. LIESENBORGHS Ein neues Epikurfragment bei Didymos dem Blinden, ZPE 1 (1967), s X

14 Bibliyografya ve Kısaltmalar H. BLANC Antik Çağda Kitap (Çev. Zehra Aksu Yılmazer), Ankara D. L. BLANK Sokratics Versus Sophists on Payment for Teaching, Classical Antiquity 4.1 (1985), s A. D. BOOTH The Appearance of the Schola Grammatici, Hermes 106 (1978), s W. BLÜMEL Inschriften von Iasos I, W. BLÜMEL Inschriften aus Karien I, EA 25 (1995), s BMC British Museum Catalogue E. L. BOWIE Greeks and Their Past in the Second Sophistic, M. I. FINLEY (ed.), Studies in Ancient Society, London 1974, BOWERSOCK, Augustus G. W. BOWERSOCK, Augustus and the Greek World, Oxford BOWERSOCK, Greek Sophists G. W. BOWERSOCK, Greek Sophists in the Roman Empire, Oxford G. W. BOWERSOCK Plutarch and the Sublime Hymn of Ofellius Laetus, GRBS 23 (1982), s A. B. BREEBAART The Freedom of the Intellectual in the Roman World, Talanta VII (1975), s K. BRINGMANN Edikt der Triumvirn oder Senatsbeschluss?, EA 2 (1983), s R. F. PH. BRUNCK Analecta veterum poetarum Graecarum, Argentorati BSA Annual of the British School at Athens W. H. BUCKLER Lydian Records, JHS 37 (1917), s W. H. BUCKLER T. Statilius Crito, Traiani Aug. medicus., ÖJh 30 (1937), Beiblatt, col W. H. BUCKLER -D. M. ROBINSON Sardis VII, 1, Leyden, W. H. BUCKLER -D. M. ROBINSON Greek Inscriptions from Sardes IV, AJA 18 (1914), s Bull. épigr. Bulletin Épigraphique K. BURESCH Aus Lydien, Epigraphisch-Geographische Reisefrüchte, Leipzig MAMA 6 W. H. BUCKLER - W. M. CALDER, Monuments and Documents from Phrygia and Caria, Manchester XI

15 Bibliyografya ve Kısaltmalar MAMA 7 MAMA 8 MAMA 9 W. M. CALDER, Monuments from Eastern Phrygia, Manchester W. M. CALDER -J. M. R. CORMACK Monuments from Lycaonia. the Pisido- Phrygian Borderland, Aphrodisias, Manchester B. LEVICK - S. MITCHEL, Monuments from the Aizanitis, JRS 4 (1988). A. CAMERON Roman School Fees, The Classical Review 79 (1965), s A. CEYLAN-T. RITTI L. Antonius Zenon, Epigraphica XLIX (1987), s M. CHRISTOL-Th. DREW-BEAR- M. TAŞLIALAN Lucius Egnatius Victor Lollianus, Proconsul d Asie, Anatolia Antiqua XI (2003), s CHJ Cambridge Historical Journal CIG Corpus Inscriptionum Graecarum CIL Corpus Inscriptionum Latinarum L. COHN-HAFT The Public Phsycians of Ancient Greece, Northampton, Massachussets J. M. R. CORMACK Inscriptions from Aphrodisias, BSA 59 (1964), s CRAI Comptes rendus des séances de l Académie des inscriptions et belles lettres G. COUSIN Inscriptions du Sanctuaire de Zeus Panamaros, BCH 28 (1904), s M. ÇAKIROĞLU Maionikai Epigrafai Anekdotoi, AM 17 (1892), s G. ÇELGİN Hellenistik Çağ Şiiri, İstanbul M. DEBRUNNER HALL The Reluctant Rhetor, A Recently Published Inscription from Late Imperial Ephesos, ZPE 91 (1992), s G. DESCHAMPS - G. COUSIN Inscriptions du Temple de Zeus Panamaros, BCH 12 (1888), s CH. DIEHL - G. COUSIN Inscriptions d Alabanda en Carie, BCH 1886, s TH. DREW-BEAR Three Inscriptions from Kyme, EA 1 (1983), s K. J. DOVER The Freedom of the Intellectual in Greek Society, Talanta VII (1975), s XII

16 Bibliyografya ve Kısaltmalar Ç. DÜRÜŞKEN Antik Çağda Doğan bir Eğitim Sistemi: Rhetorica, İstanbul EA Epigraphica Anatolica R. EGGER Die Ämterlaufbahn des M. Nonius Macrinus, ÖJh 9 (1906), Beiblatt, H. ENGELMANN -D. KNIBBE Aus ephesischen Skizzenbüchern, ÖJh 52 ( ), s H. ENGELMANN Boione und Phokaia, ZPE 42 (1981), s H. ENGELMANN Ephesische Inschriften, ZPE 84 (1990), s H. ENGELMANN Philostrat und die Agora von Ephesos, Arkeoloji Dergisi III (1995), s FGrH Fragmente der Griechischen Historiker, ed. F. JACOBY, Berlin-Leiden FIE Forschungen in Ephesos R. FLACELIÈRE Inscriptions de Delphes de l Époque Impériale, BCH 73 (1949), s A. M. FONTRIER Mikrasianai Epigraphai, BCH 18 (1894), s W. G. FORREST The Inscriptions of Southeastern Chios, BSA 59 (1964), s. 35. P. FOUCART Variétés, BCH 12 (1888), s C. FOSS Ephesus After Antiquity, Cambridge G. FOWDEN The Pagan Holy Man in Late Antique Society, JHS CII (1982), s M. FRÄNKEL (ed.) Altertümer von Pergamon VIII, 1-2, Berlin PH. GAUTHIER Nouvelles Inscriptions de Sardes II, Geneve, K. GEVRGAKOPOULOS Arxaioi Ellhnew Iatroi, Atina GIBM The Collection of Ancient Greek Inscriptions in the British Museum J. F. GILLIAM A Student at Berytus in an Inscription from Pamphylia, ZPE 13 (1974), s R. GOULET Sur la Chronologie de la Vie et des Ouvres d Eunape de Sardes, JHS 1980, s GRBS Greek, Roman and Byzantine Studies XIII

17 Bibliyografya ve Kısaltmalar B. A. van GRONINGEN General literary Tendencies in the Second Century A.D., Mnemosyne 18 (1965), s CHR. HABICHT Altertümer von Pergamon VIII, 3, Berlin E. V. HANSEN The Attalids of Pergamon, Ithaca-London F. W. HASLUCK Inscriptions from the Cyzicus Neighbourhood, JHS 24 (1904), s B. HAUSSOULLIER Inscriptions d Halicarnasse 1, BCH 4 (1880), s J. HAZTFELD Inscriptions de Lagina en Carie, BCH 44 (1920), s R. HEBERDEY (ed.) Forschungen in Ephesos II, Wien, R. HEBERDEY IX. Vorläufiger Bericht über die Grabungen in Ephesos , ÖJh 15 (1912), Beiblatt, col P. HERRMANN Tituli Lydiae linguis Graeca et Latina conscripti, Tituli Asiae Minoris V, 1-2 Wien P. HERRMANN Epigraphische Forschungen in Lydien (Polybios aus Sardeis), ed. G. DOBESCH - G. REHRENBÖCK, Die Epigraphische und Altertumskundliche Erforschung Kleinasiens, Wien 1993, s P. HERRMANN Inschriften von Milet II, Berlin P. HERRMANN Ergebnisse Einer Reise in Nordostlydien, AnzWien 80, Wien P. HERRMANN-H. MALAY, Statue Bases of the Mid Third Century A.D. from Smyrna, EA 36 (2003), s E. L. HICKS Priene, Iassos and Ephesos in GIBM III, II, Oxford E. L. HICKS Ceramus and its Inscriptions, JHS 11 (1890), s G. HIRSCHFELD Knidos, Halikarnassos and Branchidae in GIBM IV, Oxford IG Inscriptiones Graecae IGR Inscriptiones Graecae ad res Romanas Pertinentes IK Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien XIV

18 Bibliyografya ve Kısaltmalar I. Adramytteion J. STAUBER, Die Bucht von Adramytteion II, IK 51, Bonn I. Arykanda S. ŞAHİN, Die Inschriften von Arykanda, IK 48, Bonn I. Assos R. MERKELBACH, Die Inschriften von Assos, IK 4, Bonn I. Ephesos I H. WANKEL (ed), Die Inschriften von Ephesos vol. 1a (IK 11), Bonn 1979 I. Ephesos II C. BÖRKER-R. MERKELBACH (ed), H. ENGELMANN-D. KNIBBE, Die Inschriften von Ephesos vol. II (IK 12), Bonn I. Ephesos III H. ENGELMANN - D. KNIBBE - R. MERKEL- BACH (ed), Die Inschriften von Ephesos vol. III (IK 13), Bonn I. Ephesos IV H. ENGELMANN - D. KNIBBE -R. MERKEL- BACH, Die Inschriften von Ephesos vol. IV (IK 14), Bonn I. Ephesos V C. BÖRKER - R. MERKELBACH, Die Inschriften von Ephesos vol. V (IK 15), Bonn I. Ephesos VI R. MERKELBACH - J. NOLLÉ (ed), H. EN- GELMANN - B. İPLİKÇİOĞLU, Die Inschriften von Ephesos vol. VI (IK 16), Bonn I. Ephesos VII, 2 R. MERİÇ-R. MERKELBACH-J. NOLLÉ-S. ŞAHİN (ed.), Die Inschriften von Ephesos vol. VII, 2 bölüm (IK 17, 1-2), Bonn I. Ephesos VIII, 2 J. NOLLÉ (ed.), Verzeichnis der Eigennamen, (IK 17, 4), Bonn I. Erythrai H. ENGELMANN-R. MERKELBACH, Die Inschriften von Erythrai und Klazomenai II (IK 1-2), Bonn I. Hadrianoi-Hadrianeia E. SCHWERTHEIM, Die Inchriften von Hadrianoi und Hadrianeia, IK 33, Bonn I. İlion P. FRISCH, Die Inschriften von Ilion, IK 3, Bonn I. Keramos E. VARİNLİOĞLU, Die Inschriften von Keramos, IK 30, Bonn I. Knidos W. BLÜMEL, Die Inschriften von Knidos I, IK 41, Bonn XV

19 Bibliyografya ve Kısaltmalar I. Kyzikos E. SCHWERTHEIM, Die Inschriften von Kzykos und Umgebung I: Grabtexte, IK 18, Bonn I. Labraunda J. CRAMPA, Labraunda III.2 The Greek Inscriptions part II, Stockholm 1972, I. Lampsakos P. FRISCH, Die Inschriften von Lampsakos, IK 6, Bonn I. Magnesia O. KERN, Die Inschriften von Magnesia am Maeander, Berlin I. Mylasa W. BLÜMEL, Die Inschriften von Mylasa I- II, IK 34-35, Bonn I. Parion P. FRISCH, Die Inschriften von Parion, IK 25, Bonn, 1983, s. 41. I. Priene H. von GAERTRINGEN, Inschriften von Priene, Berlin I. Smyrna G. PETZL, Die Inschriften von Smyrna I, II, 1-2 (IK 23, ), Bonn 1982, 1987, I. Stratonikeia M. Ç. ŞAHİN, Die Inschriften von Stratonikeia I: Panamara (IK 21), Bonn II, 1: Lagina, Stratonikeia und Umgebung (IK 22,1), Bonn II, 2: Neue Inschriften und Indices (IK 22, 2), Bonn I. Tralleis, Nysa F. B. POLJAKOV, Die Inschriften von Tralleis und Nysa I, IK 36, 1, Bonn R. JACKSON Roma İmparatorluğu nda Doktorlar ve Hastalıklar (Çev. Ş. Mumcu), İstanbul JHS Journal of Hellenic Studies C. P. JONES A Note on the Letter of Valerian and Gallienus to Philadelphia, ZPE 14 (1974), s C. P. JONES Diotrephes of Antioch, Chiron 13 (1983), s C. P. JONES Prosopographical Notes on the Second Sophistic, GRBS 21 (1980), s C. P. JONES Philosophers and Sophists at Phocaea, ZPE 142 (2003), 127 vd. JRS Journal of Roman Studies XVI

20 Bibliyografya ve Kısaltmalar G. KAIBEL Dionysos von Halikarnass und die Sophistik, Hermes 20 (1885), s G. KAIBEL, Epigrammata Graeca Epigrammata Graeca ex lapidibus conlecta, Berlin 1878 (Hildesheim 1965). R. A. KASTER Guardians of Language: The Grammarian and Society in Late Antiquity, Berkeley, Los Angeles, London J. KEIL Ärzteinschriften aus Ephesos, ÖJh 8 (1905), s KEIL - VON PREMERSTEIN, Bericht I KEIL - VON PREMERSTEIN, Bericht II J. KEIL -A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine Reise in Lydien, AnzWien 53, 2, J. KEIL -A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine Zweite Reise in Lydien, AnzWien 54, 2, KEIL - VON PREMERSTEIN, Bericht III J. KEIL -A. VON PREMERSTEIN, Bericht über eine Dritte Reise in Lydien, AnzWien 57, J. KEIL XII. Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh 23 (1926), Beiblatt, col J. KEIL XV. Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh 26 (1930), Beiblatt, col J. KEIL XIX. Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh 30 (1937), s J. KEIL Die Inschriften der Agora von Smyrna, Istanbuler Forschungen 17 (1950), s J. KEIL Vertreter der Zweiten Sophistik in Ephesos, ÖJh 40 (1953), s J. KEIL - G. MARESCH Epigraphische Nachlese zu Miltners Ausgrabungsberichten aus Ephesos, ÖJh 45 (1960), Beiblatt, col M. KLEIJWEGT Ancient Youth, Amsterdam D. KNIBBE Neue Inschriften aus Ephesos II, ÖJh 49 (1968/71), Beiblatt, col D. KNIBBE Ein Neuer Text aus Ephesos, ZPE 44 (1981), s D. KNIBBE - H. ENGELMANN - XVII

21 Bibliyografya ve Kısaltmalar B. İPLİKÇİOĞLU Neue Inschriften aus Ephesos, ÖJh 59 (1989), s A. E. KONTOLEON ÉEpigrafØ Magnhsğaw t w parå Maiãndrƒ, AM XIV (1889), s E. KONTOLEON Variétés, BCH 11 (1887), s K. KOUROUNIVTHS Epigrafai ej Olumpiaw, Archaiologike Ephemeris 1905, col J. KUBINSKA Les Monument Funéraires dans les Inscriptions Grecques de l Asie Mineure, Warszawa F. KUDLIEN Die Stellung des Arztes in der römischen Gesellschaft, Stuttgart Ph. de LACY Galen and the Greek Poets, GRBS 7 (1966), s A. LAUMONIER Recherches sur la chronologie des prêtres de Lagina, BCH 62 (1938), s H. LECHAT Variétés, BCH 12 (1888), s Ph. LEGRAND Inscriptions de Mysie et de Bithynie, BCH 17 (1893), s , P. LEMERLE Inscriptions Latines et Grecques de Philippes, BCH 59 (1935), s H. G. LOLLING Inschriften vom Hellespont, AM 9 (1884), s N. LORAUX-C. MIRELLES Figures de l intellectuel en Grèce ancienne, Belin D. MAGIE Roman Rule in Asia Minor II, 1950 H. MALAY-Y. GÜL Four Smyrnaean Inscriptions, ZPE 50 (1983), s H. MALAY An Inscription from Apollonia Salbake in Caria, EA 9 (1987), s H. MALAY Greek and Latin Inscriptions in the Manisa Museum, Wien H. MALAY Researches in Lydia, Mysia and Aiolis, Wien MAMA Monumenta Asiae Minoris Antiqua H. I. MARROU Histoire de l éducation dans l antiquité, Paris F. H. MARSHALL Supplementary and Miscellaneous Inscriptions in GIBM IV, Oxford D. F. MCCABE - M. A. PLUNKETT Didyma Inscriptions, Princeton, XVIII

22 Bibliyografya ve Kısaltmalar D. F. MCCABE - M. A. PLUNKETT Miletos Inscriptions, Princeton, G. MENDEL Catalogue des Monuments Grecques, Romains et Byzantins du Musée Impérial Ottoman de Brousse, BCH 33 (1909), s R. MERKELBACH Nikaia die Rankenreiche, EA 5 (1985), s R. MERKELBACH Trostdekret über den Tod Eines Studenten der Rhetorik aus Claudiopolis, EA 3 (1984), s R. MERKELBACH -J. STAUBER Steinepigramme aus dem Griechischen Osten I-II, Leipzig R. MERKELBACH Epigramm aus Thyateira, ZPE 9 (1972), s R. MERKELBACH Ephesische Parerga (16): Eine Inschrift vom Agon der Ärzte, ZPE 29 (1978), s F. MILLAR P. Herennius Dexippus: The Greek World and the Third Century Invasions, JRS 59 (1969), s F. MILTNER XXII. Vorlaufiger Bericht über die Ausgrabungen in Ephesos, ÖJh XLIV (1959), s J. H. MORDTMANN Zur Epigraphik von Kyzikos, AM 6 (1881), s Mouseıon kai BiblioyÆkh Mouseıon kai BiblioyÆkh t w EÈaggelik w Sxol w C. T. NEWTON A History of Discoveries at Cnidus, Halikarnassus and Branchidae II, London J. NOLLÉ Ofellius Laetus, Platonischer Philosoph, ZPE 41 (1981), s J. NOLLÉ Die Charaktere im 3. Epidemienbuch des Hippokrates und Mnemon von Side, EA 2 (1983), s V. NUTTON Archiatri and the Medical Profession in Antiquity, PBSR 45 (1977), s V. NUTTON Menecrates of Sosandra, Doctor or Vet?, ZPE 22 (1976), s V. NUTTON Five Inscriptions of Doctors, PBSR 37 (1969), s XIX

23 Bibliyografya ve Kısaltmalar V. NUTTON The Medical Meeting Place, Ancient medicine in its Socio-Cultural Context I, ed. Ph. van der Eijk, H. F. J. Horstmanshoff, P. H. Schrijvers, Amsterdam-Atlanta 1995, s OGIS W. DITTENBERGER, Orientis Graeci Inscriptiones Selectae J. H. OLIVER Two Athenian Poets, Hesperia Suppl. 8 (1949), s J. H. OLIVER Philosophers and procurators, Relatives of the Aemilius Juncus of Vita Commodi, Hesperia XXXVI-1 (1967), s J. H. OLIVER The Empress Plotina and the Sacred Thymelic Synod, Historia 24 (1975), s J. H. OLIVER Greek Constitutions of Early Roman Emperors from Inscriptions and Papyri, Philadelphia OMS Opera Minora Selecta ÖJh Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Instituts P. PARIS - M. HOLLEAUX Inscriptions de Carie, BCH 9 (1885), s PBSR Papers of the British School at Rome W. PEEK, GVI Griechische Vers-Inschriften, Chicago1988. W. PEEK Vier Epigramme aus Kleinasien, EA 6 (1985), s W. PEEK Griechische Epigramme, AM 56 (1931), s W. PEEK Epigramme aus den Inschriften von Ephesos, ÖJh 57 (1986/7), s W. PEEK Griechische Epigramme III, AM 66 (1941), s G. PETZL Zum Neupythagoreischen Monument aus Philadelpheia, EA 20 (1992), s PHİLOSTRATOS, VS PHILOSTRATOS, Vitae Sophistae (Sofistlerin Hayatları), Çev. W. C. WRIGHT, LOEB Classical Library, London PIR Prosopographia Imperii Romani E. PFUHL-H. MÖBIUS Die Ostgriechische Grabreliefs, Textband I, Tafelband I, Mainz am Rhein XX

24 Bibliyografya ve Kısaltmalar E. PFUHL-H. MÖBIUS Die Ostgriechische Grabreliefs, Textband II, Tafelband II, Mainz am Rhein H. W. PLEKET Texts on the Social History of the Greek World, Epigraphica II, Leiden H. W. PLEKET The Social Status of Physicians in the Graeco-Roman World, Ancient medicine in its Socio-Cultural Context I, ed. Ph. van der Eijk, H. F. J. Horstmanshoff, P. H. Schrijvers, Amsterdam-Atlanta 1995, s E. POTTIER-Am. HAUVETTE-BESNAULT Inscriptions d Érythrées et de Téos, BCH 4 (1880), s E. PREUNER Aus Alten Papieren, AM 49 (1924), s B. PUECH, Orateurs et sophistes Orateurs et sophistes grecs dans les inscriptions d époque impérial, Paris RA Revue Archéologique G. RADET Inscriptions de Lydie, BCH 11 (1887), s E. RAWSON Intellectual Life in the Late Roman Republic, London RE Paulys Realencyclopädie der classischen Altertums-wissenschaft REG Revue des Études Grecques A. REHM-P. HERRMANN Inschriften von Milet I, Berlin E. REISCH-J. KEIL Forschungen in Ephesos IV, 1, Wien Rev. Phil. Revue de Philologie J. REYNOLDS Aphrodisias and Rome, London O. RIEMANN Inscriptions Grecques, BCH 1 (1877), s L. ROBERT Sur des Inscriptions de Chios, BCH 1933, s L. ROBERT Études Anatoliennes, Études Orientales V, Paris L. ROBERT Hellenica, Rev. Phil. 65 (1939), s L. ROBERT Épitaphes Métriques de Médecins a Nicée et a Tithorée, Hellenica II (1946),s J.-L. ROBERT La Carie, Histoire et Géographie Historique II, Paris XXI

25 Bibliyografya ve Kısaltmalar L. ROBERT Hellenica I-XIII, Paris L. ROBERT Villes d Asie Mineure, 2. baskı, Paris L. ROBERT Inscriptions d Aphrodisias, Antiquité Classique 35 (1966), s L. ROBERT Communication de Delphes a l Oxus. Inscriptions Grecques Nouvelles de la Bactriane, CRAI 1968, s L. ROBERT Opera Minora Selecta, Amsterdam L. ROBERT Laodicée du Lycos, Le Nymphée campagnes , par J. Des Gagniers, P. Devambez, L. Kahil, R. Gi-nouvès, relevés et plans de H. Schmidt. Paris-Québec1969. L. ROBERT Les gladiateurs dans l orient grec, Limoges 1940/Amsterdam L. ROBERT Un Citoyen de Téos a Bouthrotos d Epire, CRAI 1974, s J.-L. ROBERT Une Inscription Grecque de Téos en Ionie L union de Téos et de Kyrbissos, Journal des Savants 1976, s L. ROBERT A Travers L Asie Mineure, Poets et Prosateurs, Monnaies Grecques, Voyageurs et Géographie, Paris L. ROBERT Le Serpent Glykon d Abonouteichos à Athènes et Artémis d Éphèse à Rome, CRAI 1981, s J.- L. ROBERT Fouilles d Amyzon en Carie I, Paris L. ROBERT Héraklès à Pergame et une épigramme de l Anthologie XIV, Rev. Phil. 1984, s H. ROOZENBEEK Another Arkhiatros from Ephesos?, EA 21 (1993), s D. T. RUNIA Philosophical Heresiography: Evidence in two Ephesian Inscriptions, ZPE 72 (1988), s Ch. ROUECHÉ Ch. ROUECHÉ Aphrodisias in Late Antiquity: the late Roman and Byzantine Inscriptions (JRS Monographs, 5), London Performers and Partisans at Aphrodisias in the Roman and late Roman Periods (JRS Monographs, 6), London XXII

26 Bibliyografya ve Kısaltmalar J. SCHMIDT Aus Constantinopel und Kleiasien, AM VI (1881), s E. SCHWERTHEIM Neue Inschriften aus Adramyttion, EA 19 (1992), s SEG Supplementum Epigraphicum Graecum SIG W. DITTENBERGER, Sylloge Inscriptionum Graecarum I-IV, Leipzig G. A. SOTIRIOU-J. KEIL (ed.) Forschungen in Ephesos IV, 3, Wien E. M. SMALLWOOD Documents Illustrating the Principates of Nerva, Trajan and Hadrian, Cambridge C. SMITH-R. de RUSTAFJAELL Inscriptions from Cyzicus, JHS 22 (1902), s H. SOLIN Die sogenannten Berufsnamen antiker Ärzte, Ancient Medicine in its Socio- Cultural Context I, ed.: Ph. J. van der Eijk, H. F. J. Horstmanshoff, P. H. Schrijvers, Amsterdam - Atlanta 1995, S J. R. S. STERRETT An Epigraphical Journey in Asia Minor, Boston S. SWAIN The Reliability of Philostratus s Lives of the Sophists, Classical Antiquity, 10 (1991), s S. ŞAHİN Ein Stein aus Hadrianoi in Mysien in Bursa, ZPE 24 (1977), s C. TANRIVER Some New Texts Recording Occupations, EA 18 (1991), s TAM Tituli Asiae Minoris M. N. TOD Sidelights on Greek Philosophers, JHS 77 (1957), s E. VARİNLİOĞLU Two Inscriptions from Ceramus, ZPE 44 (1981), s M. WAELKENS Die Kleinasiatischen Türsteine, Mainz P. WEISS Mythen, Dichter und Münzen von Lykaonien, Chiron 20 (1990), s B. WELLES The Romanisation of Greek East, Bulletin of American Society of Papyrologists 2 (1965), s. 75 vd. TH. WIEGAND Didyma II, Berlin W. WILBERG-J. KEIL (ed.) Forschungen in Ephesos III, Wien XXIII

27 Bibliyografya ve Kısaltmalar W. WILBERG-J. KEIL (ed.) Forschungen in Ephesos V, 1, Wien 1945 (tıpkıbasım 1953). J. T. WOOD Discoveries at Ephesos, Including the Site and Remains of the Great Temple of Diana, London A. G. WOODHEAD The State Health Service in Ancient Greece, The Cambridge Historical Journal X (1952), s E. ZIEBARTH Aus dem Griechischen Schulwesen, Berlin ZPE Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik XXIV

28 Sofist, hatip ve filozoflar I ANTİK DEVİRDE SOFİST, HATİP VE FİLOZOFLAR Roma İmparatorluk Dönemi nin, özellikle İ.S. 2. ve 3. yüzyılların entelektüel dünyası, zenginliği, çarpıcılığı, yaşamın her alanındaki şaşırtıcı etkisi ve farklı temaları ile kendine has bir görünüm sunar. Platon ve Sokrates gibi filozofların yetiştiği klasik çağın bu dönemde yeniden canlanışı, hitabet, edebiyat ve tarih gibi alanlarda arkaik temaların işlenmeye başlanması ile kendini göstermiş ve bu dönemin İkinci Sofistik adını almasına neden olmuştur. Bu dönem, özellikle sofistlerin başı çektiği bilim adamları, edebiyatçı ve filozoflardan oluşan bir kesimin, sadece bilim ve yazın alanlarında değil, aynı zamanda şehirlerin yönetimlerinden, vatandaşların hayat standartlarının belirlenmesine ve Roma İmparatorluğu ile eyaletleri arasındaki ilişkilerin düzenlenmesine varan güçlü etkilerinin belirleyici olduğu bir süreçtir. Onlar, şehirleri tarafından imparatorlara elçi olarak gönderilir ve bu yolla, vatandaşları için ayrıcalıklar, para bağışları, hatta şehirlerinin yeniden yapılanması için yardım temin ederlerdi. Hatta onların, imparatorların kendi şehirlerini ziyaret etmesini sağladıkları da oluyordu. Nitekim Smyrna yı Aristides in kurduğuna ilişkin söylence hemen hemen doğrudur. Bu şehir büyük depremlerle yıkıldıktan sonra, bu sofistin imparatorun huzurunda, şehrin yeniden inşası için yaptığı çok etkili konuşma işe yaramış ve Smyrna kenti neredeyse baştan kurulmuştu 1. İmparatorluk döneminde filozof, sofist ve hatipler, tarihte ilk kez sosyal liderler konumuna gelmişlerdi. Büyük bir çoğunluğu önemli ve varlıklı ailelerden gelmekle birlikte, bunların meslekleri sayesinde çok büyük paralar kazanmaları da işten değildi. Onlar imparatorluk sekreterliği, yiyecek kontrolörlüğü, başrahiplik gibi önemli görevlere getiriliyor, eğer asil sınıftan değillerse evlilik yoluyla consul ya da senator sınıfına terfi ediyor, imparatorların dostluğunu kazanabiliyor ve bir kişinin sahip olabileceği en büyük onurlarla onurlandırılıyorlardı. Büyük bir aktörün yetenek ve donanımına, alışılmışın dışında bir cazibeye, hareket tarzı ve ses tonuna sahip, rakiplerine karşı her an nükteli cevaplar vermeye hazır, hafızası çok güçlü ve özel istekler dışında kendini tekrarlamaktan her zaman çekinen, gerektiğinde tüm tartışmaları tersine çevirip diğer tarafta yer alabilme kıvraklığına sahip bir hatibin, sofist veya filozofun üstesinden gelemeyeceği bir iş yoktu. Elbette derin bir bilgi birikimine sahip olmak ve hemen her konu üzerine söyleyecek birşeyler bulmak da bu kişiler için kaçınılmaz bir gereklilikti. İmparatorlar ve önemli Romalı yöneticilerin saygısını kazanan, imparatorluğun dört bir yanından eğitim almak için yanına gelen öğrencileri sayesinde gücünü perçinleyen bu kişiler, sahip oldukları zenginliği kullanarak şehirlerine yeni binalar 1 PHİLOSTRATOS, VS

29 Sofist, hatip ve filozoflar yaptırıyor, eski kamu yapılarının restorasyonuna kaynak sağlıyor ve bu yolla hem şehirlerine karşı görevlerini yerine getirmiş oluyor hem de onlar tarafından onurlandırılıyorlardı. Bu dönemde hitabet sanatı doruk noktasındaydı ve yüksek öğrenimin iki temel taşı olarak felsefe ve retorik, orta tabakadan ailelerin olduğu kadar, üst düzey, aristokrat ailelerin de çocukları için gerekli bulduğu bir eğitim konusu haline gelmişti. Çünkü bu mesleğin kazandırdığı itibar ve maddî getiriler, asil aileleri de bir sofistin yakını olabilmek için çabalamaya yöneltiyordu. Güzel ve akıcı konuşma, söylevleriyle dinleyicileri etkileme sanatını öğrenmek için birçok genç, Ephesos, Smyrna, Rhodos ya da Atina ve Roma gibi merkezlere gidiyorlardı. Aslında bu çağda, hatip, sofist ya da bir filozofu, yaptıkları işlerden ya da herhangi bir kriterden yola çıkarak birbirinden ayırmak çok da kolay değildi. Bu ayrı uzmanlıklarmış gibi görünen üç alanın, uygulamada birbirinin içine giren birçok özelliği vardı. Üstelik aynı kişinin hem hatip hem de sofist olarak kabul edildiği, ya da bir diğerine filozof ve sofist olarak itibar edildiği oluyordu. Yazılı ya da sözlü olsun, kelimeleri ustaca kullanmaktan başka bir aracı olmayan bu üç alanı birbirinden kesin çizgilerle ayırmak zor olmakla birlikte, bu dönemin belli başlı sofistlerinin biyografisini yazmış olan Philostratos sayesinde bu konuda bir fikir edinilebilir. Philostratos, Gordianos a adadığı eserinde sadece gerçek sofistleri değil, felsefe ile meşgul olan ama sofist olarak nitelenebilecek filozofları da yazmayı amaçladığını belirtmektedir 2. Yine Philostratos, gerçekte sofist olmayan ancak sofiste benzeyen bu filozofların, dinleyicileri üzerinde etkili olma yetenekleri ile sofistlik mertebesine ulaştıklarını söyler 3. Nitekim o, Arelateli Favorinus ve Prusalı Dion gibi, aynı zamanda etkili birer hatip de olan filozofları sofistlerin arasına almıştır. Bu ifadelerden yola çıkılarak, etkili ve güzel söz söyleme yeteneğinin, bir sofist ile bir filozof arasındaki en belirleyici fark olduğu söylenebilir. Sofist ve filozof arasındaki ayrımı belirlemede antik yazarların fikirlerine başvurmak her zaman sağlıklı sonuçlar vermemektedir. Bir sofistin bir filozofa bakışı, ya da tersi, çoğu zaman yanlı bir görüş olarak, toplumsal yargıyı ifade etmekten uzak olabilmektedir. Örneğin, Aelius Aristides, bir sofist olarak filozofları sert bir dille eleştirir 4. Ona göre filozoflar logoi söylemez ya da yazmazlar; onlar ne festival toplantılarını süsler, ne tanrıları onurlandırır, ne şehirlere tavsiyelerde bulunur, ne teselli eder, ne hükümete ait uyuşmazlıkları düzene sokar, ne de gençleri eğitirlerdi. Bu ifadelerden yola çıkarak, bütün bu işlerin sadece sofistlerin yerine getirdiği görevler olduğunu kabul etmek mümkündür. Ancak Aristides in filozoflara karşı duyduğu yoğun antipati, onun yargılarında hiç de adil olmamasına neden olmaktadır. Çünkü, gerek yazıtlardan gerekse antik kaynaklardan, şehirlere tavsiyelerde bulunan, sıkıntıları gidermeye çalışan, hükümet anlaşmazlıklarını düzene koyan ve gençleri eğiten bazı filozofların varlığını biliyoruz. Örneğin, filozof 2 PHİLOSTRATOS, VS PHİLOSTRATOS, VS BOWERSOCK, Greek Sophists, s

30 Sofist, hatip ve filozoflar Appius Aleksandros birçok kez doukenarios luk yapmış bir devlet adamı kimliğiyle karşımıza çıkar (Kat. no. 1). Aynı şekilde stoik filozof Aelius Aelianus, birçok şehirde meclis üyeliği ve vatandaşlıkla onurlandırılmış bir kişiliktir (Kat. no. 112). Filozof Marcus Aurelius Diodoros Kallimedes ise sağlığında yürüttüğü devlet hizmetlerinde, yöneticilik ve elçiliklerdeki başarısından ötürü onurlandırılmaktadır (Kat. no. 121). Sosandra da bulunan bir yazıtta, filozof ve hekim Menekrates in muhasebecilik, komutanlık, gymnasiarkhos luk, prytanis lik ve yarışma hakemliği yaptığı belirtilmektedir (Kat. no. 222). Şehri yararına resmî görevlerde bulunan filozoflara ait belki en çekici örnek, Pergamonlular tarafından, şehirlerinin avukatlığını yaptığı için onurlandırılan (Kat. no. 231) filozof Lucius Flavius Hermokrates dir. Yine de, Roma dönemi söz konusu olduğunda, sofistlik ve filozofluk arasında belli bir farklılık, belki de sofistlere ait bir üstünlük olduğu, dönemin yazıtlarından yola çıkılarak söylenebilir. Bu en azından, sofist ve hatiplere ait yazıtlar ile filozof yazıtları arasındaki nicelik farkından dolayı ortaya konabilen bir gerçektir. Batı Anadolu da, yazıtlarda geçen entelektüelleri bir araya getirdiğimiz da, sofistlerden söz eden 49 ve hatiplerden söz eden 51 yazıta karşılık, filozoflar 34 yazıtta anılmaktadır. Sofist ve hatipleri, aşağıda açıklayacağımız üzere, birbirine yakın gruplar olarak birarada ele alırsak, onların toplamda filozof yazıtlarının üç katına yakın örnekle temsil edildikleri gözlenebilir. Yukarıda da örneklerini verdiğimiz üzere, sofistler ve hatipler ile benzer özelliklere sahip olan filozoflar yazıtlarda karşımıza çıkıyor olsa da, gerek bunların sofist ve hatip yazıtlarına nazaran sayıca az oluşu, gerekse filozofların taşıdıkları ünvan ve görevlerinden çok, sıklıkla Platoncu, Stoik ya da Eklektik gibi meslekî sıfatlarla öne çıkmaları, onları dönemin sofist ve hatiplerinden ayıran bir özelikleridir. Evet, onlar arasından da devlet adamları ya da eğitmenler çıkmaktadır; ancak belli okullara bağlı birer düşün insanı olarak filozoflar, sofist ve hatiplere nazaran daha az göz önünde olan, kendini çok da fazla ortaya koymayan, öğrenci yetiştirse dahi eğitmenlik özelliği ile öne çıkmayan ve mesleğini daha bireysel bir şekilde icra eden kişiler olmalıydılar. Bir hatip ile sofisti birbirinden ayırmak ise, filozofla hatibi -ya da sofistiayırmaktan çok daha güçtür. Bazı antik yazarlar, sofisti hoca, eğitmen olarak, hatibi ise halka konuşan kişi olarak birbirlerinden ayırmışlardır. Bu konuda öncelikle, Antoninuslar döneminde yaşamış bir sofist olan Pollux un sözlüğüne bakmak yararlı olabilir. Pollux, filozof ve hatip için iki ayrı başlık açmıştır ve bu ikisini birbirleriyle ilişkilendirmez. Ancak hatip kelimesi için şu eşanlamlıları verir: =htorikòw (hatip), politikòw (devlet adamı), sêmboulow (danışman), nomoy thw (hukukçu), dhmagvgòw (halk lideri), presbeutæw (elçi), dikanikòw (avukat) katægorow (savcı), panhgurikòw (festival yöneticisi), gkvmiastikòw (methiye yazarı). Ancak Pollux un sofist ifadesi için verdiği eşanlamlı kelimeler ise hep eğitime 27

31 Sofist, hatip ve filozoflar ilişkindir: didãskalow (öğretmen), paideutæw (eğitmen), jhghtæw (yorumcu), ÍfhghtÆw (rehber), gem n (lider) 5. Platon un Protagoras adlı eserinde sofist, Başkalarını konuşmakta usta kılmayı bilen kişi olarak tarif edilmektedir 6. İyi konuşan, her konuda bir şeyler söyleyebilecek kadar bilgisi olan insanlar yetiştirmek için aritmetik, astronomi, geometri, müzik gibi dersler de verirler 7. Onlar, kanunlar ve devlet işleri üzerine iyi tartışmacılar yetiştirmektedirler 8. Platon un Sofist adlı eseri de, tıpkı Protagoras da olduğu gibi, zengin ailelerin çocuklarına para karşılığı ders verebilmek için diyar diyar dolaşan sofistleri küçümseyen ifadelerle doludur. Zira sofistler, verdikleri eğitimin karşılığını fazlasıyla almaktaydılar. Ancak sofisti basitçe eğitmen olarak niteleyen bu fikir tümüyle kabul edilebilir olmaktan uzaktır. Üstelik, Platon un yaşadığı dönemden Roma imparatorluk dönemine kadar olan süreçte, bu terime yüklenen anlamda bazı değişimler olabileceği de unutulmamalıdır. Nitekim kendisi de bir sofist olan Aristides in nadiren birini eğittiği ve eğitim karşılığında para ödenmesi fikrine karşı olması gerçeği de bunu kanıtlar 9. Gerçekten de tüm sofistler birer eğitmen olmadığı gibi, hatipler arasından da eğitmenler sıklıkla çıkmaktaydı. Bir diğer düşünce de, sofist olmanın hatipliğe göre daha yüksek bir onur derecesi olduğu, daha büyük bir meziyet gerektirdiği ve bir sofist ile bir hatip aynı işi yapıyor olsalar dahi, her hatibin bir sofist olamayacağı yönündedir. Yani burada, Galenos un, bir insanın eèerg thw (hayırsever) olabileceği, ancak bunun, o kişinin ktğsthw (kurucu) olduğu anlamına gelmediğini belirtmesine benzer bir tartışma söz konusudur 10. Bir hatip sanatını bir sofiste göre daha az süslenmiş ve daha amatör bir tarz içinde uyguluyor olmalıydı. Bu fikri, Philostratos un verdiği bilgiler de desteklemektedir. Ona göre önceki kuşaklar, sadece etkili ve ayrıcalıklı hatipleri değil, aynı zamanda filozofları da sofist olarak adlandırmaktaydılar 11. Yine Philostratos, sofist Aelianus u anlatırken, bu kişinin, sofistlik titrini kazanmış olmasına rağmen, zekasıyla ve bu isimle çağrılmakla böbürlenmeyip, kendini geliştirdiğinden bahsetmektedir 12. Sofist kelimesi, anlamı bakımından filozof ve hatiplerle kıyaslandığında, belki de modern uzmanlık kavramına daha çok uyuyordu. Sofistler genel olarak hatip grubu içinde kabul ediliyorlardı; ama onlar, büyük halk ilgisi gören usta hatiplerdiler. Galenos, sofist Hadrianus için, onun erken yaşlarında henüz bir sofist değil, yalnızca bir hatip olduğunu yazmıştır 13. Antoninus Pius Asia Şehirler Birliği ne (Koinon) yazdığı bir mektupta, bu iki grubu eğitmenler adı altında, ayrım yapmadan ele almıştı: oş grammatikoğ ve =Ætorew/sofistağ. 5 Pollucis Onomasticon 1-5 (Ed. E. BETHE), Lexicographi Graeci 9, Leipzig 1900 (Stuttgart, 1966) (non vidi); G. ANDERSON, The pepaideumenos in Action: Sophists and Their Outlook in the Early Empire, ANRW II, (1989), s PLATON, Protagoras, 312, d. 7 PLATON, Protagoras, 318, d, e. 8 PLATON, Sofist, 232, d; Protagoras, ARİSTİDES, BOWERSOCK, Greek Sophists, s PHİLOSTRATOS, VS PHİLOSTRATOS, VS